محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1827241030
آیا سید جمال الدین اسدآبادی فراماسونر بود
واضح آرشیو وب فارسی:منبری ها: مخالفان سید، بیشتر به دلیل اسلامیتش، مبارزه با غرب، مبارزه با استبداد، بوجود آوردن یک نهضت و بیداری اسلامی، علیه سید مطلب می نویسند. البته هنوز هم تحقیق پیرامون سید جمال باید ادامه داشته باشد.به گزارش "منبری ها" زندگی بسیاری از شخصیت های تاریخ ایران در پرده ای از ابهام و غبار وجود دارد. مانند سید جمال الدین اسد آبادی که به حق او را باید پایه گذار مبارزه اسلامی با استعمار دانست. سید جمال الدین اسدآبادی، در سال 1217 شمسی در اسدآباد همدان متولد شد. از پنج سالگی به فراگیری دانش نزد پدر خود پرداخت و بخاطر استعداد و نبوغ خود، بزودی با تفسیر قرآن آشنا شد. برای ادامه تحصیل به قزوین و سپس تهران مهاجرت کرد و سپس در 1228 عازم نجف شد و از محضر دو مرجع تقلید بزرگ زمان، شیخ مرتضی انصاری و ملاحسینقلی در جزینی همدانی بهره برد. سید جمال در 1232، بنا به دستور شیخ انصاری عازم هندوستان شد و ضمن آشنایی با علوم جدید سعی کرد تا مردم و خصوصا مسلمانان را علیه استعمار انگلستان بسیج کند. اما به دلیل سلطه همه جانبه انگلیسی ها پس از یک سال و نیم آنجا را ترک و عازم عثمانی شد و چون با حسادت علمای درباری آنجا مواجه شد به مصر مهاجرت نمود. سید جمال الدین اسدآبادی در مصر توانست یک نهضت فکری ضد استعماری و ضد انگلیسی را پایه گذاری کند و تشکیلاتی به نام انجمن مخفی را به وجود آورد اما بر اثر فشار انگلستان مجبور به ترک مصر شد. حرکت سید جمال، توسط شاگردانش ازجمله شیخ محمدعبده دنبال و در سالهای بعد زمینه ساز قیام مردم مصر علیه استعمار انگلستان شد. سید جمال پس از ترک مصر، مدتی در هند اقامت نموده و سپس راهی اروپا شد. در پاریس با همکاری محمد عبده اقدام به انتشار روزنامه "عروه الوثقی" نمود و به پاسخگویی به "ارنست رنان" که مقالاتی علیه اسلام در یکی از روزنامه های پاریس، می نوشت، پرداخت. سید جمال بعدها به دعوت ناصرالدین شاه، به ایران آمد و گمان می کرد که می تواند با نزدیکی به شاه، اندیشه های اصلاح طلبانه خود را به اجرا بگذارد، اما چون ماهیت و طبع شاهانه با هیچ اصلاحی موافق نبود و سید نیز، شاه را آشکارا عامل بدبختی مردم معرفی می کرد، از ایران اخراج شد. سید جمال وقتی برای دومین بار به ایران آمد، به آستانه حضرت عبدالعظیم در شهر ری تبعید شد و در آنجا علیرغم کنترل ماموران، مردم را به قیام علیه بیدادگری شاه تشویق می کرد؛ لذا ناصرالدین شاه دستور اخراج او را در حالیکه بشدت بیمار بود صادر کرد. سید جمال پس از اخراج از ایران وارد بصره شد و با سید علی اکبر شیرازی نامه ای به آیت الله العظمی سید حسن شیرازی می نویسد و به ظلم های فراوان شاه به مردم ایران اشاره می کند. عده ای معتقدند که این نامه در صدور فتوای مشهور تحریم تنباکو از جانب آیت الله میرزای شیرازی و جنبش تنباکو در نتیجه آن، تاثیر بسزایی داشته است. حضور سیدجمال الدین اسدآبادی در طی سالهای 71-1270 در عراق تاثیر بسزایی در حیات فکری، سیاسی واسلامی شهرهای شیعه نشین و گسترش تبلیغ و دعوت در جامعه اسلامی گذاشت؛ به طوریکه همگان او را بعنوان رهبر حرکت «تجدید در اسلام» می شناختند. سیدجمال الدین اسدآبادی منادی بیداری مسلمانان و بازگشت به اسلام و بدعت زدایی بود و اتحاد اسلام و پرهیز از تفرقه بین مذاهب اسلامی را تبلیغ می کرد و در آخر هم جان خود را در همین راه از دست داد. سیدجمال، اواخر عمر خود را در عثمانی سپری کرد و غیر مستقیم تحت نظر سلطان عبدالحمید، امپراطور عثمانی قرار داشت. وقتی خبر قتل ناصرالدین شاه توسط میرزا رضا کرمانی، از شاگردان سید جمال، به اسلامبول رسید، سلطان عبدالحمید، به هراس افتاد و دستور قتل سید جمال را داد و سرانجام در 19 اسفند 1275 برابر با 9 مارس 1897 او را مسموم ساختند و جنازه او را در قبرستان مشایخ اسلامبول به خاک سپردند. در سال 1324، فیض محمدخان، سفیر وقت دولت افغانستان در آنکارا، موافقت دولت ترکیه را برای نبش قبر سید بدست آورد بقایای جسد سید جمال الدین اسدآبادی را در تابوتی به کابل انتقال دادند. آنچه پیش روی شماست بررسی اجمالی زندگی سید جمال الدین اسدآبادی که در گفتگو با قاسم تبریزی مطرح گردیده است: مشرق: جناب تبریزی، شما به عنوان یک رجال شناس تاریخی بهتر از ما می دانید که پی بردن به شخصیت، تفکر و حتی تاثیرگذاری یک فرد در تاریخ باید در ابتدا دانست که آن شخص درچه دوران و با چه شرایطی زندگی کرده است. شخص سید جمال الدین اسدآبادی هم از این امر مستثنی نیست. اشخاص بزرگ به دلیل جایگاه والایی که دارند و همچنین ابعاد مختلفی که چنین شخصیت هایی دارند، ترسیم و ارائه شخصیت شان در یک جلسه، یک کتاب و حتی چند جلد کتاب هم مشکل است و گاهی غیر ممکن است. به هر مقداری که شخصیت فرد مورد نظر عظیم تر و دارای ابعاد بیشتری باشد این مشکل و معضل بیشتر وجود دارد، خصوصا اینکه این شخصیت فراتر از یک مملکت و یک منطقه کار کند و دوم اینکه دارای دشمنان و دوستان زیادی باشد. سید جمال الدین این ویژگی را دارد. در ابتدا می شود گفت که او یک عالم مذهبی بود. یک روحانی که درس حوزوی را خوانده، به عنوان یک طلبه در همدان، مدتی در قزوین و بعد هم در نجف اشرف درسش را ادامه داده. به خصوص که در این دوران در کلاس دو استاد برجسته حضور داشته و این باید در شکل گیری شخصیتش تاثیر شگرفی داشته باشد. یکی از آن اساتید شیخ مرتضی انصاری است که بزرگترین عالم و بزرگترین استاد فقه دو قرن اخیر تشیع است و نفر دوم استاد برجسته و عارف بزرگ ملاحسینقلی همدانی است که ایشان یک مکتب عرفانی منطبق با نیاز زمان را تاسیس می کند و شاگرد سید علی شوشتری است. مکتب عرفانی ملاحسینقلی همدانی از یک طرف شاگردانی مثل مرحوم آیت الله شاه آبادی بزرگ (استاد عرفان امام) و میرزا جواد آقای ملکی تبریزی (استاد اخلاق امام)، سید عبدالحسین لاری، میرزا محسن قاضی طباطبایی پدر شهید قاضی طباطبایی و سید احمد کربلایی و... را پرورش داده است. عرفانی که ملا حسینقلی ارائه می داد منطبق با علم به معنای دانش، عقل، دین و معارف اهل بیت است. یعنی عرفانی است که صوفی گری، درویشی گری، راهبانی گری ، تهجد و قشری گری از آن در نمی آید. یعنی اگر شما این مکتب را بررسی کنید از یک طرف علامه طباطبایی و سید حسن الهی خروجی دارد (البته این بزرگواران از شاگردان آقای قاضی اند که ریشه علمی آنها به ملا حسینقلی برمی گردد) و از طرف دیگر امام خمینی می آید. شاگردان این دو بزرگوار هم افرادی همچون: شهید مطهری، شهید بهشتی، امام موسی صدر، شهید باهنر، آیت الله خامنه ای، شهید مفتح و امثال اینها هستند. به هرحال سید جمال الدین اسدآبادی مکتب عرفانی حسینقلی را درک کرده و با شخصیت های بزرگی هم آشنا شده که در مکتب شیخ انصاری و ملاحسین قلی همدانی درس خوانده اند. اینجا باید اشاره ای به این موضوع شود که یکی از مشکلات جامعه علمی ما این است که در ترسیم شخصیت های اسلامی می خواهیم از تحول اجتماعی- سیاسی به آن شخصیت برسیم و یا از طریق شخصیت سیاسی به کلیت آن شخصیت برسیم، در صورتی که این بررسی تنها یک بخشی از کلیت شخصیت آنها می باشد. یعنی اگر سید جمال سیاسی نبود چه بسا یک مرجع، یک فیلسوف اسلامی یا یک عارف اسلامی می شد. گاهی این پرداختن به فعالیت های سیاسی حجابی می شود برای شناخت ابعاد دیگر شخصیت او. چون عمدتا شاگردان شیخ انصاری مثل میرزای شیرازی جزو علمای دینی و شاگردان ملاحسینقلی از عرفای برجسته هستند. مشرق: چه مقدار از شاگردان آقای انصاری و ملاحسینقلی به مسائل سیاسی پرداختند؟ دو موضوع مطرح است یکی قرار گرفتن شخصیت ها در جایگاه خاص است، دوم احساس تکلیف کردن. مثلا فرض کنید یکی از شاگردان شیخ انصاری و ملاحسینقلی، آقای سید حسین لاری از چهره های مبارز علیه انگلیس در جنوب ایران است. ایشان مرجعیت داشته و وقتی مردم لار به میرزای شیرازی می گویند ما می خواهیم آقا سید عبدالحسین را به شهرمان ببریم، ایشان در جواب می گوید شما می خواهید همه حوزه را با خودتان ببرید. وقتی هم به لار می روند برای همه شهرهای جنوب ایران، امام جمعه تعیین می کنند. اجرای حدود الهی را مطرح می کنند و به انگلستان لقب ابلیس می دهند - مثل ما که آمریکا را شیطان می دانیم- تا جایی مبارزه می کند که انگلیسی ها او را تعقیب می کنند و حتی می خواستند ایشان را دستگیر کنند. خانه اش را آتش زده و افراد تحت نظر ایشان را دستگیر می کنند. وقتی خبر محاصره سید به یکی از قشقایی ها می رسد او با سرعت می آید کنار سید و ایشان را روی اسب سوار می کند و به فیروزآباد می برد. منظور از گفتن این عبارات این است که بگویم وقتی علما احساس مبارزه می کردند مستقیما وارد عمل می شدند. یا مثلا میرزای شیرازی با فتوای تنباکو کمر استعمار انگلیس را شکست. خب منشأ نهضت انقلاب مشروطیت ایران، نهضت تنباکو است. الان مشکل ما در تاریخ سه مسئله است. یکی تاریخ نگاری ایران عموما به دست استعمار و عوامل آن نوشته شده است. یعنی مراکز شرق شناسی، ایران شناسی و مراکز تاریخی وابستگان به غرب است. مشکل دیگر این است که برخی از تاریخ نگاران ما به دلیل عدم دسترسی به اسناد یا عدم بینش تاریخی نتوانستند تاریخ را بنویسند. مشکل سوم دوران پهلوی است که در آن زمان فرصتی برای نیروهای مذهبی وجود نداشت که بتوانند تاریخ را بنویسند. هنوز رسائل خطی از دوران مشروطه وجود دارد که چاپ نشده شاید به توان گفت جریان مذهبی تنها 10 درصد تاریخ را نوشته است و آنچه که به نام تاریخ توسط جریان فراماسونری و عوامل غرب نوشته شده خلأ جامعه را پر کرده یا حافظه جامعه را به انحراف کشانده است. مثلا اگر یک جوانی خاطرات سر پرسی سایکس - رئیس پلیس جنوب- را مطالعه کند که در آنجا نوشته است: سید لاری در جنوب شرارت می کرد و ما توانستیم او را از بین ببریم. وقتی آن جوان نام «سید لاری» را می خواند؛ تازه اگر کمی هم تاریخ را بفهمد، با خود می گوید پس سید عبدالحسین لاری این گونه بوده است! یعنی طبق معیارهای یک انگلیسی از عالم دینی ما شناخت پیدا می کند. حال شما ببینید کسی که معتقد به ولایت فقیه بوده و در منطقه اعمال ولایت می کرده است و یک جریان سالم اسلامی را به راه انداخت است را چگونه معرفی می کنند. همین هم بود که یهودی هایی که وابسته به تشکیلات صهیونیست بودند وقتی ایشان به سفر مکه مشرف می شوند، جریان سازی می کنند که ایشان بین شیعه و سنی اختلاف انداخته و این را به تهران هم گزارش می کنند. (در دوره مظفری) مظفرالدین شاه هم دستور می دهد که ایشان را به مملکت راه ندهند. به همین دلیل اعتراض مردم و علما شروع می شود و ایشان به ایران برمی گردند و گروه های مبلغ مسیحیت که در حقیقت پیش قراولان استعمار بودند را در منطقه راه نمی دهند. آنها از جنوب کشورحجم عظیمی کتاب و جزوه وارد کرده بودند که آقای لاری می گویند در این کتب چون اسم خدا و آیات الهی وجود دارد، همه آنها را دفن کنید. خب چقدر باید روی این شخصیت کار کرد؟ زیاد از بحث دور نشویم . خب پس سید جمال در مکتب چنین بزرگانی رشد کرده است. ما هم برای پی بردن به شخصیت افراد باید از کل به جز بیاییم. بعضی از محققان ما اشتباه می کنند و از جز به کل می آیند، به خصوص اینکه ابتدا و انتها به وصل است. حالا امکان دارد ابهاماتی به وجود بیاید که آن را در آسیب شناسی مورد تحلیل قرار می دهیم. موضوع بعدی اینکه آقای سید جمال الدین اسدآبادی یک عالم مبارز خستگی ناپذیر بود. روحانی ای که بنا بر تشخیص خودش معضل جامعه را در چهار چیز می دانست. 1- وجود استبداد 2- استعمار 3- تفرقه 4- عدم آگاهی و علم نسبت به نیاز زمان. از همین روی سید جمال وارد مبارزه شد و کار خود را از همین نطقه آغاز کرد. این کار سید هم منحصر به یک کشور نشد. یعنی هرجا احساس می کرد وجودش لازم است وارد می شد. او مدت ها در مصر بود و تحول عظیمی را در آنجا بوجود آورد. در استانبول، افغانستان، هند و ... فعالیت کرد. در حقیقت باید او را یک مصلح جهان اسلام دانست که به یک کشور محدود نشد و هر جا هم که رفت، حرکت و تحول و اثری برجای گذاشت. و با قاطعیت می توان گفت که نهضت بیداری جهان اسلام در گرو شخصیت سید است. اولین شخصیتی که در جهان اسلام یک حرکت و جنبش را پایه گذاری کرد او بود. به تعبیر شهید مطهری، سرسلسله جنبش اصلاح گری در جهان اسلام سید جمال است. چه در هندوستان که در چنگال استعمار انگلیس بود، چه در افغانستان که انگلستان توطئه می کرد و چه در حکومت عثمانی. سید یک نویسنده، محقق و اهل قلم بود که هم به تفسیر قرآن و هم به مسائل سیاسی روز می پرداخت. سید یک متفکر است که نظریه پردازی می کند. یک شخصیتی است که هر جا می رود مخاطبان خود را می شناسد. اما برای شناخت بهتر سید باید وضعیت آن روز دنیا، خصوصا جهان اسلام و به طور خاص تر ایران را بشناسیم. در آن زمان دو استعمار یا دو ابر قدرت بر کشورهای اسلامی سلطه داشتند. یکی روس و دیگری انگلیس. روس به دلیل وضعیت جغرافیایی و احیانا سیاسی محدودتر بود ولی انگلستان به عنوان یک استعمارگرِ متجاوزِ متعدی حیله گر مطرح بود. عمدتا در کلام شخصیت های ما از انگلستان به عنوان روباه تعبیر می شود چون هر جایی با شکل خاصی وارد می شود. انگلستان آن موقع در استعمارگری چنین مدعی بود که آفتاب در سرزمین انگلیس غروب نمی کند، چون بر شرق و غرب جهان سیطره داشت. جنایت، خیانت و آدم کشی در کارنامه سیاه او فراوان است. و به قول اقبال لاهوری: حرکت استعماری انگلیسی ها از مغول ها بدتر بود. ما متاسفانه انگلستان را خوب نشناخته ایم. اگرچه امروز امریکا جنایاتی می کند که انگلیس مشاور، دنباله رو یا پیرو آمریکاست. انگلیس این سلطه را در ایران و افغانستان داشت اگر مستقیم عمل نمی کرد اما عوامل زیادی در ایران داشت. همه هندوستان را به کام خودش گرفته بود. از سوی دیگر حکومت عثمانی هم به دلیل بی لیاقتی سلطان و برخی حکام ولایات در حال سست شدن بود. البته بخشی از این سستی هم توطئه استعمار است. اما از آنجا که ما به اوضاع ایران کار داریم، بیشتر در همین مورد صحبت می کنیم. یکی از موارد آن روز استبداد شاه بود. ناصرالدین شاه از جمله شاهان متکبر، مستبد، قاتل، فاجر، غاصب و... بود. مسئله بعدی وجود دولتمردان وابسته به روس و انگلیس بودند که بقای خود را به این می دانستند. شخصیت های بزرگی که مثل امیرکبیر در راه استقلال ایران حرکت می کردند هم به شهادت رسیدند و یا افرادی مانند علما تامین جانی نداشتند زیرا در دوران ناصرالدین شاه علمای زیادی داریم که تبعید شدند. این هم از مسائلی است که در تاریخ به آن پرداخته نشده است. سفاکی، ظلم و ستم شاه نهایت نداشت. هرجا که احساس می کرد، دستور تبعید می داد. وضعیت بهداشت و اقتصاد جامعه هم ناهنجار بود. حکام ولایات به مردم ظلم و ستم و تعدی می کردند. با اینکه مثلا اصفهان به لحاظ قدرت علمی و جایگاه بالا بود اما انواع و اقسام ظلم و ستم توسط حکام آنجا-ظل السلطان- نسبت به علما و مردم اعمال می شد. برخلاف آنچه القا می کند که رابطه علما با دربار خوب بود، وضع چنین بوده. در این دوره استعمار علاوه بر اینها، تشکیلات موازی هم درست می کرد مانند انجمن اخوت. این انجمن متعلق به ظهیرالدوله داماد ناصرالدین شاه است. تشکیلاتی به ظاهر درویشی گری و صوفی گری و به باطن فراماسونری که تا زمان فروپاشی پهلوی وجود داشت. اگرچه افرادی از دولتمردان ماسون بودند، میرزاملکم خان با موافقت شاه تشکیلات فراماسونری درست می کنند. سه دسته وارد این تشکیلات می شوند یک دسته دول ها، سلطنه ها و درباری ها که برای تفاخر وارد فراماسونری می شدند. دوم عده ای از طیف جوان تر و جویای علم، دانش و اندیشه که فکر می کنند فراماسونری یک حزب سیاسی فکری است و برای ترقی و تعالی مملکت است. دسته سوم هم عوامل جاسوس و استعمار بودند. این تشکیلات شروع به ارائه نشریاتی می کند که ما باید آدم شویم. راه ترقی آدم شدن است. غربی ها این قدر ترقی کردند به این دلایل مایلند از آنها تقلید کنیم. حتی در جایی ملکم خان می گوید: اگر ما بخواهیم آدم شویم باید 200 سال اختیاراتمان را به انگلیس بدهیم حتی قبل از اینکه تقی زاده بگوید باید از موی سر تا ناخن پا غربی شویم. این تشکیلات در سه جهت کار می کنند. 1- مبانی فرهنگی و فکری می دهد، تحت اومانیسم و برابری و برادری و آزادی 2- نیروسازی می کند. 3- تشکلی قوی بوجود می آورد. شاه هم نفهم و بی لیاقت بود. به همین دلیل ملا علی کنی نامه ای به شاه می نویسد که این نامه مهم است. در آنجا می گوید: «تشکیلاتی که درست شده که صحبت ترقی و کمال انسان می کند، مگر در دین حضرت ختمی مرتبت اشکالی وجود دارد که ما از غرب پیروی کنیم؟ آزادی که اینها می گویند، آزادی از دین است. مگر در دین آزادی وجود ندارد؟ دوم بحث برابری را مطرح می کند، تو قانون اسلام را عمل کن ببینم عدالت در این مملکت عمل نمی شود؟ مطالبی که این درست کرده هم برای سلطنت تو و هم برای دین خطرآفرین است. اگر تو نگران مملکت نیستی، من نگران دینم هستم.» همین ملاعلی کنی که مبارزه می کند در کتاب های تاریخی به عنوان یک مالک و ظالم و ضد آزادی مطرح می شود. حرف ایشان در مورد حقوق اجتماعی کاملا روشن است. وقتی قرارداد رویتر توسط ملکم خان منعقد شد، نامه مفصلی ملا علی به ناصرالدین شاه داد ( دکتر رجبی در کتاب علمای شیعه این نامه را چاپ کرده) که این قرارداد، سلطه اجنبی برای مملکت اسلام می آورد. ببینید نطق این عالم بسیار عمیق است. آنجا می گوید که انگلستان با خرید یک ساختمان به نام شرکت هند شرقی بر تمام هندوستان مسلط شد و همه را تحت سلطه خودش در آورد تو با این قرارداد که آب ها، جنگ ها، راه ها، منابع و مخازن زیرزمینی را بدست اجنبی دادی، نگران نیستی که مملکتت از بین برود؟ وضعیت حکومت این گونه است. در دوره ناصرالدین شاه قراردادهای سنگین استعماری بسته می شد. بعد مسئله قرارداد تنباکو بوجود می آید که سید جمال الدین اسدآبادی نامه ای به میرزای شیرازی می نویسد که تو عالم بزرگ جهان اسلام هستی، اختیارات مسلمین در ید توست. محبوب مسلمین و حافظ دین خاتم الانبیا هستی و از سلاله پاک ائمه اطهار هستی. (نگاه کنید که سید از کدام منظر با مرجع تقلید صحبت می کند) و این شاه ظالم، فاسد، فاجر و فاسق مملکت را از بین می برد. مشرق: پس مشوق میرزای شیرازی در قضیه تنباکو، سید جمال الدین اسدآبادی بوده است؟ تا حدی بله. اینجا لازم است دو نکته بگوییم تا در بحثمان افراط و تفریط نکرده باشیم. یکی اینکه مرجع تقلید که می خواهد حکم کند باید به یک منطبق قوی برسد. تحریک و ترغیب و احساساتی کردن را نباید در جایگاه مرجعیت مطرح کرد. اما باید ادله و براهین موثق و مستندی را ارائه داد تا وظیفه اش که دادن حکم است را انجام بدهد. چون حکمی که می کند حکم شرع است و بر همه واجب است که اطاعت کنند حتی بر دیگر مراجع تقلید حتی بر زن و مرد عدم توجه به حکم گناه کبیره است. ناصرالدین شاه آیت الله فال اصیلی را به شکل بسیار بدی از ایران خارج می کند. ایشان از علمای بزرگ شیراز است. او خدمت سید می رود و جریان را تعذیف می کند و سید هم نامه را می نویسد. از سوی دیگر مرحوم میرزا محمد حسین غروی نائینی، صاحب کتاب «تنبیه الامه»، از دوستان و هم درس های سید جمال است و مکاتبات زیادی بین ایشان و سید جمال هست که بعضی از آنها چاپ نشده و در عراق است. نامه را از طریق ایشان به میرزا می دهند. البته بعضی ها افسانه بافی کردند که میرزا سید را راه نداد که ما سند اینها را نداریم. آنچه که می نویسند نه در شأن سید جمال است و نه در شأن میرزا اما اینکه ملاقات صورت نگرفته، بله هست و اینکه میرزای شیرازی تشخیص داده که باید این کار را انجام دهد. مضافا نماینده اول میرزا درتهران، میرزا حسن آشتیانی است. *پیدایش جریانات استعماری موضوع بعدی پیدایش جریانات استعماری شیخیه، بابیه، ادلیه و بهائیت است. البته استعمار انگلیس برای سلطه بیشتر به کشورهای اسلامی شروع به جریان سازی کرد. از یک طرف تشکیلات فراماسونری، از طرف دیگر حزب و گروه درست کردند. در عربستان وهابیت، در پاکستان و هندوستان، قادیانیه را درست کرد در اینجا هم دوره ناصرالدین شاه، اوج فعالیت بابی ها و بهایی ها و ازلی ها بود. بخصوص که بین اینها انشعابی رخ داد. یحیی صبح ازل و میرزا حسین علی بها تبدیل به دو فرقه شدند که انگلیس هر دوی اینها را نگه داشت. اگر چه به بهاییت سرمایه گذاری بیشتری می کرد. بعد هم که امریکایی ها وارد شدند ولی بالاخره اینها در دوره ناصری فعال بودند و فتنه هایی که بوجود آوردند و درگیری ها و اختلافات طوری بود که جامعه مرتب در تشنج به سر می برد. درویشی گری و لاابالی گری در این دوره گسترش یافت. در این دوره مرتب فرقه و قطب مانند اویسیه، گنابادیه و... پیدا می شد. معلوم بود پشت این کار، مدیریتی وجود دارد. یک طرف غرور و خودخواهی بود اما آن در حد یک محله یا 5-4 نفر بود نه اینکه در سطح مملکت گسترش پیدا کند که یک مرتبه می دیدید در گناباد صدای یکی در کرمانشاه شنیده می شود. یکی از مازندران در بندرعباس شنیده می شود؛ آن هم با وسایل ارتباط جمعی محدود آن دوران. موضوع دیگر رشد و گسترش غرب زدگی و غرب گرایی بود و اینکه نسخه نهایی ترقی ما غرب است. علاوه بر جریان فراماسونری، عده ای مانند طالبوف که مقداری هم مذهبی بودند، راه حل را علوم تجربی مطرح کرد که در کتاب وصیت به پسرش گسترش علم غربی را مطرح می کند. یا مثل آخوندزاده که فراماسون هم بوده و مروج غرب گرایی است. غیر از قضیه باستان گرایی که از زمان فتحعلی شاه توسط سرجان ملکم شروع شد و تاریخ ایران نوشته شد. مشرق: آیا فراماسونری با این ابعاد مطرح بود که هر کس می خواهد رشد جامعه را ببینید و در جامعه مطرح باشد به فراماسونری می پیوسته و بعدها فهمیدند این جحریان نفوذ استعماری است و از آن جدا شدند یا از ابتدا مشخص بود چه می گوید؟ قبلا هم گفتم که سه دسته در تشکیلات فراماسونری هستند. آنها که برای تفاخر رفتند در فراماسونری ماندند. فرصت طلبان که به خاطر مقام رفتند ادامه دادند. دسته وسطی که فکر کردند که آنجا علم و حرف های جدید مطرح است اگر بیرون آمدند، تفکرشان ماند. فراماسونری یک ایدئولوژی دارد و یک تشکیلات، ایدئولوژیش هنوز هم در ذهن بعضی ها هست. بحث اومانیسم ریشه آن دارد. وقتی بحث آزادی از مذهب مطرح می شود، نتیجه اش می شود، لاابالی گری، فساد، فحشا، انحراف، انحطاط. ممکن است فساد اخلاقی نباشد بلکه بیرون آمدن از تعبد الهی باشد. در دوران عقب ماندگی زمان ناصرالدین شاه یک خلئی وجود داشت که اینها رشد می کردند. این را به عنوان واقعیت اجتماعی، نه حقیقت باید پذیرفت. در جامعه خلئی وجود دارد که نیاز به تحول جدید است. فراماسون ها این خلأ را پر می کردند. بحث اومانیسم و اصالت انسان و دوری از تعصب و تسامح برای یک عده یک حرف بود. فراماسونری تقید و تعصب را از بین برد که برای یک عده حرف نو بود. چه بسا یک عده آن را نمی فهمیدند. مگر اصل اومانیسم که شانیت و جایگاه انسان را می پردازد بد است؟ مثل مرحوم بازرگان که از روی نادانی نامه ای به آیت الله صدوقی می نویسد و در آنجا می گوید که ما طرفدار اسلام اومانیستی هستیم و شما طرفدار اسلام فقاهتی هستید. چه بسا مهندس بازرگان متوجه حرفش نباشد اما اومانیستی یک مکتب و ایدئولوژی است. هر کلمه یک بار فکری- فرهنگی دارد. وقتی شما گفتید من دمکراتیک اسلامی می خواهم، این کلمه دمکراتیک متعلق به مکتب دیگری است. مثل این است که بگوید من مسیحی مسلمان هستم، شدنی نیست. در طرف دیگر نهضت های دینی هم داشتیم اما استبداد و جو جامعه اجازه رشد به آنها نمی داد. نهضت ضد استعمار و ضد استبدادی که ملا علی کنی شروع کرد اما این در جامعه فراگیر نشد، به دلیل قدرت استبدادی ناصرالدین شاه. خب امروز باید روش و سیره ملاعلی کنی را مطرح کنیم. دو بیانیه ای که گفتم دو نمونه از کار این آدم است، موارد زیادی دارد که باید به آن پرداخته شود. همان دو نامه هم مهم است. یک رویارویی را بوجود آورد. باید نهضت تنباکو را مطرح کنیم که سید در همین دوره وجود دارد اگرچه در ایران نیست و او را اخرج کردند. نامه می دهد و دفاع می کند که مفاهیم بسیار عالی دارد که هم در شأن یک عالم مذهبی است و هم در شأن میرزای شیرازی به عنوان یک مرجع است که به آن تأسی کند. نهضت علمی در اصفهان است مثل میرزا جهانگیرخان قشقایی که یک فیلسوف، عارف، مفسر نهج البلاغه، اندیشمند و مدرس بزرگ و نیز ملا محمد کاشی از علمای برجسته حوزه علمیه اصفهان در آن دوران یک حوزه برجسته است. نهضت علمی در حوزه علمیه نجف بعد از جریان اخباری گری مربوط به همین دوران است. که مرحوم وحید بهبهانی با این اخباری گری مقابله کرد و شیخ انصاری استمرار حرکت بهبهانی را انجام داده است. ملاحسینقلی همدانی هم توانست مبانی عرفان و فلسفه اسلامی را در متن جامعه مذهبی بیاورد. *وضعیت جهان اسلام در جهان اسلام باید اوضاع مصر را بررسی کنیم با توجه به اینکه به امپراتوری عثمانی وابسته بود انگلیس ها در آنجا شیطنت می کردند اما از نظر فکری سیاسی جلوتر از ایران بود. دوم وضع افغانستان بود که انگلیس ها در آنجا مسلط بودند اما به دلیل ساختار عشایری نمی توانستند کاملا نفوذ کنند مقاومت ها وجود داشت. سید 13 سال در آنجا می ماند. تحول و تغییری بوجود می آمد که ما اطلاعاتی نداریم. و به دلیل همین اقامت بلند مدت سید را اسعدآبادی می دانند که در اصل او اهل اسدآباد همدان است. آن دوره به دلیل اختلافاتی که انگلیسی ها بین شیعه و سنی و تشتط ها بوجود آورده بودند، سید تلاش می کرد هویت وطنی خود را مخفی نگه دارد. مثلا گاهی با نام جمال الدین کابلی امضا می کرد. سید 36 اسم مستعار داشت که در کتاب «سید جمال الدین» آقای خسروشاهی آمده است. شیخ جمال الدین، جمال الدین افغانی، سید جمال الدین حسینی و ... از این قبیل اند. سید 10 سال در مصر ماند و در دانشگاه الازهر تغییر و تحولی بوجود آورد که تحولات بعدی فکری مصر مرهون سید است. او به هندوستان رفته و مجله تعلیم و تربیت را منتشر می کند و در این مجله به مسائل اسلامی می پردازد. آنجا علاوه بر سلطه انگلیس، سید احمد خان هندی وجود داشت که عالم بزرگی بود اما تحت تاثیر انگلیسی ها قرار می گیرد. در دوره ای که مسلمانان مشغول مبارزه علیه استعمار بودند او می گوید مبارزه فایده ندارد باید تحول فرهنگی بوجود آوریم. او با نفی مبارزه علیه انگلیس فعالیت های فرهنگی شروع می کند که مدرسه «علی گر» را ایجاد می کند که اکنون با کمک انگلستان تبدیل به دانشگاه شده. ایشان دیداری از لندن داشت که تحت تاثیر انگلیسی ها شروع به تفسیر مادی قرآن می کند. سه جلد آن به فارسی ترجمه شد و به دلیل محتوا ادامه پیدا نکرد. سید جمال با این آدم درگیر می شود و رساله به نام نیچریه می دهد یعنی مادی گری و طبیعت گرایی. آنجا می گوید آنچه که شما ارائه کردید مادی گری از قرآن را ارائه می دهد و برخلاف قرآن است. در اینجا باید شخصیت سید را شناخت که چگونه نسبت به انحرافات حساسیت به خرج می داده است. این درگیری شدید می شود که بعدها اقبال لاهوری نامه ای به سید احمدخان می نویسد و به حرکت استعماری اش اشاره می کند. سید سه بار به ایران دعوت می شود. که توسط شاه اخراج می شود و در فرانسه همراه شیخ محمد عبدو - از علمای بزرگ مصر - که در حقیقت شاگرد سید جمال بوده. بعد از سید جمال رئیس دانشگاه الازهر می شود که می توان به آن پرداخت. آنجا روزنامه عروه الوثقی را منتشر می کند. آن موقع ما روزنامة هایی علیه اسلام و دفاع از غرب داشتیم. اما این تنها روزنامه ای است که مدافع اسلام و قرآن و دین به زبان عربی است. این روزنامه جایگاه وسیعی پیدا می کند و وقتی وارد ایران می شد مخفیانه دست به دست می گشت. حتی روزنامه اطلاع را در کتابخانه مجلس دیدم که دو مقاله از آن روزنامه منتشر کرده که ناصرالدین شاه مطلع می شود و از چاپ آن جلوگیری می کند. بعدها هم مقالاتی از عروه الوثقی را ترجمه می کند اما اسمی از سید نمی برد. این مجله در کشورهای اسلامی بسیار مؤثر بود. غربی ها و انگلیس احساس خطر می کنند و مانع از ادامه این روزنامه می شوند. مقالات عروه الوثقی هنوز حرف نو دارد و عمق و جامعیت سید را نشان می دهد. بعضی مقالات را هم شیخ محمد عبدو می نویسد. وقتی عروه الوثقی توقیف می شود ایشان روزنامه ضیاءالخائفین را می نویسد و منتشر می کند. انگلیسی ها آن را هم توقیف می کنند. چند کتاب منتشر می کند. در ارتباط با اوضاع جامعه در ایران و دیگر جاها نامه ها و اعلامیه هایی ارائه می دهد. این بیانیه ها و نامه های سید به علما و شخصیت ها مثل اعلامیه های قبل از انقلاب که در بیداری جامعه تاثیر داشت، دست به دست می گشت. سید در مسائل فکری بر دین و سیاست تکیه داشت. به عنوان یک عالم هم در چارچوب دین صحبت می کرد و هم توجه به سیاستی داشت که با استبداد و استعمار تقابل داشته باشد. مبانی فلسفی سید قابل توجه است، بخصوص که در مکتب میرزا حسینقلی درس خوانده. برخی نوشته ها و آثارش را از لحاظ فلسفی برجسته می دانند و به مبانی عرفانی اش اشاره شد. او روی احیای قرآن و اسلام اصرار دارد و آن را راه حل در مقابله با فرهنگ غرب و استبداد شاهنشاهی می دادند. در زمینه توجه به مبانی قرآنی در بیانیه ها و مقالات عروه الوثقی اشاراتی دارد. احیای فرهنگ و تمدن اسلامی را مطرح می کند که مسلمان ها در برابر غرب، خود باخته نشوند و احساس ذلت نکنند. حرکتی که سید پدید آورد یک روح دینی و اسلامی در برابر جریان غرب زدگی بود که منحصر به ایران هم نبود. در اواخر دوره ناصرالدین شاه از اواخر 1306 در استانبول بحث هیئت اتحاد اسلام را مطرح می کند. بعدها هم کمونیست ها و هم خارجی ها برای خدشه دار کردن، می گویند این توطئه ای بود که می خواست امپراتور عثمانی باقی بماند. اما سید در این هیئت از خلافت کسی حرف نمی زند. اگرچه در آن دوره امپراتوری اسلام در برابر غرب یک قدرت بود. اگرچه در درونش مشکلاتی داشتیم اما وحدتی در جهان اسلام وجود داشت. هیئت اتحاد اسلام تا زمانی که رضاخان هنوز مسلط نشده بود به عنوان یک جریان خوب وجود داشت. حتی نهضت جنگل ابتدا با این هیئت شروع شد. یا خود شهید مدرس و علمای تهران، هیئت اتحاد اسلام داشتند. این موضوع به عنوان یک جریان اسلامی قابل تحلیل است. *ناسیونالیسم مسئله دیگر آن زمان ناسیونالیسم بود که انگلیسی ها راه انداختند. ناسیونالیسم با وطن دوستی فرق دارد. ناسیونالیسم یک ایدئولوژی است و نتیجه ناسیونالیست به پان کردیست، پان عربیست و ... می انجامد. سید با این اندیشه مبارزه می کرد و می گفت این هم شرک است و هم جامعه اسلامی را از بین می برد. منادی هایش در ایران آخوندزاده و میرزا آقاخان کرمانی و امثال اینها بودند. در عثمانی، دیاگوگالب نظریه پرداز پان ترکی بود که بعدها حکومت مصطفی کمال روی کار می آید و بر مبنای اندیشه بود. *ترور ناصرالدین شاه آخرین حرکتی که در مورد سید جمال شروع شد ترور ناصرالدین شاه توسط میرزا رضای کرمانی بود. او از شاگردان سید بود و همین امر منجر به شهادت سید شد. چون دولت ایران درخواست کرد سید را به ایران برگرداند. دولت عثمانی قبول نکرد ولی گویا با دسیسه خود انگلیسی ها سید به شهادت رسید. *آسیب شناسی جریان سیدجمال الدین اسد آبادی ما باید دو موضوع را در نظر بگیریم یکی آسیب شناسی حرکت سید است بالاخره هر حرکت آسیب هایی دارد. این آسیب شناسی به معنای نفی نیست چون اگر ما آن موقع هم بودیم همان کار را انجام می دادیم اما الان بعد از گذشت بیش از صد سال به کارها و فعالیت امثال سید نگاه می کنیم. خب امکان دارد که انسان در زندگی اش دچار اشتباهات و ایراداتی باشد. خب فعالیت های سید هم بدون آسیب نیست. اولین آسیب این حرکت، پراکندگی است اگر در جایی متمرکز می شد نتایج بهتری داشت. دوم عدم پیوند مستمر سید با حوزه علمیه است. ما این مشکل را با علمای بعدی هم داشتیم که وقتی سمت سیاست می رفتند ارتباطشان را با مجموعه حوزه قطع می کردند. مسئله سوم نوع فعالیت سید بود. او در ابتدا بود فکر می کرد با نصیحت و اصلاح سلاطین مشکل جهان اسلام حل می شود. لذا خودش هم در اواخر عمر به همین اعتراف کرد و شروع به نصیحت سلاطین کرد. خودش هم می گوید اگر تخمی که در شوره زار سلاطین پاشیدم را در متن جامعه می پاشیدم چقدر مؤثر بود. یا شاگردش شیخ محمد عبدو می گوید: سید از سلاطین شروع کرد و به ثمر نرسید، من از مردم شروع می کنم. او رئیس دانشگاه الازهر می شود و شروع به تفسیر قرآن و نهج البلاغه می کند. او اهل سنت است اما تحت تاثیر سید شرح نهج البلاغه می نویسد. مسئله چهارم در مظان اتهام فرماسونری قرار گرفتن است. سید وقتی در مصر بود تقاضای عضویت در تشکیلات فراماسونری شرق را می دهد که پذیرفته هم می شود و وارد می شود. سید چون مستقل فکر می کرد، می خواست که آنجا را تغییر دهد. بخصوص که این لژ فرانسوی هم بود. بین انگلیس و فرانسه رقابت هایی است که می شود از آن سود برد. احتمال دوم این است که رفته ببیند در فراماسونری چه موضوعاتی مطرح می شود که با آنها مبارزه کند. احتمال سوم این است که اشتباه کرده. البته هر سه به اشتباه می انجامد چون شخصیت بزرگ نباید در مظان اتهام قرار بگیرد. دستور است که مؤمن باید از قرار گرفتن در موضع اتهام پرهیز کند. به هر صورت ایشان به آنجا می رود و کمتر از یک سال می ماند و اخراج می شود. آن هم به دلیلی تعصب به دین و مبارزه علیه استعمار که با مبانی و تشکیلات فراماسونری نمی خواند. آقای صدر واثقی در کتاب نهضت سید جمال الدین حسینی به خوبی به این موضوع پرداخته و بر اساس اسناد لژ فراماسونری قاهره و آن دوران تحقیق بسیار خوبی کرده. در سال 50 برای پی بردن به اسناد این موضوع به قاهره رفته بود. * در غرب اسلام دیدم اما مسلمان ندیدم ما داریم که نظم از ویژگی مسلمان است. رعایت حقوق دیگران از ویژگی مسلمان است. هرجا که اینها دیده شد و نشانه هایی از اسلام هست. پراکندگی و اختلاف به قول امام از جنود شیطان است. وقتی یک جوان به غرب می رود و این نشانه ها را که می بیند تشخیص می دهد که رفتارهای اسلامی در حال اجراست. سید جمال این نشانه ها را گفته اما اینکه در غرب اسلام را دیدم و مسلمان ندیدم، در اعلامیه ها و بیانیه های او دیده نمی شود بلکه از او نقل قول شده. او عوامل ترقی غرب را علم، مبارزه با ظلم و ستم، رعایت حقوق مردم، اجرای قانون و... را مطرح می کند. مسئله بعدی از آفات، اطرافیان سید هستند که بعضی ها معتقد هستند که آنها بعد از سید تغییر رویه داده اند مانند میرزا آقا خان کرمانی که بابی و ازلی بوده و داماد یحیی صبح ازل که یک دوره باستان گرای و یک دوره غرب گرایی داشته است. البته آقای صدر واثقی می گوید که او اواخر داشت به اسلام می پیوست و کتابی در وصف پیغمبر می نوشت که نیمه کاره ماند. شیخ احمد روحی، باجناق میرزا آقا خان و داماد یحیی صبح ازل بوده. برخی افرادی که او با آنها ارتباط داشت در مضن اتهام بودند. سید نگاه سیاسی برجسته ای داشت که متوجه نبود این حرکتش او را در مظان اتهام قرار می دهد که الان برخی به آن استناد می کنند. ما این آفات را در نهضت جنگل هم داریم اگر میرزا کوچک خان را هم با حفظ بزرگی و عظمتش بررسی کنیم همین است. موضوع پایانی این است که عدم فرصت تکوین مبانی فکری سید است که اگر فرصتی می کرد به تدوین و تبیین می پرداخت بهتر بود. البته این هم هست که ایشان هرجا می رفت چمدانی از نوشته ها و کتاب داشت که گویا این چمدان در ایران به سرقت رفته بود. شاید نوشته هایی داشته باشد. اما امروز یکی از راه های شناخت سید، شناخت دوستان و دشمنان سید است. شهرت سید در جهان و کشورهای اسلامی بیشتر از ایران است و کتاب بیشتر نوشته شده. در ایران مثلا شاید حدود نزدیک به 80 عنوان کتاب درباره سید نوشته شده باشد که 11 کتاب علیه سید است. 60 و خرده ای کتاب به دفاع سید است. افرادی که علیه سید مطلب نوشته اند مانند فریدون آدمیت که پدرش فراماسون و خودش آدمی مادی بود یا اسماعیل رائین که مرتبط با ساواک همکاری می کرد و معلوم بود با هدایت ساواک علیه سید مطلب نوشته است. یا مثلا تقی زاده هم کتابی نوشته که طبق معمول شیطنت کرده است. شخصیت سید را در یک ابهام و هاله ای از سؤالات مطرح کرده که از جمله می توان به این اشاره کرد که در آنجا گفته سید ختنه نشده بود. دکتر شریعتی در این زمینه به شوخی می گفتند که آقای تقی زاده در این امور کارشناس هستند. در حالیکه او، سید است و پدرش از علمای همدان است. تیپ های کمونیست عموما علیه سید می نویسند چون او مبلغ اسلام بود. تیپ های شاهنشاهی علیه سید می نویسند چون او مدافع اسلام و علیه سلاطین بود. عوامل غرب به خصوص انگلیسی ها علیه او مطلب می نوشتند. یا به یکی از فلاسفه فرانسه که مناظره ای در بحث قضا و قدر با سید دارد. سید جواب او را می دهد. این مناظره جایگاه فلسفی و علمی سید را هم نشان می دهد. البته بعضی از مذهبی ها به دلیل عدم مطالعه و فهم علیه سید صحبت هایی می کنند. اگر انها کتاب نهضت های صد ساله اخیر شهید مطهری را بخواند به شخصیت سید پی می برند. بعضی از ما به دلیل نداشتن علم و سواد اشتباهات بزرگی می کنیم. برای شناخت سید باید موافقان و مخالفان او را شناخت مثل کواکبی از علمای بزرگ، از سادات ساکن سوریه کتاب های زیادی دارد که سید را درک کرده است. شیخ محمد عبدو رئیس دانشگاه الازهر، تاریخ نهج البلاغه، مفسر قرآن، اقبال لاهوری چقدر در ستایش سید شعر گفته. شهید مطهری وقتی می خواهد در مورد انقلاب اسلامی صحبت کند می گوید سلسله جنبان نهضت اصلاح گری در جهان اسلام سید جمال الدین است. دکتر شریعتی همین طور، میرزا محمد حسین نائینی با مرحوم سید ابوالحسن جلوه از فلاسفه و عرفای دوره ناصری ارتباط داشته. یک جلسه به طور مفصل با سید صحبت می کند. میرزا ابوالحسن می گوید من اگر جلوه نبودم دوست داشتم سید جمال باشم چون فیلسوف و عارف بود. شخصیت خود را دوست دارد اما می گوید اگر این نمی بودم دوست داشتم آن باشم. آقای خسروشاهی 40 و خرده ای کتاب در مورد سید جمال دارد موقعی که مصر بود 15 جلد را آنجا تدوین کرد و کسی است که از سال های 34 و 35 تا به حال در مورد سید تحقیق می کند و می نویسد. استاد محیط طباطبایی تقریبا با یک واسطه نسل از سید نقل قول ها و کتاب هایی دارد. نهضت بیداری شرق کتاب تحقیقی است و مقالاتی هم دارد. آقای صدر واثقی متخصص موضوع است. اما مخالفین سید، بیشتر به دلیل اسلامیتش، مبارزه با غرب، مبارزه با استبداد، بوجود آوردن یک نهضت و بیداری اسلامی، علیه سید می نویسند. البته هنوز هم تحقیق پیرامون سید جمال باید ادامه داشته باشد. آقای خسروشاهی سایتی را به نام سید جمال طراحی کرده. چندین همایش متعارف بعد از انقلاب گذاشته شده اما حوزه و دانشگاه باید پایان نامه ها را سوق دهد تا ابعاد شخصیت سید مشخص شود. در تعاملی که دانشگاه های ما با هند و افغانستان و مصر و ترکیه دارند باید بخواهند که اسناد آنها بیایند. گفتگو از حسین جودوی / مشرق
جمعه ، ۲۱اسفند۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: منبری ها]
[مشاهده در: www.menbariha.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 13]
-
گوناگون
پربازدیدترینها