رسانه ملي و تبيين عقلانيت قيام حسيني / 21بدعت‌ و انحراف‌زدايي از قيام حسيني؛ وظيفه رسانه ملي در سال‌هاي پيش‌رو

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: رسانه ملي و تبيين عقلانيت قيام حسيني / 21بدعت‌ و انحراف‌زدايي از قيام حسيني؛ وظيفه رسانه ملي در سال‌هاي پيش‌رو
گروه هنر: قيام عاشورايي از جنبه‌هاي مختلف تاريخي، احساسي، عقلاني و ... قابل بررسي و توجه است كه رسانه ملي در سال‌هاي گذشته رويكرد عمده خود را بر توجه به انگيزش احساسات عوام درباره اين قيام، قرار داد كه ماحصل آن بروز انحرافات و خرافه‌هايي در حاشيه اين رويداد تاريخي بود.
تبيين عقلانيت قيام امام حسين(ع) و لزوم خرافه‌زدايي و بدعت‌زدايي از واقعه عظيم عاشورا امري است كه تحقق آن در جامعه اسلامي مستلزم فرهنگ‌سازي صحيح و اطلاع‌رساني دقيق است. بي‌ترديد رسانه‌ها بهترين و موثرترين ابزار براي ارائه و انتقال مفاهيم اصيل حماسه عاشورا و پيام حقيقي قيام سيدالشهدا(ع) به اقشار مختلف كشور و رفع هرگونه شبهه‌اي از اين نهضت عظيم تاريخي محسوب مي‌شوند.

در اين ميان رسانه ملي به دليل آنكه از دامنه فراگيرتر و مخاطب گسترده‌تري نسبت به ساير رسانه‌ها برخوردار است، رسالت و وظيفه سنگين‌تري را در رابطه با شفاف‌سازي و زدودن هرگونه شائبه و زنگاري از مفاهيم حقيقي نهضت عاشورا در جامعه، متوجه خود مي‌كند و درواقع رسانه صدا و سيما با ارائه برنامه‌هاي مبتني بر نگرش عقلاني و برخوردار از محتواي غني در رابطه با واقعه عاشورا، مي‌تواند به حذف خرافه‌ها و شاخ و برگ‌هايي كه به مرور زمان توسط برخي افراد ساده‌انگار و عوام‌انديش به اين واقعه تاريخي اضافه شده و در لايه‌ها و سطوح مختلف جامعه رسوخ پيدا كرده، كمك شايان توجهي كند.

به همين منظور خبرگزاري قرآني ايران(ايكنا) در راستاي آسيب‌شناسي اين موضوع و نحوه برنامه‌سازي عاشورايي، با تني چند از اهالي و دست‌اندركاران رسانه ملي به گفت‌وگو نشست و نظرات آنها را جويا شد كه اهم نكات مطرح شده در اين مباحثات را به اختصار باهم مرور مي‌كنيم.

در ابتداي اين گزارش، گزيده نظرات «محمدتقي راوندي» كارگردان فيلم عاشورايي «جغجغه»، نويسنده و كارگردان فيلم «بربوم زمان» و... را به آگاهي مي‌رسانيم.

به گفته «راوندي» كارگردان، روابط ناب انساني لطيف و عميق و همچنين عاطفه و ايثار شخصيت‌هاي اسلام در واقعه عاشورا، بهترين دستمايه براي برنامه‌سازي و ساخت مجموعه تلويزيوني در رسانه ملي است كه متأسفانه از ديد دست‌اندكاران مهجور مانده است و متاسفانه در حال حاضر بيشتر مباحثي كه به صحنه‌هاي جنگ و خونريزي واقعه عاشورا مربوط مي‌شود، مورد استفاده برنامه‌سازان قرار مي‌گيرد.

وي در انتقاد به برداشت‌هاي كليشه‌اي از ويژگي‌هاي شخصيت‌هاي عاشورايي گفت: از حضرت سجاد(ع) و حضورشان در واقعه عاشورا فقط در محدوده بيماري ايشان پرداخته شده يا همواره از سخنراني حضرت زينب(س) پس از واقعه عاشورا گفته مي‌شود در صورتي‌كه در روايات و تاريخ زندگي بزرگان، فراز و فرودهاي بي‌شماري وجود دارد كه مي‌تواند دستمايه توليد آثار تصويري قرار گيرد.

اين فيلمساز ديني در پاسخ به اينكه آيا ارائه روابط انساني به دليل پوشيدگي چهره شخصيت‌هاي عاشورا و پنهان ماندن واكنش چهره مشكل خواهد بود يا نه، پاسخ داد: پيشنهاد من در اين زمينه، تعامل علما و مسئولان سازمان صدا و سيما است گرچه به دليل محدوديت‌ها، خلاقيت به وجود مي‌آيد و حل چنين مسأله‌اي، نيازمند تشكيل شورايي متشكل از صاحبان علم دين و مسئولان سازمان است زيرا به تصوير كشيدن وقايع لطيف عاشورا با تمام هنرمند بودن كارگردان هم، نمي‌تواند به صورت سمبليك و نمادين موفق باشد.

«راوندي» در ادامه به الگوبرداري از نحوه تصويرسازي و فيلم‌سازي دين مسيحيت از شمايل حضرت مسيح(ع) در فيلم‌سازي اسلامي اشاره كرد و گفت: براي اين منظور مي‌بايست با علما، به مشاوره و بحث نشست و به راه‌ حل‌‌هايي دست پيدا كرد كه بدون خدشه به موازين اسلام، راهي براي ارائه تصويركردن حالات چهره بزرگان بتوان يافت كه از نظر تأثيرگذاري هنري و مذهبي با ارزش باشد.

«قاسم انصاري» نيز در مقام يك فيلم‌ساز، عملكرد صداوسيما را در سال‌هاي اخير در رابطه با اشاعه فرهنگ عاشورايي و حذف خرافات از آن موفقيت‌آميز اعلام كرد و يكي از شاخصه‌هاي اين موفقيت را در متفكرانه‌تر شدن توليدات رسانه و جلوگيري از فرهنگ خرافه‌پرستي كه به مرور زمان در برخي از مراسم رسوخ پيدا كرده، دانست.

وي بهترين قالب‌هاي تصويري كه مي‌تواند در انتقال مفاهيم عاشورايي به مخاطبان موثر عمل كند را قالب داستاني ذكر كرد و گفت: دليل اين امر آن است كه مخاطب در فيلم‌هاي داستاني با قهرمان و شخصيت‌هاي داستان همذات‌پنداري مي‌كند. همين‌طور در آثار داستاني به واسطه توجه غيرمستقيم به مفاهيم عاشورايي، انتقال پيام به بيننده شكلي دلچسب‌تر مي‌گيرد، حتي مي‌توان گفت كه موفقيت سينماي داستاني از گونه مستند نيز بيشتر است.

اين فيلمساز در رابطه با نحوه توليد برنامه‌هايي در قالب سخنراني‌ يا مراسم عزاداري به گونه‌اي كه موجب دلزدگي مخاطب نشود، تصريح كرد: اين حيطه اگر با نگاه كارشناسي همراه نباشد نتيجه معكوسي در برخواهد داشت، اما آنچه مسلم است، تماشاچي امروز شتاب‌زده است يعني مي‌خواهد در كوتاه‌ترين زمان بهترين نتيجه ممكن را بگيرد پس بهتر است براي پرهيز از خستگي مخاطب به طور فرض، قطعه‌هاي نمايشي در خلال سخنراني‌ها يا مراسم عزاداري قرار دهيم.

«انصاري» در انتها به پويا بودن توليدات ديني ساير كشورها اشاره كرد و يادآور شد: من به واسطه حضور در جشنواره‌هاي خارج از كشور به وضوح شاهد بودم كه به واسطه اينكه آنها دائما توليدات ديني خود را نقد و بررسي مي‌‌كنند لذا آثار آنها پويا است و توانسته در بين بينندگان علاقه‌مند بسياري كسب كند كه خوشبختانه رسانه ملي و سينماي ايران نيز در سال‌هاي اخير توانسته‌ اين مسير را در پيش گيرد و بايد تا آنجا كه مي‌توان از اين‌گونه توليدات و همچنين جريان نقدپذيري حمايت كرد.

«علي سردروديان» مستندساز نيز در اين رابطه عنوان كرد: پخش سخنراني‌هاي مذهبي و مراسم عزاداري ديگر به تنهايي نمي‌تواند جوابگوي فرهنگ عظيمي همچون عاشورا آن هم براي نسل امروز باشد به همين دليل مي‌توان همانگونه كه در سال‌هاي اخير مشاهده مي‌شود با حضور كارشناسان اسلامي در قالب برنامه پرسش و پاسخ به شكلي گيراتر با مخاطب ارتباط برقرار كرد.

اين مستندساز همچنين اظهار داشت: آن چيزي كه در به تصوير كشيدن واقعه عاشورا مهم است، فرهنگ‌سازي درباره فلسفه اين حماسه و پرهيز از خرافه‌گرايي است، بدين معنا كه بيننده با مشاهده برنامه به مفهوم مورد نظر پي ببرد كه رسانه ملي تا اندازه‌اي در اشاعه اين مفهوم گام برداشته است، اما جا دارد براي تحكيم موقعيت عاشورا در سيما تلاش بيشتري شود.

وي همچنين سينماي داستاني را بهترين عرصه و محمل براي بيان مفاهيم و توليدات عاشورايي ذكر كرد و گفت: دليل اين امر آن است كه قالب داستاني قدرت بيشتري در برقراري ارتباط با مخاطبان دارد چراكه اكثر مخاطبان تمايل دارند مفاهيم مورد نظرشان را از طريق آثار داستاني دريافت كنند.

«سردروديان» همچنين سريال «شب دهم» را در حوزه سيما به لحاظ برخورداري از داستاني عاشورايي در قالب طرحي معاصر و در حوزه سينما فيلم «روز واقعه» را به دليل پرداختي نو و جديد، الگوهاي بسيار خوبي براي اين نوع برنامه‌سازي و برقراري ارتباط با مخاطب ذكر كرد.

اين فيلمساز كه سابقه ساخت فيلم‌هاي عاشورايي همچون فيلم مستند «اشك غربت» را در پرونده دارد به فرم و شكل آثار عاشورايي اشاره كرد و بيان داشت: سعي من در آثاري كه تا به حال توليد كرده‌ام هميشه بر اين مهم استوار بوده كه تا حد ممكن از پرداختن به مفاهيم سطحي و كليشه‌اي پرهيز كنم، البته در اين راه سعي كرده‌ام از تركيب فرم و محتوا در اين راه سود ببرم تا بتوانم يك كار جديد ارائه دهم، چراكه اگر بخواهم مناسك را به صورت مستند به تصوير بكشم راه خطا را پيموده‌ام زيرا مخاطب پرداخت واقعي آن را در اطراف خود بارها و بارها مشاهده مي‌كند.

خبرگزاري قرآني ايران(ايكنا) همچنين در اين رابطه، نظرات «محمد صالح‌علا» كارگردان، نويسنده و مجري پيشكسوت صدا و سيما و گاهي هم بازيگر سينما و تلويزيون را جويا شد كه گزيده اين گفت‌وگو را در زير مرور مي‌كنيم.

«محمد صالح‌علا» در اين رابطه تاكيد كرد: معناي قيام حسين(ع) و عاشورا به اندازه‌اي داراي گستردگي مفهوم است كه گزاف نيست اگر بگوييم عاشورا را مي‌توان در قالب ژانري مستقل در آثار تصويري پيگيري كرد.

اين كارگردان، نويسنده و مجري پيشكسوت صدا و سيما با بيان اينكه اشاعه فرهنگ عاشورا آنچنان كه شايسته است در حوزه هنر مورد توجه قرار نگرفته، افزود: در حاليكه يكي از جذاب‌ترين پديده‌هاي جامعه‌شناسي عاشورا همين موضوع است چون تمامي تعاريف عاشورا با مباني زيبايي‌شناختي همخواني دارد از فن شعر ارسطويي گرفته تا سبك‌هاي مدرن امروزي به همين دليل معتقدم هر اندازه كه در زمينه عاشورا اثر توليد شود، نتيجه‌بخش خواهد بود.

وي همچنين با بيان اينكه يك جهان بينش هنري در مفهوم عاشورا نهفته است كه قابليت جهان‌شمول شدن دارد، ابراز تاسف كرد: توجهات به اين مفهوم بسيار سطحي بوده و اگر هم كسي كاري يا اثري توليد كرده به واسطه دغدغه شخصي‌اش بوده است البته در چند سال اخير خوشبختانه شاهد بوده‌ايم كه مسئولان سيما عاشورا را به مفهوم ناب جدي گرفته‌اند، زيرا متوجه شده‌اند كه عاشورا مي‌تواند ضعف اساسي حيطه كار تصويري و زيبايي شناختي توليدات ما را حل كند.

«صالح‌علا» همچنين بهترين نمونه در زمينه توليدات عاشورايي در سيما را سريال «شب دهم» ذكر كرد كه توانست با برخورداري از درام خوب، مفاهيم عاشورايي را به شكلي جذاب‌ به مخاطب انتقال دهد و افزود: البته بنده نيز تجربه يك كار تركيبي «مجلس خوبان» را دو سال پيش براي شبكه سه سيما داشته‌ام كه با برخورداري از يك نگاه آوانگارد و مدرن توانست در يك ميزان نسبي هندسي و فضايي جمال‌شناختي با لحاظ كردن تكنيك و سنت‌هاي ايراني مخاطب را جذب خود كند.

وي با ابراز تاسف از اينكه ما در توليدات خود برخي مواقع شاهديم كه ساده‌ترين و ملال‌آورترين راه را براي انتقال مفاهيم مورد نظر انتخاب مي‌كنيم و آن نيز پخش سخنراني و مراسم عزاداري پيوسته است، عنوان كرد: تجربه نشان داده كه اين روش نمي‌تواند به شكلي ماندگار و تأثيرگذار براي مخاطب جذابيت ايجاد كند.

مجري برنامه «دو قدم مانده تا صبح» در ‌پايان اين گفت‌وگو بهترين روش براي توليد كاري تأثيرگذار را، جدي گرفتن موضوع عاشورا دانست و يادآور شد: تا هنگامي كه نگاه به عاشورا از ويژگي جمال‌شناختي برخوردار نباشد نتيجه لازم مهيا نخواهد شد، البته مي‌توان در برنامه‌هايي كه قالب سخنراني و عزاداري دارد نيز به گونه‌اي عمل كرد كه بتوان نتيجه لازم را گرفت اما اين روش كه دوربين را در مسجد يا حسينه‌اي قرار دهيم و از مراسمي فيلمبرداري كنيم و سپس آن را از تلويزيون پخش كنيم تأثيرگذار نخواهد بود، چون ريتم زندگي جوان امروز با چنين برنامه‌هايي همخواني ندارد و در حقيقت اين نوع كار جفايي است به مفاهيمي همانند عاشورا.

«عليرضا رزازي‌فر» كارگردان فيلم مستند داستاني «تنهايي يك شبيه‌خوان» نيز در گفت‌وگو با خبرگزاري قرآني ايران(ايكنا) تاكيد كرد: توليدات راديو و تلويزيوني با موضوع عزاداري محرم، آيين‌هاي عاشورايي و فلسفه قيام حسيني، زماني مي‌توانند مخاطب را تحت‌تاثير قرار دهند كه هنري و از لحاظ ساختاري قوي باشند.

اين كارگردان اظهار داشت: در رسانه ملي و سينما تا حدي به فرهنگ عاشورايي پرداخته‌ شده، اما از آنجا كه مراسم و آيين‌هاي عاشورايي مردمي هستند و بايد از بين خود مردم و به صورت خودجوش باشند، سينما و تلويزيون تا اندازه محدودي مي‌توانند سبب احياي اين فرهنگ‌ها شود و اين خود مردم هستند كه تأثير بيشتري دارند و رسانه‌ ملي فقط مي‌تواند در جهت آگاهي دادن و ترويج يك فرهنگ تأثيرگذار باشد.

وي موثرترين برنامه‌ها در جذب مخاطب و انتقال پيام عاشورا را هر نوع برنامه‌اي اعم از نوحه، نمايش، نمآهنگ، فيلم، سريال و يا حتي مستند دانست به شرط آنكه خيلي خوب، صحيح و هنري كار شوند و اينكه از ترفندها و شيوه‌هاي جديدي در آنها بهره برده شود.

اين كارگردان شرط خرافه‌زدايي كه ريشه آن به نظر وي رسانه بوده را در جدي گرفتن خرافه‌زدايي از طريق رسانه ملي دانست و افزود: اين خرافه‌ها بر اساس يك سري سنت‌ها و آيين‌هاي ملي و مذهبي در جامعه ايجاد شده‌ و رسانه ملي همانطور كه باعث ايجاد و اشاعه اين خرافه شده است، همانطور هم مي‌تواند آن را از بين ببرد ولي متاسفانه در ده سال گذشته هيچ حركت مثبتي در اين راستا انجام نشده به جز اقدامات دولتي كه بيشتر حالت دستوري داشته است و فعاليت‌هاي هنري سال‌هاي اخير نيز اگرچه در راستاي تقويت اين خرافه‌ها نبوده ولي به صورت موازي با آنها پيش رفته و هيچ اقدامي در مخالفت با آنها نيز انجام نگرفته است.

«مسعود رسام» كارگردان نيز در اين رابطه اظهار داشت: متاسفانه آثار نمايشي رسانه ملي نتوانسته در زمينه شناساندن هدف اصلي قيام امام حسين(ع) به مخاطبان گام مثبتي بردارد؛ لذا توليد آثار فاخري كه بتواند تبيين‌كننده اهداف حقيقي قيام عاشورا باشد، نيازمند سرمايه‌گذاري كلان، همفكري و خلاقيت است كه متاسفانه تاكنون صورت نگرفته و تلاش اركان مختلف همچون مديران رسانه، برنامه‌سازان، منتقدان و مردم را مي‌طلبد.

اين كارگردان با بيان اينكه هرچند اهداف و ويژگي‌هاي عاشورا تبيين شده است ولي نحوه مطرح كردن آنها براي اقشار مختلف جامعه بايد متفاوت باشد، عنوان كرد: آثار رسانه‌اي در هر شكل و قالبي ممكن است تا حدودي مخاطبان را به اصل پيام عاشورا و اهداف نهضت حسيني نزديك كند اما در زمينه آثار نمايشي رسانه، متاسفانه شاهد آثار ملودرام هستيم و اكثر آثاري كه در اين خصوص توليد و ساخته مي‌شوند، بيشتر موضوعات حاشيه‌اي محرم را انعكاس مي‌دهند و علت اين امر ناشي از توان و بضاعت اندك برنامه‌سازان و مسئولان امر است كه باعث مي‌شود به اصل موضوع و پيام كمتر پرداخته شود و بيشتر در حاشيه اتفاقات عاشورا حركت شود.

وي همچنين اظهار داشت: در زمينه واقعه عاشورا ما با يك ماجرايي مواجه هستيم كه به تعداد هر تصوير آن، مخاطب وجود دارد و هريك از آنها نيز نگرش‌هاي متفاوت با ديگري دارد و همين عامل برنامه‌ساز را در رابطه با تبديل اين واقعه به فيلم و به تصوير كشيدن آن دچار مشكل كرده و ملزم مي‌كند، آثاري را ارائه دهند كه متناسب با ويژگي‌هاي فكري مخاطبان مختلف باشد و بالطبع كار بسيار سخت و دشواري است.

«رسام» با اشاره به فيلم سينمايي «روز واقعه» به عنوان تنها اثري كه تاكنون توانسته در كنار به تصوير كشيدن اتفاقات تلخ روز عاشورا، حقيقت و اصل پيام قيام عاشورا را به مخاطبان بشناساند، تصريح كرد: رسانه ملي در حال حاضر سعي دارد مردم را بيشتر به شركت در مجالس و محافل عزاداري تشويق كند و دليل آن نيز به اين علت است كه در اين‌گونه مجالس پيام‌رساني براساس مخاطب‌شناسي قوي و به صورتي منطقي صورت مي‌گيرد و البته مخاطبان اين مجالس نيز خوشبختانه اين پيام را دريافت مي‌كنند.

وي با اشاره به اينكه همه قالب‌هاي برنامه‌سازي مي‌توانند براي انتقال پيام واقعه عاشورا و تببين عقلانيت قيام امام حسين(ع) به خدمت گرفته شوند، عنوان كرد: همه قالب‌ها بايد به طور همزمان در همه ابعاد استفاده شود چون هركدام مي‌تواند داراي كاركرد متفاوتي باشد و دغدغه‌هاي عقلي و احساسي مخاطبان را توامان برآورده كند.

«رسام» همچنين با بيان اينكه ابعاد پيام عاشورا و قيام سيدالشهدا(ع) بسيار وسيع و گسترده است و هركدام از آنها يك پروژه است، افزود: پيام‌هاي عاشورا هرگز كهنه نمي‌شوند بلكه تا زندگي تداوم دارد، تكرار مي‌شوند. ظاهر واقعه اگرچه به نظر بسيار ساده مي‌رسد ولي عمق ماجرا بسيار وسيع و جدي است كه توانسته بعد از 1400 سال، بارها و بارها تكرار شود و هر بار نيز افراد بسياري را به خود جذب كند؛ لذا برنامه‌سازان در هر مقطع زماني مي‌توانند به اين پيام‌ها بپردازند.

وي با تاكيد بر اينكه بايد سرويس‌دهي جامعي به هنرمندان انجام شود تا بدين وسيله هنرمندان تشويق شوند تا با خلاقيت خود، پيام‌هاي واقعه كربلا را براساس تحقيقات جامع در قالب برنامه‌هايي فاخر ارائه دهند، تصريح كرد: البته مديران رسانه نيز بايد جلسات مختلفي را با برنامه‌سازان رسانه داشته باشند تا آنها را در زمينه پيام‌ها و اهداف عقلاني و حقيقي قيام عاشورا توجيه كنند و پيشنهادات مختلف در اختيار رسانه قرار گيرد و از ميان آنها بهترين‌ پيشنهادات گلچين و بر اساس آن برنامه توليد شود.

اين كارگردان همچنين با تصريح اينكه خلاقيت دامنه نامحدودي دارد و در واقع نقش خلاقيت در برنامه‌سازي عاشورايي خيلي مهم است و اين برنامه‌سازان هستند كه بايد فرم‌هاي جديد را به كار گيرند تا بتوانند پيام را به صورت عقلاني‌تر و به دور از خرافه انعكاس دهند، ضمن اينكه سرمايه‌گذاري فكري بيشتري نيز بايد در اين زمينه انجام و از كليشه‌ها، فرم‌ها و قصه‌هاي تكراري دوري شود چراكه اين امر باعث مي‌شود برنامه‌سازان از مفاهيم عقلاني دور شوند.

«رسام» در انتها تاكيد كرد: سياستگذاري صحيح و سرمايه‌گذاري لازم در اين زمينه بسيار مهم است و به عبارت دقيق‌تر بايد گروهي را مامور كرد كه در طول سال برنامه‌ريزي كرده و طرح‌هاي گوناگون را بررسي كنند ضمن اينكه تمركز بيشتري نيز بايد بر روي مطالب شود و تحقيقات مفصل‌تري به عنوان دستمايه در اختيار برنامه‌سازان قرار گيرد ضمن اينكه بايد از طرف رسانه، سفارش‌هاي خوبي نيز به برنامه‌سازان داده شود.

«آرزو برادران‌ابراهيمي» كارگردان فيلم «خاتون» نيز خرافه‌زدايي از مفاهيم عاشورايي و برچيدن چنين باورهايي از اذهان مردم را نيازمند گذر زمان و سياست‌گذاري‌هاي مناسب دانست و تصريح كرد: مي‌توان از طريق ارائه يك سريال قوي با ويژگي‌هاي مردم‌پسند در راستاي زدودن معضلاتي مثل خرافه و پوچ‌گرايي استفاده كرد البته رشد فرهنگي مردم هم بسيار در اين زمينه موثر است و نمي‌توان با قاطعيت گفت صدا و سيما به تنهايي مي‌تواند خرافه‌ها را از فرهنگ عاشورا بزدايد و فرهنگ اصيل را احيا كند، چراكه رسانه ملي و مردم از تعامل دوسويه بسياري برخوردارند و از هم تأثير متقابل مي‌گيرند كه اين امر رسانه را پيرو فرهنگ جامعه مي‌كند.

وي ماحصل تلاش چند ساله رسانه ملي در زمينه احياي فرهنگ عاشورا ناموفق اعلام كرد و دليل اين عدم موفقيت را در خط قرمزهايي كه در مباحث ديني وجود دارد، دانست و افزود: متأسفانه بزرگ‌ترين و مهم‌ترين علت آن ترس‌ها، ملاحظات و محافظه‌كاري‌هايي است كه در كشور ما در مباحث ديني و مذهبي خودنمايي مي‌كند و همين مسائل است كه فراغ خاطر را از ميان برده و سبب بروز ضعف‌هايي از اين دست مي‌شود.

«ابراهيمي» همچنين با بيان اينكه هر حرفي براي مردم اگر در قالب برنامه‌اي با جذابيت‌هاي بصري و مفهومي ارائه شود، در رسالت خود موفق خواهد بود، اظهار داشت: در همه زمينه‌ها مجال براي كار كردن هست به شرط آنكه افرادي كه مي‌خواهند در زمينه ايجاد فرهنگ درست عاشورايي فعاليت كنند مجال اين را داشته باشند كه بتوانند آنچه را در دل دارند به تصوير بكشند و درواقع يك فيلمساز بايد توانايي و امكان اين را داشته باشد كه دغدغه‌هايش را به راحتي به مخاطبانش ارائه كند.

«اين كارگردان» همچنين آثاري همچون «شب دهم» و «روز واقعه» را در زمره آن دسته آثاري دانست كه نه تنها دغدغه سازندگانشان را ارائه كرده‌ بلكه به واسطه آنكه از زاويه جديدي به واقعه عاشورا پرداخته‌اند، در برقراري ارتباط با مخاطب نيز موفق عمل كرده‌اند و افزود: نوحه‌ها و سخنراني‌هاي كه از شبكه‌هاي مختلف سيما پخش مي‌شود، اگر به صورت يك مجموعه ارائه شود كافي و كامل خواهد بود و چنانچه از جذابيت كافي نيز برخوردار باشد مي‌توانند مخاطب را جذب و پيام مورد نظر خود را منتقل كنند.

وي در پايان يادآور شد: وجود خط قرمزها سبب تضعيف انگيزه‌ها مي‌شود البته شايد بتوان با برگزاري همايش‌هاي متعدد، ارائه استراتژي مناسب و تلاش مضاعف، همگان را در اين راستا ترغيب كرد و از سختي‌ها و مشقات اين‌گونه كارها تا حد ممكن كاست.

«رسول نجفيان» نيز كه در زمينه نويسندگي، بازيگري، كارگرداني و موسيقي فعاليت بسياري دارد، در گفت‌وگو با خبرگزاري قرآني ايران(ايكنا) گفت: اگر صدا و سيما قصد دارد ريشه‌هاي عقلانيت قيام حسيني را به مخاطابنش معرفي كند و وجه افراطي عاطفي را بزدايد، لازم است از احاديث معتبر براي حذف حواشي بهره‌مند شود.

وي در مورد خرافاتي كه در حاشيه مسأله عاشورا وجود دارد، گفت: اين حقانيت دو وجه دارد يك وجه عاطفي‌احساسي و يك وجه علمي و عقلاني. ما نمي‌توانيم جلوي يك سري مقولات عاطفي، احساسي و ارادت عوامانه را بگيريم. عزيزان در صدا و سيما خيلي در اين راستا تلاش مي‌كنند تا اين معضل مرتفع شود، ولي مردم عشق دارند و همين عشق عوامانه سبب شده كه رفته رفته آن بخش عاطفي ماجراي كربلا شكلي با شاخ و برگ‌هاي اضافي به خود بگيرد و از اصل جدا شود و بعضاً هم به حاشيه‌هاي بدي برود.

«نجفيان» با اشاره به لزوم استفاده از احاديث معتبر، گفت: برخي مداحان كم سواد كه عوامانه به اين ماجرا مي‌نگرند، بدون اينكه خودشان نيز بخواهند با عشق و ارادتي كه به خاندان ائمه(ع) دارند، به مسأله كربلا شاخ و برگ‌هايي داده‌اند كه افرادي كه اهل منطق و علم و شعور و معرفتند به شدت معترض مي‌شوند. به همين دليل نيز بايد از احاديث معتبر استفاده شود و به داستان زياد شاخ و برگ بيهوده داده نشود.

اين نوازنده با تاكيد بر اينكه براي خرافه‌زدايي از دست برنامه‌سازان به تنهايي كاري ساخته نيست و وظيفه صدا و سيماست كه اصل موضوع را تبيين كرده و از حاشيه‌روي‌هاي بيهوده ممانعت كند، گفت: موسيقي اصيل ما از بركت تعزيه و تعزيه هم از بركت عاشوراي حسيني است. به همين علت بايد به پديده عاشورا به صورت يك بركت بنگريم و از آن به عنوان عشقي كه در قلب مردم ايران و شيعيان جهان و حتي انسان‌هاي آزاده هست استفاده كنيم و مقوله حق را سر جاي اصلي خود قرار دهيم.

اين نويسنده اصالت واقعه عاشورا را حقانيت آن دانست و گفت: امام حسين نسبت به حق يك معلول بوده و نه يك علت و اصل حق بوده و مبارزه حق و باطل كه همواره در فرهنگ و اعتقاد شيعيان هويداست و قطعاً همگان به سوي حق و روشنايي و آگاهي و توانايي مي‌روند و هيچ كس نمي‌تواند جلوي آنها را بگيرد و دشمنان هرگز نمي‌توانند با خزعبلات خود عاشورا و فلسفه‌ آن را خدشه‌دار كنند و هر چقدر كه زمان مي‌گذرد زنگارها از روي واقعه عاشورا برداشته مي‌شود و خورشيدوارتر و بلكه برتر از خورشيد مي‌درخشد.

«نجفيان» تلاش‌هاي صدا و سيما را در رابطه با تبيين عقلانيت قيام امام حسين(ع) و خرافه‌گويي، موفقيت‌آميز ذكر كرد و گفت: اعتبار ما تلويزيون است، خيلي از مردم براي اثبات مطلبي به تلويزيون استناد مي‌كنند، برنامه‌هاي تلويزيون روي مردم تأثير مستقيم دارند و آنها تفاوت‌ها را كاملاً مي‌فهمند و صدا و سيما هم خصوصاً امسال بين خرافات و گزافه‌گويي و حق و حقيقت‌گويي به شدت فاصله انداخته است. حتي در اين زمينه شاخه‌هاي پژوهشگري و كارشناسي تشكيل داده تا كارشناسان بنشينند و كاملاً علمي با منابع معتبر به اين قضيه بپردازند.

وي بهترين نمونه در اين مورد را برنامه «مردم ايران سلام» عنوان كرد و در مورد سخنراني‌ها و نوحه‌ها گفت: اين نكته خيلي مهم است كه سخنران چه كسي باشد و بداند براي چه سخنراني مي‌كند؟ چراكه سخنراني‌هايي كه فقط به منظور كسب درآمد صورت مي‌گيرد، هيچ وقت به دل نخواهد نشست، ولي بالعكس سخنراني‌هايي كه از سخنرانان وارسته بهره مي‌برند، قطعا مي‌توانند مخاطبان بسياري را به خود جذب كنند.

«نجفيان» در انتها با بيان اينكه واقعه و پيام عاشورا را بايد به روز بيان كرد و آن را با فاخر بودن و محتواي سرشار از عظمتش در موسيقي، در تئاتر، در سينما و تلويزيون به طرق متفاوت نشان داد، وجود جذابيت كافي در برنامه‌هاي تلويزيوني بويژه برنامه‌هاي عاشورايي را نيز عاملي براي جذب مخاطب و ممانعت از گرايش آنها به تماشاي برنامه‌هاي ماهواره‌اي و عدم بروز جرم و جنايت در جامعه عنوان كرد.

«پروانه معصومي» بازيگر سينما و تلويزيون نيز در اين رابطه اظهار داشت: تلويزيون براي آنكه بتواند عقل‌محوري را در برنامه‌هاي مرتبط با قيام حسيني تقويت كند و از پررنگ‌شدن خرافه‌ها، بدعت‌ها و احساسات غليظ‌ شده دوري گزيند لازم است براي هر برنامه‌اي از متن قوي بهره‌مند شود.

وي در پاسخ به اين پرسش كه آيا تلويزيون در راستاي جداسازي خرافات از واقعيت‌ها تلاشي كرده، گفت: تا اندازه‌اي بله، اما مسأله‌ مهم اين است كه سازنده هر برنامه‌اي بايد به آنچه مي‌سازد ايمان و اعتقاد داشته باشد، در غير اين صورت مسلماً به دل بيننده نخواهد نشست و ما فيلم‌ها و سريال‌هاي زيادي داريم كه با اعتقاد و ايمان سازندگانشان ساخته شده‌اند و در جذب مخاطب هم بسيار موفق بوده‌اند مثل سريال «امام علي(ع)» اثر «داوود ميرباقري».

«معصومي» در ادامه توضيح داد: در طول دو سال گذشته تلويزيون خيلي تلاش كرده كه در زمينه قيام امام حسين(ع) خرافات را از ذهن مردم بيرون كند و بينندگان را به واقعيات و حس‌هاي دروني برساند كه البته تا حدودي هم موفق بوده و تلويزيون مي‌تواند در زمينه كنار زدن بعد صرفا احساسي واقعه عاشورا و نماياندن عقل‌محوري آن با استفاده از نوشته‌هاي خوب و قصه‌هايي كه بر پايه عقلانيت استوار باشند، كمك بسياري كند.

اين بازيگر با تجربه سينما و تلويزيون همچنين اظهار داشت: سخنراني‌ها و نوحه‌ها در حال حاضر بيشتر حالت تبليغي به خود گرفته‌اند و چيزي كه حس تبليغ را در بيننده القا كند بيشتر سبب گريز خواهد شد، به نظر من بهتر است موضوع اين گونه برنامه‌ها مطالبي باشد كه نه تنها دل مي‌پذيرد بلكه عقل آدمي هم پذيراي آن باشد.

«معصومي» در انتها با انتقاد از اينكه مدتي است يك سريال تركيه‌اي به نام «كليد اسرار» از شبكه سراسري تلويزيون پخش مي‌شود كه به شدت دور از عقل و بر پايه خرافات است، مشكلات موجود در مسير برنامه‌سازي عاشورايي مبتني بر عقلانيت ديني را بسيار برشمرد و مهمترين آنها را سانسور و دستكاري كردن آثار توليد شده بويژه آثار فاخر و باكيفيت و اصرار بر استفاده از بازيگران جوان در كارها عنوان كرد و افزود: مشكلاتي از اين دست سبب مي‌شود كه دچار تكرار و ضعف محتوايي شويم. اگر اين محدوديت‌ها و تكه‌تكه شدن‌ها براي فيلم‌هاي 90 دقيقه‌اي تلويزيون اتفاق نيفتد، قطعاً نتيجه مطلوب حاصل خواهد شد.

«محمدرضا وطن‌دوست» كارگردان فيلم مستند «ذوالجناح، روز پنجاه هزار سال» نيز در گفت‌وگو با خبرگزاري قرآني ايران(ايكنا) گفت: خرافه‌ها و بدعت‌ها يك‌شبه به عزاداري حسيني اضافه نشده‌اند كه يك‌شبه هم حذف شوند در ضمن اين آيين‌ها در فرهنگ جامعه ما ريشه دوانده پس براي حذف آن لازم است رسانه ملي از ساخت و پخش مستندهايي كه ريشه‌هاي ورود اين اضافات را به عزاداري اصيل نشان مي‌دهند، حمايت كند تا مردم خود سره را از ناسره تشخيص دهند.

وي در ادامه با انتقاد از اينكه حدود دو سال است كه پخش مراسم تعزيه در صدا و سيما با مشكل مواجه است، گفت: تمام ايران تلاش مي‌كنند كه تعزيه را به عنوان نمايش ملي و سنتي در يونسكو و آثار معنوي جهان ثبت كنند ولي تلويزيون از اين جريان غافل مانده است، اين دوگانگي برخورد با يك مقوله فرهنگي خيلي عجيب است، چون تعزيه جزو بكرترين و اصيل‌ترين نمايش‌هاي سنتي جهان به حساب مي‌آيد ضمن اينكه حتي اگر مراسم تعزيه در برنامه‌هاي تلويزيوني هم نشان داده شود، مورد سانسور قرار خواهد گرفت.

اين كارگردان عملكرد رسانه ملي در زمينه احياي فرهنگ عاشورا را ناموفق دانست و در مورد خرافه‌زدايي از اذهان مردم به ‌وسيله رسانه گفت: يك چيزهايي را نمي‌شود به طور روشن براي مردم مطرح كرد، ما نمي‌توانيم به يكباره و يك‌شبه بين خرافات و واقعيت‌هاي مذهبمان فاصله ايجاد كنيم، چون آنقدر پيچيده و تنيده در هم است كه قابل تفكيك نيست، در طول ساليان متمادي سنت بومي هر منطقه با واقعيت‌هايي كه در تاريخ اتفاق افتاده، عجين شده‌ و نمي‌توان آنها را از هم تفكيك كرد، حتي اگر هم اين تفكيك را صورت گيرد چون خيلي ريشه‌اي شده‌اند به سختي مي‌توان اين اعتقادات را از مردم جدا كرد.

«وطن‌دوست» همچنين تاكيد كرد: متأسفانه شيوه مبارزه با خرافات، شيوه صحيحي نيست چراكه با ممنوعيت ايجاد كردن و برخوردهاي اين‌چنيني نتيجه مطلوب حاصل نخواهد شد، چون اين مراسم‌ در جامعه اجرا مي‌شوند و ما با اين محدوديت‌ها و سانسورها فقط از نشان دادن آنها در رسانه ملي جلوگيري كرده‌ايم و اين كار مستلزم يك بررسي كارشناسانه گسترده است و بايد آرام آرام فرهنگ‌سازي كرد چراكه برخورد سلبي باعث تحريك مردم مي‌شود.

وي با بيان اينكه بايد با ساخت برنامه‌هاي مستند و ارائه اطلاعات صحيح، سطح آگاهي مردم را افزايش داد، بهترين و موثرترين قالب برنامه‌سازي را به دليل علاقه اكثريت مردم، داستان و سريال دانست و تاكيد كرد: البته مهم آن است كه يك برنامه چقدر تأثيرگذار باشد و به نظر من براي تأثيرگذار بودن، بايد صداقت وجود داشته باشد و همه چيز را به صورت واقعي و به عينه نشان داد.

«وطن‌دوست» همچنين با اشاره به اينكه خرافه‌ها عضو پينه بسته آيين‌ها و سنت‌هاي ما هستند، تاكيد كرد: به نظر من بايد عين آن غلطي را كه وجود دارد به مردم نشان دهيم يعني در مورد خرافه‌ها آنها را نشان بدهيم و بگوييم اين مراسمي كه الان برگزار مي‌شود به اين دليل تاريخي غلط است و از اينجا شروع شده و وارد آيين ما شده است و بهتر است به مردم به درستي اطلاعات بدهيم و همه چيز را به وضوح به آنها نشان دهيم و سپس نقاط ضعف را به صورت منطقي بيان كنيم و در نهايت اجازه بدهيم كه خود مخاطب با آگاهي كامل تصميم بگيرد و آنچه را كه واقعيت است بپذيرد.

اين كارگردان با بيان اينكه مستندهاي ما از فيلم‌هاي موفق و برتر جهاني هستند، افزود: بدون شك يك فيلم مستند بيشتر مي‌تواند در فرهنگ‌سازي موثر باشد، چون مخاطب آن را به عنوان يك واقعيت مي‌پذيرد، ولي در مورد يك فيلم داستاني مي‌داند كه اينها بازيگرند و بر اساس يك فيلمنامه نوشته شده بازي مي‌كنند اما متأسفانه در حال حاضر به دليل پخش نشدن فيلم‌هاي مستند در ايران، وجود نداشتن سينمايي براي نمايش اين‌گونه فيلم‌ها و همچنين به دليل سياست‌هاي غلط مملكتي، فيلم‌هاي مستند ما خود به خود حذف شده‌اند.

«وطن‌دوست» در مورد نحوه ارائه نوحه‌ها و سخنراني‌ها در تلويزيون گفت: نوحه‌ها و سخنراني‌هاي با ارزش آنقدر به شكل ضعيف و ابتدايي ارائه مي‌شود كه نه تنها جذب مخاطب نمي‌كند بلكه باعث دلزدگي و دفع مخاطب نيز مي‌شود و با توجه به اينكه مردم ما بالذات علاقه‌مند به فيلم و سريال هستند بنابراين با وجود چنين شرايطي به راحتي جذب شبكه‌هاي ماهواره‌اي مي‌شوند در حاليكه مي‌توان با ساخت فيلم‌هاي مستند در مورد نوحه‌هاي مختلف و همچنين زندگي و شخصيت واقعي افرادي كه اين نوحه‌ها را مي‌خوانند و نيز برخورد مردم با زندگي آنها به راحتي مخاطبان را به تماشاي اين برنامه‌ها سوق داده و از گرايش آنها به شبكه‌هاي ماهواره‌اي ممانعت به عمل آورد.

از برآيند نظرات فوق چنين برمي‌‌آيد كه اگرچه رسانه ملي درخصوص اشاعه فرهنگ صحيح عاشورا در جامعه و مبارزه با خرافه‌‌پرستي و همچنين تبيين عقلانيت قيام حسيني، به دليل وجود يكسري خطوط قرمز در مباحث ديني، عملكرد موفقيت‌‌آميزي در چندين ساله اخير نداشته ولي شواهد و قراين حاكي از آن است كه روندي كه رسانه صدا و سيما محرم امسال در پيش گرفت، روند قابل قبول و مثبتي بود چراكه شاهد پخش توليدات متفكرانه‌‌تر و به دور از هر نوع خرافه‌‌اي از رسانه بوديم و اگر تا چندين سال گذشته، پرداختن به اين مقوله بيشتر توجهات سطحي و دغدغه‌‌هاي شخصي برنامه‌‌سازان بود ولي امسال محرم، مفاهيم عاشورايي به مفهوم ناب توسط مسولان سيما جدي گرفته شد.

همچنين بر طبق نظرات فوق، اگرچه منشا ورود خرافه‌‌ها به جامعه خود رسانه بوده ولي براي حذف آنها كه تدريجا در فرهنگ جامعه ريشه دوانده، رسانه تا حدودي مي‌‌تواند با‌ آگاهي دادن صحيح به احيا و ترويج فرهنگ‌‌هاي ناب عاشورا كمك كند و تحقق كامل آن، تعامل دوسويه مردم و رسانه را مي‌‌طلبد و البته به گذر زمان، فرهنگ‌‌سازي تدريجي، سياست‌‌گذاري صحيح و كارشناسانه، سرمايه‌گذاري مادي و فكري لازم و پرهيز از هرگونه برخورد سلبي نيز نيازمند است.

رسانه براي خرافه‌‌زدايي از جامعه همچنين مي‌‌بايست از احاديث معتبر براي معرفي ريشه‌هاي عقلانيت قيام حسيني استفاده كند و از پخش مستندها و تعزيه‌‌هايي كه ريشه‌‌هاي ورود خرافات به عزاداري را نشان مي‌‌دهد و همچنين نقد و بررسي مستمر توليدات ديني و جريان نقدپذيري از آنها حمايت كند ضمن آنكه مي‌بايست سفارشات خوب و سرويس‌دهي جامعي به برنامه‌سازان ارائه دهد و از سانسورهاي بي‌رويه آثار توليد شده خودداري كند و علاوه بر آن مي‌‌بايست جلسات و همايش‌هاي مختلف و متعددي مابين مديران رسانه و برنامه‌سازان در رابطه با توجيه پيام‌ها و اهداف عقلاني قيام حسيني برگزار شود تا استراتژي‌ها و راهكارهاي مناسب براي اين مقوله ارائه شود.

متاسفانه رسانه، ساده‌‌ترين راه(پخش سخنراني و مراسم عزاداري پيوسته به دور از نگاه كارشناسي و ضعيف) را براي انتقال مفاهيم عاشورا در پيش گرفته كه فقط جنبه تبليغي داشته و هيچ‌‌گونه همخواني با ريتم زندگي نسل امروز ندارد لذا رسانه در اين راستا مي‌‌بايست اقدام به توليد و پخش آثار فاخر نمايشي مبتني برعقلانيت قيام عاشورا و تحقيقات جامع به شيوه‌‌اي مدرن و البته متناسب با نگرش‌‌هاي مختلف جامعه كند و در اين مسير از توليد آثار ملودرام كه بيشتر موضوعات حاشيه‌‌اي عاشورا را مورد توجه قرار مي‌‌دهند و برداشت‌‌هاي كليشه‌‌اي از ويژگي‌‌هاي شخصيت‌‌هاي عاشورايي و قصص تكراري ممانعت به عمل آورد و از متون و قصص قوي و فيلم‌‌نامه خوب كه برپايه عقلانيت استوار باشند، براي برنامه‌‌سازي بهره ببرد.

ادامه دارد...

گزارش از ليلا حسيني
سه شنبه 7 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 541]