محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1828876272
تلاش های نخست وزیر برای تثیت و تداوم سلطنت پهلوی
واضح آرشیو وب فارسی:برهان: نگارنده در این یادداشت تلاش کرده است تا با پرهیز از تاریخ نگاری صرف در مورد فروغی، گوشه ای از سیاست ورزی وی را به ویژه در دو مقطع روی کار آمدن رضاخان و محمدرضا که از جمله نقاط عطف تاریخ معاصر ایران است، مورد بررسی قرار دهد.گروه تاریخ برهان / محمد جهان شاهی؛ آشنایی با افکار و اندیشه های جدید و متجددانه در ایران که از اواخر دوره ی قاجاریه نضج گرفته بود و در عصر ناصری به اوج رسیده بود، مقارنبا انقلاب مشروطیت در سال 1285 سامان واقعی خود را پیدا کرد. در این میان، روشن فکران نقش بسیار مهمی در آشناسازی جامعه ی ایرانی با مفاهیم جدید ایفا می کردند. هر چند به اعتقاد برخی، جریان روشن فکری در ایران عمدتاً متأثر از پیشرفت های دنیای غرب بوده و عوامل متعددی در شکل گیری و تداوم آن مؤثر بوده است. روشن فکران این عصر غالباً به میزانی که به غرب روی آورده بودند، از مذهب نیز روی گردانده بودند. به زبانی دیگر، آن ها تحت تأثیر مشروطه خواهی، ناسیونالیسم و سکولاریسم، گذشته را رد می کردند و حال را زیر سؤال می بردند. بنابراین در جست وجوی نگرش نوینی نسبت به آینده بودند.(1) اگر روشن فکرانی را که مقارن با انقلاب مشروطه در ایران ظهور کردند بتوان در رده ی نسل اول روشن فکری ایران قلمداد کرد، باید افزود که با قدرت گیری رضاخان، حیات فکری این نسل به پایان رسید. یکی از مهم ترین ایرادات نسل اول روشن فکری را شاید بتوان شکاف میان تئوری و عمل عنوان کرد؛ ایرادی که در نسل دوم تا حد زیادی از بین می رود. این نسل از روشن فکران تلاش می کنند تا تحت تأثیر سیاست همگن سازی، اندیشه های غربی را در ایران پیاده نمایند. نهادهایی مانند مدرسه و دانشگاه، مولود طبیعی عمل گرایی این نسل از روشن فکران است. نمونه ی عینی این دست از روشن فکران را شاید بتوان در افرادی همچون محمدعلی فروغی جست وجو کرد؛ فردی که از نگاه بسیاری از تاریخ پژوهان معاصر ایران شخصیتی ذوابعاد داشته است. از سویی دل مشغولی فرهنگی داشته و از سوی دیگر، در میدان سیاست، کنشگری فعال و گریزپا، اما پیچیده بود. در تحلیل نهایی شاید بتوان عنوان کرد که تلاش وی برای آشناسازی ایرانیان با مفاهیم جدید و کوشش در راستای تحقق نهادهای جدید، اهمیت بیشتری نسبت به نظریه پردازی وی در باب تجدد داشته است.(2) نگارنده در این یادداشت تلاش می کند سیاست ورزی فروغی را مبتنی بر سیاست اندیشی وی مورد بررسی قرار دهد. محمدعلی فروغی؛ سیاست مدار مؤسس آغاز کار محمدعلی فروغی را باید هم زمان با طلیعه ی ایران جدید مورد واکاوی قرار داد؛ دورانی که کم کم ضعف قاجاریه بر همه آشکار شده و کشتی پرجوش وخروش سیاست ایرانی را سیاست مداری دیگر لازم آمده بود؛ سیاست مداری که چهره ی مطلوبش را در رضاخان میرپنج می یابند و افرادی همچون محمدعلی فروغی مهم ترین نقش را در این گذار تاریخی و زایمان غیرطبیعی حکومت قاجار ایفا می کنند. تصور باطل فروغی و روشن فکران امثال وی این بود که حکومت رضاخانی می تواند ایران را به سمت نهادهای جدید و اندیشه ی مدرن رهنمون کند.(3) وی در این مسیر، رضاخان را مرهمی بر زخم های عمیق ملتی رنج کشیده از آثار جنگ جهانی اول می بیند و در همین راستا، از برنامه ی جامع اصلاحاتی وی در دو دوره ی نخست وزیری اش حمایت کرده و مقدمات پادشاهی وی را سرانجام فراهم می کند. در روز نهم آبان 1304 شمسی طرح نمایندگان مجلس مبنی بر خلع قاجاریه و سپردن حکومت موقتی به رضاخان سردار سپه به تصویب رسید و فروغی در همان روز نخست وزیر گردید و بعد از آن به تشکیل مجلس مؤسسان مبادرت ورزید و از جمله کسانی بود که سلطنت را با اصلاح چند اصل متمم قانون اساسی در خانواده ی پهلوی استوار نمود. بنابراین همچنان که شاهدیم، فروغی در ابتدا ازطریق مجلس مؤسسان نقش تأسیسی خود را ایفا می کند و سپس تمهیدات روی کار آمدن پهلوی و رضاخان را فراهم می نماید. البته رضاخان نیز برای وی سنگ تمام می گذارد؛ همچنان که سیروس غنی با اشاره به روز تاج گذاری رضاخان، که در واقع حاصل تلاش فروغی و هم فکرانش بود، می نویسد: «میزان احترام و ارادت رضاشاه به شرکت کنندگان در جایگاه آنان در مراسم مشهود بود. تیمورتاش و فروغی در یک کالسکه سوار بودند. رضاشاه پیش از تاج گذاری، نشان درجه اول تاج، یعنی بزرگ ترین نشان افتخار کشور را به این دو داده بود.»(4) فروغی و حکومت رضاخانی با بررسی اندیشه و عمل محمدعلی فروغی در دوره ی اول پراتیک و کنش سیاسی وی، باید عنوان کرد که تصور اشتباه روشن فکرانی همچون وی این بود که رضاخان را فردی می دیدند که می تواند امنیت و آرامش را برای کشور به ارمغان آورد و کشور را از وابستگی به بیگانه رهایی بخشد؛ اما در عمل شاهد بودیم که رضاخان نیز الگوهای فکری و عملی متنوعی از کشورهایی همچون انگلیس، آلمان و ترکیه را در ایران پیاده کرد و در این میان، روشن فکرانی همچون فروغی نیز در نقش یک کاتالیزور ظاهر می شوند. کشف حجاب، مخالفت با روحانیت و اسلام و آیین های مرتبط با آن و زمینه سازی تهاجم فرهنگی و حضور و نفوذ فرهنگی بیگانگان، بخشی از دستاوردهای حمایت روشن فکرانی همچون فروغی از فردی بود که از وی انتظار امنیت داشتند. در همین دوره است که فروغی با حمایت مستقیم رضاخان دست به نهادسازی سیاسی می زند: نظام وظیفه ی اجباری، تغییر نام ماه ها، الغای القاب، تشکیل ثبت احوال و صدور شناسنامه، انحصار قند و شکر، تغییر و منظم کردن مقیاس ها، مؤسسه ی دفع آفات حیوانی، تأسیس دانشگاه تهران، تأسیس فرهنگستان، ساختن آرامگاه فردوسی و برگزاری کنگره ی هزاره فردوسی(5) بخشی از اقدامات فروغی در سایه حمایت های رضاخان در این دوره است. خانه نشینی فروغی؛ وقفه در کنش سیاسی تاریخچه ی روشن فکری در ایران همواره تاریخچه ای بسیار پرفرازونشیب است و دامنه ای از همکاری و حضور دائمی در عرصه ی سیاست و عدم فعالیت سیاسی را در بر می گیرد. محمدعلی فروغی نیز در میان همین طیف از روشن فکران قرار می گیرد. وی در سال 1314، پس از سال ها حضور در دستگاه رضاخانی، مغضوب وی واقع شد و از کار برکنار شد و مدت زمانی در حدود شش سال خانه نشین شد و تلاش کرد تا فعالیت های فکری خود را همپای فعالیت های سیاسی کند. فروغی و شهریور 20؛ خدمت مضاعف به دستگاه پهلوی یکی از مهم ترین برهه های تاریخی ایران بی شک مقطع تاریخی شهریور 1320 است؛ زمانی که نیروهای متفقین کشور را اشغال کرده و تلفیقی از آنارشیسم سیاسی، بی ثباتی اجتماعی، تزلزل فرهنگی، گرسنگی و قحطی و بلایای خانمان سوز ایران را در آستانه ی فروپاشی قرار داده بود. در این وضعیت، کشورهای قدرتمند دنیا در ایران جولان می دادند و ارتش رضاخانی، با آن همه ادعا، به سرعت فروپاشیده بود. در روزهای آخر سلطنت رضاشاه و قبل از تثبیت سلطنت محمدرضا، یکی از مسائل مهمی که در محافل سیاسی مطرح بود، مسئله ی جانشینی رضاشاه و شکل حکومت آینده ی ایران پس از رضاشاه بود. مسئله ای که هم سیاست مداران ایرانی و هم وزیران خارجه ی متفقین را درگیر خود ساخته بود. برای جانشینی رضاشاه و نیز شکل حکومت براساس اسناد موجود در وزارت خارجه ی انگلیس و نیز خاطرات نگاشته شده و اسناد سیاسی دیگر چند گزینه ی مطرح بود. گزینه ی اول بازگرداندن قاجار ها به سلطنت بود. در سال 1308 بعد از مرگ احمدشاه قاجار، محمدحسن میرزای ولیعهد خود را به عنوان پادشاه ایران خواند. او سال ها برای بازگشت تلاش می کرد. این زمان بهترین فرصت بود. در همین زمان، ملاقات هایی از سوی وزارت خارجه ی انگلیس با او و فرزندش حمید میرزا صورت گرفت. گزینه ی دوم جانشینی، فرزند سوم رضاشاه، غلامرضا پهلوی بود. این گزینه ها نشان می داد که انگلیسی ها در آغاز به هیچ وجه تمایلی به سلطنت محمدرضاشاه نداشتند. وزارت خارجه ی انگلیس در یادداشتی این دو گزینه را به بولارد، سفیر انگلیس در تهران، پیشنهاد داد؛ اما بولارد که از نزدیک اوضاع ایران را تحت کنترل و نظر داشت، با این پیشنهاد ها مخالفت کرد. گزینه ی دیگر و در واقع گزینه ی سوم تغییر شکل حکومت به جمهوری بود.(6) هرچند که اظهارنظرها در این زمینه بسیار بیشتر است و از جمله آبراهامیان معتقد است که افسران ناراضی به دنبال روی کار آوردن حکومتی موافق آلمان در ایران بودند(7) و یا انور خامه ای که معتقد است متفقین تا نیمه ی شهریورماه نظری درباره ی این موضوع نداشتند و شرایط پیش آمده آن ها را به اتخاذ این تصمیم کشاند،(8) اما نکته ای که همگان به آن اذعان دارند نقشی است که فروغی بار دیگر ایفا نمود و زمینه ی ادامه ی سلطنت حکومت پهلوی و به قدرت رسیدن محمدرضاشاه را فراهم کرد. تبیین یک چرایی اما در این میان سؤالی که مطرح می شود این است که چرا فروغی در میان گزینه های متعدد، در نهایت موفق می شود نظر متفقین را برای انتقال سلطنت و عدم تغییر شکل حکومت جلب کند؟ نگارنده معتقد است اشغال ایران به دلایل نظامی و استراتژیک بود و انگلیسی ها و متفقین با اشغال ایران برای جلب رضایت مردم ایران و جلوگیری از احتمال رفتن آن ها به سمت آلمانی ها، رضاشاه را از سلطنت برکنار کردندو در این میان، شخصی مانند محمدعلی فروغی نقش میانجی و در واقع قابله ای را ایفا کرد که بار دیگر سلطنت را در حکومت پهلوی نهادینه نمود و تداوم می بخشید. هرچند نباید از اندیشه های ناسیونالیستی فروغی نیز به سادگی گذشت، اما باید تصدیق کرد که منافع انگلستان در این مقطع تاریخی تغییر شکل حکومت و یا اعتماد مجدد به قاجارها را اقتضا نمی کرد، زیرا منافع آن ها به صورت مقطعی به خطر افتاده بود و شخصی دیگر از همان سلسله و با تعهدی دوباره می توانست این منافع را تأمین کند و فروغی در این میان فردی بود که انگلیسی ها از وی به عنوان سیاست مداری مؤسس سابقه ای مناسب در ذهن داشتند. بنابراین باید منافع انگلیسی ها در تداوم حکومت پهلوی و عدم تغییر شکل حکومت را مهم ترین عامل در ادامه ی حکومت پهلوی تلقی کرد و در این میان، فروغی به عنوان فردی که یک بار خوش خدمتی خود را به آنان اثبات کرده بود، مهره ای قابل اتکا بود و آن ها از ایده ی فروغی مبنی بر ادامه ی سلطنت پهلوی حمایت کردند. نتیجه گیری نگارنده در این یادداشت تلاش کرد تا با پرهیز از تاریخ نگاری صرف در مورد فروغی، گوشه ای از سیاست ورزی وی را به ویژه در دو مقطع روی کار آمدن رضاخان و محمدرضا (دوران تثبیت و انتقال حکومت پهلوی) مورد بررسی قرار دهد. در این میان، آنچه اهمیت بیشتری دارد نقش آفرینی فروغی در شهریور 20 است که در میان گزینه های متعدد، زمینه را برای انتقال سلطنت فراهم کرده و محمدرضاشاه را جایگزین پدر می کند. نگارنده برای این مسئله دو ایده را در نظر گرفته است؛ از سویی فروغی شخصیتی محافظه کار داشت و در همین راستا، حفظ وضع موجود در شهریور 20 برای وی اولویت داشت و از سوی دیگر، منافع متفقین و به ویژه انگلستان نیز اقتضا نمی کرد که از شکل سنتی حکومت مطلوب خود در ایران دست بردارند. انگلیسی ها تنها به دنبال راهکاری برای پایان دادن به تهدید منافع خود بودند و در این میان، از راهکار فروغی برای تداوم سلطنت در خاندان پهلوی استقبال نمودند.(*) پی نوشت ها : 1. یرواند آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، 1379، ص 103. 2. عبدالله نصری، رویارویی با تجدد، نشر علم، جلد دوم، ص 16. 3. مجله یایران نامه،زمستان 1380 ،شماره ی 7، ص 33. 4. ایران، برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیسی ها، ص 405. 5. مسعود بهنود، از سید ضیاء تا بختیار، تهران، انتشارات جاویدان، 1377، چاپ هفتم، ص 83. 6. گفت وگوی سایت تاریخ ایرانی با دکتر عباس قدیری قیداری. 7. یرواند آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب ص 148 8. انور خامه ای، سال های پرآشوب ص 87 *محمد جهان شاهی؛ پژوهشگر تاریخ ایران/انتهای متن/
چهارشنبه ، ۴آذر۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: برهان]
[مشاهده در: www.borhan.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 7]
-
گوناگون
پربازدیدترینها