واضح آرشیو وب فارسی:سیری در ایران: آب انبار امامزاده که نوع مصالح و خصوصیات معماری بنا نشان از قدمت بیش از سیصد سال آن دارد واقع شدن بنا در کنار امامزادهای متعلق به دوران صفوی نیز به تعیین قدمت بنا در عهد صفوی قطعیت بیشتری میدهد. در خصوص وجه تسمیه بنا نیز قابل ذکر است به دلیل واقع شدن بنا در کنار امامزاده به این نام خوانده شده است.بنای آب انبار امامزاده به مساحت ۱۰۲ متر مربع در جوار امامزاده مامانیک و یکی از دروازههای ورودی قدیم ندوشن واقع شده است. مصالح به کار رفته در بنا سنگ، ساروج، آجر و خشت است. مخزن با پلان دایرهای شکل به عمق تقریبی ۵ متر ایجاد شده و نمای بیرونی مخزن تماماً از سنگ میباشد. سه هواکش خشتی یکطرفه در اطراف مخزن موجود بوده که یکی از آنها برای تعریض کوچه مجاور تماماً تخریب شده است.درگاه ورودی با آجر و خشت ساخته شده و پوشش سقف آن کاهگل است. منبع تأمین آب آن نیز قنات بوده است.
آب انبار امامزاده در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۳۰۲۳ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. تاریخچه آب انبار :
آب انبار در کشورهای یونان و روم نیز از این شیوه برای ذخیره آب استفاده میشد.
آب انبار در ایران :
شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک بخش عمده ای از ایران، تأثیر ژرف و بنیادی در خلق پدیدههای گوناگون معماری این سرزمین گذاشته است.
ریزشهای آسمانی در ایران، به جز ناحیه شمالی و سواحل دریای مازندران، در بقیه نواحی بسیار کم است. به همین دلیل، از دیرباز در بیشتر دشتهای وسیع ایران، برای دسترسی به آب، تلاش چشمگیری صورت گرفته و ایرانیان با بهره جستن از تمامی تواناییهای خود، دهها کیلومتر قنات حفر کرده اند. آنها در کنار ساخت قناتها و سدها، به ذخیره سازی آبهای فراوان زمستانی برای به مصرف رساندن آنها در فصلهای گرم سال نیز توجه داشته اند و برای تحقق این مساله، «آبانبار» را بنیان گذاشته اند.
آبانبارها علاوه بر نقش مهمی که در زندگی روزمره مردم داشته اند، از موقعیت خاصی نیز در فرهنگ و اعتقادات مردم این سرزمین، بهره مند بوده اند. پیوند میان آب و آیینهای مذهبی، در دوران بعد از اسلام نیز در ایران ادامه یافت؛ به گونه ای که نیایشگاههای آناهید، جای خود را به مصلیهای شکوهمند خارج از شهر داد.
آبانبارها در بافت شهرهای حاشیه کویر، مرکز بسیاری از آبادیها و شهرکها و محلهها بودهاند و در بسیاری از محلهها بزرگترین و چشمگیرترین واحد معماری به شمار میروند.
فن ساختمان و شیوه معماری در ساختمان آبانبارها دارای اعتبار خاصی است؛ چرا که سازندگان این واحدها با دقت و نکتهسنجی بسیار، به مسایل عمده ای چون میزان فشار آب بر کف و سطح آبانبار، مساله اندود داخل بنا، تهویه، تصفیه و جلوگیری از آلودگی آب، توجه کامل داشتهاند.
هنر تزیین نمای خارجی این آبانبارها، به خصوص سردر ورودی آنها و در برخی از موارد، انتخاب اشعار جالبی برای کتیبه بالای سردر، همگی نشان دهنده آن است که این بناها با بسیاری از ویژگیها و روحیات ساکنان پیرامون خود، ارتباط نزدیک و مستحکمی داشته اند.
دلایل وجودی آبانبار :
دلایل جمعآوری و نگهداری آب در آبانبارها را میتوان به صورت زیر دسته بندی کرد:
الف) تبخیر شدن آب در اثر تماس مستقیم با گرمای خورشید و جریان هوا
ب ) فاسد شدن آب در هوای آزاد
ج) گرم شدن آب به علت تابش نور خورشید
عملکرد و ارکان آبانبارها :
انواع آبانبارها از نظر نوع عملکرد و ارکان :
۱٫ آبانبارهای خصوصی: این آبانبارها در خانههای شهری و یا روستایی، عموماً در زیر ساختمان یا در زیر سطح حیاط ساخته میشوند. مخازن این آبانبارها معمولا مکعب یا مستطیل هستند و سقفی مسطح یا گهوارهای دارند. در این نوع آب انبارها اگر مخزن زیر حیاط خانه ساخته میشده، برداشت آب از آنها با دلو و از راه دریچهای که در سقف یا نزدیک به سقف بوده، به وسیله تلمبه دستی انجام میگرفته است. اما چنان چه مخزن در زیر قسمت مسکونی ساخته می شد معمولاً دسترسی به آب از طریق پاشیر صورت میگرفت. این مخازن، عمدتا یک هواکش یا بادگیر برای تهویه دارند که تا بام خانه امتداد مییابد. گنجایش برخی از این آبانبارها برای تامین مصرفی سه تا چهار سال یک خانه، کافی است.
«ایران به جز چند رود بزرگ و متوسط که با بهرهمند بودن از سرچشمههای برفگیر، در تمامی طول سال جریان دارند، عمده رودها در بخش کوتاهی از سال، آب در بستر دارند و بیشترشان از میانه بهار تا پایان پاییز، خشک و بی آب هستند.»
۲٫ آبانبارهای عمومی: این آبانبارها اکثراً بناهای بزرگ و چشمگیری هستند و سازندگان آنها حکام و اعیان یا مردان نیکوکار محلی بودهاند که هزینه ساخت آنها را از بیتالمال یا از اموال خویش میپرداخته اند.
الف) آبانبارهای شهری: معمولاً در مراکز محلهها و در کنار امکان مذهبی، آموزشی، رفاهی و تجاری ساخته میشدند. نمونههای بازمانده از این آبانبارها نشان میدهد که آنها نسبت به انواع دیگر دارای ظرفیت بیشتری بوده و می توانستند نیاز محلات پرجمعیت شهری را برای ماهها تأمین کنند.
اهمیت حیاتی این بناها موجب میشد که در انتخاب نوع مصالح و کیفیت ساختمان آنها شود و افزودن بر بخشها و اجزای ضروری، جلوخانهایی بزرگ، سردر و هشتی، پلههای پهن، بادگیرهای بلند و همچنین تزیینات گوناگون در آنها به کار رود.
۲_ب) آبانبارهای روستایی: عموماً در میدانهای مرکزی روستاها ساخته میشدند. این آبانبارها معماری بسیار ساده ای داشتند و از مصالح موجود در محل و بیشتر بدون تزیینات و پیرایهها، شکل میگرفتند.
۲-ج) آبانبارهای قلعه ای: این آبانبارها بسیار ساده و اغلب به صورت حوضهای سرپوشیدهاند. مخزن آنها نسبتاً کوچک و عمیق است و به شکل چاهی سریع در قسمت مرکزی آبانبار ساخته میشده است. برخی از آنها به نحوی با مجموعه بناهای قلعه ترکیب شدهاند که بتوانند آب باران که روی بامها و صحن قلعه روان میشود، جمع آوری و ذخیره کنند.
معماری آبانبارهای داخل کاروانسراها را میتوان تاثیر گرفته از این نوع آبانبارها دانست و در این گروه مطالعه کرد. این بناها معمولاً به صورت حوضهایی سرپوشیده در میان حیاط و روی محورهای اصلی کاروانسرا ساخته میشدند.
۲-د) آبانبارهای میانراهی: این آبانبارها معمولا در مسیر جادههای کاروانرو و در کنار کاروانسراها شکل میگرفتند. آنها مخازن استوانهای و پوشش گنبدی دارند و برخی نیز اطاق و کلاه فرنگیهایی برای استراحت مسافران و خواندن نماز دارند.
۲-ه) آبانبارهای بیابانی: معمولاً در بیابانهای خشک و به منظور سیراب کردن دامها ساخته میشدند. مخازن این آبانبارها معمولا چهارگوش ساخته میشده و دیوارهایشان حدود دو متر بالاتر از سطح زمین بوده است.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: سیری در ایران]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 95]