واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین:
تعارف، هنر اخلاق است یکی از وجوه شناخت ما ایرانیها تعارف کردن است. در مجامع عمومی و خصوصی این تعارف به عنوان یک اصل در رفتارهای ما وجود دارد، اما مدتهاست این مساله مورد نقد خود ما قرار گرفته و مدام میگوییم این خصوصیت ما ریاکارانه یا حتی دروغ است.
عده ای می گویند این تعارف کردن حتی موجب عقب ماندن انسان و از دست دادن منافع او می شود، اما هر چه سن انسان بالا می رود، تعارفات مرسوم اجتماع را بیشتر رعایت می کند و خیلی ها تعلق خاصی به رعایت آداب تعارف دارند. این گونه افراد تعارف کردن را یک عمل اخلاقی می دانند، درست خلاف نظر مخالفان تعارف که به خاطر تفسیرشان از این عمل که آن را ریاکارانه و دروغ می پندارند، آن را غیراخلاقی ارزیابی می کنند. به هر روی، این سوال منطقی است که آیا تعارف کردن عملی اخلاقی و درست است یا خیر؟ نشانه ادب اجتماعی روزنامه لس آنجلس تایمز در گزارشی به تعارف ایرانیان پرداخته و نویسنده گزارش، صحنه تعارف دو مرد میانسال را برای حساب کردن پول یک بستنی به صحنه جنگ تشبیه کرده است، صحنه ای که برای ما بسیار اتفاق افتاده و رفتاری عادی است، یعنی کشمکش تعارفی برای حساب کردن پول، اما نکته این است که این دو نفر در تهران یا اصفهان یا تبریز چنین نمی کنند، بلکه این تعارف مربوط به محله ای در کالیفرنیای آمریکاست و آن دو ایرانی، مهاجرانی هستند که هنوز دست کم در مورد تعارف، سبک زندگی ایرانیان را دارند. این رفتار چنان درونی و ناخودآگاه است که تقریبا نسل های مختلف را در بر گرفته است. طبقه اجتماعی و میزان تعلق به سنت یا مدرنیته هم در این رفتار چندان تغییری ایجاد نمی کند. به همین علت هم رعایت نکردن آداب تعارف از نظر ما بی ادبی و نوعی رفتار غیراخلاقی محسوب می شود. بسیاری از افرادی که منتقد تعارفات ایرانیان هستند، آن را از زاویه محدودیت های تعارف مورد نقد قرار می دهند، یعنی تعارف را موجب محدود شدن خود می دانند و وادار شدن به عملی که الزاما به آن تمایل ندارند. با این همه، بسیاری از ایرانیان اگر تعارف نکنند و نشنوند ناراحت می شوند یعنی راحتی آنها در تعارف کردن و تعارف شنیدن است. در اینجا تعبیر گزارشگر لس آنجلس تایمز جالب توجه است. او این رفتار ایرانیان را مانند هنر می داند یعنی نوعی هنر در رفتار روزمره و مراودات و معاشرت ها. در این گزارش آمده است، در دنیای تعارف که هنری ایرانی در رعایت اصول اخلاقی است، آدم ها با هم می جنگند تا بفهمند چه کسی قرار است صورتحساب را پرداخت کند. در این جنگ هر کسی می کوشد که خودش مبلغ را بپردازد، نه دوست یا همراهش. در فرهنگی که تاکید زیادی روی احترام به دیگران دارد، تعارف نوعی رقص کلامی است که حول محور همین احترام شکل گرفته است. در بسیاری از موارد، تعارف تنها نمونه ای اغراق آمیز از احترام به وجود انسانی است. یک زن ایرانی ساکن آمریکا که وبلاگی دارد و در آن از فرهنگ فارسی می نویسد، می گوید: تعارف مثل مهمان نوازی افراطی جنوبی هاست. اگر در تگزاس زندگی کنید، رفتارهای زیادی خواهید دید که شباهت بسیاری به تعارف دارد. برخی آن را نوعی ریاکاری می دانند، اما تعارف دلپذیر و ظریف است. البته این مساله را نیز باید درنظر گرفت که تعارف اغلب معادلی در غرب ندارد. عموم غربی ها نمی توانند جواهرفروشی ای را پیدا کنند که وقتی مثلا قیمت یک گردنبند الماس را می پرسند، فروشنده جمله ای همچون «قابل شما را ندارد» به کار ببرد، اما چنین مساله ای برای ایرانی ها بسیار عادی است. روشن است تعارف در فرهنگ های دیگری جز ما نیز ممکن است وجود داشته باشد، اما تعارف در میان کسانی که از نظرگاه غربی در آداب اجتماعی افراطی هستند نیز به پای تعارفات ما نمی رسد. پاسخ های غیرشفاف این تعارفات تنها رویه ای اخلاقی و هنری نیست. برخی انتقادات به تعارفات ایرانی ها هم منطقی به نظر می رسد. برای مثال اگر تمایلات یا نیازهای ما را نشان ندهد و منجر به دروغ و لفاظی شود و ما را معذب و مخاطب ما را گمراه کند، نمی تواند همچنان مثبت و اخلاقی ارزیابی شود. ویلیام بیمن، نویسنده کتاب زبان، حکومت و قدرت در ایران می گوید: آمریکایی ها وقتی مهمان های ایرانی دارند با مشکلاتی روبه رو هستند چرا که آنها پیشنهاد می کنند برای مهمانشان چای بریزند و او می گوید نه. میزبان آمریکایی نیز پاسخ می دهد بسیار خوب و دیگر در پی ریختن چای برای مهمانش نیست. این در حالی است که مهمان ایرانی واقعا پاسخش منفی نبوده است. مثال بیمن نشان می دهد که تعارفات می تواند در فضایی که از نظر فرهنگی متفاوت با ماست، به جای احساس ادب و احترام به شأن انسانی دیگر، موجب سوءتفاهم یا حتی آزار دیگران شود. تعارف از محترم شمردن دیگری و تکریم دوست و همراه می آید، اما اگر ما واقعا برای انسان و دوست و همراه خود ارزش قائل نباشیم، تعارف چیزی جز دروغ نیست و از سوی دیگر اگر رفتاری تعارف آمیز کنیم که به منزله ادب و احترام فهم نشود، نتیجه ای خوشایند برای دیگران ندارد. فارغ از این حالات تعارف هنر انسان های مؤدب و محترم و در یک کلام هنر اخلاق است و مثل هر هنری سرشار از زیبایی است. سهراب شکیب دین و زندگی
 
شنبه 11 مهر 1394 ساعت 03:15
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جام جم آنلاین]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 40]