جاي سلول‌هاي بنيادي در سطل زباله نيست!

واضح آرشیو وب فارسی:هموطن سلام: جاي سلول‌هاي بنيادي در سطل زباله نيست!
ما در آينده اميدواريم بتوانيم براي درمان سكته‌هاي قلبي و مغزي، پاركينسون، ‌ام اس، اختلالات كبدي و ديابت نيز از اين سلول‌ها استفاده كنيم.
آيا تا به حال فكر كرديد خون بند ناف فرزند شما مي‌تواند به يك بيمار سرطاني و يا يك بيمار با بيماري‌هاي ديگر خوني اميد زندگي دوباره ‌دهد؟
همه روزه هزاران نوزاد در ايران متولد مي‌شوند و خون بندناف يا «خون جفتي» آنها كه منبع سرشار از سلول‌هاي بنيادي و ثروت عظيم براي درمان بسياري از بيماري‌هاي صعب‌العلاج است، به‌عنوان يك زباله بيولوژيك دور ريخته مي‌شود. اين در حالي است كه سلول‌هاي موجود در اين خون دور‌ريز، بسيار پرتوان و ناميرا هستند و با تزريق و جايگزيني آنها در مناطقي از بدن كه به‌صورت جدي آسيب ديده‌اند، بهبودي كامل ايجاد مي‌كنند.
در همين راستا، در ايران بانك خون بندناف چند سالي است كه توسط پژوهشكده رويان با هدف تامين سلول‌هاي بنيادي فعاليت خود را آغاز كرده است. والديني كه در انتظار تولد نوزاد هستند، با مراجعه به اين بانك و تشكيل پرونده مي‌توانند محتواي خون بندناف و جفت را نگهداري كنند.
البته هم اكنون آنچه در ايران به‌عنوان بانك خون بندناف فعاليت دارد، بانك خون بندناف خصوصي است كه والدين صرفا براي فرزندان خود اقدام به نگهداري خون بندناف مي‌كنند و امكان مصرف براي سايرين وجود ندارد. در كنار اين بانك، بانك خون بند ناف عمومي هم تاسيس شده‌بود ولي به تازگي، به‌دليل تخصيص نيافتن اعتبار، فعاليتش كاملا متوقف شده است.
دكتر مرتضي ضرابي، مديرعامل بانك خون بند ناف پژوهشكده رويان و عضو هيات علمي پژوهشكده رويان، وابسته به جهاد دانشگاهي دانشگاه علوم پزشكي ايران، در رابطه با علت تعطيلي بانك خون بند‌ناف عمومي و همچنين فوايد نگهداري خون بند ناف در اين گفت‌وگو بيشتر توضيح مي‌دهد. وي معتقد است نبود بانك خون بند ناف عمومي در حالي كه با ايجاد آن بسياري از بيماري‌ها قابل درمان مي‌شوند، به معناي از دست دادن بهترين منبع سلول‌هاي بنيادي است كه در آينده‌اي نزديك منجر به انقلابي در علم پزشكي خواهد شد.
آقاي دكتر، بانك خون همان كاركرد بانك در حوزه اقتصاد را براي محصولات خوني دارد؟
اجازه بدهيد مقدمه‌ كوتاهي در مورد نحوه شكل‌گيري بانك‌هاي خون در دنيا بگويم. بانك خون يك پديده نوين در عرصه خدمات پزشكي است. در دنيا هم از سال 1992 اين بانك‌ها شكل گرفتند. علتش هم اين بود كه به‌دنبال مطالعه روي سلول‌هاي بنيادي و همچنين موفقيتي كه در درمان يك نوع كم‌خوني مادرزادي به‌وسيله اين سلول‌ها در سال1988 در كشور فرانسه ايجاد شد، محققان به اين فكر افتادند از يكي از منابع سلول‌هاي بنيادي براي درمان خيلي از بيماري‌ها استفاده كنند. از همان زمان بود كه بانك‌هاي خون بند ناف به 2 شكل عمومي و خصوصي شكل گرفتند.
و فرق اساسي اين 2 بانك در چيست؟
در بانك خصوصي هر خانواده‌اي در آستانه تولد فرزند نمونه خون بند ناف را براي خودش ذخيره و نگه‌داري مي‌كند. ولي در بانك‌هاي عمومي اين نمونه‌ها به بانك اهدا مي‌شوند و اين بانك است كه سلول‌هاي ذخيره شده را به خانواده‌هاي نيازمند مي‌دهد. مثل سازمان انتقال خون. در اين سازمان هم كسي كه خون اهدا مي‌كند، ديگر مالك آن نيست و اين سازمان است كه آن را به هر كسي كه نيازمند است، مي‌دهد.
با اين شرايط چرا بانك عمومي خون بندناف در كشور ما تعطيل شده است؟
طي سال‌هاي گذشته به‌دنبال پيگيري‌هاي ما، سازمان برنامه‌ و بودجه، بودجه‌اي را براي راه‌اندازي بانك عمومي خون بند ناف مصوب كرد. چون بانك‌هاي عمومي به‌علت هزينه‌بر بودن در همه جاي دنيا توسط دولت‌ها راه‌اندازي و اداره مي‌شوند.
براساس اعتبار در نظر گرفته شده اين بانك در ايران به بهره‌برداري رسيد و تجهيزاتش نيز آماده شدند. ما بنا داشتيم در دهه فجر فعاليت اين بانك را آغاز كنيم كه اين اتفاق افتاد و حتي يك تعداد نمونه خون هم جمع‌آوري كرديم.
علاوه بر اين قرار بر اين بود كه اعتبار مربوط به نگهداري خون بند ناف و اقدامات لازم براي اين كار را داشته باشيم كه متأسفانه اين اتفاق نيفتاد.
اين در حالي است كه اگر بخواهيم حداقل 5 هزار نمونه خون بند ناف نگه‌داريم، احتياج به 2 ميليارد تومان هزينه داريم. اين هزينه اصلا از عهده پژوهشكده رويان كه يك مركز خصوصي است، بر نمي‌آيد.
خب ،چرا با وجود مهيا بودن همه شرايط اين اعتبار اختصاص داده نشد؟
علتش براي ما هم روشن نيست. شايد به اين دليل كه مسئولان هنوز نمي‌دانند اهميت سلول‌هاي بنيادي خون بند ناف تا چه حد است.
با اين حال ما اميدواريم كه بانك عمومي دوباره آغاز به كار كند چرا كه در همه جاي دنيا اين بانك‌ها فعاليت دارند. حتي كشورهايي كه در زمينه تحقيقات سلول‌هاي بنيادي پيشرفت خاصي نكردند، اين كار را جزء اولويت‌هاي خود قرار دادند. به‌دليل اينكه معتقدند اگر زماني تحقيقات در زمينه سلول‌هاي بنيادي به نتيجه رسيد، ديگر نيازي نباشد كه به فكر منابع تامين سلول‌هاي بنيادي باشند.
حالا چرا خون بند ناف؟ مگر منبع تامين سلول‌هاي بنيادي فقط در خون بند ناف خلاصه شده است؟
ببينيد، براي تامين سلول‌هاي بنيادي 3 تا منبع وجود دارد؛ سلول‌هاي جنيني كه البته به خاطر مسائل اخلاقي نمي‌توان از اين سلول‌ها استفاده كرد. چون لازم است براي دست يافتن به اين سلول‌ها يك جنين 5روزه از بين برود. دومين منبع هم در بالغين است. امروزه مشخص شده كه ما در همه ارگان‌هاي بدن سلول‌بنيادي اوليه را داريم كه مهم‌ترينش مغز استخوان است.
استفاده از سلول‌هاي بنيادي مغز استخوان كه سابقه بيشتري نسبت به استفاده از سلول‌هاي بنيادي خون بند ناف دارد. اين‌طور نيست؟
بله ،همينطور است. اگر از تاسيس بانك‌هاي خون بند ناف 15 تا 16 سال است كه مي‌گذرد، از پيوند سلول‌هاي بنيادي مغز استخوان بيش از 50 سال مي‌گذرد. منتها سلول‌هاي بنيادي مغز استخوان ويژگي‌ها و محدوديت‌هاي خاص خود را دارند. يعني اينطور نيست كه توانايي تبديل شدن به همه سلول‌ها را داشته باشند. از طرفي بدست آوردن اين سلول‌ها بسيار سخت است يعني يا بايد از جناق فرد يا از استخوان لگن گرفته شود. در خيلي از مواقع نيز اين كار احتياج به بيهوشي دارد. تازه بعد از گرفتن نمونه بايد مشخص شود كه آيا اين سلول‌ها با بدن فرد گيرنده تطابق دارد يا نه.
در مقايسه با اين منابع، خون بند ناف چه برتري‌هايي دارد؟
جفت و بند ناف اندام ارتباطي بين مادر و جنين در دوران بارداري است. يعني مواد غذايي را از مادر به جنين منتقل مي‌كند. اندامي كه بلافاصله بعد از تولد از جفت جدا شده و دور انداخته مي‌شود. ولي امروزه ثابت شده كه همين بند ناف نزديك به 100 سي‌سي خون دارد كه مملو از سلول‌هاي بنيادي است. اين سلول‌ها هم ويژگي‌هاي خاصي دارند؛ يكي به‌دليل اينكه در مرحله اوليه تكامل هستند و سيستم‌ ايمني هنوز اين سلول‌ها را نشناخته؛ طبيعتا شانس پس‌زدنشان هم كمتر از موارد ديگر است. علاوه بر اين سلول‌هاي بنيادي خون بند ناف خيلي بيشتر از سلول‌هاي مغز استخوان است.
حجم اين سلول‌ها چطور؟ يعني حجم اين سلول‌ها به اندازه‌اي هست كه بتوان چندين بار از آنها استفاده كرد؟
اين يكي از معايب اين سلول‌هاي بنيادي بند ناف است. يعني اين سلول‌ها كم است. به‌طوري كه فقط يك بار قابليت استفاده دارد. پس اگر احيانا اين سلول‌ها بخواهند براي پيوند مورد استفاده قرار گيرند، ولي حجم خون كم باشد، ديگر نمي‌توان از آنها براي پيوند استفاده كرد. منتها مغز استخوان اين طور نيست.
يعني اگر كم باشد، باز هم مي‌توان سلول‌هاي آن را از دهنده دوباره گرفت.
پس احتمال پس زدن در پيوند مغز استخوان بيشتر است.
بله، مهم‌ترين محدوديت در بحث پيوند مغز استخوان روي احتمال رد پيوند است. ببينيد، سيستم ايمني در بالغين كاملا شكل گرفته يعني شناسنامه سلول در فرد بالغ كامل شده است. پس براي پيوند، شناسنامه‌هاي سلولي در فرد گيرنده و دهنده بايد كاملا با هم تطابق داشته باشند.
ولي در بند ناف اينطور نيست. در بند ناف اگر هم تطابق سلولي وجود نداشته باشد، به‌دليل اينكه سلول‌هاي بنيادي هنوز به بلوغ نهايي نرسيده‌اند، احتمال موفقيت پيوند بيشتر است. با اين حال هنوز با توجه به اينكه تجربه استفاده از سلول‌هاي بنيادي خون بندناف جديدتر از سابقه پيوند مغز استخوان است، كساني كه در كار پيوند هستند، پيوند مغز استخوان را ترجيح مي‌دهند.
بانك خون بند ناف طبق چه استانداردهايي فعاليت مي‌كند؟
از زماني كه بانك‌هاي خون بند ناف شروع به شكل‌گيري كردند، شبكه‌اي تحت عنوان شبكه نت كورد تاسيس شد هم براي اينكه استفاده از خون بند ناف را ترويج دهد و هم استانداردهايي را تعيين كند كه هر بانك خوني موظف به اجراي آنها باشد.
يا ما به اين شبكه وصل هستيم؟
الان 20 تا 25 بانك به نت كورد وصل هستند ولي ما شامل آنها نمي‌شويم.
با اين حال حتما يكسري از استانداردها براي ما هم تعريف شده كه حتما بايد اجرا شوند. به اين قوانين اشاره مي‌كنيد؟
ما يك سيستم كنترل كيفي داريم. يعني قبل از اينكه اصلا خون بند ناف وارد بانك شود، ما بايد حتما از سلامت مادر مطمئن شويم. به اين صورت كه در ماه‌هاي آخر بارداري و 4 هفته مانده به زمان زايمان، مادر به بانك مراجعه مي‌كند.
او بايد يك سري آزمايشات ويروسي و همچنين آزمايش ايدز و هپاتيت را قبل از بستن قرارداد با بانك انجام دهد. ما تا از سلامت مادر مطمئن نشويم، قطعا نمونه را فريز نخواهيم كرد. اين قدم اول است.
اگر خون مادر آلوده باشد قراردادي بسته نمي‌شود؟
دقيقا، اما اگر مادر مشكلي نداشته باشد كه در 90 درصد موارد هم همين است، مشكلي در بستن قرارداد نداريم. يكي از امتيازات ما هم اين است كه نمونه‌هاي خون ما در دنيا از سالم‌ترين نمونه‌ها در دنياست. آمار اين آلودگي‌ها در دنيا نزديك به 8 درصد گزارش شده ولي آمار ما زير 3 درصد است.
حتي درصورت منفي بودن تست مادر، آيا اطميناني از آلوده نبودن خون جنين وجود دارد؟
به هيچ وجه، درست است كه از آزمايش مادر كه مطمئن شديم، نمونه را آماده فريز مي‌كنيم، منتها همان نمونه‌اي كه از خون بند ناف مي‌گيريم را هم تست مي‌كنيم. چون در خيلي از موارد تست مادر منفي است. منتها خصوصا در بيماري‌هاي ويروسي ممكن است مادر در مرحله‌اي باشد كه اين ويروس خودش را نشان نمي‌دهد، ولي خون جنين آلوده است. اين نمونه‌ها را ما در تانك‌هاي قرنطينه نگهداري مي‌كنيم. چون اگر قرار باشد كه به بانك جهاني نت كورد وصل شويم، قطعا بايد استانداردهاي آنها را رعايت كنيم.
آلودگي حين خون‌گيري چطور؟ احتمال اين نوع آلودگي چقدر است؟
اين نكته بسيار مهمي است. آلودگي حين خون‌گيري به اين دلايل ايجاد مي‌شود كه ممكن است بند ناف ضد‌عفوني نشود. ما هم متأسفانه از اين موارد داشتيم.
مي‌توان اين مشكل را به عدم‌آموزش و تبحر خون‌گير‌ها نسبت داد؟
بله، آلودگي در مواردي اتفاق افتاده كه يا نيروها آموزش نديدند يا زايمان زودرس بوده و شرايط اورژانسي به وجود آمده است. در اين شرايط دقت از پرسنل گرفته شده و نمونه خون هم آلوده مي‌شود. البته ميزان اين آلودگي‌ها به زير يك درصد رسيده ولي بايد صفر شود.
به فرايند خون‌گيري هم اشاره مي‌كنيد؟
اگر خانواده در تهران باشد، ما با آنها هماهنگ مي‌كنيم كه برايشان خون‌گير مي‌فرستيم. منتها هنگامي كه قرارداد بسته شد، كيت خون‌گيري را به خانواده تحويل مي‌دهيم.
اين كيت شامل يك كيسه و 2تا يخ خشك و ملزومات مورد نياز براي خون‌گيري است. همه اينها داخل فلاسك به خانواده تحويل داده مي‌شود. هنگام زايمان هم اين كيت بايد همراه مادر باشد. بلافاصله با خون‌گير هم تماس گرفته مي‌شود كه براي انجام خون‌گيري در اتاق عمل حاضر شود.
خون‌گير، كادر پرستاري است يا اينكه پزشك متخصص زنان اين كار را انجام مي‌دهد؟
خون‌گير ماماست ولي در خيلي از موارد هم پزشك متخصص زنان اين كار را مي‌كند. نكته مهمي كه در اين ميان وجود دارد اين است كه خون‌گيري دغدغه خيلي از مادران است. چون فكر مي‌كنند كودك ممكن است با اين كار دچار كم‌خوني شود. در حالي‌كه اين اتفاق هيچ صدمه‌اي به مادر و كودك وارد نمي‌كند يعني بعد از اينكه جفت از مادر خارج شد، به جاي اينكه بند ناف را داخل زباله‌ها بيندازند خون آن را داخل كيسه مي‌ريزند، ماده ضد‌انعقاد به آن اضافه مي‌كنند و آن را داخل همان فلاسك مي‌گذارند.
و چقدر زمان لازم است كه نمونه به بانك رسانده شود؟
نمونه بلافاصله بايد به بانك بيايد. در تهران ما در اين زمينه مشكلي نداريم ولي در شهرستان‌ها حداكثر طي 24 ساعت چه از راه زميني و يا از راه هوايي اين نمونه بايد جابه‌جا شود.
شما الان از همه شهرها نمونه خون را مي‌پذيريد؟
بله، از همه شهرها. نحوه عضويت شهرستاني‌ها هم به اين صورت است كه خانواده‌ها به‌صورت تلفني تماس مي‌گيرند و با ما قرارداد مي‌بندند. ما هم پكيج آماده شده را با پست برايشان مي‌فرستيم.
پس نيازي به حضور فيزيكي خانواده‌هاي شهرستاني نيست.
نه.
و هزينه‌اي كه براي نگهداري نمونه بايد توسط خانواده‌ها پرداخت شود چقدر است؟
هزينه‌اي كه خانواده‌ها بايد براي سال اول بپردازند، 550 هزار تومان است و براي سال‌هاي بعد هر سال 100 هزار تومان.
تعهد شما در اين قرارداد براي نگه‌داشتن خون بند ناف چقدر است؟
ما تعهد مي‌كنيم كه خون بند ناف را تا 20سال نگه داريم. به اين صورت كه ابتدا نمونه را وزن مي‌كنيم كه حداقل 50 تا 60سي‌سي‌ باشد. در غيراين صورت به اطلاع خانواده مي‌رسانيم كه حجم خون كم بوده و قابل فريز كردن نيست.
البته هزينه آزمايش‌ها از هزينه‌هاي پرداختي توسط خانواده‌ها در اين شرايط كسر شده و باقي هزينه به آنها بازگردانده مي‌شود. ولي اگر ببينيم حجم خون خوب است و 100 ميليون سلول دارد، يعني سلول‌هاي زنده آن بيش از 95 درصد است، آن را وارد پروسه فريز مي‌كنيم.
خب، اصلا چرا 20 سال؟ اين مدت نگه‌داري از اين سلول‌ها آنها را از بين نمي‌برد؟
نه ببينيد، چون از تاسيس بانك‌هاي خون بند ناف در دنيا 15 سال مي‌گذرد، ديده شده نمونه‌هايي كه از آن زمان فريز شدند، الان سالمند و نت كورد مشخص كرده كه اين نمونه‌ها حتي اگر 30 سال ديگر هم فريز باشند قابل استفاده هستند. چون ما اين نمونه‌ها را داخل تانك‌‌هايي در منهاي 196 درجه فريز مي‌كنيم. از نظر علمي هم ثابت شده اگر انجماد در اين دما انجام شد حيات سلولي متوقف مي‌شود بنابراين هيچ محدوديتي از نظر زماني نداريم. در بانك‌هاي خصوصي كه امكان استفاده عمومي از اين نمونه‌ها وجود ندارد.
چرا، درست است كه مي‌‌گوييم فقط بستگان درجه يك كودكي كه خون بند نافش در بانك خصوصي نگه‌داري مي‌شود، مي‌توانند درصورت نياز آن را پيوند بزنند ولي در اين بانك‌ها هم درصورت داوطلب بودن خانواده‌ها براي اهدا يا فروش، مي‌توان اين نمونه‌ها را به عموم بيماران پيوند زد. ولي ناگفته نماند كه مشكل اساسي الان كمبود مراكز پيوند است.
چطور؟
ما يك مركز پيوند بيشتر نداريم. يعني ممكن است فردي را براي پيوند آماده كنيم و همه شرايط هم مهيا باشد ولي اين فرد تا مثلا در ليست پيوند بيمارستان شريعتي قرار گيرد، ممكن است چند ماه بگذرد و بيماري‌اش عود كند اگر زمان لازم هم از دست برود ديگر نمي‌شود كاري كرد. در حالي كه در دنيا اغلب بانك‌هاي خون يا مركز پيوند دارند و يا در كنار مركز پيوند هستند.
و چشم‌انداز اين پيوند‌ها به چه شكل است؟
ما در آينده اميدواريم بتوانيم براي درمان سكته‌هاي قلبي و مغزي، پاركينسون، ‌ام اس، اختلالات كبدي و ديابت نيز از اين سلول‌ها استفاده كنيم.
شنبه 18 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: هموطن سلام]

[مشاهده در: www.hamvatansalam.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 217]