محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1831590923
نگاهی به نهضت جنگل در سالروز مرگ میرزا
واضح آرشیو وب فارسی:فردا نیوز: میرزاکوچک خان جنگلی را، دوستدارانش مجاهدی آزاده می خوانند و منتقدانش او را فردی متمایل به روس ها که در اندیشه انتزاع گیلان از ایران و پیوستن به شوروی بوده معرفی می کنندشرق: میرزاکوچک خان جنگلی را، دوستدارانش مجاهدی آزاده می خوانند و منتقدانش او را فردی متمایل به روس ها که در اندیشه انتزاع گیلان از ایران و پیوستن به شوروی بوده معرفی می کنند. اما برای ردشدن همه این روایات، شواهدی وجود دارد؛ شواهدی که بررسی آنها از میرزاکوچک خان، چهره آرمانگرایی را نشان می دهد که با مشروطه خواهان، راه را آغاز کرد، مجذوب انقلابیون روس شد، از بلشویک ها زخم خیانت چشید و در روزهایی که هیچ حامی خارجی برایش باقی نمانده بود، از یاران داخلی خود همچون کسمایی و چمنی نیز جدا شد، دل به آلیانی سپرد و در نهایت به دلیلی نامعلوم با گائوک آلمانی راهی کوهستان شد و در همان مسیر از دنیا رفت. اما برای پی بردن به جزئیات راهی که میرزا در طول دوران هفت ساله اقدامات خود که تحت عنوان نهضت جنگل انجام شده بود، طی کرد لازم است این دوره را به دو بخش تقسیم کنیم: بخش اول میرزا در قامت یکی از اعضای ارشد هیأت اتحاد اسلام و بخش دوم میرزای مستقلی که با بلشویک های روس متحد می شود، به سرعت از آنها جدا و رشته امور از دستش خارج می شود. میرزا در مسلک سیدجمال مقطع اول را می توان از آغاز فعالیت میرزا تا پایان همکاری او با هیأت اتحاد اسلام و ایام شکل گیری جمهوری شورایی گیلان دانست. بنا بر اسناد موجود، میرزا در مردادماه سال ١٢٨٦، یعنی یک سال پس از تصویب فرمان مشروطه و در ٢٥ سالگی فرم عضویت در تشکلی به نام انجمن روحانیون رشت را پر کرده است. این تشکل که هسته آن از روحانیون و طلبه های مشروطه خواه گیلانی از جمله میرزاکوچک خان شکل گرفته بود، دروازه ورود میرزا به مبارزات است. میرزا در این دوران به جمع آوری قشون و تعلیم نظامی آنها می پرداخت و یک بار هم در کنار قشون خود قصد حرکت به سمت تهران برای حمایت از مشروطه خواهان را داشت که در میانه راه خبر رسید محمدعلی شاه مجلس را به توپ بسته و کاری از یاران میرزا برنمی آید و او به همراه قشون خود به رشت بازگشت. با شروع دوران خفقان پس از به توپ بستن مجلس، مدتی به تفلیس رفت و در آنجا با تفکرات اولین سوسیالیست هایی که علیه حکومت روسیه تزاری مبارزه می کردند آشنا شد. پس از بازگشت به گیلان، در زمان فتح تهران، با مشروطه خواهان تهرانی همکاری کرد، اما بازگشت محمدعلی شاه با حمایت روس ها، باعث شد بار دیگر ایام زندگی مخفیانه او فرا برسد. پس از مدتی زندگی در گیلان، دوباره به تهران آمد و پس از حدود چهارسال زندگی در تهران، در سال ١٢٩٢ شمسی، یعنی تقریبا یک سال پیش از آغاز جنگ جهانی اول به «هیأت اتحاد اسلام» که با سران آن آشنایی و مراوده پیدا کرده بود، پیوست. «اتحاد اسلام» را می توان دنباله اندیشه سیدجمال الدین اسدآبادی دانست. «سیدجمال به همان میزان که بهره جویی مسلمانان از پیشرفت های اروپا در عرصه علم را ضروری می شمرد، آنان را به وحدت سیاسی و ایستادگی در برابر استعمار غرب و سیاست های توسعه طلبانه اروپایی ها فرامی خواند و قدرت خودکامه را بزرگ ترین مانع و عامل ضعف و ناتوانی شرق در مقابل استعمار اروپا می دانست و از آن به عنوان مایه حقارت و ذلالت مسلمانان یاد می کرد. بنابراین مشارکت مردم در اداره امور خویش را عامل پیشرفت می دانست و خواستار تغییر ساختار قدرت فردی و حاکمیت «آزادی» و «دموکراسی» برپایه شورا بود». (جریان های تفسیری معاصر و مسئله آزادی- محسن آرمین) هرچند پایگاه اصلی «اتحاد اسلام» در استانبول بود اما در ایران نیز این تشکل، نیروهای خود را داشت و از جمله در زمان حضور میرزا در تهران می توان از افرادی همچون سیدحسن مدرس، سیدمحمدرضا مساوات، سیدمحمد کمره ای، سلیمان محسن اسکندری و میرزاطاهر تنکابنی که عضویت این سازمان را پذیرفته و در پیشرفت هدف سازمان، شرکت فعالانه داشتند، نام برد. میرزا که با این افراد ارتباط هایی داشت، به عضویت این سازمان درآمد و راه اندازی کانون مقاومت شمال کشور به میرزا محول شد و او دوباره به رشت بازگشت. بازگشت او به رشت در بازه زمانی منتهی به آغاز جنگ جهانی اول اتفاق افتاد. مردادماه ١٢٩٣ بود که این جنگ آغاز شد و چندماه بعد یعنی درست در روز ٢٨ دی ماه همان سال، قرارداد ١٩١٥ بین بریتانیا و روسیه منعقد شد؛ قراردادی که به موجب آن دایره نفوذ دو کشور در ایران افزایش می یافت و همین امر، قیام های ملی در مقابل بیگانگان را موجب شد. آشنایی مبارز مسلمان با افکار سوسیالیستی آن گونه که محمدعلی گیلک، از اعضای نهضت جنگل، در کتاب تاریخ انقلاب جنگل به روایت شاهدان عینی (نشر گیلکان- چاپ ١٣٧١) آورده، اردیبهشت و خرداد سال ١٢٩٤، میرزا از راه مازندران به تنکابن آمد و تصمیم به سازماندهی قیام گرفت اما کسی او را همراهی نکرد و با وجود ممنوعیت قانونی برای ورود به رشت، مخفیانه به این شهر بازگشت. یک ماه زندگی مخفیانه و تلاش و رایزنی دوستان میرزا سرانجام به اخذ امان نامه برای بازگشت او به شهر منتهی شد و از آن پس کار سازماندهی نیروها و خرید اسلحه و تشکیل پایگاه نظامی میرزا در جنگل های «تولم» آغاز شد. ٢٠ مرداد ١٢٩٤ را به عنوان زمان ورود میرزا به جنگل های تولم و مبدأ تاریخی مبارزات جنگلی ها می دانند؛ میرزا در این زمان در کنار حاج احمد کسمایی که از تجار متمول صاحب جایگاه گیلان بود، به عنوان بازوی نظامی هیأت اتحاد اسلام عمل می کردند. قیام دلیران تنگستان علیه نفوذ انگلیس به سرزمین های جنوبی کشور نیز در همین ایام آغاز شد. در این ایام میرزا را می توان مبارزی تحت تأثیر نواندیشی دینی به مشی سیدجمال و تحت تأثیر افکار هیأت اتحاد اسلام دانست که در عین حال، پس از سفر به تفلیس و آشنایی با سرگو اورجونیکیدزه، بنیان های فکری سوسیالیستی نیز در ذهنش شکل گرفته است. بنیان هایی که البته دوستداران میرزا می گویند، معطوف به آزادی خواهی و عدالت طلبی انقلابیون روس بوده و ربطی به بلشویکیسم نداشته است. میرزا که سودای جنگ مسلحانه با روس ها و قشون دولتی حاضر در گیلان را در سر داشت، در اولین سال اقامت در جنگل های تولم، تصمیم گرفت با جمع آوری کمک های مردمی و همچنین جمع کردن اسلحه هایی که مردم در خانه ها داشتند، خود را تجهیز کند. محمدعلی گیلک در این باره در خاطراتش می نویسد: «شب ها بر اثر اطلاعات واصله از بیراهه به خانه اشخاصی که تفنگ داشتند ورود کرده و آنها را بیدار می کردند و پس از اطمینان دادن به اینکه هیچ تعرضی به مال و شخص آنها نخواهند نمود، اسلحه را گرفته و می رفتند.» در همین ایام است که به دلیل این تحرکات نیروهای جنگلی و نفرت مردم از نیروهای روس و قشون دولتی، شایعاتی درباره قشون میرزا و ناجی بودن او در شهر دهان به دهان می چرخد و درباره تعداد نیروهای میرزا و نحوه جنگاوری های آنان، روایت های مبالغه آمیزی بر سر زبان ها می افتد. همین شایعات بابت حساسیت کنسولگری روس و اعزام خوانین محلی برای سرکوب جنگلی ها می شود. اعزام هایی که در نتیجه آن حسن خان آلیانی هم برای حفظ منطقه تحت نفوذ خود در ماسوله، به میرزا می پیوندد و سپاه چند ده نفره او موفق به شکست دادن قشون اعزامی می شود تا این خبر در شهر بر قوت شایعات درباره نیروهای جنگل بیفزاید. جنگلی ها پس از این مرحله با حمایت آلیانی وارد ماسوله شدند و «خالو قربان» نیز در ماسوله به جمع یاران میرزا پیوست. پس از این مرحله بود که کنسولگری روس برای اولین بار نیروهای خود را به جنگ میرزا فرستاد. میرزا در شبی که به نزدیک سپاه روس ها رسید و قرار بود فردای آن شب، جنگ را آغاز کند، نطق آتشینی برای یاران کم تعداد خود می کند. از «سیدالشهدا» و پیروزی او بر بنی امیه می گوید و تأکید می کند: «ما زوال ملت و اضمحلال مملکت را طالب نیستیم. ما برای قطع ایادی اجانب و مزدوران آنها که سال هاست خون ما را مکیده و ما را به این روز نشانده و احساسات وطن پرستی ما را کشته و می خواهند ما را غلام خود نمایند، جمع شده و اسلحه به دست گرفته ایم». سرانجام، روز بعد، یعنی ٣١ شهریور ١٢٩٤، جنگ درمی گیرد و جنگلی ها پس از ٩ ساعت مبارزه بر قزاق ها و نیروهای روس غلبه می کنند. اما اختلافات سران گروه های همراه میرزا بر سر غنایم آغاز و در نهایت منجر به جدایی برخی ها از سپاه میرزا می شود؛ آن هم در شرایطی که قوای روس با تجهیز کامل به سمت ماسوله حرکت و جنگلی ها را محاصره کرده بودند. اواسط بهمن ماه ١٢٩٤ در اثر حمله روس ها به باقی ماندگان نیروهای میرزا، آنها به سمت جنگل های کسما و کوه های شفت و فومن فرار می کنند و متفرق می شوند. هسته نیروهای جنگل از این پس در کسما متشکل می شود و دوباره آوازه آنها به رشت می رسد. انقلاب کمونیست ها در روسیه و تأثیر آن بر نهضت میرزا در سال ١٢٩٥ استراتژی روس ها دوباره به سمت استفاده از نیروهای دولتی ایران برای سرکوب جنگلی ها تغییر می کند. اواخر این سال انقلاب اول روسیه به پیروزی می رسد، نیکولای دوم، آخرین تزار روسیه، از سلطنت خلع می شود و دولت موقت به رهبری الکساندر کرنسکی به قدرت می رسد. در این زمان نیروهای جنگل با آزادی عمل بیشتری در کسما به تقویت پایگاه و توسعه نیروهای خود مشغول بودند. در این دوره هم، میرزا در کنار حاج احمد کسمایی که یکی از بزرگ ترین و با نفوذترین تاجران وقت بود، سپاهیان خود را تحت عنوان هیأت اتحاد اسلام سازماندهی می کردند. چند ماه بعد، یعنی دقیقا در روز ٢٠ خرداد سال ١٢٩٦، جنگلی ها در کسما اولین شماره روزنامه خود را منتشر می کنند. روزنامه «جنگل» درواقع هفته نامه ای بود که ارگان رسمی تشکیلات جنگلی ها به شمار می رفت. شعف سران جنگل از پیروزی اولیه انقلاب مسکو در چهارمین شماره این نشریه کاملا مشهود بود. میرزا و برخی از همراهانش، پیروزی انقلاب فوریه مسکو را به معنای پیروزی آزادی خواهان دموکراسی خواه در سرزمین تزارها می دانستند و رسانه های روسی نیز این باور را در آنان تقویت می کرد. در چهارمین شماره نشریه جنگل، ترجمه مطلبی از یک نشریه روسی چاپ شد که در آن آمده بود: «قشون قفقاز حق هر ملتی برای اداره کردن امور خود به دست خود را محترم می شمارد و هیچ گونه مخالفت و جلوگیری برای تشکیلات جدید ایرانی ها در ایران نخواهد نمود. بلکه به طور صمیمانه مایل است مأموران حکومت قبلی را که سبب هیجان و نفرت ایرانی ها نسبت به روس ها بودند از میان بردارد تا آنکه در آینده هیچ گونه موانع و محظوری برای حسن ارتباط صمیمانه میان دموکراسی ایران و روس نباشد». چندی بعد، قشون روس پس از هماهنگ کردن امور با قشون میرزا، در کمال آرامش شروع به ترک گیلان و عزیمت به سوی قفقاز کردند. این دوره زمانی را می توان اوج اقتدار جنگلی ها دانست. خروج نیروهای روس از منطقه و همچنین ضعف دولت مرکزی که در اثر اشغال نقاط مختلف ایران و اوضاع بد اقتصادی، در ناتوانی به سر می برد و توان اعزام نیرو برای سرکوب جنگلی ها را نداشت، باعث شده بود تا عملا هیأت اتحاد اسلام اداره امور بخش هایی از گیلان را در دست بگیرد. قحطی سال های پایانی جنگ جهانی اول در ایران هم مجال دیگری بود برای عرض اندام هیأت اتحاد اسلام. به دلیل حاصلخیزبودن گیلان، جمعیت زیادی از آذربایجان و همدان و قزوین و کردستان و تهران به گیلان مهاجرت کردند و هیأت اتحاد برای معتمدان محلی که برای سامان دادن به اوضاع این مهاجران فعالیت می کردند، مقرری ماهانه می داد و حتی به روایت محمدعلی گیلک، در این ایام پرورشگاهی نیز برای یتیمان تأسیس شد. اطلاعیه ای که در شماره ٢٢ روزنامه جنگل در تاریخ ٢٢ دی سال ١٢٩٦ منتشر شد، ضمن گزارشی از نحوه ساماندهی مهاجران و آوارگان و تخصیص رقم ماهانه ١٠ هزار تومان از طرف هیأت اتحاد اسلام برای این امر، متن را با این شعار به پایان برده بود: «زنده باد مساوات و برابری» این در حالی بود که تنها دو ماه قبل، یعنی در آبان ١٢٩٦، انقلاب اکتبر روسیه انجام شده و بلشویک ها در این کشور به حکومت رسیده بودند. در همین ایام بود که قوای روس و آلمان برای خروج نیروهای خود از ایران به توافق رسیدند. در این توافق نامه نمایندگان تام الاختیار آلمان توانستند نظرات خود را به نمایندگان روس بقبولانند و در ماده ١٠ سند توافق این عبارت را بگنجانند: «فرماندهان کل قشون عثمانی و روس، براساس آزادی و استقلال و تمامیت خاک ایران، حاضرند قشون خود را از ایران بیرون ببرند و هرچه زودتر، درباره برنامه و جزئیات اجرای منظور با دولت ایران وارد مذاکره شوند». روز ٢٥ آذر سال ١٢٩٦ هم استالین و لنین در اعلامیه مشترکی صراحتا اعلام کردند: «ما اعلام می کنیم عهدنامه سرّی راجع به تقسیم ایران، ملغی الاثر و پاره گردیده است». ١٦ دی ١٢٩٦ هم تروتسکی در نامه ای به نماینده ایران در پطروگراد نوشت: «کلیه معاهدات سابق و لاحق آن (منظور قرارداد ١٩٠٧ است) و هرچه حیات ملی و استقلال و آزادی ایران را محدود کند، از درجه اعتبار ساقط است». میان کمونیسم، اسلام و ایران شاید در چنین شرایطی، برای میرزا که به تبع مشی سیدجمال می خواست ضمن حفظ هویت اسلامی، از دستاوردهای دنیای مدرن نیز بهره گیرد، بسیار مقبول بود که دموکراسی و عدالت و آزادی روس های انقلابی را سرلوحه کار خود قرار دهد و درحالی که بنا به خاطرات و روایات موجود، همچنان فرایض شرعی را با دقت به جا می آورد و از الطاف خدا به مجاهدان جنگل سخن می گوید و خطبه هایی در وصف سیدالشهدا می خواند، به دنبال بازآفرینی چیزی شبیه انقلاب اکتبر مسکو، در ایران باشد. اما نکته تأمل برانگیزی که می تواند فرضیه پیوستن میرزا به بلشویک ها را رد کند، این است که در همان ایام و درست در روز هفتم فروردین ١٢٩٧، در شماره ٢٨ روزنامه جنگل می خوانیم: «ما قبل از هرچیز طرفداران استقرار استقلال مملکت ایرانیم. استقلال به تمام معنی الکلمه، یعنی بدون اندک دخالتی و نظراتی از هیچ دولت اجنبی و از این نقطه نظر تمام دول اجانب چه همجوار و چه غیرهمجوار در مقابل یکسان است». همچنین در همین شماره نشریه و در جایی دیگر از طرف اعضای اتحاد اسلام آمده: ««ما به نام اتحاد اسلام قیام کردیم و به این جمعیت مقدس منتسبیم... نباید مسلمانان برادرکشی کنند و به نام شیعه و سنی و سایر عناوین مذهبی به جان هم افتاده و مجال استفاده به دشمن بدهند. هر جمعیتی که خدمت گزار ایران است برادر موافق ماست و با دستجات منحرف از ایرانیت سرو کار نداریم... . این است نظرات اساسی ما که تمام ایرانیان را بدون استثنا دعوت به هم صدایی کرده و به خصوص از عموم ایرانیان فداکار خواستار مساعدتیم تا بعون الله برسیم به آن ساعتی که بیرق شیر و خورشید خود را با افتخار استقلال وطن کیان و مهد ساسانیان بر فراز کنگره قصور عالی حافظ استقلال و اصلاحات برافراشته و با نهایت سربلندی و شهامت بگوییم ایران از آن ایرانیان است». جدایی از یار دیرین و نزدیکی به انقلابیون روس چند ماه بعد، وقتی کابینه دوم وثوق الدوله در تابستان ١٢٩٧ درحال شکل گیری است، نیروهای انگلیس وارد رشت می شوند. برخی از پژوهشگرانی که بر روی تاریخ نهضت جنگل مطالعه کرده اند، بر این باورند که در همین ایام، یعنی از تاریخ ٢٠ مرداد ١٢٩٧، معاهده ای میان هیأت اتحاد اسلام و قوای انگلیسی منعقد می شود و به همین دلیل میرزا و حاج احمد کسمایی از هیأت اتحاد اسلام جدا می شوند. نکته تأمل برانگیز دراین میان، جداشدن حاج احمد کسمایی، بزرگ ترین و اصلی ترین حامی تشکیلاتی جنگلی ها، از میرزا و یارانش در زمستان ١٢٩٧ است. دوستداران میرزا معتقدند حاج احمد، حب ریاست داشته و چون ریاست در اختیار میرزا بوده، راه را با میرزا ادامه نداده، اما برخی از ساکنان کسما به نقل از پدران خود در گفت وگو با نسیم بیداری، گفته بودند: «حاج احمد معتقد بود باید نیروها در دژ کسما بمانند و در مقابل قشون دولتی از شهر دفاع کنند، ولی میرزا معتقد بود باید به جنگل بروند و چون این تصمیم باعث حمله قشون نظامی به کسما و به خاک وخون کشیده شدن مردم می شد، حاج احمد به جای همراه شدن با میرزا، در کسما ماند، خود را تسلیم کرد و زندانی شد تا اهل و عیال و ساکنان کسما را نجات دهد». میرزا پس از جدایی از حاج احمد، به سمت آلیان و کیش دره رفت و نیروهایش تحت حمایت حسن خان آلیانی درآمدند. در این مدت بیشتر تلاش میرزا مصروف مبارزه با نیروهای انگلیسی می شود و وقتی چندی بعد، یعنی در تابستان ١٢٩٨، قرارداد ١٩١٩ منعقد می شود، مبارزات میرزا با نیروهای انگلیسی نیز افزایش می یابد. این گونه است که وقتی بلشویک ها پس از یک دوره فرار از بادکوبه، دوباره اختیار آن را در دست می گیرند، برای میرزا نامه می فرستند، او را رهبر انقلاب ایران می نامند و «رفیق» خطابش می کنند و می نویسند: «یگانه شخصی که در ایران جسارت کرد و لوای انقلاب را علیه انگلیسی ها بلند کرد، تو بودی ای رفیق کوچک خان... ما از طرف عمله و دهاقین و عساکر سرخ روسیه و آذربایجان به تو می گوییم که ای رئیس کل رنجبران ایران، در اولین موقعی که ملت ایران خواسته باشد، ما به مساعدت و همکاری برادران ایرانی خود آمده، دست به دست آنها داده و انگلیس را از ایران خارج خواهیم کرد. رفیق، بدان که ملت ایران از هر حیث می تواند به ما امیدوار باشد...». این نامه که با مهر «کمیته لنکران فرقه کمونیست» برای میرزا ارسال شده بود، یکی از نشانه هایی است که به استنادش، از رابطه میرزا و بلشویک ها سخن گفته می شود. تأسیس شوروی ایران با حمایت ارتش سرخ روسیه چندی بعد از این نامه و در ٢٨ اردیبهشت سال ١٢٩٩ کشتی های ارتش سرخ بلشویک ها با شلیک توپ به سمت انزلی و غازان و پیاده کردن نیرو در آن اطراف، به نیروهای انگلیسی حاضر در گیلان هشدار می دهند. آنها البته بهانه این حمله را، مخفی شدن جمعی از نظامیان روسیه تزاری در انزلی بیان می کنند، اما درنهایت و پس از مذاکره با انگلیسی ها، آنها را متقاعد به ترک گیلان می کنند. گریگور یقیکیان در کتاب خود با نام «شوروی و جنبش جنگل»، دراین باره می نویسد: «همین که انگلیسی ها شروع به تخلیه منازلشان نمودند، عده ای از مردم شروع به غارت انبارهای آنان کردند و عده دیگر فورا بیرق های سرخ و بیرق های ایران را روی خانه ها و کنار دریا نصب کردند و با صدای رسا فریاد می زدند: «زنده باد روسیه سویت»، «نابود باد انگلستان» و «نابود باد وثوق الدوله و خائنین» به این ترتیب با نواختن موسیقی و شعارهای زنده باد و مرده باد مردم، از کشتی های روسی که نیروهای خود را در انزلی پیاده می کردند، استقبال می شود. نیروهای روس با خود اعلامیه هایی به زبان های فارسی و ترکی و انگلیسی آورده و در میان مردم توزیع کردند. میتینگ های ضداستبدادی و ضدانگلیسی در شهر برگزار شد. چند تن از نیروهای نظامی میرزا با استقبال مردم وارد انزلی شدند و رئیس بلدیه انزلی به همراه چند تن از معتبرین شهر نزد فرمانده بلشویک ها رفته و با تبریک پیروزی آنها، ابراز امیدواری کردند که با همکاری قشون سرخ روسیه، انقلاب بزرگ ایران آغاز و در نتیجه آن دهقانان و کارگران از فشار سرمایه داران و مالکین نجات یابند. در همان روز میرزا به انزلی رفت و مذاکره برای عقد قرارداد اتحاد را شروع کرد.» آن گونه که یقیکیان از قول میرزا می نویسد، برنامه او تأمین سلاح از روس ها بوده و می خواسته وقتی انگلیسی ها به منجیل رسیدند، به آنها حمله کند و سپس تا تهران پیشروی و به گفته خودش، وثوق الدوله را ساقط کند. او به یقیکیان گفته که روس ها روی خوش نشان داده اند و به همین دلیل در اولین دیدار، عهدنامه نوشته شده و به وفای به عهد روس ها خوشبین بوده است. نگاه بلشویک ها به میرزا اما اسناد نشان می دهد، بلشویک های روس در پس روی خوشی که به میرزا نشان داده بودند، به گونه ای دیگر می اندیشیدند. آنها باوجود وعده روز نخست، تا چندین روز اقدامی انجام ندادند و درنهایت روز دوم خرداد ١٢٩٩، دو فرمانده روس حاضر در انزلی، دستوری به این شرح از دولت مسکو دریافت می کنند: «میل کوچک خان به تشکیل دولت شوروی در ایران و کمیته حزب اشتراکی و به خصوص میل مشارالیه به تمرکز کلیه امور کشور و قوای دولتی در دست خود، باید با احتیاط زیاد مورد مطالعه قرار گیرد. زیرا از احساسات ایرانیان مقیم انزلی و رشت و ولایات همجوار آذربایجان (قفقاز) نمی توان نتیجه گرفت که کلیه ایرانی ها دارای همین احساسات باشند. عجالتا مقصد اصلی قیام در ایران فقط متحدکردن کارگران و دهقانان و حتی سرمایه داران و دموکرات ها و اشتراکیون با هم و اعلان جنگ به انگلیسی ها و استحکام اساسی دموکراسی در ایران باشد». این جملات که نشان دهنده عزم روس ها برای ماندن در ایران بود، در حالی برای فرماندهان بلشویک ارسال شد که میرزا خوشبینانه می گفت، آنها به زودی گیلان را ترک می کنند. در این میان مردم رشت که از نفوذ کمونیست ها در اداره امور شهر نگران بودند و بعد از ترک رشت توسط کنسول انگلیس، بر این نگرانیشان افزوده شده بود، نمایندگانی را نزد میرزا فرستادند و او هم با بیان اینکه «من فقط برای حفظ و تأمین شغل، سرمایه، عصمت و مذهب تمام ایرانیان زندگی می کنم و جمعیت جنگل را فقط و فقط برای رسیدن به این هدف ها تشکیل داده و برای خدمت به وطن و ملت حاضر هستیم»، در چهاردهم خرداد ١٢٩٩ وارد رشت شد. چند نفر از نمایندگان قشون سرخ روسیه نیز با درشکه به همراه میرزا وارد شهر شدند. حالا دیگر بیش از همیشه انقلاب میرزا رنگ وبوی بلشویک ها را به خود گرفته بود و در آستانه پیروزی به همه نمادهای همسایه شمالی مزین شده بود: از طرف نمایندگان اشتراکیون روسیه، پرچم سرخی که رویش «زنده باد روسیه شوروی، زنده باد ایران آزاد» نوشته شده بود به میرزا هدیه شد، میرزا، تفنگ موزری را که اشتراکیون روسیه به او هدیه داده بودند روی میز گذاشت و درحالی که نشان افتخار دولت سویتی را نیز بر سینه داشت در کنار احسان الله خان و کاژانوف و گائوک در جمع مردم حاضر شد. کاژانوف در سخنرانی خود در سبزه میدان رشت و در حضور میرزا اعلام کرد: «طبقات زحمتکش ملل آسیا باید به دور رئیس انقلاب شرق، رفیق میرزاکوچک جمع شوند و انگلیسی ها، شاه، سرمایه داران و مالکین و جابرین را نابود ساخته و استقلال و آزادی خود را تأمین نمایند...». تغییر شعار انقلاب و آغاز نگرانی ها این اولین باری بود که در جریان مبارزات میرزا، مردم سخن از سرنگونی شاه و سرمایه داران می شنیدند و این موضوع با واکنش اهالی رشت همراه شد. بعد از نطق کاژانوف که توسط گائوک به شکلی هنرمندانه ترجمه اش تغییر داده شد تا اعتراضات کمتری را برانگیزد، احسان الله خان هم نطق کرد و ابراز امیدواری کرد با رهبری رفیق میرزاکوچک، این انقلاب را تا هندوستان گسترش دهند. نطق کوتاه میرزا در جمع مردم هم با شعار «زنده باد لنین و تروتسکی» پایان یافت، اما مردم به او این گونه پاسخ دادند: «زنده باد میرزاکوچک، زنده باد جنگل». همان شب به خواسته راسکولنیکف و اورجونیکیدزه، میرزا «کمیته انقلاب سرخ ایران» را تشکیل داد. دو روز بعد یعنی در روز ١٦ خرداد ١٢٩٩ میرزا به همراه یارانش پس از حضور بر مزار دکتر حشمت، به ایوان عمارت کارگزاری رفت و در نطق کوتاهی به نام «جمعیت انقلاب سرخ ایران»، اصول سلطنت را ملغی و تأسیس «جمهوری شوروی ایران» را رسما اعلام و تمامی قروض دولت شاهنشاهی ایران را لغو و باطل کرد. این نقطه عطف حرکت میرزا بود. او که تا پیش از این از سلطنت قاجار دفاع می کرد و منتقد دولتمردانی همچون وثوق الدوله بود، در شرایطی که بسیاری از مردم و خوانین محلی نگران پیوستن منطقه تحت امر میرزا به شوروی و ضبط اموال و زمین ها بودند، با این نطق خود نگرانی ها را در میان مردم افزایش داد. پس از نطق میرزا، اعلامیه جمعیت انقلاب سرخ ایران که واژه «هوالحق» بر صدر آن نشسته بود، قرائت شد. در پایان این اعلامیه اصول جمهوری شوروی بیان شده بود که به جز موارد مورد اشاره میرزا، آخرین بند آن این گونه بود: «حکومت جمهوری همه اقوام بشری را بلاتفاوت با این آمال شریک دانسته و درباره آنها به تساوی رفتار کرده و حفظ شعائر اسلامی را نیز فرائض می داند». واکنش برخی از مردم و نیروهای دولتی که در محل سخنرانی حضور داشتند، به این نطق و اعلامیه جالب بود و یقیکیان در کتاب خود می نویسد که پس از قرائت اعلامیه، در میان جمعیت فریاد «زنده باد احمدشاه» سر داده شد. به نوشته یقیکیان حتی «مجاهدین جنگل که مدت شش سال با میرزاکوچک خان همراه بودند و تحت فرماندهی او با قزاق های ایرانی و سربازان انگلیسی و قزاقان روسی جنگیده و تمام این فداکاری ها را به نام حفظ سلطنت مشروطه و احمدشاه قاجار انجام داده بودند، نفهمیدند که چرا بعد از این باید ضد احمدشاه هم بجنگند و حتی برخی از آنها با قزاق ها همراه شده و شعار زنده باد احمدشاه سر دادند». میرزا دوشب بعد افطار را در منزل یکی از اشراف شهر صرف کرد. تناقض عجیبی است روزه داری این رهبر انقلاب سرخ و افطار کردنش در منزل یکی از متمولان. گویی که میرزا می خواهد اطمینان دهد انقلاب سرخ او، آسیبی به سرمایه داران و متدینان نخواهد رساند. اطرافیان میرزا می گفتند که اعلامیه توسط گائوک و کاژانوف نوشته شده و میرزا برخلاف تمایل خود آن را پذیرفته است. آنها می گفتند میرزا امیدوار است لنین را راضی کند تا در ایران عقاید سوسیالیستی را منتشر نکنند. شب بعد میرزا بعد از جلسه با اعضای کمیته انقلاب سرخ، اعضای هیأت حکومت جمهوری شوروی ایران را اعلام کرد. ترکیب وزرای این دولت که بنا به عرف بلشویک ها، «کمیسر» نامیده می شدند، ایده کسانی که معتقدند میرزا تمایلی به پیاده کردن نسخه شوروی در ایران را نداشت تأیید می کند. دو فرزند یکی از روحانیون و مالکان بزرگ رشت، یکی از کارمندان وزارت خارجه وقت، یکی از تجار و مقاطعه کاران شهر، یک جوان تحصیل کرده عضو هیأت اتحاد اسلام، یکی دیگر از مالکان بزرگ شهر و یکی از کارمندان یک تجارت خانه به همراه یک چهره سوسیالیست متمایل به روسیه نشان از وزن بالای نیروهای ملی و مذهبی در کابینه میرزا داشت. کودتای کمونیست ها علیه رهبر انقلاب سرخ ایران اما دوران هم نشینی میرزا و بلشویک ها، دیری نپایید. برخلاف خواست میرزا که از دولت روسیه خواسته بود عقاید سوسیالیستی - که درواقع مترادف امروزی آن تفکرات کمونیستی است - در جمهوری گیلان تبلیغ نشود، رهبران احزاب سوسیالیست ایران که به همراه ارتش سرخ وارد انزلی شده بودند، رشت را پایگاه خود قرار دادند. آبوکف که از دوستان اورجونیکیدزه بود، ریاست کمیته مرکزی حزب اشتراکی ایران را برعهده داشت و نطق های اعضای این حزب هرروز در سبزه میدان انجام می شد. در مدت کمی ٣٠٠ نفر از جوانان و نظامیان را به خود جذب کردند. نیروهای ترک هوادار احزاب اشتراکی نیز وارد شهر می شدند و بر مراتب نارضایتی عمومی می افزودند. این در شرایطی بود که اطراف میرزا را مالکان، تجار، کسبه محلی و مردم مسلمانی گرفته بودند که انتظار داشتند روند تبلیغات سوسیالیستی در شهر متوقف شود. پس از آنکه رایزنی های میرزا با فرماندهان روس در این باره بی نتیجه ماند، او نامه ای خطاب به لنین نوشت. دراین میان دو اتفاق دیگر هم افتاد. یکی لشگرکشی ارتش سرخ و نیروهای نظامی حامی کمونیست ها برای فتح مازندران که به شکست انجامید و آنها از این بابت نیروهای میرزا را مقصر دانستند و دوم اینکه قزاق های روس به عنوان اصلی ترین نیروهای نظامی جمهوری شوروی گیلان، به دلیل اینکه گمان می کردند حقوق سربازان ایرانی بیش از آنهاست، دست به اعتصاب زدند و خواستار بازگشت به روسیه شدند. آنها در هنگام بازگشت به روسیه گفته بودند: «ما برای کمک به انقلابیون کارگر و دهقان به ایران آمده بودیم نه کمک به انقلابیون ملی». اما ادامه این وضعیت در نهایت به کودتای زودهنگام روس ها علیه میرزا انجامید. هجدهم تیرماه ١٢٩٩ یعنی درست ٣٤ روز بعد از اعلام جمهوری سرخ ایران به رهبری میرزا، رهبر انقلاب سرخ، جمهوری خود را ترک کرد و به فومنات رفت. بازگشت میرزا به جنگل در شرایطی که مدت ها بود زمینه برای دردست گرفتن جمهوری او توسط کمونیست ها فراهم شده بود، پایان سراب امید میرزا به بلشویک ها بود. احسان الله خان دوستدار که از حامیان کمونیست ها بود، با حمایت کمیته مرکزی حزب اشتراکی ایران (عدالت) و کارمندان کمیته انقلابی ارتش سرخ روس به سوی دردست گرفتن امور خیز برداشت. ١٠ روز بعد از خروج میرزا، دولت احسان الله خان با حمایت ارتش سرخ روسیه و سربازان سرخ ایران اعلام موجودیت کرد و هشت روز بعد یعنی ششم مردادماه بود که کمیسرهای ملی و کارمندان کمیته های انقلاب از شهر خارج شدند، به فومن رفتند. در رأس برنامه های دولت کودتا هم آمده بود: «تشکیلات ارتش سرخ ایران مطابق تیپ ارتش سرخ روسیه و حمله به تهران». چهارروز بعد یعنی ١٢مردادماه، طرفداران میرزا اطلاعیه او را در رشت پخش کردند؛ اطلاعیه ای که برای قضاوت درباره نسبت افکار میرزا و کمونیست ها، خواندن بخش هایی از آن مفید است: «... کمونیست های حالیه رشت یک عده قورچی ها و آدمکش های قفقازند که بعضی از آنها خود را ایرانی نژاد می خوانند. از تمام عادات و اخلاق و شعائر انسانیت بی اطلاع و بلکه ضد هستند... فعلا ما در فشار کمونیست ها هستیم. آنها دشمنان را تقویت می کنند و به ما خیانت می کنند، اما اگر فردا دشمن به خانه ما وارد شد، این عده منافق با اموال غارت شده از گیلان فرار می کنند. اهل و عیال شما به دست دشمن می افتد و آن دو نفر رفیق جاهل ما (مقصود میرزا، احسان الله خان و خالوقربان هستند) نتیجه ای که می برند تنها روسیاهی است. اما در مقابل همه اینها، من و رفقایم می گوییم، باید استقلال ایران محفوظ باشد، ملت ایران آزاد باشند و رشته امور انقلاب و زمام حکومت در دست ایرانی باشد... چنانچه لنین و تروتسکی و براوین و نمایندگان صحیح العمل سویت روسیه همین عقیده را داشته و دارند. کمونیست ها حق دخالت ندارند... این نکته را به خاطرهای خود بسپارید که هیچ وقت سویت روسیه و نمایندگان درست کار آنها به حرکات و هرزگی آبوکف و این چندنفر راضی نخواهد شد. دولت روسیه اگر مطلع شود بلاشبهه جلوگیری خواهد کرد...». این پیام میرزا که همچنان مؤید اعتماد او به بلشویک ها و لنین است بین مخالفت او با کمونیست های ایرانی و عدم تکیه به دولت انقلابی روسیه خط تمایز می کشد. پایان یک شوروی آنچه پس از این جدایی اتفاق می افتد نیز از همین بینش میرزا نشئت می گیرد. گزارشی که در چشم انداز ایران منتشر شده و شرح وقایع بعدی را تشریح می کند، مؤید اصرار میرزا بر این مشی است: «در آبان-آذر ١٢٩٩ کنگره خلق های شرق در باکو به ابتکار بین الملل سوم و برای تجهیز توده های کشورهای مشرق زمین علیه استعمار انگلستان تشکیل شد. طرفداران حیدرخان- که رهبری جناح ملی حزب مارکسیست را داشت- از کمیته مرکزی حزب، تحت رهبری سلطان زاده، به علت شیوه خصمانه برخورد این کمیته با نهضت جنگل و شخص میرزا به شدت انتقاد کردند. با توجه به این انتقادات و بنابه درخواست لنین، حیدرخان عمواغلی و ده نفر دیگر به عنوان کمیته مرکزی جدید حزب کمونیست ایران معین شدند (رواسانی، ١٣٨٤: ٢٣٠-٢٢٧). با توجه به این تغییرات، احسان الله خان و خالو قربان- که جناح رادیکال جنبش جنگل بودند و از رهبران دولت انقلابی پس از خروج میرزا از رشت محسوب می شدند- که موقعیت خود را در خطر می دیدند، با میرزا ملاقات و روابط دوستانه جدیدی برقرار کردند. در اردیبهشت- خرداد ١٣٠٠ ملاقاتی میان سران انقلاب با حضور حیدرخان عمواغلی انجام شد و یک کمیته جدید انقلاب انتخاب شد که میرزاکوچک، حیدرخان، احسان الله خان و خالوقربان در آن عضویت داشتند. تشکیل این کمیته در زمانی اتفاق افتاد که دولت روسیه شوروی پس از اخذ امتیازاتی با دولت انگلستان بر سر مسئله ایران به توافق رسیده بود و می خواست با عقب کشیدن نیروهای نظامی خود، دست انگلیس را در سرکوب جنبش باز بگذارد. مدت کوتاهی پس از تشکیل کمیته جدید انقلاب، در مردادماه ١٣٠٠ احسان الله خان بدون اطلاع کمیته انقلاب و بدون آمادگی نظامی با دو هزار نیروی مسلح به تهران حمله کرد. این اقدام به شکست فاحش و فرار او منجر شد. با توجه به اختلافات آشکار میان اعضای کمیته انقلاب، گیلان عملا به چهار منطقه تقسیم شده بود و هر بخش زیر نظر یکی از اعضای کمیته انقلاب بود و بین این چهار بخش از نظر سیاسی و حتی نظامی، رقابت و جنگ مخفی جریان داشت. از سوی دیگر رضاخان که به تازگی روی کار آمده بود، با قشون قزاق برای نابودکردن جنبش به سمت گیلان در حرکت بود. در قشون رضاخان، وابسته نظامی دولت شوروی در تهران نیز حضور داشت که به خوبی نشان دهنده سیاست جدید شوروی در توافق با انگلیس بود. رضاخان موفق شد خالوقربان را برای تسلیم رشت بدون جنگ قانع کند و درنتیجه توافق هایی که بین رضاخان و نمایندگان دولت شوروی به عمل آمد، احسان الله خان و عده ای از اعضای حزب کمونیست ایران به باکو رفتند (رواسانی، ١٣٨٤: ٢٦١-٢٧٠)». همراهی روسیه بلشویک با انگلیسی ها و حضور وابسته نظامی روس در قشون رضاشاه برای حمله به جنگلی ها، مزد اعتماد میرزا به روس هایی بود که او آرمان انقلاب سرخشان را در سر می پروراند. مرگ در تنهایی این گونه بود که میرزا بار دیگر در جنگل های گیلان تنها ماند، آخرین پناهگاهش منطقه تحت نفوذ حسن خان آلیانی بود. جایی که گفته می شود حسن خان او را در جنگلی پناه داد و از میرزا خواست همان جا بماند تا به سراغش بیاید. میرزا در این زمان تنها یک همراه داشت و او هم گائوک بود. روس آلمانی تبار و سوسیالیستی که معتمد بلشویک ها بود، متون میرزا و روس ها را ترجمه می کرد و می گویند در اعلامیه فارسی اعلام جمهوری شوروی ایران، لفظ «هوالحق» را برای ارضای مردم مسلمان منطقه آورده بود. درحالی که در متن روسی چنین واژه ای وجود نداشت. اینکه چرا میرزا در کوهستان منتظر بازگشت حسن خان آلیانی نماند، جای سؤال دارد. او با گائوک راه کوهستان را به سمت خلخال در پیش گرفت و در این کوهستان بر اثر سرما جان باخت. برخی از راویان محلی می گویند اعتقاد شدید میرزا به استخاره، می تواند یکی از علل حرکت او از آلیان به سمت خلخال باشد. آنها همچنین با توجه به امان نامه ای که حسن خان آلیانی گرفت و با رضاشاه همکاری کرد، از احتمال خیانت او و مطلع شدن میرزا از این قضیه نیز سخن می گویند. این درحالی است که همچنان نقش مرموز گائوک، یعنی آخرین معتمد میرزا که همچنان به روس ها وفادار بود، در این قضیه روشن نیست. سرانجام و پس از باخبرشدن سران از مرگ میرزا و کشف و دفن جسد او، خالو قربان که از یاران سابق میرزا و از هواداران سردار سپه بود، سر میرزا را به تهران، به نزد سردار سپه فرستاد تا در نهایت، آرمان گرای مسلمان و نواندیشی که شیفته مرام انقلابیون کمونیست روسی شده بود، در کوهستان های برفی، سرچشمه داستان های اغراق آمیز مردمی شود که هنوز برخی می ستایندش و برخی نقدش می کنند.
شنبه ، ۱۴آذر۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فردا نیوز]
[مشاهده در: www.fardanews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 15]
-
گوناگون
پربازدیدترینها