تبلیغات
تبلیغات متنی
آموزشگاه آرایشگری مردانه شفیع رسالت
دکتر علی پرند فوق تخصص جراحی پلاستیک
بهترین دکتر پروتز سینه در تهران
دستگاه آب یونیزه قلیایی کره‌ای
محبوبترینها
راهنمای انتخاب شرکت‌های معتبر باربری برای حمل مایعات در ایران
چگونه اینورتر های صنعتی را عیب یابی و تعمیر کنیم؟
جاهای دیدنی قشم در شب که نباید از دست بدهید
سیگنال سهام چیست؟ مزایا و معایب استفاده از سیگنال خرید و فروش سهم
کاغذ دیواری از کجا بخرم؟ راهنمای جامع خرید کاغذ دیواری با کیفیت و قیمت مناسب
بهترین ماساژورهای برقی برای دیسک کمر در بازار ایران
بهترین ماساژورهای برقی برای دیسک کمر در بازار ایران
آفریقای جنوبی چگونه کشوری است؟
بهترین فروشگاه اینترنتی خرید کتاب زبان آلمانی: پیک زبان
با این روش ساده، فروش خود را چند برابر کنید (تست‌شده و 100٪ عملی)
خصوصیات نگین و سنگ های قیمتی از نگاه اسلام
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1870926058
نتیجه و تکلیف از نگاه استاد شهید مرتضی مطهری تکلیف؛ لازمه و شرط انسانیت
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نتیجه و تکلیف از نگاه استاد شهید مرتضی مطهری
تکلیف؛ لازمه و شرط انسانیت
انسان، یگانه موجود ممتازی است که این امکان و توانایی شگفت را دارد که در چارچوب یک سلسله قوانین قراردادی رفتار نماید. این قوانین قراردادی از آن نظر که از طرف یک مقام صلاحیتدار وضع می‌شود و به انسان تحمیل می‌شود و تحمل قانون از نوعی زحمت و مشقت خالی نیست. به نام تکلیف خوانده می‌شود.
استعداد تکلیف‌پذیری انسان از جمله استعدادهای انسان، استعداد تکلیف‌پذیری است. انسان می‌تواند در چارچوب قوانینی که برایش وضع شده است زندگی کند. هر موجود دیگر غیر از انسان جز از قوانین جبری طبیعی از قانون دیگر نمی‌تواند پیروی کند. مثلا نمی‌توان برای سنگ‌ها و چوب‌ها یا برای درختان و گل‌ها و یا برای اسب و گاو و گوسفند قانون وضع کرد و به آن‌ها ابلاغ کرد و آن‌ها را مکلّف ساخت که در چارچوب قوانین و مقرّراتی که برای آن‌ها و به مصلحت آن‌ها وضع شده است رفتار نمایند. این موجودات، فرضا در جهت حفظ و مصلحت آن‌ها اقدامی بشود، باید به صورت اجبار و الزام عمل شود. ولی انسان، یگانه موجود ممتازی است که این «امکان» و «توانایی» شگفت را دارد که در چارچوب یک سلسله قوانین قراردادی رفتار نماید. این قوانین قراردادی از آن نظر که از طرف یک مقام صلاحیّتدار وضع می‌شود و به انسان تحمیل می‌شود و تحمّل قانون از نوعی زحمت و مشقّت خالی نیست، به نام «تکلیف» خوانده می‌شود. (مجموعه آثار، ج2، ص 293) دنیا، دار تکلیف است دنیا دار تکلیف است و آخرت دار جزا. حضرت امیر فرمود: «و انّ الیوم عمل و لا حساب و غدا حساب و لا عمل». چرا؟ این یک امر گزافی است؟ خدا همین طور بی‌جهت، به اراده گزافی دلش خواسته که دنیا را دار تکلیف قرار بدهد؟ باب توبه را در دنیا به روی انسان بازگذاشته باشد، مهلت برای کشت و تکامل پیدا کردن، اصلاح کردن خود، ملکات عالی کسب کردن، اعمال صالح به جای آوردن[داده باشد] ، این دنیا را جای این کارها قرار بدهد ولی به آخرت که رفت، یک دفعه بگوید دلش خواسته که باب عمل را ببندد، باب کسب اخلاق و ملکات خوب یا بد را ببندد، باب توبه را ببندد، بگوید هر چه در این دنیا انجام داده همان است، این‌جا دیگر ما به او اجازه نمی‌دهیم، بگوییم میان این‌جا و آن‌جا فرقی نیست، فقط عیبش این است که [در آخرت ] خدا دلش نمی‌خواهد اجازه بدهد، آیا این طور است؟ یا نه، اصلا امکان ندارد، اصلا ماهیت این دنیا ماهیت عمل است و ماهیت آن دنیا ماهیت پاداش است، امکان این که کسی از راه تکلیف بتواند در آن‌جا کاری انجام بدهد وجود ندارد. (مجموعه آثار، ج4، ص 806) امانت بزرگی به نام تکلیف خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: ما امانت خود را بر آسمان و بر زمین و بر کوه‌ها عرضه داشتیم و همه آن‌ها از تحمل آن بار گران ابا کردند و امتناع ورزیدند و از آن ترسیدند. تنها انسان بود که گام پیش نهاد و قبول آن را به عهده گرفت. انسان، ظالم و جاهل است. خداوند متعال در این آیه به طرز بسیار لطیف و جذّابی استعداد فوق العاده فرزند آدم را ذکر کرده است. آن‌جا که هیچ موجود آسمانی و زمینی جرأت و جسارت جلوآمدن ندارد، انسان به اتکای استعداد و شایستگی خود گام پیش می‌نهد و قبولی خود را نسبت به امانت الهی و سرّ الهی اعلام می‌دارد. آن امانت بزرگ که همه از تحمل آن سر باز زدند و تنها انسان آن را پذیرفت، تکلیف و مسؤولیت است. مجموعه آثار، ج22، ص131) کسب کمالات در پرتو تکلیف انسان، بسیاری از کمالات و ترقیات خود را در پرتو تکلیف و قانون و مسؤولیت قانونی طی می‌کند. برای انسان بسی افتخار است که می‌تواند حقی را به عهده بگیرد و وظیفه‌ای را گردن نهد. بسیاری از افراد به نام آزادی می‌خواهند خود را از قید تکالیف و حقوق آزاد سازند، و البته انسان می‌تواند آزاد زندگی کند و باید هم آزاد زندگی کند ولی به شرط اینکه انسانیت خود را حفظ کند؛ یعنی از هر چیزی و هر قیدی می توان آزاد بود مگر از قید انسانیت. آدمی اگر بخواهد از قید تکالیف و حقوق، خود را آزاد بداند باید قبلاً از انسانیت استعفا بدهد و جزو جمادات و یا نباتات و حداقل جزو حیوانات درآید تا بتواند از آن‌چه لازمه انسانیت و شرط انسانیت است (یعنی قبول وظایف و تکالیف و حقوق) خود را آزاد سازد. (مجموعه آثار، ج22، ص 132) مسؤولیت و تکلیف؛ معیاری برای انسانیت معیار دیگر برای انسانیت، مسؤولیت و تکلیف است که البته این بیش‌تر از کانت شروع شده، بعد هم در زمان ما روی آن خیلی تکیه کرده‌اند. می‌گویند انسان آن کسی است که احساس تکلیف کند، در مقابل انسان‌های دیگر احساس مسؤولیت کند (این غیر از محبت است، اشتباه نشود)، احساس کند که مسؤول جامعه خویش است و حتی مسؤول خودش است، مسؤول عائله خودش است. مسأله مسؤولیت در زمان ما دامنه وسیعی پیدا کرده است، خیلی هم روی آن تکیه می‌شود، ولی بحث است که ریشه‌های مسؤولیت چیست؟ آزادی هم همین طور است. از کجا می‌شود این‌ها را به دست آورد؟ انسان احساس مسؤولیت را چگونه باید به دست آورد؟ یعنی چطور می‌شود که یک انسان احساس مسؤولیت می کند؛ ریشه این احساس چیست؟ آیا با گفتن درست می‌شود؟ اینکه آدم بگوید من مسؤولم، مسؤولیت در وجدانش به وجود می آید؟ این وجدان مسؤول را چه نیرویی می سازد؟ این هم خودش مطلبی است. (مجموعه آثار شهید مطهری، ج23، ص 665) تکلیف ما در مواجهه با اِفک‌ها تکلیف بسیار روشنی است. بعد از این ما باید بدانیم اگر فردی درباره فردی یا مؤسسه‌ای حرفی زد ما چه وظیفه‌ای داریم. آیا وظیفه داریم سکوت کنیم؟ نه. آیا وظیفه داریم حتی بگوییم «ما که نمی‌دانیم، خدا عالم است»، «من چه می‌دانم، شاید باشد شاید نباشد»؟ نه. آیا وظیفه داریم در مجالس نقل کنیم، بگوییم «چنین چیزی می‌گویند»؟ به طریق اولی نه. پس وظیفه‌مان چیست؟ مادام که بیّنه شرعی اقامه نشده و شرعاً بر ما ثابت نشده است، باید بگوییم دروغ است. فقط وقتی که شرعاً ثابت شد و یقین پیدا کردیم مثلاً در مورد زنا چهار شاهد عادل و در مورد غیر زنا دو شاهد عادل شهادت دادند که به چشم خودمان دیدیم یا به گوش خودمان شنیدیم [آن‌گاه وظیفه مبارزه داریم.] مادام که بیّنه شرعی نیست، نه حق داریم بازگو کنیم، نه حق داریم بگوییم «نمی‌دانیم، چه می‌دانیم، شاید هست، شاید نیست» و نه حق داریم سکوت کنیم، بلکه وظیفه داریم بگوییم دروغ است. هر وقت شرعاً ثابت شد، آن‌وقت وظیفه ما مبارزه‌کردن است. البته در هر موردی وظیفه‌ای داریم. در بعضی از مسائل، ما باید مبارزه کنیم، در بعضی از مسائل حاکم شرعی باید وظیفه اش را انجام بدهد. (مجموعه آثار شهید مطهری، ج26، ص 414) زحمت مسؤولیت و تکلیف مقصود قرآن این است که انسان در دنیا نمی‌تواند از نوعی زحمت خالی باشد، ولی می‌تواند آن زحمت را طوری شکل بدهد که بعد برای او سعادت ابدی و خوشی جاودانی داشته باشد. آن زحمتی که انسان [باید] خودش را در متن آن قرار بدهد، زحمت تکلیف و مسؤولیت است. اگر انسان خودش را متعهد کند به اینکه به وظایف و تکالیفش عمل کند، خوشی در همین دنیا و سعادت و خوشی مطلق در آخرت به دنبال آن می‌آید. خدا انسان را برای خوشی و سعادت آفریده است اما به شرط اینکه بداند برای رسیدن به سعادت جاودانی و ابدی باید از این گردنه سخت عبور کرد. فَلاَ اِقْتَحَمَ اَلْعَقَبَه. آدمی که غصه مال از‌دست‌رفته را می‌خورد و می‌گوید: «أَهْلَکْتُ مالاً لُبَداً» اقتحام عقبه نکرده است. «اقتحام» ورود با زحمت و سختی و فشار است. (مجموعه آثار شهید مطهری، ج28، ص، 557) مناصب اجتماعی و تکلیف ما مناصب اجتماعی از نظر کسی که واقعاً وظیفه خودش را انجام دهد و نخواهد از عنوان خودش استفاده کند نباید گفت حق است، باید گفت تکلیف است. فرق است بین حق و تکلیف. حق یعنی استفاده و بهره، تکلیف یعنی وظیفه. اگر ما سوء‌استفاده‌ها را از مناصب اجتماعی بگیریم، آن‌وقت می‌بینیم نمی‌توانیم عنوان حق به آن‌ها بدهیم، باید عنوان تکلیف به آن‌ها بدهیم. آن‌وقت است که اگر بخواهیم درباره بعضی مناصب بحث کنیم که آیا شامل فلان دسته و فلان صنف می‌شود، باید بگوییم آیا این تکلیف شامل آن‌ها هست یا نیست؟ نه اینکه آیا این حق به آن‌ها می‌رسد یا خیر؟ صورت مسأله به‌کلی عوض می‌شود. مثلاً می‌گوییم «سربازی» تکلیف است نه حق، لهذا می‌گوییم سرباز وظیفه، نمی‌گوییم حق سربازی. اگر بنا شود از عناوین سوءاستفاده نشود و خالص عمل شود، معلوم می‌شود همه این‌ها تکلیف است نه حق. شرایط تکلیف هم غیر از شرایط حق است. برای علی که هیچ‌گونه سوء‌استفاده‌ای از خلافت نمی‌کرد، خلافت و حکومت تکلیف بود نه حق. اگر بنا شود از تکلیف و وظیفه‌ای استفاده‌های نامشروع بشود، هر تکلیفی را می‌شود به غلط نام حق رویش گذاشت. اگر نمازخواندن- که صد درصد تکلیف است- مورد سوءاستفاده واقع شود و منبع درآمد زندگی کسی بشود، از نظر آن شخص استفاده‌جو نمازخواندن یا امامت جماعت حق است نه تکلیف، بزرگ‌ترین حق‌ها هم ممکن است باشد، اما حقیقت این طور نیست. (مجموعه آثار شهید مطهری، ج25، ص 237و238) قدرت و توانایی، شرط اصلی تکلیف است کاری مورد وظیفه و تکلیف انسان قرار می‌گیرد که انسان، توانایی انجام آن را داشته باشد، امّا کاری که انسان قادر به انجام آن نیست هرگز مورد تعلّق تکلیف واقع نمی‌شود. شک نیست که توانایی انسان محدود است، نامحدود نیست. چون توانایی محدود است، تکالیف باید در محدوده توانایی‌ها صورت گیرد. مثلا انسان، توانایی تحصیل علم و دانش دارد امّا در محدوده معیّن از نظر زمان و از نظر اندازه معلومات. یک فرد انسان هر اندازه نابغه باشد، بالأخره باید تدریجا و در طول زمان مدارج علم و دانش را طی کند. حالا اگر یک فرد را مجبور کنند که یک‌شبه تحصیلات چندساله را انجام دهد، به اصطلاح تکلیف «بما لا یطاق» یعنی تکلیف به کاری که فوق طاقت و قدرت است کرده‌اند، و امّا اگر انسانی را مجبور کنند که همه علوم جهان را فراگیرد، بازهم تکلیف به غیر مقدور است و صحیح نیست و هرگز از طرف یک مقام حکیم عادل چنین حکمی صادر نمی‌شود. خداوند در قرآن کریم می فرماید: لا تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلاّ وُسْعَها؛ خداوند هیچ کس را جز به اندازه توانایی‌اش مکلّف نمی‌سازد. اگر شخصی در حال غرق شدن است و ما قدرت داریم که او را نجات دهیم، بر ما واجب است که او را نجات دهیم، ولی اگر مثلاً هواپیمایی در حال سقوط است و ما به هیچ وجه قادر نیستیم جلوی سقوط آن را بگیریم تکلیف از ما ساقط است، یعنی خداوند ما را به خاطر کمک‌نکردن به جلوگیری از سقوط هواپیما مؤاخذه نمی‌کند. این‌جا یک نکته هست و آن اینکه همچنان‌که در مورد اطّلاع و آگاهی گفتیم که مشروط بودن تکلیف به اطّلاع و آگاهی مستلزم این نیست که ما موظّف و مکلّف به تحصیل اطّلاع و آگاهی نباشیم، مشروط بودن تکلیف به قدرت و توانایی نیز مستلزم این نیست که ما مکلّف به کسب و تحصیل قدرت نباشیم. در مواردی، تفویت قدرت حرام است و تحصیل آن واجب. فرض کنیم در مقابل دشمنی سرسخت و قوی و مقتدر قرار گرفته ایم که قصد تهاجم به حقوق ما و یا قصد تهاجم به حوزه اسلام دارد و ما در حال حاضر قدرت مقابله با آن را نداریم و هرگونه مقابله‌ای از دست دادن نیروهاست، بدون آن‌که نتیجه‌ای در حال حاضر یا در آینده از این کار خود بگیریم. بدیهی است که در این صورت ما مکلّف به مقابله و جلوگیری نیستیم، ولی همواره مکلّف بوده و هستیم که تحصیل قدرت و توانایی کنیم تا در چنین شرایطی دست روی دست نگذاریم. قرآن کریم می‌فرماید: وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّه وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللهِ وَ عَدُوَّکُمْ تا آن‌جا که ممکن است، نیرو و اسبان آماده تهیّه کنید تا بدین وسیله دشمنان شما و دشمنان خدا از شما حساب ببرند و قصد تجاوز به شما را از دماغ خود بیرون کنند. همان‌طوری که یک فرد و یا یک جامعه ناآگاه که در تحصیل آگاهی کوتاهی کرده است مورد مؤاخذه الهی قرار می‌گیرد و ناآگاهی برای او عذری محسوب نمی‌شود، همچنین یک فرد و یا یک جامعه ناتوان نیز که در تحصیل قدرت و توانایی کوتاهی کرده است مورد مؤاخذه الهی قرار می‌گیرد که چرا کسب قدرت و توانایی نکرده است، ناتوانی او عذری برای او محسوب نمی‌شود. (مجموعه آثار شهید مطهری، ج2، ص 296و297) تهیه و تنظیم: هادی مازندرانی ماهنامه فرهنگ پویا-28 انتهای متن/
94/07/26 - 04:49
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 29]
-
گوناگون
پربازدیدترینها