اقتصاد - بدون تحقيق به جايي نمي‌رسند

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: اقتصاد - بدون تحقيق به جايي نمي‌رسند
اقتصاد - بدون تحقيق به جايي نمي‌رسند

عبدالمجيد لياقت * :بدون شك در ميان بررسي اثرات اقتصادي خشكسالي، اثرات مخرب خشكسالي بر كشاورزي در اولويت قرار دارد. شايد دليل اين امر اين باشد كه كشاورزي بيش از هر بخش ديگر متكي و وابسته به آب است. در ايران بيش از 80 درصد آب‌هاي استحصالي در كشاورزي مصرف مي‌شود. اثرات مخرب و زيانبار خشكسالي در كشاورزي تقريبا بر همگان آشكار است كه از جمله مي‌توان كاهش عملكرد و كيفيت محصولات كشاورزي، پايين رفتن سطح آب‌هاي زيرزميني، خشك شدن چشمه‌ها و قنات‌ها، از بين رفتن جنگل‌ها و پوشش گياهي، فرسايش بادي و آبي، افزايش دي‌اكسيد‌كربن و ده‌ها مورد ديگر را نام برد. شكي نيست كه تاكنون امكانات و اقدامات متعددي براي مقابله با خشكسالي انجام گرفته است اما متاسفانه در بيشتر مواقع اين اقدامات لحظه‌اي، كوتاه مدت است و از يكپارچگي خوبي برخوردار نبوده و به طور كلي مي‌توان گفت التيام‌بخش (و نه بازدارنده) بوده است. پديده خشكسالي در ايران پديده جديد و ناشناسي نيست و سال‌هاست كه از اين پديده رنج مي‌بريم ولي متاسفانه تاكنون اقدامات جدي و اساسي مقابله با اين پديده صورت نگرفته است. براي مقابله با مسائل بحران خشكسالي لازم است سه روش اساسي پيشگيري، كاهش و اغماض صورت گيرد:

پيشگيري: يكي از مهم‌ترين عمليات جهت پيشگيري اين پديده، پيش‌بيني هواشناسي و به كارگيري تمامي روش‌هاي هشداردهنده به مردم است كه از طريق ارائه اطلاعات گسترده با استفاده از كليه وسايل ارتباط جمعي ميسر مي‌شود.
در حال حاضر روش‌ها و شاخص‌هاي محاسباتي بسيار خوبي در دسترس است و از اين رو امكان وقوع و شدت خشكي به طور مستمر قابل محاسبه و پيش‌بيني است. همچنين مي‌توان درجه خشكسالي را با كمك واژه‌هاي خاص گياهي همچون پتانسيل آب- خاك و تعداد روزهاي تحت تنش آبي مربوط به گونه‌هاي معين گياهي بيان كرد.
از جمله روش‌هاي پيشگيري مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
استفاده بهتر و كارآمدتر از منابع موجود: روش‌هاي مختلف حفاظت آب؛ بالاخص آنهايي كه سبب كاهش ميزان تلفات آب مي‌شوند به عنوان يك اقدام عملي اما غالبا نامطمئن در كاهش اثرات خشكسالي موثر است. پوشش و آب‌بندي كانال‌ها، مديريت رستني‌ها در جهت مصرف كمتر آب، اصلاح سيستم‌هاي آبياري، كم آبياري، به حداقل رساندن رواناب، زهكشي و تلفات تبخير در سطح مزرعه، تخصيص آب با وسايل مخصوص جزء مهم‌ترين راهكارها در اين زمينه است.
توسعه منابع جديد: استفاده از آب‌هاي فسيلي، تبديل آب شور به حد قابل استفاده براي گياه، استفاده مجدد از پساب‌ها و فاضلاب‌ها راه موثري در افزايش منابع آب به خصوص در كشاورزي است.
كاهش: در پديده خشكسالي روش‌هاي متعددي براي كاهش خسارات بالقوه وجود دارد. اين روش‌ها شامل مواردي همچون انتخاب بهينه و تغيير كاربري اراضي، اصلاح سيستم تناوب كشت، انتخاب منطقي واريته‌هاي گياهي، كنترل سطح آب‌هاي زيرزميني، آبياري و تامين هماهنگ مواد غذايي خاك، همگي مي‌توانند در كاهش خسارات ناشي از پديده خشكسالي در يك منطقه مشخص موثر واقع شوند. پرورش و تكثير گياهاني كه مقاومت بيشتري به پديده خشكسالي دارند از اهميت زيادي برخوردار است.
اغماض: مفهوم اغماض اين است كه ما آگاهانه بعضي از خطرات، محدوديت‌ها، تلفات عملكرد يا سود را بپذيريم. از اين رو تعيين سطوح مختلف قابل اغماض در يك منطقه، كشور، ناحيه و حتي در يك مزرعه حائز اهميت است. ارزيابي ريسك بايد در شاخه‌ها و رشته‌هاي مختلف اقتصادي و اجتماعي كه پديده خشكسالي در آنها خسارت عمده ايجاد مي‌كند، صورت گيرد. در اين رابطه لازم است ليست اولويت‌ها براي ميزان اغماض در برابر كمبودها تعيين شده و روش‌هاي پيشگيري و كاهش خسارات ناشي از خشكسالي تعيين و انتخاب روش مناسب براي هر مورد در رابطه با شيوه اغماض اعلام شود. اغماض در برابر خسارت خشكسالي و وضعيت حقيقي اين پديده نياز به اطلاعات كامل و جامعي از سرتاسر كشور دارد. در اين رابطه رسانه‌هاي ارتباط جمعي مي‌توانند كمك بزرگ و شايان توجهي نمايند.
سازماندهي و هماهنگي
از آنجا كه خشكسالي يك پديده بسيار پيچيده است، مقابله در برابر اثرات اين واقعه به سازماندهي و هماهنگي دقيق بين گروه‌هاي درگير و مسوولان جامعه نياز مبرم دارد. تنظيم و شكل‌گيري راهبردهاي ملي مقابله با خشكسالي نياز به كار و تفحص علمي در بين متخصصان مختلف اين امر داشته و بدون هماهنگي كامل اقدامات به عمل آمده موثر واقع نخواهد شد. وظايف مختلف سازمان‌هاي دولتي، سازمان‌هاي محلي يا منطقه‌اي، موسسات محلي، سازمان‌ها (شامل سازمان‌هاي غيردولتي) و شركت‌ها، مزارع و افراد حقيقي بايد متمايز و روشن باشد خلاصه‌كردن وظايف محوله در يك برنامه عملياتي به گونه‌اي كه هركس قادر به تشخيص وظايف، تكاليف و امكانات خود بوده و به طور همزمان امكان مشاهده كل اقدامات انجام گرفته در اين راستا وجود داشته باشد، قويا توصيه مي‌شود.
آموزش، تحقيق و توسعه
مسائل و مشكلات خشكسالي هيچ‌گاه بدون انجام تحقيقات مداوم و پروژه‌هاي توسعه عملي نيست. به‌رغم اينكه تاكنون در زمينه‌هاي مختلف، تحقيقات متعدد و ارزشمندي (مرتبط با موضوع) انجام گرفته است، ليكن در نهايت بررسي جامع مسائل و مشكلات ناشي از خشكسالي به هماهنگي مداوم و سيستماتيك نتايج اين تحقيقات نياز مبرم دارد. نتايجي كه تا به امروز به دست آمده است مي‌تواند به چهار زير مجموعه: اكولوژي فناوري خشكسالي (مديريت)، اقتصاد خشكسالي و جامعه‌شناسي پديده تقسيم شود. اين تقسيم‌بندي به يك نوع همكاري جديد بين افراد و موسسات مربوط در سطح ملي و بين‌المللي نياز دارد. بنابراين در رابطه با پديده خشكسالي، به منظور انجام تحقيقات اولويت‌دار در يك منطقه مشخص، اختصاص يك فصل جداگانه براي بيان كارهاي تحقيقاتي جديد و رايج، بررسي امكان همكاري در زمينه تحقيق، توسعه و منابع مالي ضروري به نظر مي‌رسد. برنامه‌هاي آموزشي و پرورشي مي‌بايست بر نكات متعددي متمركز شوند، به طوري كه در ابتدا لازم است به منظور افزايش آگاهي عموم مردم از مسئله خشكسالي و حفاظت آب و روش‌هاي كاهش اثرات آن، شناخت و درك كلي و صحيح اين پديده در سطح وسيع صورت گيرد. ضمنا بايد جهت ارتقاي سطح آگاهي مردم از ضايعات خشكسالي و پيچيدگي موجود در مسائل مديريتي آن برنامه‌هاي آگاه كننده ارائه شود. برنامه‌هاي آموزشي بايد به‌صورت بلندمدت طراحي شده و براي كسب فهم و درك موضوع حفا‌ظت از منابع آب و روش‌هاي پيشگيري از پديده خشكسالي در بين گروه‌هاي مختلف سني و بخش‌هاي مختلف اقتصادي جامعه تلاش شود.
* دانشيار دانشگاه تهران
دوشنبه 20 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 129]