تور لحظه آخری
امروز : جمعه ، 9 آذر 1403    احادیث و روایات:  پیامبر اکرم (ص):خداوند! زبان را عذابى دهد كه هيچ يك از اعضاى ديگر را چنان عذابى ندهد. زبان گويد...
سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون شرکت ها

تبلیغات

تبلیغات متنی

صرافی ارکی چنج

صرافی rkchange

سایبان ماشین

دزدگیر منزل

تشریفات روناک

اجاره سند در شیراز

قیمت فنس

armanekasbokar

armanetejarat

صندوق تضمین

Future Innovate Tech

پی جو مشاغل برتر شیراز

لوله بازکنی تهران

آراد برندینگ

خرید یخچال خارجی

موسسه خیریه

واردات از چین

حمية السكري النوع الثاني

ناب مووی

دانلود فیلم

بانک کتاب

دریافت دیه موتورسیکلت از بیمه

طراحی سایت تهران سایت

irspeedy

درج اگهی ویژه

تعمیرات مک بوک

دانلود فیلم هندی

قیمت فرش

درب فریم لس

زانوبند زاپیامکس

روغن بهران بردبار ۳۲۰

قیمت سرور اچ پی

خرید بلیط هواپیما

بلیط اتوبوس پایانه

قیمت سرور dl380 g10

تعمیرات پکیج کرج

لیست قیمت گوشی شیائومی

خرید فالوور

بهترین وکیل کرج

بهترین وکیل تهران

خرید اکانت تریدینگ ویو

خرید از چین

خرید از چین

تجهیزات کافی شاپ

محصولات فوراور

خرید سرور اچ پی ماهان شبکه

دوربین سیمکارتی چرخشی

همکاری آی نو و گزینه دو

کاشت ابرو طبیعی و‌ سریع

الک آزمایشگاهی

الک آزمایشگاهی

خرید سرور مجازی

قیمت بالابر هیدرولیکی

قیمت بالابر هیدرولیکی

قیمت بالابر هیدرولیکی

لوله و اتصالات آذین

قرص گلوریا

نمایندگی دوو در کرج

خرید نهال سیب

وکیل ایرانی در استانبول

وکیل ایرانی در استانبول

وکیل ایرانی در استانبول

رفع تاری و تشخیص پلاک

پرگابالین

 






آمار وبسایت

 تعداد کل بازدیدها : 1835510173




هواشناسی

نرخ طلا سکه و  ارز

قیمت خودرو

فال حافظ

تعبیر خواب

فال انبیاء

متن قرآن



اضافه به علاقمنديها ارسال اين مطلب به دوستان آرشيو تمام مطالب
 refresh

بررسی زیارتگاه‌های مبتنی بر رؤیا در مصر و شام - بخش اول مقام های رؤیت حضرت فاطمه زهرا(س) در قاهره


واضح آرشیو وب فارسی:فارس: بررسی زیارتگاه‌های مبتنی بر رؤیا در مصر و شام - بخش اول
مقام های رؤیت حضرت فاطمه زهرا(س) در قاهره
توجه پیروان ادیان از جمله مسلمانان به معنویت و در بسیاری موارد، وجود علاقه وافر به پیامبران(ع)، شخص رسول اکرم(ص)، صحابه و اهل بیت(ع) ایشان را می توان از جمله عوامل شکل گیری این زیارتگاه ها دانست.

خبرگزاری فارس: مقام های رؤیت حضرت فاطمه زهرا(س) در قاهره



  چکیده زیارتگاه های مبتنی بر خواب و رؤیا از دیرباز تاکنون در مناطق مختلف اسلامی وجود داشته است. در منابع تاریخی به تعداد قابل توجهی از این گونه زیارتگاه ها در دو سرزمین مصر و شام اشاره شده است. توجه پیروان ادیان از جمله مسلمانان به معنویت و در بسیاری موارد، وجود علاقه وافر به پیامبران(ع)، شخص رسول اکرم(ص)، صحابه و اهل بیت(ع) ایشان را می توان از جمله عوامل شکل گیری این زیارتگاه ها دانست. در این نوشتار با استناد به گزارش های نقل شده در منابع ـ البته بدون بحث از اثبات و یا نفی زیارتگاه های مذکور ـ تنها فهرستی از این زیارتگاه ها در حوزه جغرافیایی مورد نظر تهیه شده است. کلیدواژه ها: زیارتگاه های اسلامی، خواب و رؤیا، مصر، شام و حلب. مقدمه زیارتگاه های مبتنی بر خواب و رؤیا، گونه ای از زیارتگاه های دینی است که از گذشته تا به امروز در نقاط مختلفی از جهان اسلام و حتی نزد جوامع پیروان سایر ادیان به آنها توجه شده است. در جهان مسیحیت، مکان های زیارتی متعددی وجود دارد که بر مبنای آشکار شدن حضرت مریم در رؤیاها یا شهودها شکل گرفته است.1 از مشهورترین این نقاط می توان به زیارتگاهی واقع در شهر لورد در فرانسه اشاره کرد که گفته شده در آنجا حضرت مریم را در خواب دیده اند و به مکانی برای طلب شفای بیماری ها تبدیل شده است.2 یکی از قدیم ترین این گونه زیارتگاه ها دیر عظیم منتسب به حضرت مریم در روستای صیدنایا، موسوم به «دیر بانوی صیدنایا»3 واقع در حدود سی کیلومتری شمال دمشق است. بر اساس داستان رایج در میان مسیحیان منطقه، امپراتور بیزانس، ژوستینیَن اول در سال 547م مریم مقدس را در این مکان در رؤیا دید که به او دستور بنای دیر را داد.4 امروزه این دیر به علت وجود تصویر معروفی از مریم عذرا در آن، منسوب به «لوقای قدّیس» به یکی از مهم ترین زیارتگاه های مسیحیان ارتدوکس در خاورمیانه تبدیل شده است. دو سرزمین مصر و شام از حوزه های جغرافیایی مهم و تأثیرگذار جهان اسلام از نظر سیاسی و فرهنگی در قرن های اولیه اسلامی است که منابع تاریخی فراوانی درباره تاریخ این دو سرزمین در قرن های اولیه و میانی تاریخ اسلام تألیف شده است. در شماری از این منابع، به تعداد قابل توجهی از زیارتگاه های مبتنی بر خواب و رؤیا در این مناطق در قرن های میانی اشاره شده است. در این نوشتار تلاش شده است تا با استناد به منابع تاریخی و سایر اسناد مرتبط، نظیر سنگ نوشته ها، حتی الامکان فهرست و گزارش نسبتاً جامعی از این گونه زیارتگاه ها ارائه شود. این گزارش می تواند به شناخت بهتری از ماهیت این پدیده و نقش آن در پیدایش زیارتگاه ها در حوزه جغرافیایی مورد نظر و نیز شناخت گرایش های مذهبی اهالی این مناطق و شخصیت های مورد علاقه آنان که این زیارتگاه ها به آنان ارتباط یافته است، کمک کند. در این گزارش به زیارتگاه هایی که در منابع تاریخی از ارتباط واضح آنها با خواب و رؤیا سخن گفته نشده و نیز مزارهایی که امروزه بر اساس اطلاعات شفاهی اهالی به این مسئله ارتباط یافته، اشاره نشده است. 1. زیارتگاه های مصر 1ـ1. مقام های رؤیت پیامبر(ص) در قاهره موفق الدین بن عثمان (تاریخ حیات نامشخص)، مزارشناس مصری، به محرابی در قبرستان «قُرافه» قاهره اشاره کرده است که «دعا در آن مستجاب است و یکی از صالحان، رسول خدا(ص) را در خواب رؤیت کرد که در آنجا نماز می خواند و دعا می کرد.»5 همچنین این نویسنده به مسجدی در همین قبرستان اشاره کرده است که پیامبرگرامی(ص) دستور ساخت آن را در رؤیا داده بود. داستان آن به طور خلاصه چنین است که فخرالدین فارسی (م 622 ق) از صوفیان ایرانی مقیم مصر، حضرت پیامبر(ص) را در خواب دید که به او دستور داد این مسجد را بنا کند. همچنین پیامبرگرامی اسلام(ص) نماز مخصوصی را به نامبرده آموزش داد که هر کس آن را در این مسجد بخواند دعایش مستجاب می شود.6 در موزه هنر اسلامی در قاهره نیز لوح سنگی وجود دارد که در سال 1932م در منطقه «ابوالسعود قاهره» شناسایی شده است. در هر یک از طرفین این لوح، کتیبه ای وجود دارد که یکی از آنها بیانگر ساخته شدن مکانی است که پیامبر(ص) و امام علی(ع) در حال نماز خواندن در آنجا رؤیت شده اند. با توجه به شیوه نگارش کتیبه و سادگی خط آن، قدمت آن از نیمه اول قرن ششم هجری برآورد شده است.7 1ـ2. مقام های رؤیت حضرت فاطمه زهرا(س) در قاهره مقریزی (م 845 ق) به مکانی در مسجد الازهر قاهره اشاره کرده که حضرت فاطمه زهرا(س) در آنجا در خواب رؤیت شده است، و خلیفه فاطمی الحافظ لدین الله (حکـ 525ـ544 ق) برای آن مقصوره ای ساخت. او در این باره نوشته است: الحافظ لدین الله در کنار ورودی غربی واقع در ابتدای مسجد، مقصوره ای در داخل رواق ها ایجاد کرد که به مقصوره فاطمه(س) شهرت یافت، زیرا فاطمه زهرا(س) در آنجا در خواب رؤیت شده بود.8 موفق الدین بن عثمان نیز به وجود جایگاه مشابهی به نام «مقام فاطمه»(س) در مسجد ابن طولون قاهره اشاره کرده و درباره آن چنین گفته است: مردی در خواب دید که گویا فاطمه زهرا(س) در محلی در این مسجد نماز می خواند. روز بعد مردم را از رؤیای خود آگاه ساخت؛ پس در آنجا نماز خواندند. این جایگاه، امروزه به مقام فاطمه(س) شناخته می شود و روی آن مقصوره ای قرار دارد و دعا در آن مستجاب است.9 1ـ3. زیارتگاه رقیه(س) دختر امام علی(ع) زیارتگاهی منسوب به رقیه(س) دختر امام علی(ع) در شهر قاهره وجود دارد که از نظر معماری، از بناهای مهم و نفیس دوره خلفای فاطمی به شمار می آید.10 ابن زیات (م 814 ق)، آن را زیارتگاهی مبتنی بر رؤیا دانسته و نوشته است که به دستور الحافظ لدین الله11 و به دست وزیر وی ابوتمیم تراب حافظی ساخته شده است.12 ابن ناسخ مصری، معروف به ابن عین الفضلاء (م حدود 800 ق) در کتاب خود مصباح الدیاجی، داستان پیدایش این زیارتگاه را چنین نقل کرده است: عبیدالله بن سعید گفت: الحافظ شب هنگام کسی را به دنبال من فرستاد، پس با آن کس نزد او رفتم و از وی پرسیدم: چه می خواهی؟ گفت: خوابی دیدم. گفتم: چه خوابی؟ گفت: زنی پوشیده را دیدم، از او پرسیدم: تو کیستی؟ گفت: رقیه(س) دختر علی(ع). سپس ما را شبانه به اینجا آوردند، اما قبری را نیافتیم. الحافظ دستور داد تا زیارتگاهی در آن بسازند و ساختند.13 1ـ4. زیارتگاه زینب(س) دختر امام علی(ع) ابن ناسخ مصری قبر «سیدهزینب»(س) در منطقه «قناطر السباع» قاهره را از جمله قبوری دانسته است که بر مبنای خواب و رؤیا به وجود آمده‎اند.14 عبدالوهاب شعرانی (م 973ق)، از صوفیان مشهور مصر در قرن دهم هجری، از شیخ خود علی الخَوّاص (م 949 ق) نقل کرده است که زینب(س) مدفون در قناطر السباع، بی شک دختر امام علی(ع) است.15 پس از شعرانی، تعدادی از صوفیان و نویسندگان مصری، از قبیل قلیوبی، صبّان، شبلنجی، شبراوی و ... این ادعا را در کتاب های خود نقل کرده اند.16 البته پیش از ابن ناسخ، در هیچ یک از منابع تاریخی و جغرافیایی به این مزار اشاره ای نشده است. این زیارتگاه بعدها توسعه بنای چشمگیری یافته و امروزه به یکی از مهم ترین زیارتگاه های قاهره تبدیل شده است. 1ـ5. زیارتگاه روبیل فرزند یعقوب(ع) موفق الدین بن عثمان به وجود قبر یکی از فرزندان حضرت یعقوب(ع) در کنار زیارتگاه ابراهیم بن یَسَع بن اسحاق بن ابراهیم(ع) در «جبل المقطّم» قاهره اشاره کرده که بر اساس رؤیا پدید آمده است. او داستان پیدایش آن را این چنین نقل کرده است: گویند در گذشته، مردی در کنار این قبر شب را سپری کرد. [پیش از خواب] سوره یوسف را قرائت کرد و بر پیامبر(ص) صلوات فرستاد و خوابید. در خواب، شخصی را دید که به او گفت: به خدا داستان ما همین است، چه کسی آن را به تو آموخت؟ گفت: این داستان در کتاب خدا که بر پیامبرش نازل نمود، آمده است، و تو کیستی؟ گفت: من روبیل بن یعقوب، اسرائیل خدا، یکی از برادران یوسف ام. روز بعد مردم را از این رؤیا باخبر ساخت، و آنها نیز از روی صداقت و راست گویی که از وی سراغ داشتند، این مسجد را بنا کردند.17 این زیارتگاه تا به امروز باقی مانده است. 1ـ6. سایر زیارتگاه های مبتنی بر رؤیا در قاهره امروزه در خیابان صنادقیه قاهره پیش از رسیدن به زیارتگاه مشهور رأس الحسین(ع)، مسجد کوچکی وجود دارد که به «زاویه جعفر صادق»(ع) معروف است. در نمای خارجی آن، لوحی از مرمر است که کتیبه ای به خط کوفی دارد. بر اساس این کتیبه، امیر جوامرد افضلی، در سال 495 ق امام جعفر صادق(ع) را در خواب دید که به وی دستور ساختن این مسجد را داد، از این رو، در سال 496ق آن را بنا کرد.18 ابن ناسخ مصری نیز از زیارتگاهی به نام «مشهد اشراف» نام برده است که یکی از فقرای (دراویش) مصر به نام ابن لبّان، در خواب هاتفی را شنید که به او گفت: «اینجا [قبر] علی بن حسین بن علی بن ابی‎ طالب(ع) است.»، پس او آنجا را بازسازی کرد. اما ابن زیات در اعتبار این داستان تردید کرده و آن را محل دفن ساداتی دانسته است که اسامی آنها مشخص نیست.19 1ـ7. زیارتگاه های رؤیا در سایر شهرهای مصر علی بن ابی بکر هروی (م 611 ق)، در کتاب الإشارات إلی معرفه الزیارات، به تعدادی از زیارتگاه های مبتنی بر رؤیا در مصر اشاره کرده که در محل رؤیت شخصیت های مقدس دینی ساخته شده است. مزارهایی که او از آنها نام برده است، عبارت اند از: مشهد پیامبر(ص) و مشهد امام علی(ع) در شهر «قُوص»،20 از شهرهای صَعید مصر21؛ مشاهد حضرت فاطمه زهرا(س) و امام علی(ع) و امام حسین(ع) در شهر «مَحَلَّه»22؛ مشهد امام علی(ع) در منطقه «شَطا» در «دِمیاط»23؛ مشهد امام علی(ع) در شهر «تَنّیس»24و25 و مشهد پیامبر(ص) و امام علی(ع) در جزیره «تُونَه»26و27. او درباره داستان پیدایش زیارتگاه اخیر نوشته است: از اهالی این جزیره از زیارتگاه هایی پرسیدم که به نام پیامبر(ص) و علی بن ابی طالب(ع) برپا شده است. گفتند: حکایتی دارد. پس پیرمردی خوش سیما را فراخواندند. [وقتی آمد] گفتند: این پیرمرد مبتلا به جذام بود. اهل او، از ترس بیماری و تلف بدن و هلاک شدنش، وی را در گوشه ای از جزیره انداختند تا اینکه یک شب، فریاد بلندی زد و مردم نزد او آمدند، در حالی که بدون هیچ دردی، از جا برخاسته و ایستاده بود. از او از این حال وی سؤال کردند. گفت: رسول خدا(ص) را در این مکان دیدم که به من گفت: اینجا مسجدی بنا کنید. گفتم: یا رسول الله! من مبتلا به بیماری هستم و کسی سخن مرا باور نمی کند. پس رو به آن کس که در کنار او ایستاده بود کرد و گفت: یا علی! دست او را بگیر. او دستش را به سوی من دراز کرد و من همان گونه که می بینید برخاستم.28 نگارنده از وضعیت کنونی هیچ یک از زیارتگاه های یاد شده، اطلاعاتی به دست نیاورده است. همچنین در منطقه قوص، گنبدی وجود دارد که بر اساس کتیبه کوفی موجود در آن، به دستور الحافظ لدین الله فاطمی ساخته شده است. امروزه هویت و کاربرد این بنا مشخص نیست، گرچه بررسی باستان شناختی و معماری آن نشان می دهد که کاربری آن، مسجد و آرامگاه نبوده است.29 بنابراین، نگارنده احتمال می دهد که این بنا یکی از مشاهد رؤیت پیامبر اسلام(ص) و امام علی(ع) در قوص بوده که هروی به آن اشاره کرده است، به ویژه آنکه خلیفه فاطمی مزبور به ساختن مساجد و زیارتگاه ها اهتمام فراوانی داشته، و ـ همان طور که گذشت ـ تعدادی از زیارتگاه های مبتنی بر رؤیا در مصر، در دوره وی ساخته شده است. 2. زیارتگاه های شام 2ـ1. کهف جبرییل در کوه قاسیون در شمال دمشق، زیارتگاهی به نام «کهف جبریل» (= غار جبرئیل) وجود داشته است که به نوشته ابن عساکر (م 571 ق)، ساخت آن در سال 370 ق، به دست یکی از اعلام دمشق در قرن چهارم به نام ابوالفرج ابن معلّم (م 412 ق) شروع شد. او در این مکان، جبرئیل(ع) و حضرت محمد(ص) را رؤیت کرده بود. ابن معلم تفصیل رؤیای خود را چنین شرح داده است: جبرئیل(ع) را در خواب دیدم که به من گفت: خداوند [تبارک و] تعالی به تو دستور می دهد که مسجدی بسازی تا در آن برای او نماز گزارده و نام او ذکر شود. گفتم: محل آن کجاست؟ پس به این مکان که من آن را کهف جبرئیل نامیدم، آمد. گفتم: چگونه این کار را انجام دهم؟ گفت: خداوند تبارک و تعالی به وسیله کسانی که تو را یاری خواهند کرد، تو را موفق خواهد گردانید.30 همچنین او درباره علّت نام گذاری آن گفته است: من آنجا را کهف جبرئیل(ع) و مسجد محمد(ص) نامیدم، زیرا آنها را در آنجا در خواب دیدم، و محلی که جبرئیل و محمد(ص) در آنجا دیده شوند، از بهترین نقاط زمین است، و کوه دمشق [قاسیون] نیز چنین است. در آن هیچ درختی نروییده بود و هیچ میوه ای پدید نیامده بود، اما از زمانی که جبرئیل(ع) و محمد(ص) را [در آنجا] دیدم، خداوند به برکت آن دو، [در این کوه] درخت رویانید و میوه پدید آورد، و مردم در آن چیزهایی خوردند که تا پیش از این نخورده بودند.31 غار مزبور تاکنون نیز زیارتگاه باقی مانده، اما امروزه به اصحاب کهف که در قرآن از آنها یاد شده، انتساب یافته است و نزد اهالی دمشق به «مقام اهل کهف» شهرت دارد. 2ـ2. مکان های رؤیت امام علی(ع) در دمشق ابن عساکر به حادثه پیدایش زیارتگاه دیگری در دمشق در سال 404 ق اشاره کرده است که توسط مردی مصری جعل شده بود. ابن عساکر از دستخط ابومحمد عبدالمنعم بن علی بن بحتری این گونه نقل کرده است: مرد بافنده ای از اهل مصر، در «قبه اللحم» در دمشق، مسجد و مناره کوچکی بنا کرد. او در شب جمعه همین سال، یعنی 404 ق، که دو روز از ماه رمضان باقی مانده بود، چنین گفت که پیامبر(ص) و علی(ع) را [در رؤیای خود] در مسجد دیده و به آنها گفته بود: نشانه ای می خواهم تا مردم سخن مرا باور کنند که شما به اینجا آمده اید. امیرالمؤمنین علی(ع) دست خود را بر ستون سنگی داخل مسجد زد و جای پنجه او بر ستون باقی ماند. روز جمعه مردم به مسجد می شتافتند تا جای پنجه را که در سنگ افتاده بود، ببینند. و من شنیدم که از صاحب رؤیا پرسیدند: کدام دست بر سنگ گذاشته شده بود؟ گفت: دست راست. دیدند که جای پنجه دست چپ بوده. گویند: صاحب رؤیا این اثر پنجه را در سنگ تراشیده بود.32 از دیگر زیارتگاه های مبتنی بر خواب در دمشق، مشهد امام علی(ع) در مسجد اموی بوده است. ابن جبیر (م 614 ق) در توصیف آن گفته است: در شرق صحن [مسجد اموی] دری وجود دارد که به مسجدی از بهترین و جالب ترین و زیباترین مساجد متصل است و شیعیان آن را مشهدی از آنِ علی بن ابی طالب(ع) می دانند...، زیرا می پندارند که او در خواب در این مکان در حال نمازخواندن دیده شده است. پس مسجدی در آنجا ساختند.33 موقعیت کنونی این زیارتگاه، سالنی واقع در شرق مسجد اموی است که با گذشتن از آن، به دو زیارتگاه محراب امام زین العابدین(ع) و مقام رأس الحسین(ع) وارد می شوند و تا به امروز نیز به نام «مشهد علی»(ع) شناخته می شود، البته کاربری زیارتی خود را از دست داده است. 2ـ3. زیارتگاه «ملکه» در دمشق از دیگر زیارتگاه های رؤیا در دمشق، قبری منسوب به زنی به نام «ملکه»، از نسل امام علی(ع) بوده که در فاصله قرون هفتم تا نهم هجری به وجود آمده است. ابن طولون صالحی (م 953 ق) مورّخ بزرگ دمشق، روند پیدایش و از بین رفتن آن را به تفصیل نقل کرده و خلاصه آن چنین است که این زیارتگاه در سال 636 ق بر مبنای رؤیا در محله «باب جیرون» دمشق، واقع در شرق مسجد اموی به وجود آمد و پس از یک دوره اهمال و ویرانی و بازسازی مجدّد، سرانجام در سال 892 ق به فتوای علمای اهل سنت و به دستور ملک الاشرف قایتبای (حکـ 872-901 ق)، پادشاه مملوکی به طور کامل از بین رفت.34 2ـ4. قبور منسوب به حضرت موسی(ع) در جنوب دمشق، محله ای به نام «قَدَم» وجود دارد که در مسجد جامع آن، قدمگاهی منسوب به پیامبر اسلام(ص) نگهداری می شود. البته با استناد به نوشته ابن جبیر ظاهراً این قدمگاه در قدیم به حضرت موسی(ع) منسوب بوده است.35 همچنین مورّخان و جهانگردان مسلمان به وجود قبری منسوب به این پیامبر اولوالعزم در همین مسجد اشاره کرده اند.36 اما از قول ابن جبیر برمی آید که این قبر بر مبنای رؤیا به وجود آمده است. مشاهده های او در این باره چنین است: در آن مسجد، اتاق کوچکی و در آن اتاق، سنگی وجود دارد که بر آن نوشته شده است: یکی از صالحان، پیامبر(ص) را در خواب می دید که به او می گفت: اینجا قبر برادرم موسی(ع) است.37 گفتنی است که ابن طولون صالحی درباره این مکان و اثبات اینکه قبر مورد نظر مدفن حضرت موسی(ع) است، رساله ای به نام تحفه الحبیب فیما ورد فی الکثیب تألیف کرده که نسخه خطی آن به شماره Or. 2512 در لیدن نگهداری می شود. او در این رساله، داستانی را درباره قبر منسوب به حضرت موسی(ع) نزدیک شهر «اَریحا» در فلسطین اشغالی نقل کرده است که بر اساس آن، شخصی در خواب، گنبدی را در محل این قبر و در آن گنبد، حضرت موسی(ع) را رؤیت کرد. ابن طولون سپس افزوده است که این قبر بر اساس همین رؤیا اشتهار یافت و بعد از گذشت بیش از بیست سال از این تاریخ، ملک الظاهر بیبَرس (حکـ 658ـ676 ق)، پادشاه مملوکی، گنبدی روی آن بنا کرد.38 2ـ5. مشهد امام علی(ع) در «عَکّا» از جمله مزارهای رؤیا در فلسطین می توان به مشهد امام علی(ع) در «عین البقر» (چشمه گاو) در شهر عَکا واقع در ساحل دریای مدیترانه اشاره کرد. علی بن ابی بکر هروی درباره این چشمه نوشته است: «گفته اند از این چشمه، گاو برای آدم(ع) خارج شد و با آن به کشاورزی پرداخت». در ادامه درباره رابطه آن با امام علی(ع) گفته است: در کنار این چشمه مشهدی منسوب به علی بن ابی طالب[(ع)] وجود دارد و [علت این انتساب] آن است که فرنگ (صلیبیان) آن را به کلیسا تبدیل کردند و یک متولّی بر آن گماشتند تا به بازسازی و خدمتگزاری به آن بپردازد. او صبح روز بعد گفت: در خواب شخصی را دیدم که به من می گوید: «من علی بن ابی طالب(ع) هستم! به آنها بگو اینجا را به حالت مسجد بازگردانند، و اِلاّ هر کس در آن اقامت گزیند به هلاکت خواهد رسید.» آنها سخن او را نپذیرفتند و شخص دیگری را بر آنجا گماشتند، اما صبح روز بعد او را مرده یافتند. پس آن را تا به امروز به حالت مسجد رها کردند.39 2ـ6. سایر مزارهای رؤیا در شام در شهر «نَبَک»، حدود هشتاد کیلومتری شمال دمشق نیز مقامی منسوب به حضرت فاطمه زهرا(س) وجود داشته است. عبدالغنی نابلسی (م 1143 ق) که در یکی از سفرهای خود آن را زیارت کرده، درباره آن نوشته است: «... در روستای مذکور، مسجد کوچکی وجود دارد که به مقام فاطمه زهرا[(س)]... شناخته می شود، زیرا در آنجا در خواب رؤیت شد. به آنجا رفتیم و زیارت نمودیم و تبرک جستیم و خداوند را دعا کردیم.»40 همچنین در شهر «حُمص» در مرکز سوریه کنونی، مشهد یا زیارتگاه امام علی(ع) وجود داشته است که به گفته هروی، در یکی از ستون های آن، اثر انگشت امام علی(ع) بر جا مانده بود. مبنای پیدایش این اثر، خواب یکی از صالحان بوده که داستانی هم برای آن نقل شده است. اما هروی داستان تفصیلی آن را نقل نکرده است.41 3. زیارتگاه های حلب در شهر حلب، در شمال سوریه تعداد قابل توجهی از مزارهای مبتنی بر رؤیا وجود داشته است که مورخان این شهر، به ویژه ابن شدّاد حلبی (م 684 ق) به آنها اشاره کرده اند. 3ـ1. مشهد «قَرَنبِیا» از مهم ترین مزارهای رؤیا در حلب، مشهد «قَرَنبیا» در حد فاصل میان شهر حلب و روستای «نَیرَب» بوده که به دست قسیم الدوله آق سنقر (حکـ 478ـ487 ق)، حاکم حلب در دوره سلجوقی، ساخته شده است. گفته اند این مکان در اصل، «مقر الانبیاء» نام داشته، اما در زبان عامیانه به قرنبیا تغییر یافته است. ابن شدّاد به نقل از ابن ابی طیّ (م 630 ق)، مورّخ شیعه حلب، درباره چگونگی پیدایش آن گفته است: پیری از اهالی منبج در حلب چند بار [در خواب] دید که گویا علی بن ابی طالب(ع) در آن نماز می خواند و سپس خطاب به او می گوید: به آق سنقر بگو در قرنبیا مشهدی بنا کند. پیر به علی(ع) گفت: نشانه آن چیست؟ پاسخ داد: زمین را حفر کنند، در آنجا زمینی می یابند که دارای سنگ فرش آماده ای از سنگ و مرمر و نیز محرابی پایه ریزی شده و قبری در کنار محراب است که یکی از فرزندان من در آن دفن شده است. پس از اینکه رؤیا چند بار بر پیر تکرار شد، با چند تن از اصحاب خود مشورت کرد و آنها به او گفتند که رؤیا را [برای آق سنقر] بازگو کند. سپس با چند نفر نزد آق سنقر رفتند. او با دیدن آنها، پرده دار خود را به سویشان فرستاد تا از آنها حاجتشان را سؤال کند. آنها رؤیای پیر را بازگو کردند. او به وزیر خود دستور داد تا آنجا را حفر کند. او نیز آنجا را حفر کرد و نشانه ها را همان گونه که پیر در رؤیا دیده بود، یافت. بدین ترتیب، آق سنقر در آنجا بنایی ساخت و اوقافی بر آن وقف کرد و به آنجا رفت و آمد می کرد. بر اساس قول دیگری علّت بنای این زیارتگاه آن است که پیامبر اسلام(ص) همراه تعدادی از پیامبران در آنجا در حال نماز خواندن رؤیت شدند.42 محمد اسعد طلس با اشاره به اینکه این زیارتگاه هنوز از سوی مردم زیارت می شود، مکان آن را در خارج محله ضوضو در شرق حلب تعیین کرده است.43 پی‌نوشت‌ها: 1. جان آر. هینلز، فرهنگ ادیان جهان، ص 582. 2. همان، ص 366. 3. Monastery of Our Lady of Saidnaya. 4. فاطمه جودالله، سوریا نبع الحضارات، ص 569. 5. موفق‌الدین ابن عثمان، مرشد الزوار إلی قبور الابرار، تحقیق: محمد فتحی ابوبکر، ص 283. 6. برای تفصیل بیشتر ر.ک: همان، ص 395-396. 7. فرج حسین فرج الحسینی، النقوش الکتابیه الفاطمیه علی العمائر فی مصر، ص 329. متن کامل کتیبه مورد نظر بدین شرح است: «بسم الله الرحمن لا اله الا الله وحده لا شریک له محمد رسول الله علی ولی الله ابو الامامین الزکیین ابی علی الحسن وأبو عبدالله الحسین صلوات الله علیهما وعلی اهل بیتهما صلاه باقیه دائمه الی یوم الدین. یا ایها الذین آمنوا اطیعوا الله وأطیعوا الرسول وأولو الامر منکم فإن تنازعتم فی شیء فردوه الی الله والرسول ان کنتم تؤمنون بالله والیوم الآخر ذلک خیر وأحسن تأویلاً. رأی فی هذا الموضع المبارک النبی وأمیر المؤمنین علی وهم یصلّوا.» در حاشیه کتیبه نیز آمده است: «رحم الله من ترحّم علی من بناه، وما تقدّموا لأنفسکم من خیرٍ تجدوه عند الله هو خیر وأعظم اجراً.» 8. احمدبن علی المقریزی، الخطط المقریزیه، تحقیق: محمد زینهم و مدیحه الشرقاوی، ج 3، ص 217. 9. موفق‌الدین ابن عثمان، همان، ص 204. 10. در کتیبه‌های موجود در بنا، از زیارتگاه با عنوان مشهد رقیه دختر امام علی علیه السلام یاد شده است. ر.ک: محمد عبدالستار عثمان، موسوعه العماره الفاطمیه، ج 2، ص 73. 11. محمدبن محمد ابن الزیّات، الکواکب السیّاره فی ترتیب الزیاره، ص 184. ابن زیّات درباره الحافظ لدین الله نوشته است که «او مشهدها و مسجدهای فراوانی را ساخت». (همان) 12. همان، ص 178. 13. علی باشا مبارک، الخطط التوفیقیه، ج 2، ص 188. 14. محمد حسنین السابقی، مرقد العقیله زینب، ص 39. 15. عبدالوهاب‌بن احمد الشعرانی، المنن الکبری، تصحیح: احمد عزّو عنایه، ص 477. 16. محمد حسنین السابقی، همان، ص 67. 17. موفق‌الدین ابن عثمان، همان، ص 602. 18. فرج حسین فرج الحسینی، همان، ص 238. متن کامل کتیبه بدین شرح است: «بسم الله الرحمن الرحیم لا اله الا الله وحده لا شریک له محمد رسول الله علی ولی الله. انما یعمر مساجد الله من آمن بالله والیوم الآخر واقام الصلاه وآتی الزکاه ولم یخش الا الله. امر بإنشاء هذا المسجد المبارک مولانا الصادق جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب صلوات الله علیهم اجمعین فی المنام لعبده الامیر زعیم الدوله جوامرد الافضلی فی سنه خمس، وکان انشاؤه فی سنه ست وتسعین واربعمائه.» 19. ابن الزیّات، همان، ص 37. 20. شهر قُوص امروزه در ساحل شرقی رود نیل در استان «قِنا» در حدود 645 کیلومتری جنوب قاهره واقع است. 21. علی بن ابی‌بکر الهروی، الإشارات إلی معرفه الزیارات، تحقیق جانین سوردیل ـ طومین، ص 44. 22. شهر مَحَلّه که امروزه به نام «المحلّه الکبری» شناخته می‎شود، بزرگ‌ترین شهر استان «غربیه» مصر و منطقه دلتای رود نیل است و در فاصله حدود 110 کیلومتری قاهره و 120 کیلومتری اسکندریه واقع است. 23. شهر دمیاط مرکز استان دمیاط مصر و در ساحل شرقی شاخه دمیاطِ رود نیل، در فاصله 15 کیلومتری مصبّ آن، واقع است. 24. تَنّیس امروزه جزیره‌ای است که در میان دریاچه «منزله» در استان «دهقلیه» مصر در منطقه دلتای رود نیل واقع است. 25. الهروی، همان، ص 46. 26. تونه امروزه جزیره‌ای در میان دریاچه منزله است. 27. الهروی، همان، ص 47. 28. همان. 29. محمد عبدالستار عثمان، همان، ج 2، ص 329-330. 30. ابن عساکر الدمشقی، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق: عمر بن غرامه العمروی، ج 2، ص 337. 31. همان، ص 338. 32. همان، ص 339-340. 33. محمد بن احمد، ابن جبیر، رحله ابن جبیر، ص 241. 34. محمدبن علی، ابن طولون الصالحی الدمشقی، قره العیون فی اخبار باب جیرون، تحقیق: صلاح‌الدین المنجد،
ص 12ـ23. 35. ابن جبیر، همان، ص 254. 36. ر.ک: ابن عساکر، همان، ج 2، ص 321. 37. ابن جبیر، همان، ص254. 38. ابن طولون الصالحی الدمشقی، تحفه الحبیب باخبار الکثیب، نسخه خطی به شماره Or. 2512 در لیدن (به خط مؤلف)، برگ 4 ر. 39. الهروی، همان، ص 22. در زمان بازدید هروی، شهر عکا و بیشتر شهرهای فلسطین در اشغال صلیبیان بوده است. 40. عبدالغنی النابلسی، الحقیقه والمجاز فی رحله بلاد الشام ومصر والحجاز، تحقیق: ریاض عبدالحمید مراد، ص 102. 41. الهروی، همان، ص 8. 42. محمدبن علی، ابن شدّاد الحلبی، الاعلاق الخطیره فی ذکر امراء الشام والجزیره، تحقیق: دومینیک سوردیل، ج 1، ق 1، ص 46ـ47. ابن عدیم حلبی درباره این زیارتگاه تنها به این قول اکتفا کرده است که: «گویند پیامبر(ص) در حال نماز خواندن در آنجا رؤیت شد، پس قسیم‌الدوله آق‌سنقر آنجا را بنا کرد و اوقافی بر آن وقف کرد.» ر.ک: عمر بن احمد، ابن العدیم الحلبی، بغیه الطلب فی تاریخ حلب، تحقیق: سهیل زکار، ج 1، ص 464. 43. محمداسعد طلس، الآثار الاسلامیه والتاریخیه فی حلب، ص 241. منابع ابن جبیر، محمد بن احمد، رحله ابن جبیر، بیروت، دار صادر، بی تا. ابن الزیات، محمد بن محمد، الکواکب السیاره فی ترتیب الزیاره، القاهره، المکتبه الازهریه للتراث، 2005م. ابن شدّاد الحلبی، محمد بن علی، الاعلاق الخطیره فی ذکر امراء الشام والجزیره، تحقیق: دومینیک سوردیل، دمشق، المعهد الفرنسی، 1953م. ابن طولون الصالحی الدمشقی، محمد بن علی، تحفه الحبیب باخبار الکثیب، نسخه خطی به شماره Or. 2512 در لیدن. ـــــ ، قره العیون فی اخبار باب جیرون، تحقیق: صلاح الدین المنجد، دمشق، المجمع العلمی العربی، 1964م. ابن عثمان، موفق الدین، مرشد الزوار إلی قبور الابرار، تحقیق: محمد فتحی ابوبکر، القاهره، الدار المصریه اللبنانیه، 1415ق. ابن العدیم الحلبی، عمر بن احمد، بغیه الطلب فی تاریخ حلب، تحقیق: سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، بی تا. ابن عساکر الدمشقی، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق: عمر بن غرامه العمروی، بیروت، دارالفکر، 1415ق. جودالله، فاطمه، سوریه نبع الحضارات، دمشق، دار الحصاد، 1999م. الحسینی، فرج حسین فرج، النقوش الکتابیه الفاطمیه علی العمائر فی مصر، الإسکندریه، مکتبه الإسکندریه، 2007م. الرفاعی، محمد ابوالوفاء، اولیاء حلب، تحقیق: توتل الیسوعی، المشرق، سنه 38، تشرین الأول ـ کانون الأول، 1940م، ص 320-422. السابقی، محمد حسنین، مرقد العقیله زینب، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1399ق. سبط ابن العجمی، احمد بن ابراهیم، کنوز الذهب فی تاریخ حلب، تحقیق: شوقی شعث و فالح البکور، حلب، دار القلم العربی، 1418ق. الشعرانی، عبدالوهاب بن احمد، المنن الکبری، تصحیح: احمد عزّو عنایه، دمشق، دارالتقوی، 1425ق. طلس، محمد اسعد، الآثار الاسلامیه والتاریخیه فی حلب، دمشق، مطبعه الترقی، 1956م. عثمان، محمد عبدالستار، موسوعه العماره الفاطمیه ـ الکتاب الثانی: عماره المشاهد والقباب فی العصر الفاطمی، القاهره، دار القاهره، 2006م. الغزی، کامل، نهر الذهب فی تاریخ حلب، تصحیح و تعلیق: شوقی شعث و محمود فاخوری، ط الثانیه، حلب، دار القلم العربی، 1412ق. مبارک، علی باشا، الخطط التوفیقیه الجدیده لمصر القاهره، ط الثانیه، بی جا، الهیئه المصریه العامه للکتاب، 1980م. المقریزی، احمد بن علی، المواعظ والاعتبار بذکر الخطط والآثار (الخطط المقریزیه)، تحقیق: محمد زینهم و مدیحه الشرقاوی، القاهره، مکتبه مدبولی، 1998م. النابلسی، عبدالغنی، الحقیقه والمجاز فی رحله بلاد الشام ومصر والحجاز، تحقیق: ریاض عبدالحمید مراد، دمشق، دار المعرفه، 1989م. الهروی، علی بن ابی بکر، الإشارات إلی معرفه الزیارات، تحقیق: جانین سوردیل ـ طومین، دمشق، المعهد الفرنسی، 1953م. هینلز، جان آر، فرهنگ ادیان جهان، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1385ش. احمد خامه یار: کارشناس ارشد مطالعات اسلامی.   فصلنامه تاریخ در آیینه پژوهش شماره 32- سال نهم، شماره اول ادامه دارد...

http://fna.ir/YPSONU





94/10/22 - 04:30





این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 82]

bt

اضافه شدن مطلب/حذف مطلب







-


گوناگون

پربازدیدترینها
طراحی وب>


صفحه اول | تمام مطالب | RSS | ارتباط با ما
1390© تمامی حقوق این سایت متعلق به سایت واضح می باشد.
این سایت در ستاد ساماندهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ثبت شده است و پیرو قوانین جمهوری اسلامی ایران می باشد. لطفا در صورت برخورد با مطالب و صفحات خلاف قوانین در سایت آن را به ما اطلاع دهید
پایگاه خبری واضح کاری از شرکت طراحی سایت اینتن