واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: بازتولید کودتای آمریکایی 28 مرداد 1332 از منظر سرمایه اجتماعی شهروندان - دکتر محمدحسن الهی منش* تهران - ایرنا-نیک می دانیم که کودتای آمریکایی 28 مرداد 1332 که به طور همه جانبه با طرح اطلاعاتی و حمایت مالی و برنامه اجرایی سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا و همچنین آژانس اطلاعات مرکزی ایالات متحده آمریکا(سیا) بر ضد دولت ملی دکتر محمد مصدق به انجام رسید، در آمریکا از آن با عنوان "عملیات آژاکس" یاد می شود.
ظهور مجدد و موثر دکتر مصدق در عرصه سیاست ایران، تنها پس از اشغال کشور از سوی متفقین و برکناری رضاشاه ازسلطنت ممکن شد؛ طی چند سال اول حکومت محمدرضا شاه پهلوی، به تعبیر دکتر محمد علی(همایون) کاتوزیان، از تحلیل گران خبره اقتصاد سیاسی ایران معاصر نوعی "دموکراسی نیم بند" در اتمسفر سیاسی ایران حاکم شد که به تعبیری، نه استبداد شاهی و دیکتاتوری رضا شاهی به قوت خود باقی بود و نه زمینه ها و بسترهای درازمدت دموکراسی در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی فراهم بود؛ هرچند که تشکل ها و گروه ها و دسته جات گوناگون به ویژه حزب توده، تنها به اصطلاح حزب رسمی و گسترده و فعال کشور، در این جو پس از خفقان رضاشاهی اجازه فعالیت یافته بودند و مثل قارچ در فضای تخمیری و باکتری گونه جغرافیای سیاست و در گستره اقشار اجتماعی ایران امکان فعالیت پیدا کرده بودند.در واقع، در نخستین انتخابات پس از رضاشاه دوره چهاردهم مجلس شورای ملی آغاز به کار کرد و در انتخابات مذکور بود که دکتر مصدق بیشترین رای را در تهران کسب کرد و سپس توسط اقلیت ملی گرای مجلس طرحی تصویب شد که بر اساس آن به دولت اجازه نمی داد بدون اجازه مجلس، پیرامون نفت با خارجی ها مذاکره صورت گرفته و یا به کشوری امتیاز غیرقانونی دهد.متعاقب این وضعیت و سپری شدن مجلس پانزدهم، مجلس شانزدهم در مرحله اول انتخابات با تقلب گسترده حکومتی مواجه شد که پس از رسوایی سیاسی و زوال نسبی اقتدار حکومت پهلوی دوم، مجددا انتخابات برگزار شد و در این مجلس بود که راه برای تصویب طرح ملی شدن صنعت نفت ایران فراهم شد و با پافشاری اقلیت مجلس، قانون ملی شدن صنعت نفت ایران به تصویب رسید و محمدرضا شاه با توشیح آن، زوال مشروعیت حکومت غیرمشروع خود را تسریع کرد و متقابلا سرمایه اجتماعی مخالفان و منتقدان نظامی سیاسی پهلوی دوم افزایش یافت؛ چرا که بدین وسیله هم مرحوم آیت الله سید محمد کاشانی و مرحوم دکتر محمدمصدق بیش از گذشته به یکدیگر نزدیک شدند و اعتماد میان آنها فزونی یافت و همچنین امکان مشارکت آحاد مختلف شهروندان ایران معاصر به تبعیت از دو رهبر ملی (مصدق) و مذهبی (کاشانی) افزایش پیدا کرد.به عبارت دیگر، این مقطع تاریخی از یک سو به مثابه نقطه عطف زوال مشروعیت و کاهش اعتماد و به حداقل رسیدن مشارکت اقشار مختلف اجتماعی در برابر حکومت غیرمردمی محمدرضا شاه پهلوی بود و از سوی دیگر، بازتولید افزایش سرمایه اجتماعی ملی گرایان و اسلام گراهای آن مقطع تاریخی ایران معاصر بود که البته اتفاقات نامیمون چند ماهه دولت ملی مصدق و اختلافات ایشان با آیت الله کاشانی مانع استمرار وحدت ملیون و مذهبیون شد و چنین وضعیتی در حکم آب گل آلودی شد که علاوه بر سوء استفاده قدرت های خارجی به ویژه روسیه به زعم خود و همچنین انگلستان و آمریکا به سهم خویش، صحنه سیاست ایران بار دیگر دچار افراط و تفریط مراجع داخلی و خارجی شد و با فرصت طلبی کودتاگران از خلا قدرت در ایران، پوپولیسم اجتماعی امکان ظهور و بروز پیدا کرد و "شعبان بی مخ ها" و "رمضان یخی ها"، به قیمت ناچیزی ابزار استکبار جهانی شدند و با تخریب اموال عمومی و نادیده گرفتن منافع ملی، یک بار دیگر "وندالیسم اجتماعی" را در اذهان مورخان بصیر و محققان آگاه تداعی کردند.در شصت و دومین سالگرد این کودتای شوم و رخداد نامیمون، هر یک به سهم خویش جا دارد که دفتر بی تحریف تاریخ معاصر ایران را به طور علمی و بدون رویکرد پیش داوری ارزشی و جانبدارانه واکاوی کرده و از تجربیات تلخ آن مقطع تاریخی عبرت گرفته و از نکات ارزنده و برگ های زرین آن تحولات سیاسی اجتماعی الگو بگیریم و در مجموع، به این کلید راهگشای قفل اجتماعی - سیاسی ایران اسلامی واقف شویم که هر چه هست در وحدت ملی، انسجام اجتماعی و اعتماد سیاسی میان نخبگان و تاثیرگذاران سیاست داخلی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی بوده و به خوبی بدانیم که حضرت محمد(ص)، ابتدا "عبد" و سپس "رسول" خدا می باشد و در همین راستا، انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) که در 22 بهمن 1357 به پیروزی رسید، مصادره به مطلوب هیچ گروه و جریان خاصی نبوده و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، از مطالبات و تقاضاهای جدی کلیه شهروندان ایران اسلامی و به علاوه، تمامی آحاد جامعه ایران بوده که جملگی سرمایه اجتماعی ایران اسلامی هستند.----------------------------------------------------------------------------------* استاد دانشگاه
28/05/1394
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ایرنا]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 20]