واضح آرشیو وب فارسی:مهر: گزارش نشست طنز معاصر /طنز جدي و متعهد ابزاري براي مقابله با تزوير و ريا است
نشست تحليلي "طنز معاصر ايران" عصر ديروز با حضور جواد مجابي، علي دهباشي، گيتي صفرزاده و اسماعيل اميني در تالار ابن خلدون دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران برگزار شد.
به گزارش خبرنگار مهر، در ابتداي مراسم جواد مجابي شاعر و طنزپرداز درباره تعريف طنز گفت: اولين باري كه سعي كردم درباره طنز تعبيري ارائه دهم در سال 1349 بود. من در اين سال مطلبي در قالب يك كتاب به نام "يادداشتهاي آدم پرمدعا" نوشتم. همين طور طي سالهاي بعد نقدهاي ديگري پيرامون طنز مكتوب نوشتم و در تمام اين مدت به اين نتيجه رسيدم كه تا نتوانيم در درجه اول از خودمان انتقاد كنيم به هيچ وجه حق نداريم عملكرد ديگران را نقد كنيم.
وي افزود: من پيشتر اعتقاد داشتم طنز پرده برانداختن از شعبده زندگي است. بعدها سعي كردم با مطالعه آثار مهم منثور و منظوم ادبي تعريف جامعي از طنز ايران ارائه دهم؛ تعريفي كه برخاسته از فرهنگ خودمان باشد.
مجابي تصريح كرد: كهن ترين شوخي در تاريخچه طنز ايران مربوط به دوره كوروش هخامنشي بوده كه در كمال خردورزي گفته شده است. سپس طنز عشيره اي وارد ايران شد و تا سالها در ديوان اشعار شاعران طنزپرداز به چشم مي خورد. بعدها با آمدن سنايي، طنز شكلي اجتماعي به خود گرفت و من بعد از سالها با مطالعه اين كتابها به اين نتيجه رسيدم كه طنز بينشي شوخ طبعانه نسبت به وضعيت بشري است. حال اين پرسش پيش مي آيد كه چرا طنز بايد داراي يك بينش باشد؟ در پاسخ مي توان گفت كه نقش طنز به قدري حائز اهميت است كه حتي صرف نظر از آثار ادبي در نقاشي و معماري نيز وجود دارد. اگر بينش در طنز وجود نداشت كسي متوجه جزئيات جهان واژگون نمي شد.
وي ادامه داد: طنز ضمن رد قطعيت اعتقاد دارد كه هر چيزي با شرايط تغيير مي كند. طنز پرداز همواره سعي مي كند ترديدي را در ذهن مخاطب ايجاد كند، ترديدي در فراسوي هنجارها تا به او بفهماند حتي هنجار نيز مي تواند تبديل به ناهنجاري شود. طنز به ما مي آموزد كه در عصر خودمان نسبت به مسائل چطور رفتار كنيم.
مجابي با اشاره به طنز ادبي و طنز مطبوعات گفت: طنز ادبي از درون طنز مردمي نشأت مي گيرد. در واقع مضامين طنز ادبي به دست مردم ساخته مي شود. طنز مطبوعاتي نيز در كنار طنز ادبي رشد و نمود يافت. دهخدا يكي از طنز پردازان ماست كه طنز ادبي و مطبوعاتي را توامان دارد و صادق هدايت هم در "وغ وغ ساهاب" و "توپ مرواري" و حتي "بوف كور" نمايي از طنز ادبي را ارائه مي دهد.
اين نويسنده اضافه كرد: سعدي براي نخستين بار در ايران طنز را از شعر به نثر آورد. او در گلستان به زباني خاص رسيد چنانچه بعدها عبيد زاكاني شيوه وي را دنبال كرد و به ساده كردن زبان سعدي پرداخت. در مجموع زمينه كار طنز بستري اجتماعي دارد. طنزپرداز به تثبيت وضعيت حال تن نمي دهد و با تخطئه آن سعي مي كند وضعيت بهتري را ترسيم كند.
در ادامه علي دهباشي مدير مجله بخارا درباره طنز در مطبوعات عصر مشروطه گفت: با ظهور پديده هاي اجتماعي و سياسي تازه در دوره مشروطيت تمام حوزه ها دچار تحول شدند؛ چنانچه در حوزه هايي نظير شعر، نثر، سفرنامه نويسي، خاطره نويسي اين اتفاق افتاد.
وي افزود: در آن دوره گذشته از اشعار وطني داراي قطعات فكاهي نيز بوديم. اين شيوه را علي اكبر دهخدا در نشريه صور اسرافيل يا سيد اشرف الدين گيلاني در نشريه نسيم شمال اعمال كردند. همچنين نشريه ملانصرالدين از اين قاعده مستثني نبود. سيد اشرف الدين گيلاني با منتشر كردن نسيم شمال جاي خود را در ميان مردم باز كرد. نسيم شمال به قول يحيي آرين پور محبوب ترين نشريه طنز در زمان خود بود.
دهباشي ادامه داد: نسيم شمال 20 سال در چاپخانه كليميان تهران در چهار صفحه چاپ مي شد. اين نشريه به دليل سروده هاي طنزآميز سيد اشرف الدين توقيف شد و به دنبال آن به وي تهمت زدند كه جنون ادواري دارد و او را به تيمارستان بردند. روزنامه ديگري كه در اين عهد وجود داشت صور اسرافيل بود كه به همت ميرزا جهانگيرخان و دهخدا چاپ مي شد. دهخدا در اين نشريه ستوني به نام چرند و پرند داشت. طنز اين نشريه كاملا رويكردي مطبوعاتي داشت. جاهليت، ناداني، خرافات، آفت ترياك و... از جمله محورهاي اين طنزها بود. بعد از شكست آزادي خواهان، ميرزا جهانگير خان به طرز فجيعي در باغ شاه كشته شد و دهخدا به سوئيس رفت و در آنجا راه وي را ادامه داد.
مدير مجله بخارا با صحبت درباره عارف قزويني، ايرج ميرزا، ملك الشعرا بهار و برخي نويسندگان و شاعران آن دوره به سخن خود پايان داد.
سپس گيتي صفرزاده سردبير مجله طنز گل آقا گفت: چيزي كه سالها با نام طنز گل آقايي شكل گرفته برگرفته از سبك طنز كيومرث صابري بود. صابري فعاليت خود را با نشريه توفيق آغاز كرد و با تعطيل شدن اين نشريه در سال 1350 ديگر طنز ننوشت. وي مدتي داراي سمتهاي دولتي بود تا اينكه در سال 1363 ستوني به نام "دو كلمه حرف حساب" را در روزنامه اطلاعات راه اندازي كرد. مشخصه هاي صابري در طنز به تدريج تبديل به سبكي خاص شد كه با راه اندازي مجله گل آقا امروز از آن به عنوان طنز گل آقايي ياد مي شود.
وي گل آقا را پدر طنز مطبوعاتي ايران بعد از پيروزي انقلاب دانست و اضافه كرد: صابري فومني در ستون طنز سياسي "دو كلمه حرف حساب" با نام مستعار گل آقا عملكرد دست اندركاران دولتي را نقد مي كرد؛ به طوري كه مي توان گفت ستون او در آغاز فعاليت شباهتهايي با "چرند و پرند" دهخدا نيز داشت.
صفرزاده افزود: هر چند برخي درباره كيومرث صابري مي گويند كه او رانت هايي داشت كه به مدد آنها مي توانست طنز سياسي بنويسد اما ويژگي آثار وي رعايت انصاف و عدالت بود. طنز او به هيچ وجه قصد تخريب نداشت و به قصد اصلاح نوشته مي شد. او معتقد بود طنز مانند چاقو است اما چاقوي جراحي، نه چاقوي سلاخي. به هر حال "دو كلمه حرف حساب" او با وجود انتقاداتي كه از سوي مسئولين نظام به آن مي شد با استقبال مردم روبرو شد و به تبع آن تبديل به هفته نامه گل اقا در سال 69 شد.
اين طنزنويس ادامه داد: مطالب اين نشريه با حفظ پارامترهاي فكاهي و بر اساس مشكلات اجتماعي و روزمره نوشته مي شد. تاثيرگذاري، روزآمد بودن و ماندگاري از ويژگي هاي اين نشريه بود. طنز گل آقايي در اين مجله صرف نظر از نگاه شوخ طبعانه اي كه داشت هرگز پا را از انصاف فراتر نگذاشت. در اين نشريه به حفظ حرمت افراد بهاي زيادي داده مي شد. مي توان گفت حفظ اعتدال گل آقا آن را از فراز و نشيبهاي سياسي عبور مي داد.
صفرزاده گفت: استفاده از زبان استعاره و تمثيل و اصولا تعامل با ادبيات باعث شد تا نشريه گل آقا از ديگر نشريات متمايز شود. شايد گل آقا نتوانست همه حرفهاي حق را بزند اما دروغ هم نگفت. طنزنويس در وهله اول فردي است كه در عين رند و زيرك بودن، مردم را در مقابل حقايق تلخ اجتماعي به لبخند زدن وادارد و اين شيوه طنز گل آقايي بود.
اسماعيل اميني آخرين سخنران اين مراسم نيز درباره تجلي طنز در شعر معاصر فارسي گفت: عمران صلاحي يكي از طنز پردازان معاصر است كه تمام گونه هاي طنز را در حيطه نوشتاري تجربه كرده است. درباره طنز بايد گفت جالب است كه بعضي از شاعران گرچه طنزپرداز نبوده اند اما رگه هاي زيبايي از طنز در آثار آنها وجود دارد.
وي افزود: طنز اصولا در برابر جديت نمي ايستد بلكه بيشتر در مقابل شيطان قد علم مي كند. درباره تعاريف طنز هر چقدر بگوئيم كم گفته ايم زيرا طنز نيز به تبع تطور و تحول دستخوش تغيير مي شود.
وي خاطرنشان كرد: در روزگار ما طنز جدي و متعهد و مسئول، ابزاري براي مقابله با فريب و تزوير و ريا است.
دوشنبه 6 خرداد 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: مهر]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 2440]