تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1835394606
روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌های مصاحبه - بخش اول فرایند مصاحبه
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌های مصاحبه - بخش اول
فرایند مصاحبه
به‌کارگیری مصاحبه به منظور دستیابی به نتایجی که از قابلیت اعتماد مناسبی برخوردار باشد، نیازمند آشنایی با روش‌های انجام مصاحبه و داشتن مهارت در تجزیه و تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده از این طریق است.
چکیده در عرصة پژوهش، محققان برای بررسی دیدگاه‌های افراد در پژوهش‌های پیمایشی و انواع پژوهش‌های کیفی، از مصاحبه استفاده می‌کنند. با طرح انتقادات دربارة به‌کارگیری رویکرد کمیّ در تحقیقات تربیتی و گسترش توجه به پژوهش‌های کیفی و پژوهش‌های تلفیقی، به مصاحبه بیش از پیش توجه شده است. به‌کارگیری مصاحبه به منظور دستیابی به نتایجی که از قابلیت اعتماد مناسبی برخوردار باشد، نیازمند آشنایی با روش‌های انجام مصاحبه و داشتن مهارت در تجزیه و تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده از این طریق است. مقالة حاضر به معرفی روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌های مصاحبه شامل تحلیل کمّی، ساختاری و تفسیری پرداخته است. در تحلیل کمی‌متن نوشتاری مصاحبه‌ها رمزگذاری و شمارش می‌شود و با استفاده از روش‌های آماری تحلیل می‌گردد. در تحلیل ساختاری متن نوشتاری، بر حسب تعداد واژه‌ها، اصطلاحات و مفاهیم و میزان تکرار آنها شمارش و تحلیل می‌شود. در تحلیل تفسیری، پژوهشگر درصدد است تا پیام‌های نهفته در متن نوشتاری مصاحبه را آشکار سازد و براساس آن، نظریة از قبل تعیین‌شده‌ای را توسعه دهد یا نظریة زمینه‌ای را ارائه دهد. کلید‌واژه‌‌ها: مصاحبه، تجزیه، تحلیل، داده، کمّی، ساختار، تفسیر. مقدمه مصاحبه از فنون یا ابزارهای متداول جمع آوری داده های پژوهشی است که با گسترش رویکردهای کیفی و رویکردهای تلفیقی (کمّی و کیفی) در سال های اخیر، به طور فزاینده ای بدان توجه شده است. برخی از محققان در استفاده از مصاحبه، با وجود اهمیت و کاربرد وسیعش، تردید دارند. آنها اظهار می دارند نتایجی که از طریق یک مطالعة مبتنی بر مصاحبه به دست می آید، می تواند دامنه ای از داده های با ارزش تا اطلاعاتی را، که فاقد ارزشند دربر گیرد. عواملی مانند اطلاعات جهت دار، اطلاعات نمایشی، اطلاعات اغراق آمیز و اطلاعاتی که به دلیل جاه طلبی شخصی ارائه می شود، همچنین، تلاش مصاحبه شونده ها برای دلیل تراشی و دادن پاسخ براساس شایعات، از عواملی است که آگاهانه، موجب کسب اطلاعات نادرست از مصاحبه می شود (دلاور، 1383، ص 159، به نقل از ویچ و بنزمن). علاوه بر این عوامل، کیفیت گفت وگوی مصاحبه گر و مصاحبه شونده و نگرش ها و تعصبات مصاحبه گر نیز به شکل ناآگاهانه موجب جهت دار بودن نتایج مصاحبه می شود. با توجه به این عوامل، این گروه از محققان نتیجه می گیرند: استفاده از سایر فنون و ابزارهای پژوهش باید در اولویت قرار گیرد. در مقابل، برخی از محققان، مصاحبه را مطمئن ترین و بهترین ابزار جمع آوری اطلاعات می دانند (کوهن و مانین، 1986، ص 307). آنها تأکید می کنند که اگر مصاحبه طبق اصول و موازین صحیح انجام گیرد و با استفاده از تدابیر گوناگون قابلیت اعتماد داده های مصاحبه افزایش یابد می توان از فواید این ابزار در پژوهش ها بهره گرفت. در کشور ما، در مقایسه با برخی کشورها، مصاحبه به عنوان فن یا ابزار جمع آوری داده ها کمتر مورد استفاده قرار گرفته و برای تهیة منابع مطالعاتی و راهنمای کافی در زمینة مصاحبه، به ویژه در سطح تخصصی، تلاش های محدودی انجام شده است. ازاین رو، ناآشنایی افراد علاقه مند به کشف حقایق از طریق مصاحبه، موجب ذهن گرایی، دور شدن از حقایق و حتی انحراف از مسیر صحیح جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات گردیده و در نهایت، منجر به نتیجه گیری هایی شده که از قابلیت اعتماد کمی برخوردار است و نسبت به صحّت آنها شک و تردید وجود دارد (یمانی، و دیگران ،1386، ص 435). بدین روی، با توجه به ضرورت آشنایی هر چه بیشتر محققان کشورمان با روش های تحلیل داده های مصاحبه و نیاز به افزایش استفاده از این ابزار، مقالة حاضر درصدد است، روش های بررسی داده های مصاحبه را معرفی کند. با این هدف، ابتدا مفهوم مصاحبه و انواع آن مورد بحث قرار گرفته و سپس روش های گوناگون تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده از مصاحبه بررسی شده است. در پایان، راه های افزایش قابلیت اعتماد داده های مصاحبه بررسی خواهد شد. مفهوم مصاحبه مصاحبه ابزاری متداول برای جمع آوری اطلاعات از طریق تعامل مستقیم کلامی میان مصاحبه گر و مصاحبه شونده است. مصاحبه می تواند به صورت فردی یا گروهی و برای سه هدف عمده انجام شود: 1. مصاحبه می تواند پیش از شروع فرایند اصلی پژوهش، به عنوان یک ابزار برای شناسایی متغیرها و روابط آنها و پیشنهاد فرضیه ها به کار رود. 2. مصاحبه می تواند ابزار اصلی تحقیق باشد. در این صورت، مصاحبه شامل پرسش هایی خواهد بود که مرتبط با هدف های تحقیق بوده و با فراهم کردن امکان دسترسی به آنچه درون ذهن افراد است، موجبات اندازه گیری آنچه را فرد می داند (آگاهی یا اطلاعات)، آنچه را فرد دوست دارد یا ندارد (ارزش ها و ترجیحات) و آنچه را فرد فکر می کند (نگرش ها و عقاید) ممکن می سازد. 3. مصاحبه می تواند به عنوان مکمّل سایر ابزارها در یک پژوهش در حال انجام، مورد استفاده قرار گیرد و امکان دنبال کردن نتایج غیر منتظره، تعیین اعتبار سایر روش ها یا بررسی عمیق تر انگیزه های پاسخ دهندگان و دلایلی را که برای پاسخ هایشان ارائه می دهند، ممکن می سازد (کوهن و مانین، 1986، ص 309). مصاحبه از نظر میزان سازمان یافتگی به سه دستة عمدة مصاحبة ساختار یافته، نیمه ساختار یافته و باز یا بدون ساختار تقسیم می شود. مصاحبة ساختار یافته شامل یک مجموعه پرسش ها و پاسخ های طبقه بندی شده است که از قبل تعیین شده و باید از پاسخ دهنده، به طور شفاهی پرسیده شود. برای همة پاسخ دهندگان، سؤالات یکسان است و پاسخ دهنده فقط یکی از پاسخ های ارائه شده را انتخاب می کند. در این مصاحبه، که برای پژوهش های کمّی استفاده می شود، به ندرت از سؤالات باز استفاده می شود. در مصاحبة باز یا بدون ساختار، مصاحبه گر باید دربارة تعدادی از موضوعات از پیش تعیین شده، ذهن پاسخ دهنده را به طور عمیق کاوش کند. در این مصاحبه، سؤالاتِ استاندارد شده و پاسخ از قبل تعیین شده ای وجود ندارد. در عوض، مصاحبه گر جنبه های متعددی از نظرات مصاحبه شوندگان را آن گونه که در گفت وگو پیش می آید، بررسی می کند. او از نیروی ابتکار خود استفاده کند و به ایجاد فرضیه های جدید و آزمودن آن طی مصاحبه می پردازد. مصاحبة نیمه ساختار یافته مصاحبه ای است که در آن، سؤالات مصاحبه از قبل مشخص می شود و از تمام پاسخ دهندگان، پرسش های مشابه پرسیده می شود؛ اما آنها آزادند که پاسخ خود را به هر طریقی که می خواهند پاسخ دهند. البته در راهنمای مصاحبه جزئیات مصاحبه، شیوة بیان و ترتیب آنها ذکر نمی شود. این موارد در طی فرایند مصاحبه تعیین می شوند (دلاور، 1383، ص 157- 158؛ ببی، 1384، ص 600). نوع مصاحبه ای که پژوهشگر انتخاب می کند به اهداف تحقیق و ویژگی های مصاحبه شوندگان بستگی دارد. اگر مصاحبه گر از قبل، اطلاعات جامعی دربارة موضوع و ویژگی های پاسخ دهندگان داشته باشد، همچنین علاقه مند به کسب مجموعه اطلاعات بنیادی مشابهی دربارة موضوع باشد یا لازم باشد نمونة بزرگی از پاسخ دهندگان بررسی شوند، می توان از روش مصاحبة ساختاریافته استفاده کرد (دلاور، 1383، ص 158؛ هومن، 1385، ص 117). مصاحبة بدون ساختار به عنوان یک جست وجوی مقدماتی برای یافتن موضوعاتی که باید با روش های ساختارمندتر مطالعه شود صورت می گیرد. همچنین جایی که مصاحبة ساختاریافته موجب می شود مصاحبه شونده تحت فشار قرار گیرد یا محقق علاقه مند است برخی از ابعاد تجربة زندگی شخصی مصاحبه شونده را بررسی کند و رسیدن به این هدف تنها از طریق آزاد گذاردن مصاحبه شونده ممکن است، از مصاحبة بدون ساختار استفاده می شود (گیلهام، 2000، ص 21). فرایند مصاحبه مصاحبه، اعم از ساختاریافته یا بدون ساختار، مستلزم طی مراحلی است که در ادامه توضیح داده می شود. کوهن و مانین فرایند مصاحبة کامل را شامل شش مرحله ذیل می دانند (کوهن و مانین، 1986، ص320): 1. تعیین هدف: این مرحله با مطالعة اساس نظری پژوهش، تعیین هدف های کلی، اهمیت عملی آنها و علت اینکه چرا روش مصاحبه انتخاب شده است، آغاز می شود. سپس هدف های کلی به هدف های جزئی تر و ویژه تبدیل می گردد. 2. طراحی: در این مرحله، ساختار مصاحبة تعیین شده و راهنمای آن تهیه می شود. این کار مستلزم تبدیل اهداف تحقیق به سؤال هایی است که بتواند آنچه را محقق درصدد دست یافتن به آنهاست، منعکس سازد. معمولاً تهیة سؤال ها با نوشتن متغیرهایی که در تحقیق باید مطالعه شود، آغاز می گردد. سپس دربارة نوع سؤال ها (باز پاسخ یا بسته پاسخ) با توجه به ملاحظاتی مانند اینکه مصاحبه گر می خواهد به بررسی عمیق اظهارات پاسخ دهندگان بپردازد یا نه، تحصیلات پاسخ دهندگان، انتظاراتی که می توان از پاسخ دهنده داشت، سطح انگیزش مصاحبه شونده، میزان آگاهی مصاحبه گر از موقعیت پاسخ دهنده و نوع روابطی که مصاحبه گر می تواند انتظار داشته باشد با پاسخ دهنده برقرار کند، تصمیم گیری می شود. علاوه بر این، در تحقیقات کیفی، محقق می تواند هنگام انجام مصاحبه، سؤال ها را تغییر دهد یا برای پیگیری پاسخ، سؤال جدیدی مطرح کند (گال و همکاران، 1383، ص 533). 3. انجام مصاحبه: این مرحله با انتخاب مصاحبه شوندگان آغاز می شود. در شروع هر مصاحبه، مصاحبه گر باید خود را معرفی کند و تلاش نماید جوّ دوستانه ای ایجاد شود. مصاحبه گر باید همواره به خاطر داشته باشد از دخالت دادن پیش داوری ها، دیدگاه ها و آگاهی های قبلی خود بر رفتارش جلوگیری کند. همچنین تا حد ممکن، از خارج شدن پاسخ دهنده از حیطه سؤال و به حاشیه رفتن او جلوگیری کند. 4. نگارش: ثبت پاسخ های مصاحبه شوندگان ممکن است در طی فرایند مصاحبه انجام شود و یا پاسخ ها با وسایلی مانند ضبط صوت ضبط شود، سپس به صورت متن نوشتاری درآید. ثبت پاسخ ها می تواند به صورت خلاصه یا مفصل همراه با شرح جزئیات انجام شود. 5. تجزیه و تحلیل: پس از تهیة متن نوشتاری پاسخ های مصاحبه شوندگان، فرایند بررسی محتوای آشکار و پنهان داده های به دست آمده از گفته ها و نوشته ها آغاز می شود. هدف این فرایند کشف ارتباط درونی اجزا و عناصر تشکیل دهندة داده ها، دستیابی به قصد واقعی مصاحبه شونده، یافتن شرایط و محیطی که با داده ها مرتبط است و در نهایت، ارائة نتایجی واقع بینانه است. همان گونه که گیلهام اشاره می کند، فرایند تحلیل داده ها شامل شناسایی گفته های اساسی و کلیدی و دسته بندی آنها بر حسب مقوله هاست (گیلهام، 2000، ص 59). در گفت وگوهای پیاده شده از نوار، معمولاً بسیاری از مطالب اضافی و تکراری است. بنابراین، محقق با شناسایی و پاکسازی نوشته می تواند به راحتی نکات اساسی موجود در هر یک از متن های مصاحبه را شناسایی کند. سپس با انتخاب مقوله ها، گفته های اساسی مربوط به هر مقوله در تمام متن های مصاحبه ها را در کنار یکدیگر قرار دهد و دسته بندی کند. مجموعه مقوله ها باید جامع و مانع باشد. جامع بودن به این معناست که مقوله های اصلی و فرعی که برای هر متغیر یا سؤال مصاحبه در نظر گرفته می شود، تمام عناوین یا ابعاد گوناگون متغیر مورد نظر در سؤال را تحت پوشش قرار دهد، و منظور از مانع بودن این است که گفته یا ایده ای که مربوط به یک مقوله است، واقعاً به هیچ مقولة دیگری تعلق نداشته باشد. محقق برای دسته بندی و تحلیل داده های مصاحبه بر حسب موضوع پژوهش، سازمان یافتگی مصاحبه، و رویکرد پژوهش، روش های گوناگونی را می تواند به کار گیرد که به سه روش تحلیل کمّی، ساختاری و تفسیری تقسیم می شوند. در ادامه، این روش ها بررسی می شوند. 6. تهیة گزارش: پژوهشگر پس از تحلیل داده های مصاحبه، باید نتایج آن را در قالب یک گزارش در اختیار دیگران قرار دهد. اگر پژوهش براساس دیدگاه کمّی انجام شود، سبک نگارش گزارش آن عینی، بی طرفانه و دارای ساختار متعارف و براساس دستورالعمل های مقالات علمی است. هنگامی که پژوهش براساس دیدگاه کیفی انجام شود، گزارش یافته های مصاحبه نیز مانند سایر روش های کیفی جمع آوری داده ها، با سبکی خلّاقانه و هنری تهیه می شود و در آن از تمهیدات و فنون ادبی برای روح بخشیدن به دیدگاه ها استفاده می شود. در این گزارش، پژوهشگر دیدگاه های خود را نیز دخالت می دهد و در جاهایی که لازم است آنها را یادآوری می کند (گال و همکاران، 1383، ص 1009). روش ها تجزیه و تحلیل داده های مصاحبه همان گونه که گفته شد، متن پیاده شدة مصاحبه ها با سه روش کمّی، ساختاری و تفسیری تجزیه و تحلیل می شود: 1. تحلیل کمی برای این منظور، از روش های آماری استفاده می شود. در این نوع تحلیل، متن نوشتاری پاسخ های مصاحبه شوندگان رمزگذاری و شمارش می شود و در جدول توزیع فراوانی ثبت می گردد. سپس اطلاعات موجود در جدول با استفاده از روش های آمار توصیفی، متناسب با نوع متغیر ها یا تحقیق، روش تحقیق، و هدف تحقیق، تجزیه و تحلیل می شود. محقق می تواند شاخص های آماری مانند درصدهای توزیع، فراوانی و درصد تراکمی را محاسبه کند (حافظ نیا، 1377، ص 199) و یا ارقام و اعداد به دست آمده را برای انجام محاسبات آمار استنباطی - مانند وجود همبستگی آماری - بررسی نماید (فرخزاد، 1384، ص 288). تحلیل کمّی برای بررسی داده های مصاحبه های ساختاریافته در پژوهش های پیمایشی به کار گرفته می شود. در این مصاحبه ها، سؤال ها ممکن است بسته پاسخ یا باز پاسخ باشد. هنگامی که سؤال ها بسته پاسخ هستند، راهنمای مصاحبه شبیه یک پرسش نامه است (پیوست 1). جایی که سؤال ها باز پاسخ هستند، دو روش می تواند به کار گرفته شود. در روش اول، مصاحبه گر راهنمای مصاحبة خود را از قبل، رمزگذاری می کند و در حالی که مصاحبه شونده آزادانه پاسخ می دهد، مصاحبه گر محتوای پاسخ یا بخشی از آن را مطابق مقوله های از قبل تعیین شده، علامت گذاری می کند. داده های به دست آمده از این سؤالات نیز مانند سؤالات بسته پاسخ، استخراج، تجزیه و تحلیل، و گزارش می شود. جایی که برای تحلیل پاسخ های سؤالات باز، از قبل تصمیم گیری نشده باشد ابتدا واژه ها، جمله ها و مفاهیم شناسایی و به رمزهای عددی تبدیل می شود، سپس ارقام یا اعداد به دست آمده برای محاسبة شاخص های آمار توصیفی و استنباطی، مورد استفاده قرار می گیرد (فرخزاد، 1384، ص 288). 2. تحلیل ساختاری: در تحلیل ساختاری متن پیاده شده، اجزای ساختار متن نوشتاری مصاحبه، یعنی واژه ها، مفاهیم و ارتباط میان آنها بر حسب میزان تکرار، تعداد واژه ها، الفاظ، کنایه ها و اصطلاحات به کار رفته در جمله ها و میزان تکرارشان شمارش و بررسی می گردد تا الگوهای موجود در گفته ها کشف شود (همان، ص 284-286). طرف داران این نوع تحلیل از فنون و روش های گوناگونی استفاده می کنند که از جملة آنها روش تحلیل ارتباطی است. با این روش، محقق می کوشد روابط میان موضوعات یا مسائل را شناسایی و معرفی کند. فرض اساسی تحلیل روابط این است که واژه ها و عباراتی که افراد مطرح می کنند به خودی خود، دارای معنای ذاتی نیست، بلکه معانی از طریق تحلیل روابط، یعنی کشف پیوندها و ارتباط های میان مفاهیم، واژه ها یا عبارات درون متن به وجود می آید. بنابراین، نباید مفاهیم به عنوان واحدهای مجزّا یا بسته های معنایی در نظر گرفته شود، بلکه باید به عنوان نمادهایی به کار گرفته شود که معنای خود را در ارتباط با سایر نمادهای موجود در متن به دست می آورد. طبق نظر ویلکینسون (Wilkinson) و بیرنینگهام (Birningham) الگوی تحلیل روابط دارای هفت مرحله به شرح ذیل است (ویلکینسون و بیرنینگهام، 2003، ص 76-78): 1. تصمیم گیری دربارة سؤال: سؤالی که به دقت و با مهارت تهیه شده است، می تواند تعداد موضوع ها، مسائل و زیر مجموعه های آنها را که باید بررسی شود محدود می کند و مدیریت کل فرایند تحلیل را امکان پذیر می سازد. برای مثال، در پژوهشی سؤال اساسی این است که طبق مصاحبه های به چاپ رسیده در فلان روزنامه، بهترین شیوة مدیریت خدمات بهداشتی چیست؟ 2. تعیین چارچوب تحلیل: هنگامی که سؤال تعیین شد، لازم است برای تحلیل تعیین شود که متن چند مصاحبه و یا مصاحبه با کدام یک از مصاحبه شوندگان باید تحلیل شود. برای مثال، در پژوهش مذکور، ممکن است تصمیم گرفته شود از میان مصاحبه های چاپ شده تنها دو مصاحبه تحلیل گردد. 3. تصمیم گیری: دربارة اینکه چه نوع رابطه ای باید بررسی گردد باید تصمیم گیری شود. برای بررسی روابط میان واژه ها، عبارات یا سایر واحدهای تحلیل، می توان از رویکردهای استخراج اثر، تحلیل تشابه یا نزدیکی و ترسیم نقشة شناختی استفاده کرد. الف. استخراج اثر: تحلیل روابط مبتنی بر اثر، شامل ارزیابی عاطفی گفته ها و مسائل مطرح شده است. در این تحلیل، برای توصیف اظهار نظرهای عاطفی گوینده و کشف زبانی که به کار گرفته است، بر واژه ها و اصطلاحات و روابطی که حاکی از عواطف است تأکید می شود. برای مثال، در پیوست 2 یکی از مصاحبه های چاپ شده در زمینة مدیریت خدمات بهداشتی، اصطلاح برای اولین بار نشان دهندة عاطفة مثبت مصاحبه شونده نسبت به طرح اجرا شده و اصطلاح در غیر این صورت و مشکل پرداخت دستمزد نشان دهندة نگرانی او نسبت به سرایت این مشکل از بخش راه آهن به بیمارستان های ایالت است. ب. بررسی تشابه یا نزدیکی: در این تحلیل، متن برای کشف واژه ها یا گفته ها و نزدیکی آنها با سایر واژه ها یا اصطلاحات از قبل تعریف شده ای که با سؤال های پژوهش مرتبط است، بررسی می شود. در این رویکرد، محقق ابتدا متنی را که باید تحلیل شود به منظور جست وجوی وجود این واژه ها به دقت مطالعه می کند. سرانجام، واژه های مشابه از نظر معنا را شناسایی و شمارش می کند. سپس رابطة میان این واژه ها را با استفاده از اعداد ارزش گذاری نموده، معنادار می کند. برای مثال، در پیوست 2 واژه ها یا مفاهیمی که ارتباط نزدیکی با واژة مدیریت و زیر مجموعه های آن دارند مثل واژه دستمزد، مدیران، مدیریت بیمارستان و عملکرد در متن شناسایی شده است. ج. ترسیم نقشة شناختی: در این رویکرد، پژوهشگر به جای پرداختن به عناصر درونی، الگویی برای محتوای ظاهری متن نوشته شده ارائه می دهد. 4. کدگذاری و دسته بندی متن: تصمیم گیری دربارة نوع تحلیل، تعیین خواهد کرد چه واژه ها یا مفاهیمی باید رمزگذاری و مقوله بندی شود. برای مثال، اگر محقق قصد دارد براساس رویکرد استخراج اثر، توصیه های مثبت و منفی دربارة مدیریت خدمات بهداشتی را رمزگذاری کند باید متن ها را به دقت مرور کرد و توصیه های ارائه شده را در دو دستة مثبت و منفی طبقه بندی نمود. در مثال ذکر شده، توصیة تغییر روند پرداخت دستمزد می تواند مفهومی منفی، و واگذاری مدیریت به بخش خصوصی مفهومی مثبت داشته باشد. 5. کشف روابط: در این مرحله، محقق با بررسی جای واژه ها و مفاهیم در متن، تعداد دفعاتی که به کار رفته اند، همراهی با مسئلة اصلی یا مسائل مورد نظر در پژوهش، پیوندها و روابط میان واژه ها و مفاهیم را نشان می دهد. 6. رمزگذاری روابط: در این مرحله، پژوهشگر با رمزهای ارتباطی ـ برای مثال رمزهای نشان دهندة ارتباط مثبت (اعداد مثبت)و رمزهای نشان دهندة ارتباط منفی (اعداد منفی)- متن مورد نظر را رمزگذاری می کند. 7. تحلیل روابط: در این مرحله، تحلیل اطلاعات با استفاده از فنون آماری مثل ترسیم ماتریس و محاسبة ضریب همبستگی انجام می شود. برای مثال، در تحقیق مذکور، پژوهشگر می تواند تمام رمزهای مثبت یا منفی را شمارش کرده، با بررسی تعداد آنها، پیوندهایی میان مفاهیم و واژه ها پیدا کند یا به بررسی ارتباط های مستقیم و غیرمستقیم آنها بپردازد، سپس روابط را به شکل نمودار ارائه دهد. یک نکتة مهم در تحلیل کمّی و ساختاری این است که پس از طی مراحل تجزیه و تحلیل، لازم است پژوهشگر براساس نتایج به دست آمده، به قضاوت دربارة فرضیه های مطرح شده بپردازد و یا به سؤالات اساسی مورد نظر در پژوهش پاسخ دهد. در این زمینه، محقق با استفاده از عقل، منطق، غور و اندیشه باید به کشف واقعیت بپردازد (حافظ نیا، 1377، ص 199-202). گاهی نتایج نشان می دهد که در اجرای پژوهش، مسائل و مشکلاتی وجود داشته است. برای مثال، داده ها کم بوده یا در فرضیه ها و سؤال های پژوهش نارسایی و نقص وجود داشته است (فرخزاد، 1384، ص 289). ازاین رو، ایجاد تغییر در آنها و یا انجام مصاحبه های اضافی لازم خواهد بود. 3. تحلیل تفسیری در این روش تحلیل، پژوهشگر درصدد است تا در حد امکان، به آشکار نمودن پیام های نهفته در متن نوشتاری مصاحبه بپردازد (همان، ص 281). طبق توصیة گیلهام، برای دستیابی به این هدف، متن مصاحبه باید به طور کامل و با شرح جزئیات نوشته شود (گیلهام، 2000، ص 63). سؤال های اصلی پرسیده شده، یادآوری ها، کند و کاوهایی که مصاحبه گر انجام داده است و سؤال های مکمل در آن باید ذکر شود تا بتوان به درک کاملی از آنچه مصاحبه شونده گفته است، دست یافت. محققان برای معنا بخشیدن به این متن ها، آنها را با دو رویکرد مرور کرده، رمزگذاری می کنند. در رویکرد اول، محقق با مرور ادبیات موجود دربارة موضوع پژوهش، ایده هایی را دربارة چه موضوعات و مفاهیمی باید برای رمزگذاری انتخاب شود، به دست آورده است و نظریه ای را از قبل در ذهن خود دارد. براساس آنها، رمز ها را تعریف کرده، سپس مفاهیم جدیدی متناسب با آنها از داده های مصاحبه استخراج می کند. در رویکرد دوم، هدف پژوهشگر دستیابی به نظریة زمینه ای است. به عبارت دیگر، درصدد جست وجوی نظریه ای است که در متن یادداشت های مصاحبه ها وجود دارد، نه نظریه ای که از قبل تعیین شده است. بنابراین، تعیین رمزها، تشخیص مفاهیم، و تدوین نظریه بخش های فرایند درهم تنیدة تحلیل است و آنها بدون استفاده از ادبیات و از طریق رمزگذاری باز رمزگذاری انتخابی یا رمزگذاری محوری، از داده ها استخراج می شود. در هر دو رویکرد، به عقیدة روبین (2005) و گیلهام (2000) برای تحلیل تفسیری متن یادداشت ها پژوهشگر باید مراحل ذیل را طی کند: 1. به ترتیب، متن های پیاده شده مرور شوند. 2. در هر متن، گفته های اساسی برجسته گردد؛ زیر آن خط کشیده شود یا پر رنگ تر درج گردد. همچنین گفته های تکراری، جمله های معترضه، گفته های انحرافی و سایر داده های نامربوط نادیده گرفته شود. 3. برخی از گفته های مشابه که به نظر می رسد چیز تازه ای را مطرح می کند مشخص شود. 4. هنگامی که تمام متن ها مرور شد، پژوهشگر باید دوباره به متن اولیه برگشته، آنها را مرور کند تا اطمینان یابد در برجسته کردن گفته های اساسی، دچار غفلت نشده است. علاوه بر این، به این سؤال پاسخ دهد که در میان گفته های اساسی تعیین شده، آیا گفته هایی وجود دارد که واقعاً اساسی نیست. گاهی لازم است از فرد دیگری بخواهد تا مجموعة متن ها را جداگانه علامت گذاری کند. سپس آنچه را او برجسته کرده است با علامت گذاری های خود، مقایسه کند و در صورت نیاز آنها را تغییر دهد. 5. پژوهشگر باید دوباره به اولین متن باز گردد و با مرور گفته های اساسی برجسته شده، سعی کند مجموعه ای از مقوله ها را از پاسخ های داده شده به هر سؤال استخراج کند و عناوین ساده ای به آنها اختصاص دهد. روشن است که از اولین متون پیاده شده، تعداد زیادی مقوله استخراج می شود، اما به تدریج، از متن های بعدی تعداد عناوین استخراج شده کاهش می یابد؛ زیرا افراد به نکات مشابهی اشاره کرده اند (پیوست 3). 6. در این مرحله، محقق باید به فهرست مقوله ها نگاه کرده، از خود بپرسد: آیا آنها می توانند با یکدیگر ترکیب شوند. هنگامی که این فهرست را بررسی می کند، ممکن است متوجه شود برخی از عناوین یادداشت شده مناسب یا ضروری نیست و باید حذف شود. برای اطمینان بیشتر، لازم است از افراد دیگری بخواهد تا نظام مقوله بندی را مرور کند (پیوست4). 7. پس از تعیین نظام مقوله بندی نهایی، پژوهشگر باید دوباره سراغ متن های پیاده شده برود و هر گفتة اساسی مشخص شده را با فهرست مقوله ها مقایسه کند و ببیند که نکتة گفته شده در کجای فهرست مقوله ها آمده است. جلوی گفته هایی که به راحتی نمی تواند آن را به هیچ مقوله ای ربط دهد، علامت سؤال (؟) بگذارد. علاوه بر آن، در صورت لزوم باید واژه ها را در عناوین مقوله ها تغییر دهد یا مقوله های جدید اضافه کند تا با گفته ها بهتر تناسب پیدا نماید و بتواند شامل گفته هایی شود که درباره شان تردیدی وجود دارد یا جز پاسخ های اصلی محسوب نشده اند. 8. لازم است پژوهشگر مقوله های هر سؤال را در یک جدول تحلیل - شبیه جدول شماره 5 - وارد کند. عناوین مقوله ها در بالا و نام یا رمزهای پاسخ دهندگان در کنار آن نوشته شود. سپس در هر خانه، آنچه پاسخ دهندگان گفته اند یا بخشی از آنها را وارد کند. این کار در مرحلة بعد، که باید شرح گفته های مصاحبه شوندگان به تفصیل نوشته شود، به یافتن جای گفته های مربوط به هر مقوله کمک می کند. با انجام فعالیت های ذکر شده، محتوای آشکار متن ها تحلیل و توصیف می شود. اکنون پژوهشگر برای تحلیل معنای واقعی آنچه افراد گفته اند، باید آنچه را افراد دربارة هر مقوله با شیوه های گوناگون بیان کرده اند، در کنار یکدیگر قرار دهد تا معنای پنهان آنچه مصاحبه شوندگان گفته اند درک شود. این کار هنگامی که افراد از واژه های گوناگون و شکل های متفاوت بیان برای گفتن یک موضوع استفاده کرده اند، کاری مشکل است (پیوست5). هر کس هنگام تحلیل، ممکن است از عنوان مقوله ها و گفته های مصاحبه شوندگان، استنباط متفاوتی داشته باشد و حتی ترجیح های خود را نیز دخالت دهد. در نتیجه، ممکن است مقوله ها اشتباه به کار گرفته شود. برای ممانعت از آن، پژوهشگر (تحلیل گر) پیش از شروع تحلیل، باید شالودة اساسی استنباط خود را به وضوح مشخص کند. کار دیگری که لازم است پژوهشگر انجام دهد، استفاده از مرور همّت (peer-review) است. منظور این است که پژوهشگر از فرد دیگری که از نظر مهارت با او برابر یا بالاتر است، کمک بگیرد؛ متن پیاده شده علامت گذاری نشده ای را در اختیار او قرار دهد، ماهیت پژوهش را برای او تبیین کند و از او بخواهد گفته های اساسی را برجسته کند. سپس آنها را با تحلیل خود مقایسه نماید. اگر همتا گفته هایی را برجسته نکرده، اما پژوهشگر آن را به عنوان گفتة اساسی مشخص ساخته است و بعکس، جای تأمّل وجود دارد (گیلهام، 2000، ص 70-73). البته زمانی که پژوهشگر با رویکرد نظریة زمینه ای رمزگذاری را انجام می دهد رمزها را براساس معنای مورد نظر مصاحبه شوندگان تعریف می کند. در نتیجه، هنگام خواندن هر خط یا بند، از خود می پرسد: منظور یا احساس مصاحبه شونده چیست و سپس پاسخ را در یک لغت یا اصطلاح خلاصه می کند. هر گاه در حین مرور سایر متن ها، متوجه شود مصاحبه شوندگان برداشت متفاوتی بیان کرده اند، ممکن است ایدة پژوهشگر دربارة معنای مقوله تغییر کند. در نتیجه، مجبور به رمزگذاری دوباره به منظور هماهنگ کردن یافته های خود شود (روبین و روبین، 2005، ص 250). بزرگ ترین فایدة تحلیل موشکافانه ای که پژوهشگر تا این مرحله انجام داده این است که یافته های اساسی و جزئیاتی را که بر حسب مقوله ها دسته بندی شده، در اختیار او قرار می دهد. برای انجام تحلیل نهایی، همان گونه که گیلهام توصیه می کند (گیلهام، 2000، ص 73)، پژوهشگر نیاز به یک توقف قریب یک هفته ای دارد؛ زیرا در پایان این زمان، می تواند با دیدی تازه و ذهنی سازمان یافته تر، به اطلاعات بازگردد و به نوشتن شرح مفصل و تفسیر اظهارات و وقایع بپردازد. در این مرحله، برای نوشتن بخش تفسیری مطالعه، پژوهشگر ممکن است بخواهد یک نظریه را گسترش دهد و یا نظریة زمینه ای را ارائه دهد. بنابراین، باید فکر کند و تصمیم بگیرد چگونه نتایج به دست آمده را درون یک نظریه جامع در کنار یکدیگر قرار دهد. برای ربط دادن مفاهیم با یکدیگر، از چند شیوه می تواند استفاده کند. یک شیوه استفاده از الگوی سؤال ها است که طی مصاحبه ها تهیه شده و نشان دهندة ایدة پژوهشگر دربارة موضوع پژوهش است. دومین شیوه بررسی مصاحبه ها با دقت بیشتر برای یافتن این موضوع است که چطور مصاحبه شوندگان موضوعات اساسی را با یکدیگر ربط داده اند؟ سومین شیوه مطالعة ادبیات منتشر شده است که نه تنها مفاهیم اساسی بلکه نحوة ربط دادن آنها را نیز به پژوهشگر نشان می دهند. چهارمین شیوه آن است که پژوهشگر براساس نظریه ای که در ذهن دارد، در این باره که مفاهیم و موضوعات چگونه می توانند با یکدیگر مرتبط باشند، تصمیم بگیرد. سپس به ایده های خود بازگردد و ببیند آیا چنین ارتباطی در آنها قابل مشاهده است یا خیر؟ با انتخاب یکی از شیوه ها، پژوهشگر باید به ربط دادن نتایج به دست آمده اقدام کند. او ممکن است از داده ها فراتر رود، مفاهیمی را به دلیل کمبود شواهد کنار بگذارد و برخی را تغییر دهد و برخی دیگر را ترکیب کند. بنابراین، در نوشتن گزارش، پژوهشگر تنها به بازتولید گفته ها و توضیح فرایندها نمی پردازد، بلکه او باید توضیح یا توصیف قابل فهمی را فراهم کند، در حالی که شواهد کافی برای بحث های نظری خود فراهم می سازد (روبین و روبین، 2005، ص 240-245). برای این منظور، در شرح مفصل داده های مصاحبه، لازم است پژوهشگر به ربط دادن و جمع بندی عقاید و نظرهای مصاحبه شوندگان همراه با ذکر نقل قول های مستقیم و غیرمستقیم بپردازد (پیوست 6). برای تهیة این گزارش توجه به چند نکته ضروری است: اول. لازم نیست تمام گفته های مربوط به یک مقوله نقل شود، بلکه فقط باید مجموعه ای از پاسخ های متنوع به عنوان نمایندة تمام گفته ها ذکر شود. البته اگر گفته های متفاوتی وجود دارد باید برای ارائة دقیق دیدگاه ها اضافه شود. برخی از پاسخ دهندگان یک نکتة مشابه را به شیوه ای واضح تر، پر شورتر، یا به طرزی متفاوت با دیگران بیان کرده اند. این گفته ها برای نقل قول مستقیم متناسب تر است. در مجموع، نقل قول های انتخاب شده باید تصویر منسجمی از موضوع مورد نظر ارائه دهد. در ذیل هر عنوان فرعی، باید یک یا دو بند مقدماتی ارائه گردد و سپس به گفته های مصاحبه شوندگان پرداخته شود. البته ربط دادن میان آنها ضروری است. در صورت لزوم، او می تواند دو یا چند نقل قول را، که به یک نقطه نظر اشاره دارند، پشت سر هم بیاورد. دوم. برای رعایت اصل محرمانه ماندن، پژوهشگر باید از ذکر نام مصاحبه شوندگان خود داری کند و به جای آن، به هر یک از آنها رمزی اختصاص دهد و در هر جا به نظر آنها اشاره می کند از این رمز استفاده نماید. پژوهشگر می تواند با ذکر مشخصات مهم پاسخ دهندگان، مانند نوع مدرک، محل تحصیل، رشتة تحصیلی، سابقة خدمت، محل خدمت (پیوست 7) و زمان اجرای مصاحبه به خواننده اطمینان دهد که اطلاعات جدید بوده و فرد مذکور دربارة موضوع مورد نظر اطلاعات کافی داشته که نتیجة آن ایجاد اعتماد به داده های مصاحبه است. سوم. خطری که در اینجا وجود دارد تأثیر عمدی یا غیرعمدی تعصب های پژوهشگر در انتخاب نقل قول هاست. او باید تا حد ممکن، آن را کنترل کند. روش اساسی این کار آن است که پژوهشگر هنگامی که گفته ای را نقل می کند، در جدول مقوله ها، جلویش علامت بگذارد. پس از نوشتن شرح مفصل گفته های مربوط به هر مقوله، تمام گفته های نقل شده و نشده را به منظور بررسی دلایل خود در انتخاب یا عدم انتخاب، به دقت بررسی کند. همچنین توجه داشته باشد که ممکن است نکات ظریف یا اختلاف های جزئی وجود داشته باشد که فقط با یک یا دو نقل قول نمی توان آنها را نمایان کرد (گیلهام، 2000، ص 76-79). چهارم. یکی از راه های نشان دادن انواع نظرهای ذکر شده و تفسیر آنها ذکر تعداد و درصد مصاحبه شوندگانی است که دیدگاه مورد نظر را دارند و یا مخالف آن هستند. گاهی در میان گفته ها، تصویر پیچیده ای از موضوع وجود دارد. ازاین رو، باید الگویی از گفته های مصاحبه شوندگان نیز به شکل جدول یا نمودار تهیه شود. دربارة تعداد نقل قول ها، گیلهام توجه به دو نکته را توصیه می کند: اول آنکه اگر همه یا بیشتر مصاحبه شوندگان به نکتة اساسی مشابهی اشاره کرده اند، این اشتراک بهتر است به وسیلة طیفی از نقل قول ها نشان داده شود؛ زیرا ذکر یک نقل قول، این پیام را به همراه دارد که این فقط نظر یک نفر است. دوم آنکه اگرچه افراد ممکن است تقریباً چیز مشابهی را مطرح کنند اما اختلاف های جزئی در دیدگاه ها و تفاوت های ظریف و مهم در جزئیات فقط می تواند به وسیلة ذکر مجموعه ای از نقل قول ها آشکار شود (گیلهام، 2000، ص 77). منابع ببی، ارل (1384)، روش های تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمة رضا فاضل، تهران، سمت. حافظ نیا، محمد رضا (1377)، مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران، سمت. دلاور، علی (1383)، مبانی نظری و عملی پژوهش، تهران، رشد. سلطانی، اصغر ( 1384)، بررسی امکان سنجی ایجاد رشته آموزش علوم در دانشگاه، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم تربیتی دانشگاه اصفهان. فرخزاد، پرویز (1384)، راهنمای پژوهش تاریخی (کتابخانه ای)، تهران، طهوری. کریمی، صدیقه (1382)، بررسی شیوه های تحقق یادگیری مادام العمر در برنامه های درسی مقطع کارشناسی آموزش عالی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم تربیتی دانشگاه اصفهان. گال، مردیت، والتر بورگ، و جویس گال (1383)، روش های تحقیق کمّی و کیفی در علوم تربیتی و روان شناسی، ترجمة احمد رضا نصر و همکاران، تهران، سمت و دانشگاه شهید بهشتی. هولستی، ال. آر (1373)، تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمة نادر سالار زاده امیری، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی. هومن، حیدر علی ( 1385)، راهنمای عملی پژوهش کیفی، تهران، سمت. یمانی، نیکو و دیگران، تحلیل داده های کیفی با استفاده از نرم افزار (1386)، ایرانی آموزش در علوم پزشکی، ش پیاپی7(2). ص 423-436. Cohen, L. & Manion, L. (1986), Research Methods in Education. London, Routledge. Charmaz, K. (2002), Qualitative Interviewing and Grounded Theory Analysis, in Handbook of Interview Research, Context & Method. London, Sage. Gillham, B. (2000), The Research Interview, London, Rautledge. Memon, A. & Bull, R. (1999), Handbook of the Psychology of Interviewing, New York, John Wiley& Sons. Rubin, H. J. & Rubin, I. S. (2005), Qualitative Interviewing, London, Sage. Seale, C. (1999), The Quality of Qualitative Research, London, Sage. Willis, J. W. (2007), Foundations of Qualitative Research, London, Sage. Wilkinson, D. & Birmingham, P. (2003), Using Research Instruments: A Gide for Researchers, London, Routledge Flamer. صدیقه کریمی: دکترای برنامه ریزی درسی دانشگاه اصفهان. احمدرضا نصر: استاد دانشگاه اصفهان. عیار پژوهشی در علوم انسانی - سال چهارم، شماره اول، پیاپی 7، ادامه دارد...
http://fna.ir/1544T1
94/11/28 - 06:44
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 14]
-
گوناگون
پربازدیدترینها