محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان میشوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830940517
سازگاری همسران به شیوه تغافل با تأکید بر آموزه‌های دینی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
سازگاری همسران به شیوه تغافل با تأکید بر آموزه‌های دینی
استحکام خانواده بر سازوکارهای سالم و بالنده ای مبتنی است که حاصل بینش ها و روش های بسامان اخلاقی می باشد.
چکیده استحکام خانواده بر سازوکارهای سالم و بالنده ای مبتنی است که حاصل بینش ها و روش های بسامان اخلاقی می باشد. تغافل از جمله عوامل تأثیرگذار در ایجاد و بقای سازگاری میان همسران است. نگارنده بر آن است تا با سبک مسئله محور و روش توصیفی تحلیلی به بررسی دیدگاه قرآن و روایات معصومان(ع)، درباره «تغافل» بپردازد و تأثیر آن را بر سازگاری همسران رصد نماید. بدین منظور، پس از مفهوم شناسی «سازگاری» و «تغافل»، مبانی تغافل در ایجاد سازگاری بین همسران تبیین و اصل مودت و رحمت، سازگاری و مدارا، تکریم و احترام ، شکیبایی و بردباری، به عنوان مهم ترین مبانی تغافل در اندیشه دینی مطرح است. مرزهای تغافل نیز به عدم همرنگی با فرد خاطی در انحراف ، عدم تسامح در مورد خطاهای تکرارشونده و فراگیر، همچنین اتخاذ راهکارهایی برای تحقق رفتار مثبت محدود می شود. کلید واژه ها: تغافل، سازگاری، خانواده، همسران، آموزه های دینی. مقدمه خانواده اصیل ترین نهاد اجتماعی است. چنانچه سلوک در این عرصه بر قواعدی مدبرانه استوار گردد، بهترین زمینه برای کمال فرد و جامعه فراهم می شود. برقراری روابط متقابل آرامش بخش و استمرار روحیه توافق و انطباق، بدون تجهیز به روش ها و مهارت های مناسب ، انتظاری دست نیافتنی است. این روش ها ، مجموعه راه هایی است که با توجه به شرایط و موقعیت ها ، و مبتنی بر اصولی ویژه اتخاذ می شوند. از این رو، شناخت عوامل سازگاری میان همسران و راهکارها و فنون پیدایش و بقای آن، از جمله مهم ترین مسائل با محوریت خانواده است. در دیدگاه اسلامی ، باورهای دینی مهم ترین رکن در تشکیل ، استمرار و پویایی نهاد خانواده محسوب می شود و چارچوبی جامع برای تبیین وقایع ارائه می دهد و با پیشنهاد راهکارهایی اثربخش ، احساس کنترل ، کارآمدی و سازگاری به افراد می بخشد. تعالیم اسلام برای تنظیم روابط همسران در ناملایمات عصر حاضر ، در بردارنده نکات حائز اهمیتی است که ناظر بر ابعاد روان شناختی همسران می باشد. راهکارهای فراوانی که با موضوعیت حسن خلق و حسن معاشرت مورد تأکید آیات قرآن و روایات معصومان علیهم السلام قرار گرفته ، هریک روش هایی در جهت برقراری ارتباطی رضایت بخش با مقتضیات پیرامونی و همسازی با تجربه های جدید است. در بررسی راهکارهای مزبور ، روش تغافل ، از جمله روش هایی است که در ایجاد و تثبیت سازگاری نقشی بسیار مهم ایفا می کند؛ چراکه اساساً زندگی مشترک ، عرصه تفهیم اتهام و اثبات ادعا نیست. این مقاله با استناد به ادبیات دینی به تغافل به عنوان یکی از مصادیق حسن اخلاق، که در دستیابی به سازگاری و رضامندی خانوادگی بسیار کارآمد است، می پردازد. پرسش های اصلی پژوهش عبارتند از: مبانی تغافل در ایجاد سازگاری همسران براساس آموزه های دینی چیست؟ مرزهای تغافل در جهت دستیابی به سازگاری همسران، براساس آموزه های دینی چگونه ترسیم می شود؟ پیشینه پژوهش تاکنون تلاش های فراوانی در زمینه تحلیل و بررسی عوامل مؤثر در سازگاری همسران صورت گرفته، به گونه ای که امروزه در برخی علوم مانند حقوق ، روان شناسی و علوم تربیتی به عنوان موضوعی حائز اهمیت مطرح است. به طور خاص، چندین پژوهش با موضوع تأثیر مهارت های ارتباطی در سازگاری زناشویی با رویکرد روان شناسی انجام شده است. از جمله عصمت دانش در تحقیقی با عنوان نقش خودشناسی در درمان اختلافات زناشویی (1384) زوج درمانگری اسلامی را در افزایش خودشناسی و سازگاری زوج های ناسازگار بسیار تأثیرگذار دانسته است. مجتبی حیدری در کتاب دینداری و رضایت خانوادگی (1386)، به رابطه مثبتی میان جهت گیری های مذهبی و رضامندی زناشویی پی برده است. به نظر می رسد از آنجاکه پدیده سازگاری ، یک پدیده انسانی است و با واقعیت وجودی انسان پیوند دارد و از سوی دیگر، علوم تجربی با در پیش گرفتن روش استقراء و تجربه و تکیه بر نمودهای رفتاری انسان، از شناخت انسان به عنوان یک کل ناتوان است. تاکنون نتیجه قطعی در این زمینه به دست نیامده است. ازاین رو، آموزه های دینی به دلیل اتصال به منابع ماورایی الهی و اشراف بر سرشت انسانی، قابلیت ارائه الگویی جامع در این زمینه را دارا هستند. البته آثاری پراکنده ، با استناد به مصادر اسلامی نگاشته شده، اما پژوهش با توجه به تمرکز بر عاملی خاص از عوامل سازگاری دارای نوآوری است. 1. مفهوم شناسی برای تحقیق درباره جایگاه تغافل در سازگاری همسران از دیدگاه آموزه های دینی ، ضرورت است نخست مفاهیم اصلی مورد بررسی قرار گیرد. سازگاری فرایند سازگاری ، مهارت برقراری رابطه سالم و همسویی مسالمت آمیز با دیگران است. در تعریف سازگاری آمده است: سازگاری ، تطبیق یا وفق دادن شخص نسبت به محیطی است که بدان تعلق دارد (ساعتچی ، 1368، ص 500). سازگاری ، به مجموعه فعالیت هایی که موجب هماهنگی با نیازهای مقطعی می گردد نیز گفته شده است (پور مقدس، 1367، ص 2). برخی نیز معتقدند منظور از سازگاری، رفتارها، واکنش های عاطفی و شناخت هایی است که مطلوب، انطباقی ، مؤثر و سالم تلقی شوند و در مقابل، ناسازگاری به آن دسته اعمال، عواطف و افکاری اشاره دارد که نامطلوب، غیرانطباقی، بی تأثیر و ناسالم به شمار می آیند (ساپینگتون ، 1379، ص 111). به طور کلی روان شناسان ، سازگاری فرد در برابر محیط را از جمله ویژگی های شخصیت بهنجار تلقی نموده اند که منجر به یک زندگی سرشار از صلح و آرامش در محیط می شود (اتکینسون و دیگران، 1371، ص 121). به عقیده آنان، معیاری برای سنجش سازگاری وجود ندارد. اما از روی علائم روان شناختی و عملکرد اجتماعی می توان میزان توفیق افراد را مورد بررسی قرار داد (اسلامی نسب، 1373، ص 13). فرایند سازگاری با بروز نیاز انسان به همراهی و دوری از تنش شروع می شود و با حرکت به سوی تعادل ادامه می یابد. روان شناسان به دو روش اساسی برای سازگاری با محیط پیرامونی اشاره نموده اند: نخست، روش های گریزی یا عقب نشینی از موقعیت های ناخوشایند که از جمله روش های ابتدایی برای حصول سازگاری بر شمرده شده اند. انزوا ، کناره گیری و خیال بافی از مصادیق روش های گریزی هستند و بی شک شکل گیری شخصیتی غیرفعال با حداقل روابط اجتماعی را سبب خواهد شد. دوم روش های دفاعی ، یعنی مجموعه سازوکارهایی که به نحو آگاهانه و گاهی به شکل ناآگاهانه و از روی عادت، به منظور رسیدن به سازگاری مورد استفاده قرار می گیرند. برون فکنی ، واپس روی، جبران ، همانند سازی، عکس العمل متضاد، توجیه، جامع نگری از جمله روش های دفاعی برای نیل به سازگاری محسوب می شوند (پور مقدس ، 1356، ص 16). روان شناسان وجود قابلیت انطباق و سازگاری را خصلتی حیاتی و خدادادی انسان می دانند و معتقدند: همان گونه که سیستم متعادل کننده فیزیولوژیک به تمام بخش های بدن کمک می کند تا هماهنگی فعالیت ها صورت بندی شود، شبیه این سیستم در قوای روانی و منطقی انسان نیز وجود دارد. ضرورت حفظ مبانی زندگی اجتماعی طبعاً محدودیت هایی را در راه ارضای نیازهای فردی انسان، موجب می شود که چاره ای جز سازگاری و ایجاد یک رابطه رضایت بخش با آن نیست (اسلامی نسب، 1373، ص 33). روان شناسان سازگاری را سنگ بنای عملکرد خانواده و تسهیل کننده ایفای نقش والدین می دانند (Coombs, 1991, p. 97). احساس خوشبختی، ارضای نیازهای عاطفی، ایجاد احساس ارزشمندی و حمایت در یکدیگر و تلاش در مسیر شکوفاسازی استعدادهای طرف متقابل، از جمله خصوصیات افراد سازشگر است (Schumacher & Leonard, 2005, p. 28-30). در دیدگاه اسلامی نیز سازگاری ، برقراری ارتباطی براساس صلح و همراهی می باشد. در این دیدگاه، سازگاری همسران ، به حداقل رسانیدن زمینه های بروز تنش و نزاع میان آنان با هدف دستیابی به هدفی والاتر قلمداد شده است. خداوند متعال می فرماید: عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ یَجْعَلَ اللَّهُ فیهِ خَیْراً کَثیراً (نساء: 19)؛ با آنها به شایستگی رفتار کنید و اگر از آنان خوشتان نیامد، پس چه بسا چیزى را خوش نمىدارید و خدا در آن مصلحت فراوان قرار مىدهد. بر این اساس غرض از سازگاری در این پژوهش، نوعی همراهی، همنوایی و دوری از تنش ها با هدف تعالی نفس و شکوفایی حقیقی ، همچنین بازشناسی این مفهوم از همراهی های آسیب رسان به ارزش های الهی همسران است. تغافل تغافل ، در لغت به معنای خود را به غفلت نمایاندن ، بی خبر نشان دادن خود (فراهیدی ، 1410ق، ص 420) و در اصطلاح، معادل چشم پوشی آگاهانه از رفتارهای نامطلوبی است که اطرافیان در خفا دارند. غرض اصلی در چنین رویکردی به اعمال سایرین ، اصلاح کردارها و ثمرات نیکوی تربیتی است که از این طریق حاصل می گردد. چشم پوشی، عفو ، گذشت، اغماض، مدارا ، به رو نیاوردن و نادیده گرفتن، از جمله تعابیری است که در زبان فارسی بیانگر این مفهوم می باشند. مفاهیم مرتبط با تغافل در آموزه های دینی در فرهنگ اصطلاحات دینی ، واژگان صفح ، عفو ، مدارا ، حلم و صبر ، دلالت بر این معنا دارد و در قالب چندین آیه بر لزوم به کارگیری این مهارت در تعاملات میان فردی سفارش شده است. صفح و عفو لغت شناسان در تعیین معنای صفح، این واژه را با عفو مقایسه نموده و می نویسند: هرچند عفو و صفح به یک معنی و هر دو در مورد گذشت و چشم پوشی از تقصیر دیگران است، ولی باید دانست که واژه صفح در افاده این معنی رساتر است؛ زیرا در صفح علاوه بر مفهوم گذشت، رو نیاوردن و روی گرداندن و گناه طرف را نادیده گرفتن نیز ملحوظ است. ممکن است کسی را پس از محکوم کردن به مجازات، عفو کنند، اما صفح آن است که روی بگردانی و گناه طرف را نادیده بگیری و اگر مجرم در مقام عذرخواهی برآمد طوری با او برخورد کنی که گویی اصلاً گناهی از او سر نزده است. عفو به معنی پوشاندن است. اما صفح به معنی روی گرداندن و نادیده گرفتن می باشد. در عفو با فرض گناه روی آن سرپوشی می گذارند، اما در صفح به طور کلی گناه را نادیده می انگارند (راغب اصفهانی ، 1412ق، ج 1، ص 446). خداوند متعال در یکی از آیاتی، که به بیان رهنمودهایی پیرامون موضوعات خانوادگی پرداخته، می فرماید: اى کسانى که ایمان آوردهاید، در حقیقت برخى از همسران شما و فرزندان شما دشمن شمایند، از آنان برحذر باشید، و اگر ببخشایید و درگذرید و بیامرزید، به راستى خدا آمرزنده مهربان است (تغابن: 14). در آیه ای دیگر صفح و عفو وسیله جلب مغفرت الهی دانسته شده است. خداوند متعال می فرماید: و باید عفو کنند و گذشت نمایند. مگر دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید؟ و خدا آمرزنده مهربان است (نور: 22). قرآن کریم هنگامی که سیمای پارسایان را به تصویر می کشد، بخششگری و تسلط بر خشم را از جمله برجسته ترین خصوصیات آنها بر شمرده، می فرماید: همانان که در فراخى و تنگى انفاق مىکنند و خشم خود را فرو مىبرند و از مردم در مىگذرند و خداوند نیکوکاران را دوست دارد (آل عمران: 134). مطابق این آیه افراد با تقوا ، نه تنها با فرو بردن خشم به تقویت روح ایمان و تکامل معنوی خود می پردازند، بلکه با عفو و گذشت، آثار کینه و تنفر را از ساحت دل می شویند. در فرازی دیگر ، خداوند متعال افرادی را که با گذشت موجبات انسجام و آرامش پیرامونی را فراهم می آورند ، مشمول فضل بی پایان خود بر شمرده، می فرماید: و جزاى بدى، مانند آن، بدى است. پس هر که درگذرد و نیکوکارى کند، پاداش او بر [عهده] خداست. به راستى او ستمگران را دوست نمىدارد (شوری: 40). از بررسی آیات مرتبط با این موضوع، به دست می آید که عفو و گذشت ، به نوعی کامل کننده قوانین تشریعی محسوب می شوند. برای نمونه، هر چند قصاص قاتل حقی از جانب اولیای مقتول است، اما در کنار آن، راه عفو با گرفتن دیه یا بدون آن نیز پیشنهاد و در قالب تعابیری مشفقانه نسبت بدان تشویق شده است. خداوند متعال می فرماید: اى کسانى که ایمان آوردهاید، درباره کشتگان، بر شما [حقّ] قصاص مقرر شده: آزاد عوض آزاد و بنده عوض بنده و زن عوض زن. هر کس که از جانب برادر [دینى] اش [یعنى ولىّ مقتول]، چیزى [از حق قصاص] به او گذشت شود، [باید از گذشت ولىّ مقتول] به طور پسندیده پیروى کند، و با [رعایت] احسان، [خون بها را] به او بپردازد. این [حکم] تخفیف و رحمتى از پروردگار شماست (بقره: 178). در آیات مرتبط با موضوع طلاق نیز هرچند فضای کشمکش و نزاع بر طرفین غلبه یافته است ، اما افراد در موضوع مهریه، توصیه به عفو و احسان شده اند، می فرماید: و اگر پیش از آنکه با آنان نزدیکى کنید، طلاقشان گفتید، درحالى که براى آنان مَهرى معین کردهاید، پس نصف آنچه را تعیین نمودهاید [به آنان بدهید]، مگر اینکه آنان خود ببخشند، یا کسى که پیوند نکاح به دست اوست ببخشد و گذشت کردنِ شما به تقوا نزدیکتر است. و در میان یکدیگر بزرگوارى را فراموش مکنید، زیرا خداوند به آنچه انجام مىدهید بیناست (بقره: 237). تأمل در متون دینی بیانگر این مطلب است که عفو و صفح، کاملاً متمایز از بی تفاوتی و مداهنه در حوزه اصول و ارزش ها می باشد (قلم: 8، 9). از بررسی محدوده شدت عمل پسندیده ، می توان میان این ارزش و تساهل ناپسند تفاوت ها را دریافت (فتح: 48). رفق و مدارا رفق به معنای لطافت و نرمخویی (فراهیدی، 1410ق، ج 5، ص 171) و دقت در انجام کارها در عین آسان گیری (طریحی ، 1375، ج 10، ص 118) می باشد. مدارا نیز به معنای احتیاط کردن و معاشرت نیکو با مردم (ابن منظور، 1405ق، ج 14، ص 255)، همدمی نیکو و تحمل دیگران (دهخدا، 1341، ذیل مدارا) آمده است. از معانی بیان شده ذیل این واژه، چنین برداشت می شود که رفق و مدارا حاکی از ظلم پذیری نیست ، بلکه به معنای برخورداری از درک متقابل ، تطبیق خود با شرایط و روحیات مخاطب ، پیشگیری از برخوردهای تدافعی و ایجاد پیوند بیشتر با دیگران است. پیشوایان معصوم علیهم السلام بر لزوم مدارا با همسر تأکید فراوانی داشته اند. امیرالمؤمنین علی علیه السلام در این باره می فرمایند: با زنان در همه حال مدارا کنید و نیکی نمایید (آمدی، 1381، ص 529). از جمله آثاری که برای مدارا و سازگاری مترتب شده عبارتند از: زینت دهنده زندگی، مایه فزونی خیر و منفعت و مسبب کرامت و بزرگواری (صالحی، 1385، ص 432). در دیدگاه اسلامی عفو ، عذرخواهی، چشم پوشی از خطاها، قدردانی و تکریم شخصیت همسر ، از جمله خصوصیات همسران اهل مداراست (حرعاملی، 1409ق، ج 1، ص 13؛ نوری، 1408ق، ج 14، ص 249). به نظر می رسد، آیاتی از قرآن کریم، که صفت قنوت به عنوان یکی اوصاف همسران شایسته یاد شده ، ناظر بر روحیه مدارا می باشد. از جمله آیه امید است که اگر پیغمبر شما را طلاق داد خدا زنانى بهتر از شما به جایتان با او همسر کند که همه با مقام تسلیم و ایمان و خضوع اطاعت کنند و اهل توبه و عبادت باشند و رهسپار (طریق معرفت) (تحریم: 5). به گفته مفسران، حالت قنوت یعنى تواضع و اطاعت از همسر و توبه یعنى اگر کار خلافى از او سر زند، در اشتباه خود اصرار نورزد، و از در عذرخواهى درآید (مکارم شیرازی، 1374، ج 24، ص 279). در روایات، حلم و مدارا در ردیف ورع و تقوا بیان شده و همچون سپری در برابر ارتکاب گناهان قلمداد شده است. امام صادق علیه السلام از رسول اکرم صلی الله علیه و اله نقل نموده اند که ایشان فرمودند: هر کس در او سه خصلت نباشد هیچ عملی از او کامل نگردد: تقوایی که او را از نافرمانی خدا باز دارد، اخلاق نیکی که با مردم مدارا نماید و حلم و بردباری که نادانی نادان را دفع نماید (کلینی، بی تا، ج 2، ص 116). صبر صبر از جمله مفاهیم بنیادی قرآنی است که ارتباط تنگاتنگی با مباحث روان شناسی و اندیشه اسلامی دارد و از بعضی کاربردهای آن در قرآن کریم استنباط می شود که بستر معنایی مشترکی با سازگاری و تغافل داراست. خداوند متعال در قرآن می فرماید: و هر که صبر کند و درگذرد، مسلّماً این [خویشتندارى، حاکى] از اراده قوى [در] کارهاست ( شوری: 43). در این آیه، خویشتندارى به جاى انتقام مورد سفارش قرار گرفته و صبر و گذشت، به عنوان بستر صفات برجسته اخلاقی انسان تلقی شده است (قرائتی، 1383، ج 10، ص 419). علّامه طباطبائی درباره این آیه می فرماید: دعوت به صبر و عفو به این معنا نیست که حق انتصار و دفع ظلم از خود باطل شود، بلکه ارشاد به فضیلتى است که از تمامى فضائل مهمتر است، چون در مغفرت و عفو صبرى است که از مصادیق عزم الامور است (طباطبائی ، 1417ق، ج 18، ص 65). از این آیه استنباط می شود که فضیلت اخلاقی صبر به عنوان سازوکاری دفاعی از احساس انتقام جویی و کینه ورزی پیشگیری می کند. آیه زیر نیز بیانگر این معناست: پس در [امتثال] حکم پروردگارت شکیبایى ورز، و مانند همدم ماهى [یونس] مباش آن گاه که اندوه زده ندا در داد (قلم: 48). علّامه طباطبائی معتقد است غرض از آیه، در حقیقت نهى از سبب خشم است، و سبب خشم این است که آدمى کم حوصله باشد، و در آمدن عذاب براى دشمنانش عجله کند (طباطبائی ، 1417ق، ج 19، ص 387). 2. کاربرد تغافل در احادیث مطالعه روایات و سیره معصومان علیهم السلام حاکی از این است که استفاده از مهارت تغافل، به عنوان اصلی حائز اهمیت در کاهش تنش ها محسوب می شود. امیر المؤمنین علی علیه السلام می فرماید: نیمی از وجود شخص خردمند سازگاری و تحمل کردن و نیمه دیگر او چشم پوشی نمودن است (مجلسی، 1404ق، ماده عقل). ایشان در کلامی دیگر می فرماید: کسی که تغافل نکند و چشم خود را از بسیاری امور نبندد ، زندگانی تلخی خواهد داشت (تمیمی آمدی ، 1381، ص 451). ایشان در حدیث دیگری می فرمایند: هیچ بردباری، چون نادیده گرفتن نیست و هیچ خردمندی، چون وانمود کردن به نادانی و بی اطلاعی نیست (محمدی ری شهری ، 1386، ص 4374). می توان گفت: تغافل در نظام ارزش گذاری اسلامی ، مهارتی است که زمینه خوش خلقی را در میان همسران ایجاد می کند، در صورت اجرای روشمند و تقید به مرزهای مشخص آن ، تحکیم و بقای زندگی خانوادگی را موجب خواهد شد. 3. کاربرد تغافل در روان شناسی از بررسی سازوکار مختلف دفاعی در فرایند سازگاری، چنین برداشت می شود که روش بازداری بسیاری از آموزه اخلاقی تغافل در تعالیم اسلامی انطباق دارد. روان شناسان در تعریف بازداری نوشته اند: بازداری عبارت است از: احاله اندیشه ها یا تکانه های غیرقابل قبول به پیش خودآگاه (اسلامی نسب، 1373 ، ص 96). مطابق این تعریف، بازداری نوعی حذف ارادی یا فراموشی خودآگاه است. نکته حائز اهمیت اینکه روان شناسان در بررسی خصوصیات و جوانب روان شناختی این روش، چنین استنتاج کرده اند که این روش از یک سو، بدان سبب که توسط افراد بهنجار به کار می رود ، یک دفاع حاکی از پختگی تلقی می گردد و از سوی دیگر، اعمال چنین کنترل آگاهانه ای مستلزم وجود من قوی و قدرتمندی می باشد (همان، ص 97). 4. مبانی تغافل در ایجاد سازگاری همسران بحث درباره مبانی تغافل از این جهت حائز اهمیت است که در میان متون دینی ، تغافل جایگاهی رفیع دارد. از سوی دیگر، برخی این پرسش را مطرح می کنند که جایگاه این موضوع در برابر موضوع بی مبالاتی ، بی تفاوتی و فرار از مسئولیت دینی، چگونه است؟ نکته مهمی که نباید از آن غفلت نمود اینکه در متون و منابع دینی، جهت گیری های صریحی نسبت به موضوع تغافل وجود دارد و در عین حال، دارای چارچوب معینی می باشد. اکنون برای اینکه جایگاه تغافل در ایجاد سازگاری همسران مشخص شود، مبانی ذیل مورد توجه قرار می گیرد و استنادات دینی آن بازگو می شود. الف. اصل مودت و رحمت مودت عبارت است از محبت پایدار و ماندگار همراه با به کارگیری ملزوماتی که به ظهور آن بینجامد و علاقه های قلبی را آشکار سازد. رحمت ، نوعی مهربانی است که احسان و بخشش را به دنبال دارد (طباطبائی، 1417ق، ج 16، ص 166). خداوند متعال می فرماید: و از نشانههاى او اینکه از [نوع] خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدان ها آرام گیرید، و میانتان دوستى و رحمت نهاد. آرى، در این [نعمت] براى مردمى که مىاندیشند قطعاً نشانههایى است (روم: 21). مودت و رحمت در مناسبات خانوادگی نقشی اساسی دارد؛ هرچه از عمق بیشتری برخوردار باشد ، زندگی پایایی بیشتری می یابد. مودت و رحمت بر توانایی روحی همسران می افزاید و موجب می شود افراد قادر شوند از یک سو، در مجموعه کنش ها و واکنش ها دقیق تر حضور یابند و از سوی دیگر، در صورت بروز رفتارهای نامطلوب مقطعی از سوی یکی از طرفین، در قالب تغافل ، زمینه عدم تکرار آن رفتار را فراهم آورند. ب. اصل سازگاری و مدارا سازگاری و مدارا به مفهوم نرمش پذیری و عدم سرسختی ، از قواعد مهمی است که بدون آن زندگی پیوسته در تضاد و کشاکش خواهد بود. دوام زندگی مشترک مستلزم رفتارهایی سازگارانه در ناملایمات است. خداوند متعال می فرماید: با آنها به شایستگى رفتار کنید و اگر از آنان خوشتان نیامد، پس چه بسا چیزى را خوش نمىدارید و خدا در آن مصلحت فراوان قرار مىدهد (نساء: 19). در این آیه تصریح می شود، به هنگام بروز اختلافات در زندگی خانوادگی، مدارا و سازگاری خردمندانه ، بستر اصلاح روابط و رویارویی صحیح با امور را فراهم می آورد. حال، چنانچه اصل سازگاری و مدارا به عنوان اصلی کارآمد در جهت تحکیم مبانی خانواده به رسمیت شناخته شود ، در این مسیر ، تغافل از ملزومات خاص محسوب می گردد. ج. اصل تکریم و احترام حفظ حرمت و شخصیت افراد ، به ویژه از سوی کسانی که با هم انس و الفتی دارند ، موجب استحکام روابط آنان خواهد شد و هرگز نباید به دلیل ارتباط صمیمانه ، از این مهم غفلت ورزید. در روایات ، جلوه های متعددی از رفتارهای احترام آمیز همسران نسبت به یکدیگر وارد شده است. برآوردن خواست همسر انهن امانه الله عندکم فلاتضاروهن و لاتعضلوهن (نوری ، 1408ق، ج 14، ص 251)؛ من اتخذ امرأه فلیکرمها (مجلسی، 1404ق، ج 100، ص 224) و نادیده گرفتن خطاهای همسر خیر نسائکم التی ان غضبت او اغضبت قالت لزوجها یدی فی یدک لااکتحل بغمض حتی ترضی عنی (حرعاملی، 1409ق، ج 20، ص 39) ، از جمله مواردی هستند که گویای جایگاه تکریم همسران از منظر آیین اسلام می باشد. در مقابل عیب جویی ، ملامت و تمسخر، که رویکردهایی ضدتغافلی محسوب می شوند ، به شدت در عرصه خانواده مورد نکوهش آموزه های دینی قرار گرفته است. از آن جمله امام علی علیه السلام می فرماید: ایاک ان تکرر العتب فان ذلک یغری بالذنب و یهون العتب (محمدی ری شهری، 1386، ج 8، ص 546)؛ از تکرار عتاب و سرزنش بپرهیز ، چرا که این کار او را به انجام گناه جری تر و سرزنش را بی اثر می کند. الإفراط فی الملامه یشب نار اللجاجه (همان)؛ زیاده روی در سرزنش ، آتش لجاجت را می افروزد. د. اصل شکیبایی و بردباری تحکیم کانون خانواده در فراز و فرود های دوران ، منوط به شکیبایی و بردباری همسران است. در قرآن کریم این اصل کراراً مورد توجه قرار گرفته است. خداوند متعال می فرماید: و قطعاً کسانى را که شکیبایى کردند به بهتر از آنچه عمل مىکردند، پاداش خواهیم داد (نحل: 96). پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله نیز در روایتی می فرماید: کسی که بر اخلاق بد همسر خود صبر کند ، خداوند ثواب شاکران را در آخرت به او عطا می کند (مجلسی، 1404ق، ج 100، ص 244). یکی از مظاهر شکیبایی ، تغافل همسران نسبت به خطاهای غیر عامدانه یکدیگر است. در روش تغافل ، به شخص خطاکار این طور وانمود می شود که شرافت او مجال نمی دهد که چنین رفتاری از او سر بزند. اتخاذ این رفتار در کنار به کارگیری روش های دیگر هشدار دهنده ، از تکرار رفتار ناپسند جلوگیری می نماید. 5. مرزهای تغافل انسان در زندگی فردی و اجتماعی ، وظایف و تکالیفی دارد که چنانچه در انجام آنها کوتاهی کند، مقصر و مسئول است. بنابراین، در اصل ادای وظایف نمی توان به بهانه سازگاری ، تغافل نمود، اما در راهکارها و کیفیت ادای وظیفه ، تغافل یک اصل انکارناپذیر است. بی تردید وانمود کردن بی اطلاعی خود از اشتباه همسر ، عکس العملی بر مبنای تدبیر و با هدف تحکیم مبانی خانواده است. ازاین رو، بسامد این رفتار نباید چنان فراگیر شود که به نوعی سیطره روحیه بی تفاوتی و بی مبالاتی در فرد بینجامد. بنابر این، سستی ، بی اراده بودن و تزلزل افراد را باید از مجموعه تغافل خارج دانست. شایسته است ضمن رصد آسیب هایی که ممکن است در فرایند تغافل متوجه خانواده شود، به تبیین مرزهای آن از منظر آموزه های دینی بپردازیم. الف. عدم همرنگی با فرد خاطی در انحراف در تبیین این معنا لازم به یادآوری است در دین اسلام، منبع تأیید یا رد رفتارها کتاب خدا، سنت پیامبر صلی الله علیه و اله، سخن و سیره معصومان علیهم السلام و حکم عقل میباشد. بنابراین، هرچه از این چارچوب دینی خارج شود و ارزشهای مورد نظر آن را به رسمیت نشناسد، به عنوان انحراف محسوب میشود. ازاین رو، میتوان انحراف از دیدگاه قرآن را چنین تعریف نمود: هر نوع ایده، ارزش و رفتاری که برخلاف شریعت الهی و کمال انسانی بوده و پیامد آسیبی برجای گذارد، انحراف نامیده می شود. شاید یکی از جامع ترین آیاتی که به هنجارها و ناهنجاریهای رفتاری اشاره دارد ، این آیه است: در حقیقت، خدا به دادگرى و نیکوکارى و بخشش به خویشاوندان فرمان مىدهد و از کار زشت و ناپسند و ستم باز مىدارد. به شما اندرز مىدهد، باشد که پند گیرید (نحل: 90). بر این مبنا، هرچه به عنوان فحشا و امور ناشایست باشد، یا آنچه که ناپسند و نامطلوب باشد و نیز هر نوع تجاوز و ظلم به حقوق دیگران از مصادیق بارز انحرافات میباشد. واژهها و مفاهیم قرآنی مربوط به انحرافات اجتماعی از نظر معنا و مصداق، بسیار گسترده و وسیع بوده و قلمروی پردامنه ای دارند. به طور کلی، این مفاهیم را میتوان به دو دسته تقسیم نمود: 1. مفاهیم عام: مفاهیمی که شامل هر نوع انحراف فردی یا اجتماعی میشوند. مانند: ظلم، فساد، فسق، رجس، منکر و شر. 2. مفاهیم خاص: مفاهیمی که دلالت بر نوع خاصی از انحراف و کجروی دارند. مانند نفاق، ارتداد ، غنا، زنا، شرب خمر، قمار، بی احترامی به والدین. لازم به تأکید است که تغافل در برابر خطای همسران ، راهکاری است که از یک سو، می خواهد به زندگی آرامش بخشد و از سوی دیگر، در دراز مدت زمینه رفتار مثبت را فراهم سازد. بنابراین، برای وصول بدین هدف ، تدابیر خاصی لازم است. چه بسا عدم جبهه گیری در شرایطی ، موجب شود مخاطب به زعم غلط ، فرد را همسو با خود تلقی نماید و نه تنها به استمرار رفتار ناشایست خویش مبادرت ورزد ، بلکه فرد را نیز به همراهی بیشتر فراخواند. ازاین رو، شایسته است با در نظر گرفتن خصوصیات شخصیتی همسر ، نه تنها با وی همراهی ننمود، بلکه بهترین الگوی تغافلی یا سکوت معنادار اتخاذ گردد. ب. عدم تسامح در مورد خطاهای تکرارشونده و فراگیر اندیشه در متون اسلامی گویای این موضوع است که علی رغم تأکید فراوان بر حسن خلق همسران و بهره گیری از مهارت تغافل به عنوان یکی از روش های عملی خوش اخلاقی ، چنانچه تغافل نسبت به رفتاری ، سبب شود فضای خطا و گناه در کانون خانواده فراگیر شود ، تغافل جایز نیست. توضیح اینکه، جرم و انحراف با روح شریعت، ناسازگار است. ارتکاب آن از جانب هر فردی زیانبار است و خردمندان به حکم عقل و شرع موظفند از آن جلوگیری کنند. در این گونه موارد وظیفه اسلامی، روی گردانی و نشان دادن حالت تنفر و انزجار از عمل ناشایست است. چنانچه فرد متنبه نشد، باید مستدل، محکم، منطقی و در عین حال با خوش خلقی و ادب، وی را راهنمایی نمود؛ چراکه حلاوت گفتار، خوشرویی، استدلال قوی و منطق در سخن و اخلاص و دلسوزی بیش از هر چیز دیگر، برطرف مقابل تأثیر می گذارد و سبب اصلاح می شود. چنان که قرآن مجید می فرماید: با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به [شیوهاى] که نیکوتر است مجادله نماى. در حقیقت، پروردگار تو به [حال] کسى که از راه او منحرف شده داناتر، و او به [حال] راهیافتگان [نیز] داناتر است (نحل: 125). ج. اتخاذ راهکارهایی برای تحقق رفتار مثبت در پایان، تأکید بر این نکته ضروری است که تغافل به عنوان یک روش جدایی از سایر مهارت های تأثیرگذار جانبی ، در بلندمدت از کارآمدی آن کاسته می شود. هدف اینکه باید به مهارت تغافل، به عنوان آغازین گام و یا روشی مقطعی در مسیر اصلاح رفتار نامناسب نوپدید نگریسته شود. پس از این مرحله، باید راهبردهای عدم تکرار و حل و فصل تضاد رخ داده ، در پیش گرفته شود تا سازگاری و همگرایی در مناسبات همسران تجلی یابد. طرح بحث راهبردهای اصلاحی مجال دیگری می طلبد. نتیجه گیری به طور طبیعی ، نمی توان زندگی همسران را بدون هیچ گونه تعارضی در نظر گرفت؛ چرا که زندگی، سراسر ارتباط افکار، سلیقه ها و رفتارهای متفاوتی است که به طور معمول می تواند ناسازگاری هایی را پدید آورد. براساس مطابق آموزه های دینی ، تغافل مهارتی قابل توجه در زندگی خانوادگی محسوب می شود و مسیر حیات را به سوی بسامانی و پایندگی سوق می دهد و صلابت و سلامت خانواده را تضمین می نماید. این آموزه، با سازوکار دفاعی بازداری، که از جمله سازوکار مؤثر در فرایند سازگاری- از دیدگاه روان شناسی- محسوب می شود، کاملاً منطبق است. اصل مودت و رحمت، سازگاری و مدارا، تکریم و احترام ، اصل شکیبایی و بردباری، از جمله مهم ترین مبانی تغافل در اندیشه دینی می باشد. عدم همرنگی با فرد خاطی در انحراف ، عدم تسامح در مورد خطاهای تکرارشونده و فراگیر، اتخاذ راهکارهایی برای تحقق رفتار مثبت نیز از مرزهای حائز اهمیت در رفتارهای تغافلی محسوب می گردد. منابع ابن منظور ، محمد بن مکرم (1405ق) ، لسان العرب ، قم، ادب الحوزه. اتکینسون، ریتال و دیگران (1371)، زمینه روان شناسی، ترجمه محمد تقی براهنی، تهران، رشد. اسلامی نسب، علی (1373)، روان شناسی سازگاری، تهران، بنیاد. تمیمی آمدی ، عبد الواحد بن محمد (1381) ، غرر الحکم و درر الکلم، ترجمه مصطفی درایتی ، مشهد، ضریح آفتاب. پور مقدس، علی (1356) ، روان شناسی سازگاری، تهران، مشعل. حرعاملی، محمد بن حسن (1409ق) ، وسائل الشیعه، قم، آل البیت. دهخدا ، علی اکبر (1341) ، لغت نامه دهخدا ، تهران ، دانشگاه تهران. راغب اصفهانی ، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودى، دمشق، دارالعلم. ساپینگتون، اندروا (1379)، بهداشت روانی، ترجمه حمیدرضا حسین شاهی بروانی ، تهران، روان. ساعتچی ، محمود (1368)، اصول روان شناسی ، تهران، امیرکبیر. صالحی ، هاشم (1385) ، رهگشای انسانیت (نهج الفصاحه)، ترجمه ابراهیم احمدیان ، قم، گلستان ادب . طباطبائی، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین. طریحی ، فخرالدین (1375) ، مجمع البحرین ، تهران، کتاب فروشی مرتضوی. فراهیدی ، خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، قم، هجرت. قرائتی ، محسن (1383) ، تفسیر نور ، تهران ، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن. کلینی، محمد بن یعقوب (بی تا)، کافی ، بیروت ، دار احیا التراث. مجلسی، محمدباقر (1404ق) ، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء. محمدی ری شهری، محمد (1386)، میزان الحکمه، ترجمه حمیدرضا شیخی ، قم، دار الحدیث. مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه. نوری ، حسین (1408ق)، مستدرک الوسائل، قم، آل البیت. Wiken & Moudy, (2004), marital adjustment, Journal of martial and family therapy,31, v. 8, p. 79-88. Schumacher,J.A,& Leonard,K.E, (2005), Husbands & Wives martial adjustment, verbal aggression & physical aggression & as longitudinal predictors of physical aggression in early marriage, Journal of consulting & clinical psychology, v.12, p. 35-40. coombs ,R, (1991), Martin Status & personal well- being: A literature Review, Family Relation. مرضیه محصص: استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س). معرفت اخلاقی - سال چهارم، شماره دوم، پیاپی 14، انتهای متن/
94/09/02 - 01:19
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 18]
-
اجتماع و خانواده
پربازدیدترینها