محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1829801731
پسامدرن نویسی برای عقب نماندن از قافله داستان نویسی!
واضح آرشیو وب فارسی:اعتماد: باسط زندی/ دکتر حسین پاینده، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، چهره شناخته شده ادبیات ایران به ویژه در حوزه نقد ادبی و تحقیقات بینارشته ای است. در این گفت وگو ابتدا سعی شده است از چند وچون نگارش مجموعه سه جلدی «داستان کوتاه در ایران» که می توان آن را یکی از مهم ترین تالیفات وی درباره تاریخ نقد و نظریه ادبی ایران دانست، آگاه شویم و در ادامه نگاهی به مبحث فرهنگ و گفتمان فرهنگی در جامعه داشتیم. مجموعه سه جلدی «داستان کوتاه در ایران» یکی از معدود منابع پژوهشی-کاربردی در شناخت داستان کوتاه ایرانی و نقد آنهاست که با روشی پویش شناسانه و میان رشته ای با توجه به سه جریان مهم رئالیسم، مدرنیسم و پسامدرنیسم در تاریخ داستان کوتاه ایرانی نوشته شده است. در این مجموعه نخست ذیل عنوان ملاحظات اولیه، ملاحظاتی به عنوان پیش زمینه مطرح شده تا هر خواننده ای بتواند مباحث هر فصل را درک و دریافت کند. سپس نقد عملی داستان های نمونه برای تبیین نظریه مورد بحث در هر فصل ارایه شده است. حسین پاینده (متولد ۲۸ شهریور ۱۳۴۱، تهران) نویسنده، منتقد ادبی، منتقد فیلم و استاد نظریه و نقد ادبی دانشگاه علامه طباطبایی است. وی دوره دبیرستان خود را در انگلستان گذراند و یک سال پس از انقلاب به کشور بازگشت. در سال ۱۳۶۸ از دانشگاه علامه طباطبایی لیسانس ادبیات انگلیسی گرفت و در سال ۱۳۷۰ موفق به اخذ فوق لیسانس ادبیات انگلیسی از دانشگاه تهران شد. او از همان سال به عنوان عضو هیات علمی به استخدام دانشگاه علامه طباطبایی درآمد و متعاقبا در سال ۱۳۷۵ برای ادامه تحصیل به انگلستان رفت. وی در سال ۱۳۸۰ پس از اخذ دکترای نظریه و نقد ادبی به کشور بازگشت و در حال حاضر با مرتبه استاد در دانشگاه علامه طباطبایی به تدریس اشتغال دارد. از دکتر پاینده تاکنون بیش از ۱۲۰ مقاله در نشریات مختلف به چاپ رسیده است. همچنین از وی ۲۵ عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد ۱۰ کتاب را تالیف، هفت کتاب را ترجمه و هشت کتاب را ویرایش کرده است. «مجموعه نظریه و نقد ادبی» تحت سرپرستی او تاکنون در هشت مجلد و توسط چهار ناشر منتشر شده است. دکتر پاینده، نگارش مجموعه سه جلدی «داستان کوتاه در ایران» که مجموعا 50 داستان کوتاه قابل توجه ایرانی را در آن بررسی و نقد کرده اید، چه مدت طول کشید؟ با چه مشقت یا مشکلاتی همراه بود و آیا استقبال مخاطبان و حمایت مسوولان در قبال این مهم رضایتبخش بوده است؟ نگارش این کتاب حدود پنج سال از وقت من را به خود اختصاص داد. البته بخشی از این پنج سال در واقع صرف تحقیق راجع به پیدایش ژانر داستان کوتاه در ادبیات ایران شد. من نیاز داشتم این موضوع را بررسی کنم که داستان کوتاه، نه به معنای عام «روایت کوتاه» بلکه به معنای دقیق کلمه به منزله یک ژانر، از چه زمانی در ادبیات ما ظهور کرد، چگونه وارد پیکره ادبیات ما شد و چگونه توانست ریشه بدواند و جایگاه خود را تثبیت کند. این کار مستلزم مطالعه ای بود که بیشتر ماهیتی تاریخ مبنا داشت. اما هدف من در این کتاب، نوشتن تاریخ داستان کوتاه در ایران نبود. من متوجه این ضعف در مطالعات ادبی در کشور خودمان شدم که تحقیقات در حوزه ادبیات عمدتا سمت وسویی تاریخ نگارانه دارد. به بیان دیگر، محققان ما مطالعات ادبی را مترادف بازگویی تاریخ ادبیات می دانند. مثلا وقتی می خواهند کتابی در زمینه شعر نوی فارسی تالیف کنند، تاریخ ایران بعد از مشروطه را می نویسند و بخش عمده ای از کتاب شان را به زندگی نیما یوشیج و شاعران نوپرداز بعد از او اختصاص می دهند. در این کتاب ها نوعا به فهرست آثار شاعران یا گاهشمار زندگی آنان برمی خوریم. در واقع، این قبیل تحقیقات، چرایی پیدایش شعر نو را بحث نمی کنند و توضیح نمی دهند که کدام پویش های درونی ادبی منجر به شکل گیری شعر نو شد. پژوهشگران ما وقتی می خواهند پیدایش شعر نو یا رمان و داستان کوتاه در ادبیات ایران را توضیح بدهند، علاوه بر تاریخ ایران و زندگینامه نویسندگان و شعرا و فهرست آثار آنان، همچنین بخش زیادی از کتاب شان را به آنچه خودشان «زمینه های اجتماعی» می نامند اختصاص می دهند. در اینجا هم باز از خود ادبیات، تحولات درونی آن یا سازوکارهای جریان سازانه آن خبری نیست و مولف بیشتر تاریخ اجتماعی ایران را بازمی گوید. مقصود من اصلا این نیست که ادبیات را باید در خلأ و بدون ارجاع به زمینه های مادی تبیین کرد. پیداست که دگرگونی های اجتماعی در شکل گیری ذهنیت های جدید تاثیر می گذارد و به طریق اولی می تواند باعث عطف توجه شاعران و نویسندگان به مضامین جدید شود؛ مضامینی که از سبک های جدید زندگی کردن آحاد جامعه برمی آیند. به عبارت دیگر، من کاملا واقفم که وقتی گفتمان های جدید پا می گیرند، به فراخور آنها ادبیات هم با تکنیک هایی جدید و با تمرکز بر مضامینی نو تولید می شود. اما فرقی هست بین صرف بازگویی تاریخ اجتماعی و تبیین تحولات اجتماعی، یا تبیین علت سر بر آوردن گفتمان های ملازم با آن تحولات. رویکرد گفتمانی به تحولات اجتماعی (و ایضا تحولات ادبی) مستلزم تبیین مناسبات قدرت است. در این رویکرد، پژوهشگر ادبیات باید معلوم کند که کدام سازوکارهای معناسازانه در تولید متون ادبی در رابطه دیالکتیکی با کدام اوضاع عینی در جامعه نضج گرفته اند. صرف بازگفتن اینکه در فلان تاریخ فلان رویداد در کشور ما رخ داد، کمکی به فهم سازوکارهای درونی ادبیات نمی کند. در بسیاری از کتاب ها، شکل گیری ژانرهایی مانند داستان کوتاه یا رمان به سادگی به این معادله ساده فروکاهیده می شود که «فلان شرایط تاریخی باعث پیدایش فلان گونه از شعر شد». نمونه چنین ادراک تقلیل گرایانه ای را می توانید در کتابی با عنوان «گونه های نوآوری در شعر معاصر ایران» ببینید که نویسنده اش در مقدمه (صفحه ۱۱) اعلام می کند: «جامعه گذشته ایران، با شرایط ویژه خود، زیبایی شناسی خاص خود را داشت و ادبیات ویژه خود را می طلبید. اما آن ساختارها، بافتارها و رفتارهای اجتماعی پیشین، امروزه دگرگون شده و در پی آن، شرایط تازه ای پدید آمده است. این شرایط تازه، که بسیاری از نمودهای آن در بخش های گوناگون جامعه پدیدار شده، فرهنگ، هنر و ادبیات خاص خود را نیز به همراه آورده است». نویسنده کتاب یادشده به پیروی از همین الگوی ساده انگارانه (تناظر یک به یک بین «شرایط اجتماعی» و ادبیات)، در ادامه (صفحه ۲۲ از کتابش) به این موضوع می پردازد که «از حدود دو قرن پیش کم کم دستاوردهای تازه صنعتی به ایران راه یافت و شرایط زندگی ایرانیان را آرام آرام تغییر داد؛ خطوط راه آهن، خطوط تلگراف، تاسیس چاپخانه، ایجاد کارخانه و...» وی سپس به تکرار مطالبی می پردازد که بارها در این قبیل کتاب ها ذکر شده اند، از جمله نقش عباس میرزا در «ایجاد فضای تازه در جامعه ایرانی»، انتشار مطبوعات فارسی در ایران و خارج از ایران، تاسیس دارالفنون، ترجمه ادبیات اروپا به زبان فارسی و غیره. این قبیل مطالب تاریخ نگارانه (historiographic) را مقایسه کنید با آنچه کریمی حکاک در نخستین پاراگراف مقدمه کتابش با عنوان «طلیعه تجدد در شعر فارسی» (ترجمه مسعود جعفری) نوشته است تا تفاوت این دو رویکرد (یکی تاریخ نگارانه و دیگری پویش شناسانه) بر شما بیشتر معلوم شود: «در سال های اخیر فرآیند تحول ادبی- افول هنجارها، قواعد، سنت ها و نظام های کهن و تثبیت شده بیان هنری، از میان رفتن سرمشق های غالب و فراگیر، ظهور نظام های تازه رمزگان ادبی و رواج شیوه های نوین معناآفرینی و دلالت- در پرتو نظریه مابعدساختارگرایی از نو مورد بازنگری قرار گرفته است.» کریمی حکاک به پیروی از همین الگوی پویش شناسانه در ادامه کتابش شعر نو را نه برحسب کلیشه «تقابل سنت با نوآوری»، بلکه بر اساس نوعی مطالعه درون ذاتی تبیین می کند؛ تبیینی که مطالب تکراری درباره عباس میرزا و انتشار مطبوعات و نهضت ترجمه و تاسیس دارالفنون و غیره در آن تعیین کننده نیستند. مقصودم از اشاره به این دو کتاب در حوزه شعر نوی فارسی این بود که تاکید کنم در کتاب «داستان کوتاه در ایران» از روش شناسی ای پیروی کرده ام که معطوف به معلوم کردن سازوکارهای درونی و گفتمانی داستان کوتاه است نه بازگفتن تاریخ آن. البته بخشی از پنج سالی که صرف نوشتن این کتاب شد همچنین به بازخوانی و انتخاب مناسب ترین (خصیصه نماترین) داستان های کوتاه فارسی اختصاص داشت. هدف من این نبود که کلیشه انتخاب مجموعه ای از داستان ها و بازنشر آنها با مقدمه ای درباره زندگی و آثار نویسندگان شان را تکرار کنم. این قبیل کتاب ها قبلا به تعداد کافی نوشته و منتشر شده بودند. من به این نتیجه رسیدم که آنچه جایش خالی است، کتابی است که داستان کوتاه ایران را با استفاده از نظریه های نقد ادبی معرفی کند. در خصوص استقبال مخاطبان باید بگویم کمی بعد از انتشار دو جلد اول این کتاب و همچنین وقتی که جلد سوم آن منتشر شد، اشخاص زیادی تماس گرفتند و نظرات شان را درباره این کتاب با من در میان گذاشتند. اکثر آنان تشکر می کردند که این کتاب روش هایی برای نقد داستان کوتاه را به آنان شناسانده است. عده زیاد دیگری هم نویسندگان داستان کوتاه بودند که ابراز می کردند نقدهای نوشته شده در این کتاب، توجه آنان را به اهمیت نگارش صناعت مندانه جلب کرده است. برای این دسته اخیر از خوانندگان، کتاب «داستان کوتاه در ایران» نکات فراوانی درباره شیوه نوشتن داستان داشته است. این کتاب همچنین نامزد مرحله نهایی چهارمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد (سال ۱۳۹۰) در بخش نقد ادبی شد. همه این نشانه ها حکایت از این دارد که کتاب «داستان کوتاه در ایران» سخنی نو درباره موضوع خود گفته است. اما در خصوص آنچه شما «حمایت مسوولان» نامیدید باید بگویم این کتاب حاصل یک پژوهش شخصی بود و هیچ گونه قرارداد پژوهشی با هیچ نهادی (اعم از دولتی و غیردولتی) برای حمایت از آن بسته نشده بود و ناشری از بخش خصوصی انتشار آن را عهده دار شد. کشور ما به ویژه در ژانر داستان کوتاه، نویسنده زیاد دارد. انتظار می رود هر داستان نویسی این تالیفات را به دقت مطالعه کند و معرفی آنها به دیگران را رسالت خود بداند. با این حساب این مجموعه باید به چاپ های پی درپی برسد، نظر شما چیست؟ انتشارات نیلوفر هفته پیش به من خبر داد که این کتاب به چاپ سوم رسیده است و چاپ جدیدش به زودی توزیع خواهد شد. همان طور که در پاسخ به سوال قبلی تان اشاره کردم، عده زیادی از خوانندگان این کتاب را نویسندگان داستان کوتاه تشکیل می دهند. به اعتقاد من، داستان نویس خودآگاه و نوجوی زمانه ما نباید به خواندن آثار ادبی بسنده کند، بلکه همچنین باید خواننده قهار پژوهش های ادبی باشد و با منابع نظری ای که شیوه ها و صناعات به کاررفته در آثار ادبی را تبیین می کنند آشنا شود. امیدوارم این کتاب همچنان بتواند یکی از منابع این قبیل نویسندگان پیشگام باشد. در عین حال، لازم به تاکید می بینم که کتاب من «حرف نهایی» درباره داستان کوتاه در ایران نیست. بزرگ ترین خدمت این کتاب به مطالعات نقادانه ادبی در کشور ما این خواهد بود که پژوهشگران بعدی را به استمرار این نوع پژوهش و بررسی داستان های نسل بعدی نویسندگان ما ترغیب کند. تا همین چند سال پیش شکایت می کردیم که کتاب ها و منابع مهم نظری معاصر در حوزه های مختلف ترجمه نشده اند، یا اگر هم اندکی از آنها در دسترس باشد از سطح کیفیت ترجمه مطلوب برخوردار نیستند. حالا دیگر چنین منابعی با ترجمه های مطلوب و نیز کتاب های تالیفی متعدد از جمله کتاب های شما در دسترس مخاطبان از هر طیفی قرار گرفته است. چنین نقصانی تا چه حد برطرف شده است؟ من فکر می کنم که ما هیچ گاه از منابعی که از زبان های دیگر ترجمه می شوند بی نیاز نخواهیم بود. دانش مرز جغرافیایی ندارد و منحصر به هیچ ملت و هیچ زبان یگانه ای نیست. مترجمان واسطه انتقال دانش اند و نباید کارشان را کم اهمیت تلقی کرد. در سال های اخیر خوشبختانه تعداد ترجمه های مطلوب به نسبت گذشته بیشتر شده است، اما این را هم باید افزود که ترجمه دقیق، روان و قابل فهم از متون نظری در حوزه نقد ادبی همچنان کم یافت می شوند. یک علت این وضعیت این است که هنوز به درستی متوجه نشده ایم که مترجم باید خود با موضوع متنی که ترجمه می کند آشنا باشد. بی تردید یک علت دیگر این است که رشته مترجمی در دانشگاه های ما نتوانسته است خدمتی به امر ترجمه در کشورمان بکند. از این حیث نباید تعجب کرد. وقتی استاد ترجمه با این بهانه واهی که «من فقط تئوری ترجمه درس می دهم» خودش ترجمه ای نداشته باشد یا کسی او را به عنوان مترجم طراز اول نشناسد، وضع بهتر از این نمی شود. با این همه، به آینده مطالعات ادبی در ایران باید خوشبین بود. امروزه وفور منابع دیجیتال در فضای مجازی، کسب دانش را به مراتب از گذشته آسان تر کرده است و این خود زمینه ای برای دسترسی به منابع خوب در زبان فارسی فراهم می کند. آیا سطح نگارش داستان ها و همچنین نقدهایی که از آنها ارایه می شود به درجه ای از پیشرفت رسیده است که در قیاس با دهه های پیشین قابل ملاحظه باشد؟ به طوری که علاقه مندان بتوانند شیوه عملی نقد این داستان ها را فرا بگیرند و در بررسی دیگر آثار به کار ببرند؟ در حال حاضر، گذاری سخت و دردناک را در مطالعات نقادانه ادبی از سر می گذرانیم، اما چون خودمان در بحبوحه آن قرار داریم شاید چندان وقوف آگاهانه ای به آن نداشته باشیم. 50 سال دیگر، وقتی محققان آینده به این برهه از مطالعات ادبی در کشور ما نگاه می کنند، بهتر متوجه می شوند که چه تغییر و تحولی در جریان بوده است. مقصودم از این گذار، کنار گذاشتن پارادایم های تناظری و ساده انگارانه (مانند فهم اثر بر مبنای نیت یا زندگینامه فرضی نویسنده) و روی آوردن به نظریه های نقادانه بینارشته ای است. نسل جدید دانشجویان جدی و دانش آموختگان جوانی که به زودی باید جایگزین نسل فعلی استادان ادبیات در آکادمی شوند، کمابیش به ضرورت نظام مند بودن نقد ادبی پی برده اند. شیوه ای از تدریس ادبیات که بر مبنای آن، استاد زندگینامه فرضی شاعر یا نویسنده را بازمی گوید و از مخاطبانش می خواهد که آن زندگینامه مفروض را قطعی و شالوده ای برای فهم معانی ازپیش مقررشده متون ادبی بدانند، آرام آرام جای خود را به کاربرد نظریه های جدید می دهد، نظریه هایی که از منتقد می طلبند برای اثبات دیدگاهش درباره معانی تلویحی متن بحثی متقن و مقنع درباره جزییات متن ارایه دهد و البته در انجام دادن این کار از مفاهیم و روش شناسی های برآمده نظریه هایی استفاده کند که در زمانه ما حوزه های مختلف علوم انسانی را به یکدیگر پیوند داده اند. فکر می کنید داستان هایی که اکنون با توجه به جریان پسامدرنیسم نگارش می شوند، به سطح قابل قبولی از محتوا و همخوانی با فرم رسیده اند یا اکثر آنها به جنبه های بیرونی فرم توجه دارند؟ در واقع این نویسندگان به درک عمیقی از مباحث مطرح معاصر دست یافته اند یا صرفا به تقلید از دیگران، صرفا فرم داستان را پسامدرن می کنند؟ نوشتن داستان پسامدرن هم در گرو آگاهی از تکنیک های پسامدرن است و هم، مهم تر، در گرو رصد کردن فرهنگ جامعه معاصر و کاویدن لایه های پنهان آن. به نظر می رسد بسیاری از داستان نویسان جوان تر شرط اول را اجابت می کنند، بی آنکه به شرط دوم توجه یا حتی وقوف داشته باشند. این پیش فرض غلط که «داستان های پسامدرن شکلی برتر در داستان نویسی را به نمایش می گذارند» باعث شده است که ایشان داستان نویسی به سبک پسامدرن را نوعی تلاش برای روزآمد شدن یا عقب نماندن از قافله داستان نویسی بپندارند. این قبیل پنداشت های نادرست به داستان نویسی معاصر ما صدمه می زند و آن را ابتر می کند. داستان ابتر به داستانی می گوییم که هیچ دخلی به واقعیات پیرامون ما ندارد و تلاشی برای به دست دادن شناخت عمیق از فرهنگ نمی کند. داستان نویسی، در همه شکل ها و سبک های متنوعش، نوعی ژرف اندیشی درباره حال و روز آدم هاست که می توان گفت حتی صبغه ای فلسفی دارد. وقتی داستانی از این خصیصه فلسفی عاری باشد و فقط تکنیک های جدید را به نمایش بگذارد، هنوز متنی درخور توجه نیست و در حافظه ادبی جامعه بقا پیدا نمی کند. پیدا کردن داستان هایی که برای تدوین مجموعه «داستان کوتاه در ایران» به ویژه برای جلد سوم انتخاب کردید کار طاقت فرسایی بوده است. بنابراین شما مسلما اکثر داستان هایی را که از سوی نویسندگان مختلف منتشر شده اند، زیرنظر دارید و طبیعتا وقت بسیار زیادی را صرف این کار می کنید. آیا نباید همه منتقدان ادبی ما این رویه را در دستور کار خود قرار دهند؟ چرا بیشتر وقت خود را صرف ترجمه کتب نظری یا مقالات دانشگاهی می کنند؟ مقالات دانشگاهی در کشور ما خدمتی به پیشبرد مطالعات ادبی نمی کنند. اکثر این مقالات دستبرد به پایان نامه های دانشجویانی است که خود برای گردآوری مطالب پایان نامه های شان از مقالات و کتاب های دیگران انتحال کرده اند. تا آنجا که من دیده ام، عمده ترین کارکرد نشریات دانشگاهی انتشار مقالات دو امضایی است که فقط برای ارتقای اعضای هیات علمی کاربرد دارد، البته آن دسته از اعضای هیات علمی که خود صاحب اندیشه نیستند یا دیدگاه قابل طرحی ندارند. ترجمه کتاب های نظری درباره نقد را البته کار مفید و شرافتمندانه ای می دانم، مشروط به اینکه متن ترجمه بتواند با خواننده ارتباط بگیرد و راه و روش جدیدی را به روشنی بشناساند. اما در خصوص انتخاب داستان های مناسب برای کتاب «داستان کوتاه در ایران»، به خصوص جلد سوم آن، باید بگویم حقیقتا کار دشواری بود. قصد من این نبود که نویسندگان خاصی را در کتابم مطرح کنم، بلکه می خواستم جریان های مهم و تاثیرگذار در داستان نویسی ایران را معرفی و تحلیل کنم. این کار می طلبید که حجم بسیار زیادی از داستان های کوتاه را بخوانم. برای جلد سوم به طور خاص با این مشکل مواجه بودم که تعداد زیادی داستان با ادعای پسامدرنیسم نوشته شده اند اما متن شان نشان می داد که نویسنده تلقی علمی و درستی از نظریه های پسامدرنیسم و ویژگی های داستان کوتاه پسامدرن ندارد. به هر حال، داستان های منتخب برای جلد سوم را از میان انبوهی از داستان های منتشر شده در 15سال اخیر انتخاب کردم. این کار بسیار وقت گیر بود. داستان نویسان ایرانی چگونه می توانند داستان هایی را خلق کنند که قابل قیاس با نمونه های خارجی باشند و به مقبولیت جهانی دست یابند؟ وضع داستان کوتاه ایران، در مقایسه با وضع رمان ایرانی، نسبتا خوب است و البته برای بهتر شدن آن، داستان نویسان ما باید آگاهی خود از نظریه های جدید در حوزه ادبیات داستانی را بیشتر کنند. داستان نویس کسی است که در بسیاری از زمینه های عمومی مطالعه می کند، از تاریخ علم بگیرید تا مکتب های ادبی، متون روانشناسی درباره تیپ شناسی شخصیت و مقالات نوشته شده از منظر مطالعات فرهنگی درباره فضای مجازی. داستان بازنمایی گفتمان ها و الزامات آن گفتمان هاست. پس هرچه قدر داستان نویس وقوف بیشتری به چندوچون گفتمان های زمانه خود داشته باشد، به همان میزان در جایگاه مناسب تری برای کاویدن جنبه های ناپیدای فرهنگ قرار دارد. به نظر من کار دیگری که هر داستان نویسی باید به طور مستمر انجام دهد خواندن آثار نوشته شده در ادبیات سایر ملل است. بارها به داستان نویسانی برخورده ام که نمونه کارهای شان را برای خواندن و اظهارنظر به من می دهند و هنگامی که آنها را به آثار فلان نویسنده مشهور ابتدای قرن بیستم ارجاع می دهم و می خواهم که به نحوه شخصیت پردازی یا فضاسازی در آثار او توجه کنند، از ایشان می شنوم که وقت این کار را ندارند! این جدا مایه حیرت است که چطور کسی می خواهد داستان درخور توجه بنویسد بی آنکه با پیشینه ادبیات داستانی در جهان آشنا باشد. حال با توجه به تحقیقات و مطالعاتی که در فرهنگ عامه و نقش گفتمان فرهنگی داشته اید، خالی از لطف نیست بفرمایید برای دستیابی به فهم و شناخت عمومی و عمیقی از فرهنگ و تاثیر گفتمان های فرهنگی، چه شیوه ای تاثیرگذارتر است؟ به عبارت دیگر چه جنبه ای از فرهنگ و تاثیرات آن را باید در آغاز شناخت آن، مورد توجه قرار داد؟ و اینکه ساختارهای ایدئولوژیک، اجتماعی و تاریخی چه تاثیری بر فرهنگ و هویت در جامعه مصرف گرای ما داشته و دارند؟ فرهنگ مجموعه باورها، عادات و رفتارهایی است که انسان ها در تعامل های بینافردی از خود بروز می دهند. هر داستان نویسی که بخواهد با فرهنگ جامعه خود و گفتمان های آن، اعم از گفتمان مسلط و رسمی یا پاره گفتمان های نامسلط و غیررسمی، آشنا شود باید در گام اول توانایی خود در مشاهده گری تیزبینانه را افزایش دهد. مردم عادی به سهولت از کنار آنچه در زندگی روزمره می بینند عبور می کنند بی آنکه در خصوص اتفاقات پیرامون شان تاملی بکنند. نویسنده کسی است که این اتفاقات را زمینه ای برای اندیشیدن به مسائل کلان در روابط انسان ها می داند. داستان نویس رصدکننده فرهنگ جامعه خود است. تحولات اجتماعی را می بیند و جریان های فرهنگی را با استفاده از استعاره و مجاز و تمثیل و نماد و غیره در قالب داستان بازنمایی می کند. این بازنمایی ها میسر نمی شوند مگر اینکه داستان نویس خود در عرصه های حیات اجتماعی حضور داشته باشد. گاهی به نویسندگانی برمی خورم که انزوا پیشه کرده اند و از آنچه در جامعه شان می گذرد درک درستی ندارند. بهانه این اشخاص این است که فرهنگ عمومی بسیار مبتذل و روح آزار شده، اما نکته اینجاست که اگر آنان خود را از جامعه جدا کنند و با فرهنگ عامه آشنا نشوند، هرگز قادر نخواهند بود داستان هایی بنویسند که جلوه های همین فرهنگ را (مثلا مصرف گرایی که شما نام بردید) می کاود. دو نمونه از داستان های پسامدرنی را که به موضوع ولع خرید یا مصرف گرایی می پردازند، در «آنجا که پنچرگیری ها تمام می شوند» از حامد حبیبی و «تبلیغات کره» از وریا مظهر می توانید بخوانید که هر دو در جلد سوم کتاب «داستان کوتاه در ایران» آورده شده و مفصلا نقد شده اند. با توجه به نظریات بوردیار در باب واقعیت، وانموده ها، مفهوم فوق واقعیت و به طور کلی فرهنگ عامه، وضعیت رویکرد رسانه های موجود در ایران را چگونه می بینید؟ برای مثال رسانه ها علاوه بر خبررسانی، مسوولیت های دیگری را نیز بر دوش خود احساس می کنند؟ آیا این موضوع می تواند دستمایه نوشتن داستان های خلاقانه در کشور ما باشد؟ اگر از منظر نظریه بودریار به کارکرد رسانه ها توجه کنیم، کار هیچ رسانه ای به اطلاع رسانی یا نشر اخبار محدود نیست. هر خبری که پخش می شود، خواه در رسانه های فعال در کشور ما و خواه در رسانه های هر جای دیگر، با گفتمان همراه است و اصولا خبررسانی بدون گفتمان معنایی ندارد. نحوه انتشار خبر انفجار بمب در افغانستان و عراق در رسانه های ما یقینا با نحوه انتشار همان خبر در رسانه های سایر کشورها فرق دارد، زیرا گفتمان مسلط در جامعه ما با گفتمان های مسلط در جوامع دیگر تفاوت دارد. واقعیت امری عینی و برای همه یکسان نیست که رسانه ها بتوانند آن را «منعکس» یا «تحریف» کنند. واقعیت عبارت است از تفسیری که ذهن سوژه به اُبژه الصاق می کند و این تفسیر نمی تواند از دلالت های گفتمانی بری باشد. اتفاقا برای آن دسته از داستان نویسان معاصری که به سبک پسامدرن علاقه مندند و می خواهند به این سبک وسیاق داستان بنویسند، همین موضوع باید محل تامل باشد. نویسنده خلاق پسامدرن کسی نیست که تکنیک های داستان نویسی پسامدرن را از نمونه های خارجی تقلید می کند، بلکه آن داستان نویسی واقعا خلاقیت به خرج می دهد که ضمن آشنایی با نظریه های کسانی مانند بودریار، وایت، لیوتار، هاچن، مک هیل و دیگران، از جمله به کارکرد رسانه ها در جامعه خودمان می اندیشد. برای نمونه ای از این دست داستان های خلاقانه، نگاهی کنید به داستان «دیگر نمی خواهم روزنامه بخوانم» از محسن حکیم معانی. در مجموع، باید بگویم آشنایی با آرا و اندیشه های نظریه پرداز بزرگی همچون بودریار به آن دسته از نویسندگان نوجوی ما که می خواهند کارکرد رسانه ها را به موضوع داستان نویسی شان تبدیل کنند، بسیار یاری می رساند. جمله های کلیدی محققان ما مطالعات ادبی را مترادف بازگویی تاریخ ادبیات می دانند. مثلا وقتی می خواهند کتابی در زمینه شعر نوی فارسی تالیف کنند، تاریخ ایران بعد از مشروطه را می نویسند و بخش عمده ای از کتاب شان را به زندگی نیما یوشیج و شاعران نوپرداز بعد از او اختصاص می دهند. در این کتاب ها نوعا به فهرست آثار شاعران یا گاهشمار زندگی آنان برمی خوریم. در واقع، این قبیل تحقیقات، چرایی پیدایش شعر نو را بحث نمی کنند و توضیح نمی دهند که کدام پویش های درونی ادبی منجر به شکل گیری شعر نو شد. داستان نویس خودآگاه و نوجوی زمانه ما نباید به خواندن آثار ادبی بسنده کند، بلکه همچنین باید خواننده قهار پژوهش های ادبی باشد و با منابع نظری ای که شیوه ها و صناعات به کاررفته در آثار ادبی را تبیین می کنند، آشنا شود. امیدوارم این کتاب همچنان بتواند یکی از منابع این قبیل نویسندگان پیشگام باشد. در عین حال، لازم به تاکید می بینم که کتاب من «حرف نهایی» درباره داستان کوتاه در ایران نیست. بزرگ ترین خدمت این کتاب به مطالعات نقادانه ادبی در کشور ما این خواهد بود که پژوهشگران بعدی را به استمرار این نوع پژوهش و بررسی داستان های نسل بعدی نویسندگان ما ترغیب کند. ما هیچگاه از منابعی که از زبان های دیگر ترجمه می شوند بی نیاز نخواهیم بود. دانش مرز جغرافیایی ندارد و منحصر به هیچ ملتی و هیچ زبان یگانه ای نیست. مترجمان واسطه انتقال دانش اند و نباید کارشان را کم اهمیت تلقی کرد. در سال های اخیر خوشبختانه تعداد ترجمه های مطلوب به نسبت گذشته بیشتر شده است، اما این را هم باید افزود که ترجمه دقیق، روان و قابل فهم از متون نظری در حوزه نقد ادبی همچنان کم یافت می شوند. یک علت این وضعیت این است که هنوز به درستی متوجه نشده ایم که مترجم باید خود با موضوع متنی که ترجمه می کند آشنا باشد.
شنبه ، ۱۴آذر۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: اعتماد]
[مشاهده در: www.etemadnewspaper.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 14]
-
گوناگون
پربازدیدترینها