محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830115961
چرا قرارداد کنسرسیوم به تصویب مجلس رسید؟ / ورود امریکا به ایران
واضح آرشیو وب فارسی:زمان نیوز: فرجام سخن اینکه قرارداد کنسرسیوم، قراردادی یک طرفه بود که به دنبال کودتای 28 مرداد و برقراری مجدد روابط ایران و انگلستان برقرار گردید و حاکمیت کشور بر منابع نفتی را نقض کرد. این قرارداد به راحتی تلاش های چندساله ی مبارزات مردم برای ملی کردن صنعت نفت را نادیده گرفت و...محمد شیخانی؛ طبق این قرارداد، شرکت های نفتی آمریکایی در 40 درصد از نفت ایران سهیم شدند. شرکت نفت انگلیس هم به تنهایی سهم 40درصدی از نفت ایران گرفت و سهم شرکت هلندی «رویال داچ شل» 14 درصد تعیین شد و در نهایت، شرکت نفت فرانسه هم 6 درصد باقی مانده ی نفت ایران را تصاحب نمود. آنچه در این قرارداد تا حد زیادی اهمیت دارد این است که آمریکا از طریق کنسرسیوم توانست رسماً وارد صحنه ی اقتصادی ایران گردد و منافع زیادی را از این طریق کسب کند. این اتفاق ظاهراً باعث گردید تا سهم شرکت نفت انگلیس نسبت به قراردادهای قبل از کودتا کاهش یابد و در مقابل، سهامی به شرکت های غیرانگلیسی و غیرآمریکایی، از جمله شرکت های فرانسوی و هلندی، داده شود. با این توضیحات، این نوشته ی کوتاه درصدد پاسخ به این سؤالات است: ورود آمریکا به صحنه ی اقتصادی ایران چگونه بود؟ چرا در قرارداد کنسرسیوم، نفوذ و سهم انگلستان کاهش یافت؟ علل حضور شرکت های غیرآمریکایی و غیرانگلیسی در امتیازات نفتی ایران چه بود؟ قرارداد کنسرسیوم «قرارداد کنسرسیوم، قراردادی استعماری بود که پس از کودتای 28 مرداد 1332، رژیم دست نشانده ی شاه-زاهدی به ایران تحمیل کرد و مفاد آن، مغایر با قانون ملی شدن صنعت نفت بود.»[1] این قرارداد، که در 29 مهر 1333 تصویب شد، سهم شرکت نفت ایران و انگلیس را 40 درصد، شرکت های آمریکایی (شامل پنج شرکت بزرگ مرکب از پنج شرکت استاندارد نیوجرسی، استاندارد کالیفرنیا، گُلف، سوکونی موبیل و شرکت نفتی تگزاس و 9 شرکت علی الظاهر مستقل) 40 درصد، شرکت شل هلندی 14 درصد و شرکت نفت فرانسه 6 درصد تعیین کرد. همچنین به موجب این قرارداد، کمپانی های مذکور اجازه یافتند در هر نقطه ی ایران، عملیات اکتشاف و استخراج را با هزینه ی دولت ایران انجام دهند. «کنسرسیوم علاوه بر اکتشاف و پالایش و هدایت و مدیریت تولید از کلیه ی اختیارات لازم برخوردار بود که در حوزه ی عملیات و یا حتی در خارج از حوزه ی عملیاتی خود، از اراضی و منابع زیرزمینی متعلق به شرکت نفت ایران و اراضی متعلق به دولت ایران، در صورت نیاز، بدون قیدوشرطی استفاده کند.»[2] ظاهراً بسیاری از اصول قرارداد کنسرسیوم منطبق بر اصل ملی شدن نفت بود، اما در واقع «به کار گرفتن عناوینی از قبیل شرکت های عامل و فروش و نیز واگذاری عملیات غیرصنعتی به شرکت ملی نفت ایران، جنبه ی ظاهری داشت. سایر مواد قرارداد، مانند تصدی عملیات، ترتیب معاملات، تقسیم عواید و طرز حل اختلاف و... همانند شرایط دیگر قراردادهای معمول در کشورهای تحت سلطه ی انگلیس و آمریکا، در حوزه ی خلیج فارس بود.»[3] بنابراین کنسرسیوم نه تنها حقوق مردم در صنعت نفت را اعاده نکرد، بلکه با نقض حاکمیت ملی، فرصت ورود و دخالت بازیگران جدید یعنی آمریکا را در امور داخلی کشور، به خصوص امور اقتصادی، فراهم کرد. ایالات متحده همواره ادعا می کرد که به بهانه ی برقراری ثبات و آرامش در منطقه و برای جلوگیری از نفوذ کمونیسم، درصدد رفع اختلافات شرکت نفت ایران و انگلیس است، اما در واقع هدف آمریکا در این زمان، تسلط بر منابع نفتی کشورهای خاورمیانه، به خصوص نفت ایران بود. ورود آمریکا به صحنه ی اقتصادی ایران اولین حضور و نقش آمریکا در امور اقتصادی ایران عصر پهلوی را می توان به استخدام مستشاران اقتصادی و شخص میلسپوی آمریکایی، مقارن با اشغال ایران توسط متفقین در سال 1320 دانست. بعد از اشغال کشور توسط متفقین، وضعیت اقتصادی کشور به حد بحرانی رسید. بنابراین قوام السلطنه، نخست وزیر کشور، برای سروسامان دادن به اوضاع اقتصادی، تصمیم به استخدام مستشار گرفت که یکی از این مستشاران دکتر آرتور میلسپوی آمریکایی بود. وی در زمانی که اداره ی امور اقتصادی کشور را در دست داشت، اقداماتی را برای بهبود اوضاع کشور انجام داد، اما بنا به دلایلی، بسیاری از آن ها به شکست انجامید و در نهایت نیز منجر به اخراجش از ایران گردید. اما حضور جدی تر آمریکا به صحنه ی اقتصادی ایران به سال های بعد از 1330 برمی گردد. این سال ها مقارن با ملی شدن صنعت نفت و کشمکش ایران و انگلیس بر سر این موضوع است. انگلیس که بعد از ملی شدن صنعت نفت، دست خود را کوتاه از این منبع ارزان می دید، وقتی عملاً نتوانست اقدامی برای اعاده ی امتیازات قبلی خود کند، از ایالات متحده درخواست وساطت و میانجی گری کرد و بدین گونه آمریکا کم کم فرصت و بهانه ی حضور در امور کشور را به دست آورد. در اولین اقدام، زمانی که «دولت ایران سعی کرد از کشورهای بی طرف مانند هلند، سوئد، بلژیک و به ویژه آمریکا، کارشناس نفت استخدام کند، آمریکا از یک سو از اعزام کارشناس به ایران خودداری کرد و از طرف دیگر، دولت انگلستان را از به کارگیری نیروی نظامی در ایران برحذر داشت و بر مذاکره بین دو کشور تأکید نمود و در واقع از این طریق می خواست با ورود در مذاکرات، در آینده سهمی از نفت ایران داشته باشد.»[4] البته ایالات متحده همواره ادعا می کرد که به بهانه ی برقراری ثبات و آرامش در منطقه و برای جلوگیری از نفوذ کمونیسم، درصدد رفع اختلافات شرکت نفت ایران و انگلیس است، اما در واقع هدف آمریکا در این زمان، تسلط بر منابع نفتی کشورهای خاورمیانه به خصوص نفت ایران بود، زیرا نفت این مناطق، به دلیل ارزان بودن، می توانست به راحتی نیاز این کشور به این منبع حیاتی را تأمین کند. چنان که وزارت انرژی آمریکا نیز در این رابطه اذعان کرده است: «نفت به مثابه ی خون برای اقتصاد این کشور عمل می کند. در نتیجه بدون عرضه ی ارزان نفت، تداوم توسعه ی اقتصادی آمریکا امکان پذیر نیست.»[5] ایالات متحده به خوبی می دانست که تحقق چنین هدفی تنها با وجود یک دولت مطیع و تابع مانند رژیم شاه میسر است. بنابراین در راستای این موضوع، آمریکا به کمک انگلیس، کودتای 28 مرداد را طرح ریزی کرد و رژیم دست نشانده ی شاه را بر سر کار آورد و بعد از آن نیز با قرارداد کنسرسیوم نفتی، توانست عملاً وارد صحنه ی اقتصادی کشور شود. البته رسیدن به اهداف اقتصادی، ضرورت کاهش نفوذ رقیب دیرین، یعنی انگلیس را نیز ایجاب می کرد. بنابراین ورود این کشور به عرصهی اقتصادی کشور با تلاش برای کاهش تدریجی سهم شرکت نفت انگلیس همراه گشت. کاهش سهم و نفوذ انگلستان در ایران یکی از دلایل مهم کاهش نفوذ و سهم انگلیس در منابع نفتی ایران، ظهور رقیب نوپای جدید، یعنی آمریکا بود. آمریکا که بعد از جنگ جهانی دوم سیاست انزواطلبی خود را کنار گذاشته بود، وقتی پا به عرصه ی تعاملات جهانی گذاشت، دست خود را از بسیاری از امتیازات، به خصوص منابع نفتی، کوتاه می دید؛ زیرا کنترل بسیاری از منابع نفتی کشورهای نفت خیز در دست انگلیس بود. بنابراین در اولین اقدام، به انتقاد از مواضع انگلیس در قبال کشورهای نفت خیز پرداخت و در گام بعدی، به عقد قرارداد آرامکو با شرکت عربستان مبادرت کرد تا از این طریق، کشورهایی مانند ایران را به اقدام علیه امتیازات استعماری این کشور تحریک کند. در این راستا، در سال 1950، وزارت خارجه ی آمریکا طرح کاهش مالیات از چهار شرکت بین المللی نفتی آمریکا را مطرح کرد. «براساس این طرح، شرکت آرامکو می توانست در قبال حق الامتیازی که به عربستان می پرداخت، از میزان مالیاتش در آمریکا کسر شود. این مسئله باعث شد تا این شرکت بتواند قراردادی براساس سود 50-50 با دولت عربستان منعقد کند. البته دولت آمریکا در همین زمان، به عربستان اعلام کرد که مبلغ 50 میلیون دلاری را که از شرکت آرامکو دریافت کرده است، در واقع باید کمک آمریکا به دولت خود تلقی کند.»[6] و یا براساس طرحی که از سوی چارلز راینر، از اعضای بلندپایه ی وزارت کشور آمریکا مطرح گردید، «پیشنهاد شد که دولت بریتانیا بی درنگ از موقعیتی که در شرکت نفت ایران و انگلیس دارد دست بکشد و شرکت مزبور تحت اداره ی هلند یا آمریکا قرار گیرد. هرچند این طرح به تصویب نرسید، نشان دهنده ی این موضوع است که ایالات متحده منافع مشخصی در ورود به بازار نفت ایران داشته است.»[7] البته ضعف اقتصادی انگلستا ن نیز که ناشی از جنگ جهانی دوم و عواقب آن بود، باعث گردیده بود تا ایالات متحده به راحتی تمایلات خود را بر این کشور تحمیل کند. گذشته از منافع شخصی، آمریکا به خوبی می دانست که انگلیس نزد ایرانیان بسیار منفور و مظهر استبداد است و اگر باز هم صاحب امتیازات فراوان شود، مردم دوباره اعتراض خواهند کرد. دولت انگلیس هم از این موضوع به خوبی مطلع بود. بنابراین برای جلوگیری از شورش مجدد مردم، مجبور شد با شرایط جدید موافقت کند و به 40 درصد سهم رضایت دهد. در واقع آمریکا درصدد بود از این طریق، دستانگلیسی ها را از نفت ایران به طور کامل قطع کند و خود جای آن ها را بگیرد، اما در نهایت نتوانست به این هدف برسد، زیرا اولاً «ایالات متحده می خواست وحدت دولت های عضو ناتو را، که انگلستان هم عضو آن بود، به هم نزند و برای این هم آمریکا نتوانست مسئله ی اخراج کامل انگلستان را از ایران و نظارت صد درصد به نفت ایران را عملیاتی کند.»[8] آمریکا به خوبی می دانست که انگلیس نزد ایرانیان بسیار منفور است و اگر باز هم صاحب امتیازات فراوان شود، مردم دوباره اعتراض خواهند کرد. دولت انگلیس هم از این موضوع به خوبی مطلع بود. بنابراین برای جلوگیری از شورش مجدد مردم، مجبور شد با شرایط جدید موافقت کند و به 40 درصد سهم رضایت دهد. در ثانی، 40 درصد سهمی که انگلیس به دست آورد، گرچه نسبت به قرارداد پیش از آن کمتر بود، اما سهم بزرگی در کنسرسیوم به شمار می رفت؛ ضمن اینکه شرکت توانسته بود به جز سهم 40درصدی، در دو پنجم سهام شرکت هلندی «رویال داچ شل» نیز شریک شود و در مجموع 45 درصد از سهام نفت را از آن خود کند. به این ترتیب، انگلیس توانست هم سهم خوبی از کنسرسیوم به دست آورد و هم ایراد ایرانیان را به بازگشت مجدد شرکت نفت ایران و انگلیس از بین ببرد. البته ایالات متحده علاوه بر تلاش برای کاهش نفوذ شرکت سابق نفت در ایران، از شرکت های دیگر، یعنی شرکت های فرانسوی و هلندی نیز دعوت کرد که به این صف بندی جدید بپیوندند تا بهتر بتواند منافع خود را تأمین کند. حضور شرکتهای فرانسوی و هلندی در کنسرسیوم در قرارداد کنسرسیوم، آمریکا از کشورهایی چون هلند و فرانسه نیز دعوت کرد تا به این قرارداد بپیوندند. «هدف از تشکیل کنسرسیوم و یک چنین راه حلی این مزیت را داشت که: - آمریکا را به عنوان شریک اصلی و نیرومند وارد صحنه ی نفتی ایران می کرد . - جذب نفت تولیدی جدید ایران را در بازارهای بین المللی فراهم می ساخت . - همچنین حمایت از امتیازات موجود در این منطقه را ممکن می ساخت.»[9] البته خود شرکت های فرانسوی و هلندی نیز تمایل زیادی برای پیوستن به این قرارداد داشتند. مدیران این شرکت ها همواره بر این باور بودند که صنعت نفت ایران آن قدر برایشان منافع دارد که حاضر نبودند به راحتی ها این امتیازات را از دست بدهند. بنابراین پیوستن به کنسرسیوم نه تنها منافع ایالات متحده و شرکت نفت انگلیس را در درازمدت تأمین می کرد، بلکه برای شرکت های فرانسوی و هلندی نیز سود سرشاری را به همراه داشت. فرجام سخن اینکه قرارداد کنسرسیوم، قراردادی یک طرفه بود که به دنبال کودتای 28 مرداد و برقراری مجدد روابط ایران و انگلستان برقرار گردید و حاکمیت کشور بر منابع نفتی را نقض کرد. این قرارداد به راحتی تلاش های چندساله ی مبارزات مردم برای ملی کردن صنعت نفت را نادیده گرفت و با واگذاری امتیازات آن به کشورهایی چون آمریکا، نقطه ی عطف جدیدی را در روابط اقتصادی ایران-آمریکا ایجاد کرد و باعث شد تا ایالات متحده با توجه به ضعف اقتصادی و مالی انگلستان، به تدریج منافع جدیدی را در ایران به دست آورد و جای استعمار انگلستان را بگیرد.(*) پی نوشت ها: [1]. نجاتی، غلامرضا (1384)، تاریخ سیاسی بیست وپنج سالهی ایران از کودتا تا انقلاب، تهران، رسا، ص 88. [2]. ازغندی، علیرضا (1384)، روابط خارجی ایران 1320-1357، نشر قومس، ص 251. [3]. نجاتی، همان صفحه. [4]. مدنی، جلال الدین (1380)، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج 1، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ص 211. [5]. ترابی، قاسم (1391)، «وابستگی آمریکا به نفت خاورمیانه، نتایج و پیامدها»، تهران، فصلنامه ی مطالعات منطقه ای، سال سیزدهم، شماره ی 3، ص 34. [6]. موسوی زاده، محسن (1393)، «بررسی نقش منافع نفتی آمریکا در وقوع کودتای 28 مرداد: چرا آمریکا به مصدق پشت کرد؟»، سایت برهان و رک به: رابرت د.شولزینگر، دیپلماسی آمریکا در قرن بیستم، ترجمه ی رفیعی مهرآبادی، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1379، ص 426. [7]. بیل، جیمز و راجر لویس، ویلیام (1372)، مصدق، نفت، ناسیونالیسم ایرانی، ترجمهی عبدالرضا هوشنگ مهدوی و کاوه بیات، تهران، نشر گفتار، ص 445. [8]. بورونو (1364)، نفت و سیاست ایالات متحده ی آمریکا در خاور نزدیک و میانه، ترجمه ی مشاءالله ربیع زاده، تهران، انتشارات میر، ص 224. [9]. جان مرادی جو، علی،تشکیل کنسرسیوم نفت بعد از کودتای 28 مرداد 1332، روزنامه ی دنیای اقتصاد، شماره ی 2890، 21 فروردین 92،ص 31 (تاریخ اقتصاد). * زهرا سعیدی، پژوهشگر تاریخ معاصر/ انتهای متن/
چهارشنبه ، ۲۹مهر۱۳۹۴
[مشاهده متن کامل خبر]
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: زمان نیوز]
[مشاهده در: www.zamannews.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 25]
-
گوناگون
پربازدیدترینها