تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1834575834
مسیر ارتباطی در حکومت حضرت امیرالمؤمنین علی (ع)
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
مسیر ارتباطی در حکومت حضرت امیرالمؤمنین علی (ع)
مفهوم «مسیر ارتباط سازمانی» دربردارنده مجموعه‌ای از ارتباطات میان‌فردی در ساختار یک سازمان است که در حکومت علوی، این نوع ارتباط به شکل چشم‌گیری دیده میشود.
چکیده یکی از مباحث مطرح در ارتباطات سازمانی، «مسیر ارتباط» است که درواقع، جریان ارتباطات را در ساختار سازمانی نشان می‌دهد. حکومت علوی نیز به‌عنوان یک سازمان بزرگ، دارای ساختار و سلسله‌مراتب سازمانی و به‌تبع آن، ارتباطات سازمانی است. مفهوم «مسیر ارتباط سازمانی» دربردارنده مجموعه‌ای از ارتباطات میان‌فردی در ساختار یک سازمان است که در حکومت علوی، این نوع ارتباط به شکل چشم‌گیری دیده میشود. در این مقاله، سعی شده است سیره ارتباطی امیرالمؤمنین (ع) با نظریه‌های مطرح در بحث ارتباطات مدیریت رایج بررسی تا وجوه مشترک و متمایز این دو مشخص گردد. پژوهش حاضر به شیوه «تحلیلی ـ تاریخی»، داده‌ها را به روش کتابخانه‌ای گردآوری کرده و با رجوع به متون و منابع دست اول و معتبر اسلامی، صورت داده است. جریان ارتباطات با توجه به اینکه برخی از انواع ارتباطات در حکومت علوی بیشتر اهمیت داشته است، با مباحثی که امروزه در ارتباطات سازمانی مطرح میشود، تفاوت‌هایی دارد و البته به‌گونه یک شبکه ارتباطی پویا، می‌توان از آن یاد کرد؛ زیرا سرعت انتقال اطلاعات در این مسیر ارتباطی، در زمان خود بسیار بالا بود. کلیدواژه‌ها: حکومت، علوی، ارتباط، عمودی، افقی، موّرب. مقدمه مفهوم مسیر ارتباط سازمانی در بردارنده مجموعه ای از ارتباطات میان فردی در ساختار یک سازمان است که در حکومت علوی، این نوع ارتباط به شکل چشم گیری مشاهده می شود بر مبنای ساختار سازمان، به سه نوع عمودی، افقی و موّرب تقسیم می گردد (رضائیان، 1380، ص 476). حکومت علوی نیز به عنوان یک سازمان بزرگ، دارای ساختار و سلسله مراتب سازمانی و به تبع آن، ارتباطات سازمانی است و طبعاً بحث مسیر ارتباط سازمانی در آن قابل پی گیری است. گرچه محققان مباحث متعددی در زمینه ساختار حکومت علوی مطرح نموده اند و برخی ساختاری کلی و برخی ساختاری تلفیقی از مدیریت متمرکز و غیرمتمرکز را بیان کرده اند (موسوی، 1380، ص 140ـ215)، اما آنچه مسلّم است این است که ارتباطات در ساختار حکومت علوی جریان داشته است. در غیر این صورت، حکومت و حاکمیتی در بین نبود؛ زیرا هماهنگی بین اعضای حکومت و گزارش هایی که استان داران و فرمان داران به امام علیه السلام می دادند و فرمایش ها و دستوراتی که ایشان به کارگزاران می فرمودند، نشان از جریان ارتباطی فعّال و حتی پویا می داد، بلکه بسیار حساس تر هم بود؛ زیرا مخالفت های داخلی و در نهایت، جنگ های داخلی در آن دوره، ایجاب می کرد ارتباط هایی بین اعضای حکومت به صورت مداوم و دقیق و محرمانه انتقال یابد تا از عهده مشکلات برآیند. ارتباط عمودی این نوعِ ارتباط رایج ترین نوع ارتباطات در سازمان های سلسله مراتبی است و به ارتباطات رو به پایین و ارتباطات رو به بالا تقسیم می شود (رضائیان، 1380، ص 477). الف. ارتباطات رو به پایین ارتباطات رو به پایین به آن دسته از ارتباطات سازمانی گفته می شود که در آن پیام از مافوق به زیردستان ارسال می گردد (گُلدهابر، 1990، ص108). کارشناسان و محققان ارتباطات سازمانی در این زمینه، بر این اعتقادند که مدیران همواره میخواهند بدانند که اثر پیام آنها به زیردستان چگونه بوده و آیا نتایج سودبخشی دربر داشته است یا نه؟ نامه های امام علی علیه السلام که دربرگیرنده فرمایش های ایشان به کارگزاران بوده، بسیار است. به برخی از آنها اشاره می گردد: - ایشان در این نامه می فرمایند: در دستوراتی که دادم نیک بنگر که همانا این دین در دست بدکاران اسیر گشته بود؛ با نام "دین" به هوا پرستی پرداختند، و دنیای خود را به دست می آوردند (نهج البلاغه، بی تا، ص 435). - در نامه به جریربن عبد الله بجلی، به عنوان فرستاده خود به سوی معاویه در سال 36 ه دستور یکسره کردن و برخورد قاطع با معاویه را می دهند (نهج البلاغه، 1379، ن 53، ص 577). - در یکی از مانورهای نظامی، وقتی میان دو تن از فرماندهان زیاد و شریح، اختلاف بالا گرفت، امیرالمؤمنین علیه السلام مالک اشتر را به سمت فرمان دهی کل برگزیدند به سوی آنان فرستادند و در فرمان خویش فرمودند: من مالک اشتر پسر حارث را بر شما و سپاهیانی که تحت امر شمایند، فرمان دهی دادم. گفته اش را بشنوید و از فرمانش اطاعت کنید. او را چونان زره و سپر نگهبان خود قرار دهید؛ زیرا مالک نه سستی به خرج می دهد و نه دچار لغزش می شود؛ نه در آنجایی که شتاب لازم است کندی دارد، و نه آنجا که کندی پسندیده است شتاب می کند (همان، ن 12، ص 493). ایشان در نامه مزبور درواقع، رعایت سلسله مراتب فرمان دهی و اطاعت از فرمانده کل را ملزم می نمایند. - در نامه 38 به مردم مصر، ضمن فرمان بری مردم از مالک اشتر، یکی از ویژگی های خصوصیات ایشان را بیان می نماید و آن فرمان بری ایشان از امامش است: آنجا که با حق است، سخنش را بشنوید و از او اطاعت کنید. او شمشیری از شمشیرهای خداست که نه تیزی اش کند می شود، و نه ضربت آن بی اثر است. اگر شما را فرمان کوچ کردن داد کوچ کنید، و اگر گفت بایستید، بایستید؛ که او در پیش روی و عقب نشینی و حمله، بدون فرمان من اقدام نمی کند (نهج البلاغه، ن 38). - نیز دستور العمل هایی در سال 36 ق طی یک نامه ای به مأموران جمع آوری مالیات ارسال نمودند نشان دهنده از ارتباط رو به پایین آن حضرت با کارگزاران اقتصادی است. (نهج البلاغه، 1379، ن 25، ص 505) - در نامه ای دیگر به فرماندهان سپاه، بر سلسله مراتب فرمان دهی تأکید می نمایند و سرپیچی از دستورات را محکوم و برای آن تنبیهاتی سخت در نظر می گیرند: اطاعت من بر شما لازم است و نباید از فرمانم سرپیچی کنید و در انجام آنچه صلاح است سستی ورزید و برای رسیدن به حق تلاش کنید. حال اگر شما پای داری نکنید خوارترین افراد نزد من انسان کج رفتار است که او را به سختی کیفر خواهم داد، و هیچ راه فراری نخواهد داشت. پس دستور العمل های ضروری را از فرماندهانتان دریافت داشته و از فرماندهان خود در آنچه که خدا امور شما را اصلاح می کند، اطاعت کنید.بدرود. (همان، ن 50، ص 563). - در پایان نامه 53 به مالک اشتر می فرمایند: برای پی روی از فرامین این عهد نامه ای که برایت نوشته ام، و با آن حجت را بر تو تمام کرده ام، تلاش کن، تا اگر نفس سرکشی کرد و بر تو چیره شد عذری نزد من نداشته باشی. در این قسمت از نامه، امام علی علیه السلام به این نکته توجه می دهند که مسئولیت زمام داری، مسئولیت سنگینی است و از کسی همچون مالک اشتر هم در صورت سرپیچی از آن، عذری پذیرفته نخواهد بود (همان، ن 53، ص 589). این سخن خطاب شخصیتی است که خود درباره اش می فرمایند: مالک، چه مالکى! به خدا، اگر کوه بود در سرفرازى یگانه بود، و اگر سنگ بود سنگى سخت و محکم بود که هیچ رونده اى به اوج قلّه اش نمى رسید، و هیچ برنده اى بر فراز آن پرواز نمى کرد. (همان، ح 443، ص 735) ب. ارتباطات رو به بالا ارتباطات رو به بالا ارتباطاتی است که پیام از کارکنان زیردست به مقامات بالاتر سازمان فرستاده میشود. این ارتباط بیشتر در مواقعی مطرح است که زیردستان بخواهند واکنش خود را در زمینه اقدامات انجام شده به بالادستان خود منتقل کنند، و یا بخواهند چیزی درباره خطمشیها و سیاستهای سازمان بدانند، و یا بخواهند تغییرات سازمانی را بهتر درک کنند (رابینز، 1385، ص197). گزارش: برای مطّلع شدن مافوق از عملکرد واحد تحت امر، لازم است برنامه های انجام شده و یا در دست انجام، در قالب گزارش تهیه گردد. گزارش ها در ساختار حکومت علوی به دو شکل مخفی و آشکار ارائه می شد. گزارش های آشکار نیز به سه نوع تقسیم می گردید: 1. گزارش از خود واحد تحت امر؛ 2. گزارش از افراد شناخته شده و به کار گماشته شده توسط امام علی علیه السلام؛ 3. گزارش مردمی. الف. گزارش های آشکار 1. گزارش از خود واحد تحت امر: در عهدنامه مالک اشتر، برخورد با مستضعفان و محرومان و برنامه هایی را برای احقاق حق ایشان بیان می دارند: به ویژه، امور کسانی از آنان بیشتر رسیدگی کن که از کوچکی به چشم نمی آیند و دیگران آنان را حقیر می شمارند و کمتر به تو دست رسی دارند. برای این گروه، از افراد مورد اطمینان خود، که خدا ترس و فروتن هستند، فردی را انتخاب کن تا در احوالشان تحقیق و مسائل آنان را به تو گزارش کنند (نهج البلاغه، 1379، ن 53، ص 583). امام علی علیه السلام برای احقاق حق، از هیچ مسئله ای فرو گزار نمی کردند، حتی حقوق افرادی را که در چشم دیگران کوچک بودند ـ احتمالاً منظور حضرت از این افراد، کسانی هستند که از لحاظ شأن اجتماعی در سطح پایین بودند ـ مد نظر داشتند و برای احقاق حقوق ایشان، دستور می دهند: گزارشگرانی خداترس و مطمئن به بررسی مشکلات آنها بپردازند تا در گزارشی صحیح و مستند به مافوق، تصمیماتی در خور شأن و مبتنی بر احقاق حقوق ایشان گرفته شود. امام علیه السلام در امور مالی بسیار دقیق بود. برای اداره بهتر و دقیق تر اقتصاد جامعه و بِه سامانی این رکن، که استواری و برپایی دیگر رکن ها به آن بستگی دارد و از مدار خارج شدن آن، بر همه چیز اثر می گذارد، بر این باور بودند که دخل و خرج بیت المال باید زیر نظر و حاکم باشد: (ذاکری، 1379) از آن هاست، شناخت آنچه وارد بیت المال می شود و آنچه از آن خارج می گردد (ذاکری، 1385، ج2، ص183). امام علی علیه السلام از مقدار موجودی بیت المال می پرسند و از کارگزاران خود می خواهند مازاد بر مصرف را به مرکز بفرستند تا در راه بینوایان و برای جبران کاستی ها هزینه شود. ایشان با اطلاع از مقدار موجودی بیت المال می توانند برای کمک به مستضعفان جامعه، تصمیم مناسب بگیرند و بهتر عمل کنند. بنابر این، از کارگزاران به صورت مستمر مقدار موجودی بیت المال را درخواست می کردند. از آن جمله است: نامه هایی که امیرالمؤمنین علیه السلام برای سلیمان صرد خزاعی، کارگزار جَبُّلْ (بلاذری، 1417، ج 2، ص 166؛ محمودی، بی تا، ج5، ص351؛ ذاکری، 1385، ج 2، ص 183)؛ قدامه بن عجلان، کارگزار کسکر (بلاذری 1417ق، ج 2، ص 160؛ محمودی، بی تا، ج5، ص350ق؛ ذاکری، 1385، ج 2، ص 327)؛ نعمان بن عجلان، کارگزار بحرین (یعقوبى، بی تا، ج2، ص 201؛ محمودی، بی تا، ج5، ص16؛ ذاکری، 1385، ج 2، ص 344-345)؛ عبداللّه بن عبّاس، کارگزار بصره (ابن ابی الحدید، 1337، ج16، ص 196؛ ابن میثم بحرانی، 1362، ج 4، ص 499؛ ابن قتیبه، 1388ق، ص 151) ارسال داشتند. 2. گزارش از افرادِ به کار گماشته توسط امام علی علیه السلام: امیرالمؤمنین علی علیه السلام، سعد، وابسته خود، را به بصره گسیل داشتند تا خراج منطقه را بازرسی کند و به ایشان گزارش دهد (ابن ابی الحدید، 1337، ج 16، ص 196؛ ذاکری، 1385، ج1، ص 371). در اینجا، سعد از طرف امام علیه السلام مأمور شد تا خراج منطقه را ایشان گزارش دهد و مازاد آن را به کوفه انتقال دهد. در عبارت مزبور، در نام شهر اختلافاتی وجود دارد که در برخی کتب گفته شده است: امام علیه السلام سعد را نزد زیاد، که جانشین عبدالله بن عبّاس در بصره بود، فرستاد (ابن ابی الحدید، 1377، ج 16، ص 196) و در برخی کتب تاریخی گفته شده است: سعد را به فارس نزد زیاد فرستادند (یعقوبی، بی تا، ج 2، ص 204). با بررسی های به عمل آمده در منابع تاریخی، معلوم گردیده است که چون عبدالله بن عبّاس از طرف امام علی علیه السلام پس از جنگ با ناکثین (جنگ جمل در سال 36ق)، والی بصره، همچنین والی شهرهای فارس، اهواز و کرمان شده بود و از سوی دیگر، عبدالله بن عبّاس، زیادبن عبید (زیادبن ابیه) را جانشین و عامل خود در بصره قرار داده بود (ابن قتیبه، 1388ق، ص 151؛ ابن ابی الحدید، 1337، ج 16، ص 196؛ ابن میثم بحرانی، 1362، ج 4، ص 499)؛ احتمال داده می شود به خاطر گستردگی ولایت عبدالله بن عبّاس، این اشتباه پیش آمده باشد؛ زیرا منطقه بصره و شهرهای فارس، اهواز و کرمان در اختیار عبدالله بن عبّاس بود. از سوی دیگر، زیاد نیز عامل عبدالله بن عبّاس در بصره بود که طبیعتاً با نبود عبدالله بن عبّاس، وی اختیارات این شهر ها را نیز در دست داشت. ازجمله افرادى که آن حضرت نظارت بر کارکرد کارگزاران و گزارش عملکرد آنها را بر عهده او گذاشته بودند، مالک بن کعب ارحبى است. مالک بن کعب از افراد مورد اعتماد آن حضرت و فرماندار منطقه عین التمر بود که حضرت طى نامه اى به او دستور دادند تا به منطقه عراق برود و بر عملکرد کارگزاران امام علیه السلام در آن منطقه، نظارت و کنترل داشته باشد و نتیجه را به ایشان گزارش دهد (خدمتی و دیگران، 1381، ص 116). ایشان در قسمتى از نامه شان به او چنین نگاشتند: کسى را به عنوان جانشین خود قرار ده، و خود به همراه گروهى از یارانت (به منظور نظارت بر عملکرد و رفتار کارگزاران منطقه عراق و گزارش به امام علیه السلام) بیرون برو، و تمام سرزمین عراق را منطقه به منطقه بگرد و از چگونگى اعمال و رفتار کارگزاران و مسئولان آنها جویا شو و بر سیره و روش عمل آنان نظارت داشته باش (یعقوبی، بی تا، ج 2، ص 204؛ قاضی ابویوسف، بی تا، ص 118). امیرالمؤمنین علی علیه السلام برای نظارت و کنترل بیشتر، از افراد مورد اعتماد، همچون مالک بن کعب استفاده می کردند و به گزارش های وی ترتیب اثر می دادند؛ همان گونه که در نامه ایشان بررسی عملکرد کارگزاران و نظارت بر روش و شیوه عملکرد آنها تأکید شده است. 3. گزارش مردمی: استفاده از گزارش های مردمی، با همه دشواری هایی که دارد، اگر دقیق و با برنامه انجام گیرد انقلاب شگرفی در جامعه پدید می آورد. این کار هزارها چشم را به پاییدن و نگریستن در کار کارگزاران حکومتی وامی دارد و این تلاش سترگ همگانی، نهاد ها، اداره ها و سازمان های دولتی را تقویت می کند. امیرالمؤمنین علی علیه السلام در اولین اقدام خویش، برای آنکه ارتباط مردمی حفظ گردد مکانی را برای برقراری این ارتباط قرار دادند. ابن ابی الحدید می نویسد: بیت القصصِ امام علی علیه السلام مخصوص مراجعات و شکایات بود (تقوی دامغانی، 1370، ص 95). امام علیه السلام شعار نمی دادند که به مردم بها می دهند و مردم را در جایگاه بالایی قرار می دهند، بلکه همه توان خود را برای آنان به کار می برند و در گزارش هایی که آنان از مشکلات خود نسبت به کارگزاران ارسال می کردند، سخت به تکاپو می افتادند و پی گیری می کردند، هرچند کوچک باشد. مردم قبیله بنی تمیم به امام گزارش دادند کارگزار او، عبد الله بن عبّاس در بصره، بر ایشان سخت گرفته است. امام علیه السلام در نامه ای، ابن عبّاس را از این کار باز داشتند: بدان که بصره امروز جایگاه شیطان و کشتزار فتنه هاست. با مردم آن به نیکی رفتار کن، و گره وحشت را از دل های آنان بگشای. بدرفتاری تو را با قبیله "بنی تمیم" و خشونت با آنها را به من گزارش دادند، ... آنها با ما پیوند خویشاوندی و قرابت دارند. صله رحم و پیوند با آنان پاداش، و گسستن پیوند با آنان کیفر الهی دارد. پس مدارا کن، ای ابو العبّاس ـ که خدا تو را بیامرزد- آنچه را از دست و زبان تو، از خوب و یا بد، جاری می شود در آن شریکیم. سعی کن تا خوش بینی من نسبت به تو استوار باشد، و نظرم دگرگون نشود. بدرود (نهج البلاغه، بی تا، ص 375). امام علیه السلام چنین نبود که به گزارش های مسلمانان و یا وفاداران خود بها بدهند، بلکه به تمامی گزارش ها از مردمانی که در قلمرو حکومت او می زیستند و مسئول آسایش و امنیت آنان بودند، بها می دادند و به آنها با دید احترام می نگریستند. ازجمله دهقانان ایرانی از برخوردهای خشن کارگزار حضرت در منطقه خود، به نام عمروبن سلمه ارحبی، شکایت کردند. آن حضرت در نامه ای، وی را از برخورد خشونت آمیز با آنان، بازداشتند و نکته هایی درباره شیوه برخورد با مردم، به وی یادآور شدند (یعقوبى، بی تا، ج 2، ص 203؛ محمودی، بی تا، ج 5، ص 27). اهمیتی را که امام به گزارش های مردمی می دادند و جایگاهی را که برای مردم باور داشتند، در نمونه هایی ذکر می شود: سوده، دختر عماره هَمْدانی، به نزد حضرت علی علیه السلام آمد، تا گزارشی از کارکرد کارگزار ایشان در شهر خود، ارائه دهد. در آن هنگام، امام علیه السلام در حال نماز گزاردن بودند. نماز را کوتاه کردند و از سوده پرسیدند، حاجتی داری؟ سوده گزارش خود را از کارگزار اداره خراج و مالیات ارائه داد. امام علیه السلام از این گزارش، بسیار اندوهگین شدند و چشمانشان اشکبار گردید. در حال گریه، رو به آسمان کردند و گفتند: بار خدایا، تو بر من و آنان گواهی! من آنان را بر ستم به آفریده های تو فرمان نداده ام. امام علیه السلام، سپس قطعه پوستی را بیرون آوردند و ابتدا این آیه شریفه را بر آن نوشتند: قَدْ جاءَتْکُمْ مَوْعِظَه مِنْ رَبِّکُم (یونس: 57) و آن گاه افزودند: وقتی نامه مرا خواندی از اموالی که در دست توست، [زکات و مالیات] نگه داری کن تا از سوی ما کسی به نزدت آید و آن را بگیرد (محمودی، بی تا، ج4، ص144). با توجه به انواع گزارش های آشکار، که بیان گردید، به سبب آنکه آن حضرت برای حقوق مردم اهمیت بسزایی قایل بودند و هرگز بی عدالتی را در هیچ شرایطی نمی پذیرفتند، از هیچ تلاشی برای احقاق حقوق مردم کوتاهی نمی کردند. در این میان، گزارش های مردمی و از هر قشری، به ویژه قشر مستضعف، به علت آنکه بیش از دیگران به عدالت نیاز دارند (نهج البلاغه، 1379، ن 53، ص 583) مورد توجه ایشان بود و پس از بررسی، به آن ترتیب اثر می دادند. ب. گزارش های مخفی گزارش های مخفی در حکومت علوی برای بازخورد عملکرد کارگزارن بسیار مثمرثمر بود و نشان می داد گزارش هایی که کارگزاران به امیرالمؤمنین علیه السلام می دهند با واقعیت مطابقت دارد یا خیر؟ و یا اصلاً آیا کارگزار تحت امر توانایی لازم برای اداره حوزه کاری خود را دارد یا نه؟ در این زمینه نیز امام علیه السلام به مالک اشتر دستور می دهند که بر کارگزاران مأموران مخفی بگمارد: سپس رفتار کارگزاران را بررسی کن، و جاسوسانی (گزارشگرانی) راستگو و وفا پیشه بر آنان بگمار که مراقبت و بازرسی پنهانی تو از کار آنان، سبب امانت داری و مهربانی با رعیّت (مردم) خواهد بود (همان، ن 53، ص 579). امام علی علیه السلام، استان داران و فرمان دارانی را منصوب می کردند. آنها نیز کارگزارانی برای انجام فعالیت های موظف به کار می گرفتند. امام علیه السلام برای انجام دقیق کارها و بازخورد صحیح از عملکردها و در نهایت، تعالی سازمان، به والیان تأکید می کنند افرادی مطمئن و راستگو برای گزارش دهی بگمارند. امام علی علیه السلام، ابوالاسود دوئلی را که گزارش دقیقی از دستبرد ابن عبّاس، کارگزار بصره، به امام داد، ستودند و کار او را خیرخواهی برای امام مسلمانان دانستند: از آنچه در نامه ات برای من نوشته بودی آگاه شدم. از کسی مانند تو زیبنده است که برای امام مسلمانان و امّت اسلامی خیرخواه باشد و اداگر امانت باشد و به جانبداری از حق بپردازد و از ستم فاصله بگیرد. درباره آنچه نوشتی، به همکارت نامه نوشتم؛ ولی به وی نگفتم که تو درباره او به من نامه نوشته ای. از آنچه نزد توست مرا آگاه کن و از آگاهاندن من دریغ نورز. این از چیزهایی است که توجه به آن، به صلاح امّت اسلامی است. تو شایسته این گونه گزارش ها هستی؛ حق واجبی است از جانب خدا بر عهده تو. (محمودی، بی تا، ج5، ص 324؛ ذاکری، 1385 ج2، ص 468) یکی از افراد امام علیه السلام، گزارش داد: کارگزار حکومت تو، عثمان بن حنیف، بر سر سفره اشراف می نشیند و با آنان نشست و برخاست دارد. امام علیه السلام به او نگاشتند: اما بعد، ای پسر حنیف، به من گزارش داد ه اند که مردی از سرمایه داران بصره تو را به مهمانی خویش فراخوانده و تو به سرعت به سوی آن شتافته ای؛ خوردنی های رنگارنگ برایت آورده اند و کاسه های پر از غذا پی در پی جلوی تو نهاده اند. گمان نمی کردم مهمانی مردمی را بپذیری که نیازمندانشان با ستم محروم گردیده و ثروتمندانشان بر سر سفره دعوت شده اند. اندیشه کن در کجایی و بر سر کدام سفره می خوری! پس غذایی که حلال و حرام بودنش را نمی دانی دور بیفکن، و آنچه را به پاکیزگی و حلال بودنش یقین داری مصرف کن (نهج البلاغه، 1379، ن 45، ص 553). امام علی علیه السلام پس از آنکه زمام امور را در دست گرفتند، به درمان این بیماری مزمن و مسری برخاستند. در دوران حکومت خود، هرگاه گزارشی علیه کارگزاری می رسید که از مسیر حق سربرتافته و به بیت المال، بسان مال خود می نگرد و قلمرو حکومت خود را بوستانی برای خود و خویشان و نزدیکان خود می داند و بسان چهارپایان در آن چراگاه می چرخد، حضرت خیلی زود بازتاب نشان می دادند و با کارگزار سر از فرمان برتافته برخورد می کردند؛ آن گونه که با زیادبن ابیه، کارگزار فارس؛ یزیدبن قیس، کارگزار اصفهان (محمودی، بی تا، ج5، ص 13)؛ منذربن جارودعبدی، کارگزار استخر فارس؛ و مصقلهبن هبیره شیبانی، فرماندار اردشیر خرّه (فیروزآباد) از شهرهای فارس، برخورد کردند. امیرالمؤمنین علیه السلام به منذربن جارود عبدی چنین نگاشتند: در مال خدا، برای خویشانت، که به نزدت می آیند، گشاده دستی می کنی و گویا این مال ها را از پدر و مادرت به ارث برده ای! به خدا سوگند می خورم، اگر این گزارش درباره ات راست باشد شتر اهل تو و بند کفشت از تو بهترند...؛ زیرا خیانت به مال مسلمانان و از بین بردن دستاورد کارکرد آنان، خشم خداوند را برمی انگیزد (بلاذری، 1417ق، ج2، ص 163). امیرمؤمنان علیه السلام در نامه ای به مصقلهبن هبیره شیبانی نوشتند: گزارشی از تو به من داده اند که اگر چنان کرده باشی خدای خود را به خشم آورده ای، و امام خویش را نافرمانی کرده ای: خبر رسیده است که تو غنیمت مسلمانان را، که نیزه ها و اسب هایشان گرد آورده و با ریخته شدن خون هایشان به دست آمده، به اعرابی که خویشاوندان تواند و تو را برگزیده اند، می بخشی! به خدایی که دانه را شکافت و پدیده ها را آفرید، اگر این گزارش درست باشد نزد من خوار شده و منزلتت سبک گردیده است. پس حق پروردگارت را سبک مشمار، و دنیای خود را با نابودی دین آباد نکن، که زیان کارترین انسانی. آگاه باش، حق مسلمانانی که نزد من یا پیش تو هستند در تقسیم بیت المال مساوی است. همه باید به نزد من آیند و سهم خود را از من بگیرند (نهج البلاغه، 1379، ن 43، ص 551). امام علیه السلام در آن زمان که ابزار پیک رسانی بسیار ابتدایی، رفت و آمدها دشوار، وسیله در نوردیدن بین شهرها اسب و شتر و قاطر، و گذر از راه ها سخت بود، خیلی زود از جریان های شهرهای دور و نزدیک آگاه می شدند، و این حکایت از شبکه خبرگیری و گزارش دهی و گزارش گیری بسیار دقیق و برنامه ریزی شده ای می کند امام علیه السلام نسبت به آن اهتمام داشتند (ذاکری، 1379). به نظر می رسد حضرت بیشتر به گزارش های مخفی اهمیت می دادند و نامه های متعدد ایشان به کارگزاران، دلیل بر این مطلب است؛ زیرا مراقبت و بازرسی پنهانی نه تنها موجب بررسی ملموس ترِ عملکرد کارگزاران می شود، بلکه به گفته خود حضرت، سبب امانت داری و مهربانی با رعیّت (مردم) می گردد (نهج البلاغه، 1379، ن 53، ص 579). در واقع، نوعی خود کنترلی برای کارگزاران ایجاد می کند و به طور طبیعی، یکی از اهداف حکومت، را که احقاق حقوق مردم و عدالت خواهی است، محقق می گرداند. ارتباط افقی ارتباطات افقی به آن دسته ارتباطات گفته می شود که پیام به صورت افقی در سطح نمودار سازمانی حرکت می کند؛ بدین معنا که افرادی که در یک سطح سازمانی قرار گرفتهاند و هیچگونه سمت رئیس و مرئوسی با یکدیگر ندارند ارتباط خاصی با یکدیگر برقرار می کنند. این ارتباط، معمولاً برای هماهنگی میان قسمت های گوناگون سازمان انجام میگیرد و بیشتر برای حل مشکلات، دادن اطلاعات مفید، از بین بردن تضادها و تعارضات و غیره به کار می رود (گُلدهابر، 1990، ص 113). امیرالمؤمنین علی علیه السلام نیز در مجالس مشورتی، از مشاوران و وزیران خود در مسائل گوناگون مانند گماردن کارگزاران، نحوه آرایش جنگی در جنگ ها و نمونه هایی از این قبیل استفاده می نمودند. درواقع، ارتباط افقی در این جلسات مشهود بود. از نمونه هاى مشورت آن حضرت با یاران خویش، نظر خواهى از مهاجران و انصار پیش از جنگ صفیّن بود. آن بزرگوار پیش از اینکه آهنگ شام کنند، مهاجران و انصار را فراخواندند و پس از حمد و ثناى الهى فرمودند: ما قصد حرکت به سوى دشمن خود و شما را داریم. پس نظر مشورتى خود را به ما ارائه دهید (مجلسی، 1403ق، ج 32، ص 397). البته توجه به این نکته مهم است که در مشورت هایی که در گماردن کارگزاران صورت می گرفت، تصمیم نهایی با شخص امیرالمؤمنین علیه السلام بود. در آنجا که عبدالله بن عبّاس از حضرت برای ابقای معاویه پس از مرگ عثمان به عنوان استاندار شام درخواست نمودند، حضرت مخالفت نمودند و به وی فرمودند: تو حق داری نظر مشورتی خود را به من بگویی و من درباره آن می اندیشم. پس اگر بر خلاف نظرت تصمیمی گرفتم باید اطاعت کنی (نهج البلاغه، 1379، ح 321، ص707). این سخن امام علی علیه السلام از منبع وحی و کلام خداوند متعال الهام گرفته است، آن گاه که خطاب به پیامبر گرامی صل الله علیه و آله می فرماید: وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّه (آل عمران: 159)؛ در کارها با آنها مشورت کن. پس آن گاه که تصمیم گرفتی بر خدا توکل نما (خدمتی و دیگران، 1381، ص 105). ولی در جایی که مالک اشتر در آغاز خلافت امام علی علیه السلام، پیشنهاد ابقای ابوموسی بر ولایت کوفه را بر اساس سابقه ابوموسی و نفوذ او در بین قبایل یمنی و مردم کوفه، به امام داد (چلونگر، 1387، ص 291)، حضرت امیر علیه السلام هر چند خود از ابقای ایشان راضی نبودند، اما به خاطر مصلحت ها و پافشاری های برخی از یاران خود، با کراهت تصمیم به ابقای وی گرفتند (شیخ مفید، 1413ق، ص 295؛ محمودی، بی تا، ج 1، ص 275). البته عملکرد بعدی ابوموسی و ایستادن او در مقابل امام علی علیه السلام چیزی نبود که مالک انتظار آن را داشته باشد. بنابراین، اولین فردی بود که به مخالفت با ابوموسی پرداخت و با قاطعیت، او را از امارت کوفه پایین آورد (چلونگر، 1387، ص 291). ارتباط مورّب در مقابلِ ارتباطات افقی (بین هم ردیفان) و ارتباطات عمودی، ارتباطات موّرب نیز وجود دارد. در ارتباطات موّرب، پیام در سطوح گوناگون سلسله مراتب سازمانی یا خارج از سلسله مراتب اداری مبادله می شود. این نوع ارتباط به منظور هماهنگی، یکی کردن و جامعیت ارتباطات افقی است (صفرزاده، 1384، ص 39). امام علیه السلام بدون توجه به سلسله مراتب سازمانی و ساختار سازمانی، نامه ای به زیادبن ابیه، عامل و جانشین عبدالله بن عبّاس در بصره (ابن ابی الحدید، 1337، ج16، ص 196؛ بحرانی، 1362، ج 4، ص 499؛ ابن قتیبه، 1388ق، ص 151) نوشتند: من به راستى، به خدا سوگند مى خورم، اگر به من گزارش کنند که در اموال عمومى خیانت کرده اى، کم یا زیاد، چنان بر تو سخت بگیرم که کم بهره شدی و در هزینه عیال، درمانده و خوار و سرگردان گردى (نهج البلاغه، 1379، ن 20، ص501). در حکومت علوی، خیانت در هر زمینه، به ویژه بیت المال قابل پذیرش امام علیه السلام نیست. بنابراین، مستقیماً وارد عمل می شدند که در این زمینه نیز به عاملِ عبدالله بن عبّاس نامه نوشتند؛ همان گونه که در سازمان های امروزی، به مسئول تحت امر نامه می نویسند تا بررسی شود (دیوان سالاری اداری)، ولی حضرت برای اینکه حقوق مردم را مسئله ای مهم می دانستند؛ درنگ در این زمینه را نمی پذیرفتند؛ و بدون واسطه، آن را به زیادبن ابیه متذکر گردیدند. نتیجه گیری مسیر ارتباطی حکومت علوی به سه نوع ارتباط عمودی، افقی و موّرب تقسیم می شود. ارتباط عمودی نیز به دو نوع ارتباط رو به بالا و ارتباط رو به پایین تقسیم می گردد. ازآن رو که امیرالمؤمنین علی علیه السلام به حقوق مردم و توزیع عادلانه خدمات، ثروت و امکانات توجه بسیار داشتند، از هر نوع ارتباطی که سریع تر به این مهم دست یابد استفاده می کردند، تا جایی که مستقیماً به عاملِ والی (معاونِ والی) برای رفع مشکل، نامه می فرستادند و تذکرات لازم را گوشزد می فرمودند و در صورت تکرار، او از سمت خود برکنار می کردند. بنابراین، حضرت امیر علیه السلام طبق شرایط، بهترین نوع ارتباط (ارتباط موّرب) را برای هماهنگی بیشتر انتخاب می کردند. در بین گزارش های مخفی و گزارش های آشکار، گزارش های مخفی به علت ایجاد امانت داری و مهربانی نسبت به مردم (ایجاد خود کنترلی بین کارگزاران) از اهمیت بالایی برخوردار بود و در بین انواع گزارش های آشکار، گزارش های مردمی به علت اینکه بیشتر نیازمند عدالت هستند، دارای اهمیت بسزایی است. مسیر ارتباطات در حکومت علوی را می توان مانند یک نظام ارتباطی پویا از آن یاد کرد؛ زیرا سرعت انتقال اطلاعات در این مسیر ارتباطی، در زمان خود بسیار بالا بود و این نوع جریان ارتباطی سریع در آن شرایطِ حسّاس، که امیرالمؤمنین علی علیه السلام درگیر جنگ های داخلی بودند، ضروری به نظر می رسید و به همین سبب، ایشان فرایند ارتباطات را به صورت نظام مند و پویا طرح ریزی کرده بودند تا از یک سو، عملکرد کارگزاران خود را ارزیا بی نمایند و از سوی دیگر، فعالیت های گروه های مخالف حکومت اسلامی را کنترل و در صورت لزوم با آنها مقابله نمایند. منابع سید رضی، ابوالحسن محمد ابن الحسین موسوی الرضی، نهج البلاغه، 1379، بی تا مصحح، صبحی صالح، قم، دار الهجره. سید رضی، ابوالحسن محمد بن الحسین موسوی الرضی، نهج البلاغه، 1379، ترجمه محمد دشتی، قم، انتشار مشهور. ابن ابی الحدید، عزالدین ابوحامد، 1337، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی. ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، 1388ق، المعارف ابن قتیبه، تحقیق ثروت عکاشه، چ دوم، القاهره، دار المعارف. بحرانی، میثم بن علی بن میثم، 1362، شرح نهج البلاغه تهران، دفتر نشر الکتاب. بلاذرى، احمد بن یحیى ، 1417ق، انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، چ، بیروت، دار الفکر. تقوی دامغانی، سیدرضا، 1370، نگرشی بر مدیریت اسلامی، تهران، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی. خدمتی، ابوطالب و دیگران، 1381، مدیریت علوی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه. چلونگر، محمدعلی، 1387، روابط و تعاملات مالک اشتر نخعی با امام علی علیه السلام، در: مجموعه مقالات همایش مالک اشتر، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره. ذاکری، علی اکبر، 1379، اصلاح ساختار اداری در حکومت علوی، حوزه، ش 101 و 102 بازیابی شده در 21/1/1393، از: ذاکری، علی اکبر، زمستان 1385، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین علیه السلام، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی. http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/4518/5093/45375 رابینز، استیفن پی، 1385، رفتار سازمانی، ترجمه علی پارساییان و سید محمد اعرابی، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی. رضائیان، علی، 1380، مبانی سازمان و مدیریت، تهران، سمت. سید جوادین، سید رضا، 1383، نظریه های مدیریت و سازمان، تهران، نگاه دانش. صفرزاده، حسین، 1384، طراحی و تبیین الگوی ارتباطات سازمانی در فرآیند کارآفرینی سازمانی با تاکید برشرکت های پخش سراسری در ایران، پایان نامه دکتری، مدیریت، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران. قاضی ابو یوسف، بی تا، الخراج، بیروت، دارالمعرفه. مفید، محمد بن محمد، 1413ق، أمالی، قم، کنگره شیخ مفید. محمودی، محمد باقر، بی تا، نهج السعاده، بیروت، مؤسسه التضامن الفکری. مجلسی، محمد باقر، 1403ق، بحار الانوار، چ دوم بیروت، دار إحیاء التراث العربی. موسوی، محسن باقر، 1380، مدیریت و نظام اداری از دیدگاه امام علی علیه السلام، ترجمه سید حسین سیدی، مشهد، به نشر. یعقوبى، احمد بن ابى یعقوب، بی تا، تاریخ یعقوبى، بیروت، دار صادر. Goldhaber, G.M, 1990, Organizational Communication, Brown pub محمدمهدی نادری قمی: استادیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). محمود رستمی اول: دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). پژوهش های مدیریتی - سال سوم، شماره دوم، پیاپی 8، انتهای متن/
94/06/15 - 02:23
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 21]
-
گوناگون
پربازدیدترینها