چگونه تلسکوپ تان را بشوييد

واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:

چگونه تلسکوپ تان را بشوييد نويسنده: آلن مک رابرت ترجمه: شادي حامدي آزاد هر تلسکوپ يا دوربين دو چشمي اي که براي کارهاي نجومي از آن استفاده مي کنيد، هر قدر هم که ابتدايي و ساده باشد، سزاوار بهترين نگهداري است. در بيشتر اوقاتي که از نهايت قابليت هايش استفاده مي کنيد، و زماني که سعي مي کنيد اجسام بسيار کم نور و جزئيات ظريف را با آن ببينيد، چيزهاي کوچک باعث تفاوت هاي بزرگ مي شوند. به هر حال، زندگي پر از عيب است و نيازي نيست براي آن ها خودتان را عصباني کنيد. هر تلسکوپي کثيف مي شود. آلودگي روي عدسي ها و آينه ها نور را پراکنده مي کند، آسمان تاريک را کم تر تاريک نشان مي دهد، و اجسام درخشان را کمتر واضح مي نماياند؛ البته نه آن قدر شديد که فکرش را مي کنيد. طرز درست برخورد با اپتيک ها اين است که بدانيد چه وقت حساس و هوشيار و چه وقت آسوده خاطر باشيد. نخستين راهکار در برابر آلودگي، دفاعي است و اين زماني است که بايد حساس و هوشيار باشيد. وقتي از ابزارتان استفاده نمي کنيد درپوش عدسي را بسته نگاه داريد. اگر درپوشي را گم کرده ايد، خودتان يکي بسازيد، يک کلاه پلاستيکي حمام، يا کيسه اي پلاستيکي که با کش دور لوله بماند کافي است، به همين سادگي! همچنين براي جام چشمي، قوطي پلاستيکي فيلم هاي عکاسي 35 ميلي متري به خوبي اندازه ي چشمي هاي استاندارد يک و يک چهارم اينچ مي شود. من طوري دو تلسکوپ بازتابي خودم را در زمان بي کاري نگه مي دارم که هر دو آينه ي اصلي و ثانويه شان به نوعي رو به پايين قرار بگيرند. به اين ترتيب در زمان هاي بي کاري غبار روي آن ها نمي نشيند. براي چشمي ها بايد از هر دو سوي درپوش بگذاريد، يا آن ها را درون کيسه ها يا ظرف هاي پلاستيکي دربسته نگهداري کنيد. برخي از فروشندگان لوازم نجومي جعبه هاي ارزان قيمت و مقاومي براي نگهداري و محافظت از چشمي ها مي فروشند. هرگز به سطح عدسي يا آينه دست نزنيد. اسيدهاي موجود در چربي پوست طي زمان به اندود اپتيک آسيب مي زنند. اگر اثر انگشت تان بر عدسي مثلا يک دوربين دوچشمي ماند، به روشي که جلوتر شرح مي دهم، آن را تميز کنيد. خوب حساسيت و هشياري بس است، حالا آسوده باشيد! تلسکوپ آلوده شده است و اين آلودگي حتي در ميزان متوسط هم تاثير بسيار کمي بر عملکرد اپتيک دارد. هرولد ريچارد سوييتر در کتابش، با عنوان آزمون تلسکوپ با ستاره ها (Star Testing Astronomical Telescopes)، اثرات آلودگي اپتيک را با جزئيات رياضي تحليل کرده است. نتيجه: «بيشترين مقدار آلودگي که فردي کمال گرا بايد بر ابزار اپتيکي خود تحمل کند. حدود يک هزارم مساحت اپتيک است، اندازه ي توده ي آلودگي مي تواند حدود 1/30 قطر اپتيک باشد» به بيان ديگر، روي آينه اي 10 اينچي مي توان به ميزاني آلودگي داشت که يک سوم يک اينچ را در طول قطر آينه پوشانده باشد. اين مقدارِ خيلي زيادي است که تازه هيچ اثري هم ندارد. سوييتر در کتاب چنين پندي دارد: «اگر در شبي رصدي با چراغ قوه به درون لوله ي تلسکوپ نور انداختيد، يک باره تصميم به تميز کردن آينه ي آن نگيريد. همه ي آينه ها از چنين معاينه ي بي ظرافتي مردود مي شوند.» بعد از اين که براي حفاظت در برابر غبار تمام تلاش خود را به خرج داديد، ديگر غبار روي آينه را ناديده بگيريد. علت خوبي براي ناديده گرفتن آلودگي هاي روي آينه وجود دارد، به جز اين که يکي از نگراني هاي زندگي تان بکاهيد! عدسي يا آينه ي کثيف را هميشه مي توانيد تميز کنيد، اما عدسي يا آينه ي خش برداشته تا ابد خش دار مي ماند، تميز کردن، اگر آن را درست انجام ندهيد و گاهي حتي اگر درست انجامش بدهيد، موجب ايجاد خراش هاي ريز يا خش هايي روي اپتيک مي شود. چند خش مشکلي ايجاد نمي کند، اما وقتي تعدادشان زياد شود مشکل هم ايجاد مي کنند. پس ابزارهاي اپتيکي تان را به ندرت تميز کنيد. اما اگر اوضاع خيلي بد شد و تصميم به تميزکاري گرفتيد، اين روش کار است: ـ تميز کردن عدسي ها روش سريع و آسان براي گردگيري چشمي اين است که انگشت تان را روي انتهاي چشمي قرار دهيد (البته بدون تماس با شيشه!) و هواي زير انگشت و روي عدسي را بمکيد. (به اين ترتيب غبار از روي عدسي به درون ريه هاي شما مي رود، اما هر منجمي مي داند کدام مهمتر است). اين کار حدود يک ثانيه طول مي کشد. اگر اين روش جواب نداد، روش سنتي گردگيري اپتيک ها اين است که با يک برس مخصوص ساخته شده از موي شتر آن را تميز کنيد. اين برس ها، که آن ها را در فروشگاه هاي لوازم عکاسي مي يابيد، موهاي نرمي دارند که روي عدسي خراش نمي اندازند. بسيار آهسته برس را بکشيد. خود برس را، براي جلوگيري از آلوده شدن، درون محفظه ي مخصوص خودش يا کيسه ي پلاستيکي نگهداري کنيد. در برخي فروشگاه هاي لوازم عکاسي همچنين اسپري گازي مخصوصي فروخته مي شود که براي گردگيري عدسي ها مناسب است. مراقب اسپري هاي حاوي مواد مايع باشيد؛ به اين ترتيب ممکن است اگر قوطي حين استفاده ضربه يا تکان خورده باشد، لک مايع روي عدسي بپاشد و بماند. اگر خودتان هم عدسي را فوت کنيد ممکن است لک آب دهان تان روي آن بيفتد. براي لکه ها يا آلودگي هاي سر سخت تر، محلول هاي لنز - پاک کن متنوعي وجود دارند محلول هاي خوب، الکل ايزوپروپيل و متيل الکل (متانول) خالص اند که آن ها را به ترتيب مي توان از داروخانه ها و فروشگاه هاي ابزار خريد. الکل ايزوپروپيل رقيق شده ي استاندارد خيلي خوب عمل مي کند و راحت تر هم پيدا مي شود، اما از ترکيبات الکلي که با مواد ديگر ساخته شده اند پرهيز کنيد زيرا از خود لک به جا مي گذارند. فروشگاه هاي لوازم عکاسي محلول هاي لنز - پاک کن با نام crystal clear مي فروشند که متانول خالص است اما متانول را مي توانيد به قيمت بسيار ارزان تر در ابزارفروشي ها بخريد. وسيله ي ديگري که شايد پيدا کنيد، «قلم لنز» است که پَد تميز کننده ي نرم و جمع شويي دارد که مي توان آن را به محلول تميز کننده آغشته کرد. براي اين کار وسيله اي نرم لازم داريد که خش نيندازد. مثلا تکه اي پارچه نخ خالص خوب شسته شده بسيار کارآمد است. آن را به محلول تميز کننده آغشته کنيد و آهسته با حرکت چرخشي روي عدسي بکشيد و فشاري هم وارد نکنيد. اگر لازم بود، با تکه پارچه ي تميز ديگري عدسي را بسيار آهسته خشک کنيد. مايع را مستقيم روي عدسي نريزيد. ممکن است از درز لبه هاي عدسي وارد آن شود و آلودگي هاي حل شده در خود را به سطوح دروني برساند و آن ها را لک کند که ديگر هيچ دسترسي اي هم به آن ها نداريد. همچنين چربي موجود در موهاي مژه و اثر انگشت، اگر مدتي طولاني روي عدسي بماند، ممکن است اندود آن را کلا از بين ببرد؛ البته نبايد بر عملکرد آن اثر قابل توجهي بگذارد. اگر آلودگي ها به درون عدسي نفوذ کرد، بهتر است آن را باز نکنيد. به احتمال خيلي زياد هنگام دوباره بستن اجزاي عدسي آن ها را کج مي بنديد و اگر خيلي سعي کنيد که صاف شان کنيد ممکن است لبه هاي عدسي ورقه ورقه شوند. در عوض با يک تعميرکار حرفه اي تماس بگيريد. عدسي هاي بزرگ جلويي در تلسکوپ هاي شکستي و تلسکوپ هاي آينه - عدسي را، جز متخصص، کسي نبايد از چارچوب شان خارج کند. باز هم خطر کج بستن شيشه و ورقه شدن لبه هايش وجود دارد؛ يا احتمال اين که همه چيز را همان طور که بوده دوباره نبنديد! عدسي هاي بزرگ را مي توان، به همان روش کوچک تر ها اما، همان جا سر جاي شان تميز کرد، البته به زمان و محلول تميز کننده ي بيشتري نياز داريم. براي تمام کردن کار تميز کاري عجله نکنيد. ـ تميزکردن آينه براي تميزکردن آينه ها در تلسکوپ هاي بازتابي، بايد از اين که مي توانيد تلسکوپ را باز و دوباره سرهم کنيد مطمئن باشيد. همچنين از اين مطمئن شويد که مي توانيد پس از سرهم کردن تلسکوپ بار ديگر آينه هاي آن را هم خط کنيد. از کجا بفهميم که آينه ها نياز به تميزکاري دارند؟ ساده است: اگر اين سئوال را از خودتان مي پرسيد، پاسخ اين است که فعلا نيازي به تميزکاري ندارند! آينه ها را به حال خود رها کنيد تا زماني که آلودگي روي آن ها واضح باشد (احتمالا به سبب نگهداري همراه با بي دقتي) آن وقت ديگر جاي سئوالي باقي نمي ماند. اگر مي خواهيد آينه را تميز کنيد اين روش کار است: پيچ هايي را که قاب آينه ي اصلي را به انتهاي لوله ي تلسکوپ متصل مي کند، باز کنيد. به آهستگي آينه را با چارچوبش از انتهاي لوله بيرون بياوريد. گيره هايي را که آينه را نگه داشته اند باز کنيد و آينه را از پشت، بدون لمس سطح صيقلي اش به بيرون هل دهيد. همچنين لازم است قاب نگه دارنده ي آينه ي کوچک تر ثانويه را هم از بخش جلو لوله خارج کنيد و سپس آينه ي ثانويه را از قاب درآوريد. نخستين و مهمترين گام در تميزکردن آينه اين است که ريگ هاي موجود در غبار را درست پاک کنيد. غبار معمولي خانگي شامل ذراتي از پودرهاي سنگي است که سايش اين ذرات بر سطح شيشه (يا در واقع بر سطح اندودهاي ظريف اپتيکي) باعث ايجاد خراش مي شود. بنابراين بايد بدون سايش غبار روي شيشه ابتدا از شر اين ريگ ها خلاص شويد. براي اين کار به سينک ظرف شويي، دو حوله، مايع شوينده، يک بطري آب مقطر (از داروخانه بخريد)، و يک بسته پنبه ي استريل (اگر استريل باشد به احتمال زياد خودش ذرات ناخالص ندارد) احتياج داريد. سينک را کاملا تميز و خوب آب کشي کنيد و حوله اي کف آن بيندازيد. جواهرات يا ساعت را از دست تان درآوريد. آينه را رو به بالا روي حوله بگذاريد و در حالي که درپوش چاهک سينک باز است، آينه را چند دقيقه زير جريان آب ولرم قرار دهيد. اين کار بيشتر غبار و ريگ را به روشي ايمن پاک خواهد کرد. شير آب را ببنديد و حالا آينه را با آب مقطر بشوييد. به اين ترتيب وقتي آينه خشک مي شود رسوبات معدني حاصل از آب روي آن نمي ماند. آينه را روي لبه اش بايستانيد (روي حوله تا ليز نخورد) و بگذاريد خشک شود. مي توانيد قطره هاي درشت آب را به دقت با گوشه ي حوله ي کاغذي پاک کنيد. اگر آينه تميز به نظر مي رسد کارتان تمام شده است. ممکن نيست بر آينه اي که لمسش نکرديد، خش انداخته باشيد. اگر آينه هنوز کثيف به نظر مي رسد، چيزي بيش از غبار سطحي آلوده اش کرده است پس بايد برنامه ي دوم را اجرا کنيد. درپوش چاهک سينک را ببنديد،دوباره آينه را روي حوله بگذاريد و سينک را تا نيمه با آب ولرم پر کنيد. قطره اي مايع شوينده در آب بريزيد و آينه را 5 تا 10 دقيقه درونش رها کنيد. سپس آن را زير جريان آب بگيريد و آن را بار ديگر زير آب بچرخانيد تا ريگ هاي سست از آن جدا شوند. پنبه اي برداريد و از يک لبه ي آينه شروع کنيد و به آرامي در يک جهت بکشيد. سعي کنيد هيچ فشاري ندهيد. ريگ تر نسبت به ريگ خشک آسيب کمتري وارد مي کند، بنابراين اين مرحله را اگر مي توانيد زير جريان آب انجام دهيد. همين طور که ادامه مي دهيد، پنبه را در حرکت چرخشي برعکس برگردانيد (پشت و رو کنيد) بنابراين به محض اين که بخشي از پنبه به سطح ساييده شد آن بخش از شيشه دور مي شود. وقتي تکه پنبه کاملا چرخيد آن را دور بيندازيد. براي آينه اي بزرگ ممکن است پنبه ي زيادي مصرف کنيد. خوب است که در سکوت کامل کار کنيد. اگر خراشي ايجاد کنيد ممکن است حتي صدايش را بشنويد! اگر چنين شد، کارتان را متوقف کنيد و دوباره آينه را بشوييد. سينک را خالي کنيد و دوباره به مدت يک دقيقه آينه را زير جريان آب ولرم قرار دهيد. مرحله ي بعدي شست و شو با آب مقطر است و بعد آينه را بر لبه بگذاريد تا خشک شود. همين کارها را براي آينه ي کوچک ثانويه هم انجام دهيد. اما اگر قرار است تميزکاري وحشتناکي انجام دهيد - مثلا اگر به تازگي تلسکوپي 2 ميليون توماني را از 10 سال تبعيد در زيرزميني کپک زده نجات داده ايد - حتما براي اين کار با يک متخصص تماس بگيريد. احتمالا هزينه ي انجام دادن چنين کاري کم نخواهد بود اما به هر حال کمتر از خريدن تلسکوپ نو است. طرز برخورد درست اين است که هنگام حفظ آينه ها و عدسي ها از غبار، هوشيار و حساس باشيد ولي بعد اهميتي به شان ندهيد. کمال گراها هرگز خوشحال نيستند، اما نجوم بايد لذت بخش باشد. سرانجام اين که آنچه مهم است چيزي نيست که «درون تلسکوپ مي بينيد بلکه چيزي است که «از درون» تلسکوپ مي بينيد. منبع: ماهنامه نجوم شماره 204

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: راسخون]

[مشاهده در: www.rasekhoon.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 467]