تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1834204561
چالش های هویتی فراروی هویت دین محور انقلاب اسلامی ایران
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
چالش های هویتی فراروی هویت دین محور انقلاب اسلامی ایران
هویت دین محور انقلاب اسلامی ایران با سه چالش عمده رشد هویت های مدرنیستی ـ سکولاریستی غربی، ناسیونالیسم افراطی با تأکید بر باستان گرایی و قوم گرایی ـ فرقه گرایی انحرافی مواجه بوده است.
بخش اول چکیده از ابتدای انقلاب اسلامی ایران تاکنون هویت دین محور انقلاب اسلامی هویت مرکزی جامعه ایران بوده است؛ اما هویت دینی انقلاب اسلامی با چالش هایی مواجه بوده که این پژوهش محور کار خود را حول بررسی و تبیین این چالش ها و ارائه راهکارهایی در راستای تقویت هویت دین محور انقلاب اسلامی قرار داده است. یافته های این پژوهش بر این مبنا است که چالش هایی هویتی فراروی هویت دین محور انقلاب اسلامی ایران را می توان بر محور سه چالش عمده 1. هویت سکولاریستی تأثیر پذیرفته از مدرنیته و ارزش های لیبرال دموکراسی غرب 2. هویت باستانی ـ شاهنشاهی گرایی با آرمان های ناسیونالیسم افراطی قبل از اسلام 3. هویت برگرفته از قوم گرایی و فرقه گرایی انحرافی تجزیه و تحلیل کرد. همچنین خصومت غرب علیه هویت دین محور انقلاب اسلامی نیز توانسته این چالش ها را تقویت کند. در همین راستا این پژوهش در راستای رفع چالش ها راهکارهایی ارائه داده که بر محور نهادینه کردن عدالت در لایه های مختلف جامعه و همچنین تحول در مبانی و منابع علوم انسانی متناسب با ارزش های بنیادین جامعه ایران قرار داده است. واژگان کلیدی هویت دینی، انقلاب اسلامی، سکولاریسم، ناسیونالیسم افراطی، بنیادگرایی فرقه ای ـ قومی. مقدمه با پیروزی انقلاب اسلامی ایران هویت جدیدی بر مبنای گفتمان دین محور موجود در انقلاب اسلامی که متکی بر محورهای عدالت محوری و استکبارستیزی بوده شکل گرفته است. هویت دین محور جدید توانست تا حدود زیادی محورها و منابع هویت بخش و آلترناتیو های رقیب را به حاشیه براند، ولی با چالش هایی نیز مواجهه بود که ریشه در یک فرایند تاریخی و همچنین ساختار کنونی نظام بین الملل دارد. بحث از مسئله «هویت» در سطوح گوناگون آن در جامعه ایران سابقه ای طولانی دارد و به نوعی می توان ریشه آن را در اندیشه روشنفکران و نویسندگان عصر مشروطه به بعد جستجو کرد. با این حال، به نظر می رسد در چند سال اخیر مباحث مربوط به هویت، به ویژه بحث «هویت ملی» توجه اندیشمندان رشته های گوناگون علوم اجتماعی را به خود جلب کرده است. انتشار مداوم کتاب ها، رساله ها و مقالات گوناگون، برگزاری برخی نشست ها و همایش ها و تداوم پژوهش و بررسی در این زمینه مؤید این امر است. (حسینی و دیگران، 1383) امروزه پژوهش ها و پیمایش های متعدد جامعه شناسان، روان شناسان و سایر پژوهشگران رشته های علوم اجتماعی نشان می دهد که در جامعه ایران مسئله هویت، با توجه به مقتضیات داخلی و خارجی، همچنان موضوعیت دارد. (حاجیانی، 1379: 220 ـ 216) بیشتر فعالیت های صورت گرفته در زمینه روند شکل گیری هویت دین محور انقلاب اسلامی و چالش های فراروی آن بر مبنای شناسایی مسئله و نه ارائه راهکار هایی سازنده در زمینه رفع این چالش ها بوده است؛ در همین راستا پژوهش حاضر با توجه به اهداف تحقیق، سعی در پاسخ گویی به دو سؤال اصلی است: 1. چالش های فراروی هویت دین محور انقلاب اسلامی ایران کدامند؟ 2. راهکار ها در راستای برطرف کردن چالش ها چیست؟ فرضیه این پژوهش بر این مبناست که هویت دین محور انقلاب اسلامی با سه چالش عمده هویتی 1. هویت سکولاریستی غربی که منشأ آن ورود مدرنیته وارداتی غربی به جامعه ایران است؛ 2. هویت ناسیونالیسم افراطی که منشأ آن شاهنشاهی ـ باستانی گرایی است و 3. هویت بنیادگرایی فرقه ای ـ مذهبی و قوم گرایی در مناطق خاص کشور مواجه بوده است که در مرحله اول متأثر از یک فرایند تاریخی و در مرحله بعد متأثر از ساختار نظام بین الملل با توجه به ماهیت سلطه ستیز انقلاب اسلامی ایران است. این پژوهش در راستای پاسخ گویی به سؤال دوم و ارائه راهکارها، دو موضوع محوری نهادینه کردن عدالت در لایه های مختلف جامعه ایران و همچنین تغییر و تحول در منابع علوم انسانی را به عنوان دو راهکار اساسی مورد بررسی قرار داده است. این پژوهش متشکل از سه بخش است که در بخش اول این تحقیق مفهوم هویت از جنبه های گوناگون مورد بررسی قرار می گیرد. در بخش دوم سه چالش عمده ذکر شده، به عنوان چالش های پیش روی هویت دین محور انقلاب اسلامی مورد تجزیه و تحلیل قرا می گیرد و بخش سوم این تحقیق نیز محور کار خود را ارائه راهکارهایی برای رفع این چالش ها قرار داده است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای روش کیفی و روش گردآوری داده های منابع کتابخانه ای و اینترنتی است. هویت؛ تعریف مفاهیم از دیدگاه های مختلف هویت یا «identity» هر چند مفهومی جدید است و در مطالعات جامعه شناختی دو سده اخیر به یکی از مباحث مهم جامعه شناسی تبدیل شده است، اما بحثی ریشه دار در تاریخ بشری است و ادیان، مکاتب و اندیشمندان بسیاری درصدد پاسخ بدان برآمده اند. هویت در بردارنده دو بعد متناقض نماست: بعد همسانی و بعد تمایز. اولین معنای آن بیانگر مفهوم تشابه مطلق است: این با آن مشابه است. معنای دوم آن به مفهوم تمایز است که با مرور زمان سازگاری و تداوم را فرض می گیرد. به این ترتیب به مفهوم شباهت از دو زاویه مختلف راه می یابد و مفهوم هویت به طور هم زمان میان افراد یا اشیاء دو نسبت محتمل برقرار می سازد: از یک طرف شباهت و از طرف دیگر تفاوت. (جنکینز، 1381: 5) در جامعه شناسی تعاریف مختلفی از هویت ارائه شده است. مانوئل کاستلز معتقد است: هویت سرچشمه معنا و تجربه برای مردم است ... . برداشت من از هویت، در صورتی که سخن از کنشگران اجتماعی باشد، عبارت است از فرایند معناسازی بر اساس یک ویژگی فرهنگی یا مجموعه به هم پیوسته ای از ویژگی های فرهنگی که بر منابع معنایی دیگر اولویت داده می شود. (کاستلز، 1380: 2 / 22) تاجفل هویت اجتماعی را با عضویت گروهی پیوند می زند و آن را متشکل از سه عنصر می داند: عنصرشناختی (آگاهی از اینکه فرد به یک گروه تعلق دارد)، عنصر ارزشی (فرضیاتی درباره پیامدهای ارزشی مثبت یا منفی عضویت گروهی) و عنصر احساسی (احساسات نسبت به گروه و نسبت به افراد دیگری که رابطه ای خاص با آن گروه دارند). بر این اساس هویت اجتماعی از دیدگاه تاجفل عبارتست از: آن بخش از برداشت یک فرد از خود که از آگاهی او نسبت به عضویت در گروه (های) اجتماعی همراه با اهمیت ارزشی و احساسی منضم به آن عضویت سرچشمه می گیرد. (Eden sor, 2002: 9) هویت، شناسه ای است که فرد یا گروهی از افراد برمبنای آن خود را تعریف می کنند و از دیگران متمایز می سازند. این شناسه، مبنای شکل گیری قالب های رفتاری و چارچوب های گفتاری آنها می شود و نحوه تعامل و دادوستدشان را با دیگران تنظیم می کند. بنابراین، هویت، منوط به شکل گیری یا وجود رابطه میان افراد با یکدیگر است و از این نظر واقعیتی گروهی دارد. به بیان دیگر هر چند می توان از هویت فردی سخن گفت، اما افراد هویت خود را در تعلق گروهی و تصور این همانی با گروه یافته و باز تعریف می کنند. به این معنا هویت مدنی نیز نوعی شناسه است که فرد را از خلال روابط ممکن و جاری در جامعه مدنی باز می شناساند. (Ibid: 10) در یک جمع بندی کلی از نظریات مختلف، هویت درک هر شخص از خود و هویت اجتماعی درک هر شخص از خود و دیگران از یکسو و درک دیگران از خود و غیر خودی از سوی دیگر است. بنابراین هویت اجتماعی امری ذاتی نیست بلکه محصول توافق بوده و همواره در حال ساخته شدن است. درباره اینکه هویت، محصول توافق و مبتنی بر شباهت و تفاوت باشد یا تفاوت و تمایز عامل اصلی ایجاد آن قلمداد شود، در میان اکثر قریب به اتفاق نظریه پردازان هویت، اجماع وجود دارد. اما درباره کاربرد معانی، باب چون و چرا همچنان گشوده است. بیشتر روان شناسان و نظریه پردازان شخصیت، هویت را امری فردی و شخصی دانسته اند و معتقدند دو جنبه و معنای هویت (شباهت و تفاوت) معطوف به ویژگی های شخصیتی و احساسی فرد هستند. اما برخلاف این نگرش که هویت را نوعی استقلال، تداوم و تمایز شخصی تلقی می کنند، روان شناسان اجتماعی و جامعه شناسان بر این باورند که هویت (حتی هویت فردی) امری غیر شخصی و به عبارتی امری اجتماعی است که به واسطه دیالکتیک بین فرد و جامعه شکل می گیرد. (Ibid: 15) از دیدگاه این افراد، هر چند هویت معمولاً در نگرش و احساسات شخصی افراد نمود پیدا می کند ولی زمینه و بستر شکل گیری آن، زندگی جمعی است و تصویری که شخص از خود می سازد و یا آگاهی و احساس فرد نسبت به خود، بازتاب نگرش دیگران نسبت به اوست. هویت، امری چندلایه است که از سطح فردی شروع می شود و به سطوح گروهی، ملی و فراملی نیز می رسد. به همین علت پژوهشگران رشته های گوناگون علوم اجتماعی نظیر روان شناسی، جامعه شناسی و علوم سیاسی با توجه به علایق و اهداف خود هر یک از این سطوح را بررسی می کنند. در واقع، باید گفت که هویت مسئله ای میان رشته ای است. اصولاً هویت امری ثابت و بدون تغییر و دگرگونی نیست، بلکه همواره مؤلفه های اصلی آن دچار تغییر و تحول می شوند؛ به همین دلیل، به نظر می رسد که مسئله هویت برای هر نسل به طور خاص مطرح می شود. سرانجام، هویت ها در سطوح و لایه های مختلف فردی، جمعی و یا ملی ممکن است دچار تعارض بشوند. مانند تعارض هویت های دینی، قومی، جنسی، شغلی، محلی و ملی. این تعارضات بر اثر عوامل مختلفی ایجاد می شود. اما به نظر می رسد یکی از مهم ترین آنها در سطح ملی، زمانی روی می دهد که در برخی از نظام ها تلاش می شود که با استفاده از ابزار قدرت، نوعی «هویت سازی» انجام دهند. (کمالی اردکانی، 1383: 330 ـ 315) مفهوم هویت و تفسیر ارائه شده از آن، همواره همراه با تحولات سیاسی اجتماعی جوامع بشری، در معرض تغییر بوده است؛ انسان ها در طول تاریخ در کنار هویت فردی دارای هویت جمعی نیز بوده اند که عنصر پیوند آنها به اجتماع است. مفهوم مد نظر در ارتباط با هویت در این پژوهش، هویت اجتماعی است که کارکرد انسجام اجتماعی جامعه را بر عهده دارد. بررسی تاریخی منابع و روند هویت یابی در جامعه ایران ایران به عنوان یک کشور، با سابقه تاریخی شکوهمند از جایگاه ویژه ای در فرهنگ و تمدن جهان برخوردار است. ایران با قرارگیری در گذرگاه تاریخی جهان، توانسته با خیلی از تمدن های مشهور جهان از ابتدا تاکنون در ارتباط باشد و علاوه بر اثرگذاری بر این تمدن ها از فرهنگ و تمدن های مختلف هم تأثیر پذیرد. از آنجایی که هویت یک عنصر ثابت و بدون تغییر نیست و در طی زمان با توجه به منابع موجود تغییر خواهد کرد، هویت جمعی در جامعه ایران نیز در گذرگاه تاریخی با تحولاتی روبه رو بوده که در این بخش مورد بررسی قرار خواهد گرفت. از طرف دیگر برای درک روند هویت یابی در جامعه امروزی نیاز به یک بررسی جامعه شناسانه تاریخی داریم؛ زیرا ریشه هویت دین محور انقلاب اسلامی را باید در یک پروسه تاریخی و در ادامه این روند بررسی کرد و نه به عنوان یک رویداد یک باره تلقی نمود. در این راستا در این بخش به صورت جامعه شناسی تاریخی منابع هویت بخش جامعه ایرانی را مورد بررسی قرار خواهیم داد. به طور کلی سیکل تاریخی منابع هویت ساز و روند هویت سازی در جامعه ایران حول دو محور 1. ورود اسلام به ایران که منجر به هم زیستی عناصر قدیم جامعه ایرانی (قبل از اسلام) با عناصر اسلامی در قالب هویت تلفیقی ایرانی ـ اسلامی و 2. رویارویی جامعه ایران با غرب و مدرنیته که منجر به بحران هویتی در جامعه ایران شد، قابل بررسی می باشد. 1. هویت ایرانی ـ اسلامی (تلفیقی) بعد از ورود اسلام بعد از ورود اسلام به جامعه ایران، تلفیق سازگاری از هنجار ها و آرمان های ایرانی با ارزش های اسلامی به وجود آمد که تا مدت زیادی با هم در تعامل بودند. بر اساس گفتمان باستان گرایی و در اندیشه سیاسی حاصل از آن، نظم مقدس و نظم الهی بر تمام وجوه زندگی فردی حاکمیت دارد. این اعتقاد منجر به حمایت از اندیشه سیاسی فره شاهی شد که در این نظام فکری، شاه شخص مستبدی نیست. بلکه علی رغم اینکه همه قدرت در دست اوست، دارای فضایل خاصی است و حقیقت را می داند و لذا در این گفتمان، دین و سیاست با هم آمیخته است. (رجایی، 1382: 94) بدین ترتیب می توان گفت که نظام اعتقادی و الهیات ایرانی ایجاب می کند که سیاست، سرشتی قدسی داشته باشد. به بیان دیگر شهریار ایرانی، فرمانروایی الهی و نماینده خداوند بر روی زمین و خویشکاری او عرصه تحقق قدرت الهی در عرصه خشکی است. شهریاران زمینی همچنین عامل برقراری سامان هستی و نبرد با برهم زنندگان این سامان کیهان شناختی است (اشه) که در نهایت تاریخ با پیروزی هواخواهان راستی (اشونان)، بدی برچیده می شود و بدین ترتیب فلسفه قدسی تاریخ به کمال می رسد. نظریه فرمانروایی الهی که از دل اصل پیوند دین و سیاست در اندیشه ایرانی برمی خیزد از جمله پایدارترین نظریه ها در طول دوره حیات بشری به حساب می آید. الگوی شهریاری ایرانی به سبب انسجام نظری همچون پارادایم ثابت به دوره پس از ورود اسلام به ایران منتقل و با استحاله الگوی خلافت به سلطنت به شیوه اساسی کشورداری ایرانی تبدیل شده است. اندیشه ایرانی در دوره باستان به اتکای غنای فکری و فرهنگی توان و امکان پاسخ گویی به پرسش های اساسی، در حوزه سیاست و جامعه را یافته است. (قادری و رستم وندی، 1385: 123) اسلام با معرفت شناسی، جهان بینی و انسان شناسی ایرانیان هم گونی های بسیاری داشت. مابعد الطبیعه و اشراقی گرایی ایرانی در اسلام نیز مورد تأکید قرار گرفت و اسلام، جهانی متشکل از عرصه مادی و معنوی را ترسیم کرد که برای ایرانیان ناآشنا نبود. بنابراین علی رغم اینکه اسلام، بنیان فکری ایرانیان را دچار تحول اساسی کرد، اما در حوزه فرهنگ عمومی و آداب و رسوم بومی با تسامح مصلحانه برخورد کرد و تأثیر عمیقی در اصلاح فرهنگ از خود برجای گذاشت؛ به طوری که باید از هویت تلفیقی در این حوزه یاد کرد که این امر با گسترش تشیع در ایران قدرت بیشتری گرفت. (فوزی، 1384: 101) مروری بر متون موجود در باب هویت و هویت ملی در جامعه ایران نشان می دهد که تقریباً همه ایشان اذعان دارند که مؤلفه های هویت ملی در ایران در عصر حاضر از سه حوزه «ایران»، «اسلام» و «غرب» متأثرند. (ر.ک: سروش، 1370: 123؛ شایگان، 1380: 166؛ جهانبگلو، 1381: 113) از نظر این نویسندگان به دنبال حیات مشترک و طولانی دو حوزه اول، مؤلفه های هویت ملی ایرانی ـ اسلامی تا دوران قاجاریه به میزان زیادی با یکدیگر سازگاری یافته اند. به دنبال آشنایی و تحمیل عناصر مدرن غربی به فرهنگ و هویت ایرانی از اوایل سده نوزدهم میلادی و به طور مشخص از هنگام شکست ایران در جنگ های ایران و روسیه، شاهد بروز نوعی بحران در «هویت ملی» جامعه ایرانی در تقابل با این پدیده نو ظهور هستیم. 2. بحران هویتی بعد از رویارویی با غرب و مدرنیته با تولد انسان مدرن در عصر رنسانس، عصر تازه ای در تاریخ تمدن بشری به وجود آمد که خواهان تعریف جدیدی از هویت خود بود «من مدرن به عنوان فاعلی خودمختار ظهور کرد که دلیل وجودی خود را در هستی خود جستجو می کرد و نه در اصول متعالی و ورای جامعه». (توحید فام، 1380: 3) ورود مدرنیته به غرب نقاط دیگر جهان را به شیو ه های متفاوتی تحت تأثیر قرار داد؛ جامعه سنتی ایران نیز در تعاملات خویش با غرب بدون تأثیر باقی نماند و در نتیجه، این برخورد منجر به پیدایش لایه سوم در هویت جامعه ایران در کنار لایه های هویت ایرانی ـ اسلامی شد. عصر آشنایی و رویارویی با مدرنیته آغاز دوره جدیدی در هویت ایرانیان است؛ چراکه تا آن زمان ایرانیان به ساختار خاصی از روابط اجتماعی و سیاسی عادت کرده بودند که تلفیقی از لایه های باستانی و اسلامی هویت ایرانی بوده است و آشنایی با پدیده ای جدید منجر به پرسش هایی درباره هویت خود شد. نحوه مواجهه ایرانیان با تمدن غرب مهم ترین پدیده فرهنگی ـ تاریخی ایران پس از مواجهه آن با اسلام است. جنگ های ایران با روسیه، نقطه آغاز روابط پیوسته ایران با غرب می باشد. شکست ایران در این جنگ ها و تحمیل قرارداد های گلستان و ترکمانچای به ایران، سیاستمداران و متفکران کشور را به فکر ریشه یابی آن و چاره جویی به منظور جلوگیری از تکرار آن در آینده واداشت. (بهنام، 1375: 19) همین شکست ها در کنار امتیازات دیگری که شاهان قاجار به کشور های استعماری انگلیس و روسیه دادند، زمینه شکل گیری نهضت مشروطه را به وجود آورد. در جریان نهضت مشروطه شاهد دودستگی بین مشروطه خواهان هستیم که ناشی از تقابل دو نیروی متأثر از سنتی ـ اسلامی و مدرنیته غربی در ایران بوده است. (عنایت، 1372: 285) در واقع می توان گفت نهضت مشروطه و افتتاح دارالشوری تا حدودی متأثر از ورود مدرنیته به ایران بوده و از همین زمان به بعد شاهد دودستگی در میان نخبگان سیاسی و مذهبی هستیم. این تضادها متأثر از تقابل دو نیروی متمایز سنتی ـ مذهبی و مدرنیتـه ـ غربـی بوده است و اولین جریان روشنفکری غربی که به صورت جدی راه پیشرفت و عقب ماندگی ایران را در تبعیت از مدرنیته غربی می دانستند در همین زمان شکل گرفت. بعد از جنگ جهانی اول و روی کار آمدن رضاشاه و به عبارتی دوره پهلوی اول روند مدرن سازی ایران وارد فاز جدیدی شد. اصلاحات و نوسازی فرهنگی رضاشاه بر سه محور ناسیونالیسم باستان گرا، تجدد گرایی و مذهب زدایی می چرخید. از جمله اقدامات رضاشاه در محور نخست می توان به تأسیس نهادهای نو پدید، ترویج باستان گرایی با تأکید بر یکتانژادی آریایی، پرداختن به تاریخ شاهان قدیم و نشان دادن عظمت دولت های شاهنشاهی، تأسیس فرهنگستان زبان فارسی، بازسازی آثار باستانی ایران ـ که به زعم شاه، سیمای درخشان تمدن پرشکوه ایران باستان بودند ـ و برگزاری جشن هزاره فردوسی اشاره کرد. تجددگرایی و تضعیف ارزش های دینی، بخشی از برنامه های نوسازی فرهنگی دولت رضاشاه محسوب می شد؛ چراکه از نظر رضا شاه ریشه دار بودن تفکر دینی و مبانی ارزشی حاکم بر جامعه ایران مانع جدی بر سر راه فرآیند مدرن سازی به شمار می رفت. از این رو دولتمردان رژیم سلطنتی از راه رواج بی قیدی و تحقیر نهاد های دینی و سنت های ملی ـ مذهبی پیکار خود را علیه مذهب آغاز کردند. (زریری: 1384: 25) تمامی این اقدامات و اصلاحات فرهنگی در پی ایجاد هویت ملی جدید صورت می گرفت و جوهره اصلی آنها تأکید بر ناسیونالیسم بود. اندیشه های ناسیونالیستی رضا شاه بر تاریخ ایران باستان آن هم بر نژاد آریایی تکیه داشت. با فروپاشی استبداد رضاخانی که نماینده ناسیونالیسم تجددگرا بود، در دهه نخست عصر پهلوی دوم جامعه ایرانی شاهد شکل گیری ناسیونالیسم ضد استعماری بود که محصول آن نهضت ملی کردن صنعت نفت است. ولی رفته رفته و با قدرتمند شدن محمدرضا شاه ادامه نوسازی جامعه ایران در امتداد دوران پهلوی اول ادامه پیدا کرد. شاه با استفاده از ابزار سرکوب مخالفان ـ متشکل از واحد پلیس، ارتش و ساواک ـ توانست یک دولت اقتدارگرای سلسله مراتبی تأسیس کند؛ وی از ابتدای دهه 1340با حمایت غرب فصل تازه ای را در ساختار اجتماعی ایران گشود و ایران را به دوره تازه ای از عصر نوسازی وارد کرد و آن را عصر تمدن بزرگ نامید. (زریری: 1384: 26) بدین ترتیب دوره دوم تجددگرایی آمرانه آغاز شد و مظاهر و تجلیات تمدن غرب وارد جامعه ایران شدند، بدون اینکه در این اقتباس منطق و عقلانیتی به کار رفته باشد. باستان گرایی، مدرنیسم اجباری و دیگر سیاست های فرهنگی عصر پهلوی سرانجام به بروز شکاف ها، تعارضات و تنش های فرهنگی در جامعه ایرانی منجر شدند. هویت ایرانی در طول تاریخ علی رغم تأثیرپذیری از برخوردهای فرهنگی و تمدنی متعدد و نیز تحمل فراز و نشیب ها، به ویژه در معرض قرارگرفتن تهاجمات اقوام دور و نزدیک همچنان توانسته بود بر یک محور و اساس واحد، تداوم خود را در بستر تاریخ تثبیت کند. اما با ظهور تجددگرایی و مدرنیسم به دلیل توجه و پرداختن بیش از حد ایرانیان به ظواهر تمدن جدید (تمدن غرب) سرانجام در میان عناصر این هویت (به ویژه در میان دو عنصر مهم دین و ملیت) شکاف ایجاد شد و در این مدت، بیش از هر چیز سیاست های تجددگرایانه مبتنی بر الگو های باستانی ایران و افراط در تقلید از ظواهر نوین غرب، در ایجاد این بحران مؤثر بودند. (زریری، 1384: 24) چنان که می توان بخش اعظم انقلاب 57 را در واکنش به این بحران دانست. 3. انقلاب اسلامی و هویت دین محور جامعه ایران احیای هویت اسلامی در ایران را می بایست در بطن و ادامه رویداد تاریخی بحران هویت در جوامع اسلامی در تقابل با مدرنیته غربی تجزیه و تحلیل کرد؛ در واقع این رویداد حاکی از نهادینه شدن هویت و ارزش های اسلامی در لایه های زندگی جمعی جوامع اسلامی و ایران در یک روند تاریخی است که در هویت دین محور انقلاب اسلامی به عنوان یک واکنش به مدرنیته غربی ظهور کرد. تجربه نقش روحانیت شیعی در اداره حرکت های مردمی در جنبش مشروطه و نهضت ملی شدن نفت، همگی نمودهای بارزی از ریشه دار بودن هویت اسلامی یا به تعبیر دقیق تر وضعیت رسوب شدگی هویت اسلامی در بطن جامعه ایران بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار دولت جدید که محصول دگرگونی عمیق در ساختار سیاسی کشور بود، فصل جدیدی از مناسبات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آغاز شد. تأسیس دولت نوپدید، برآیند ائتلاف مهم ترین نیروهای چالش گر علیه حاکمیت پیشین و استقرار نظمی جدید مبتنی بر ارزش های دینی بود. این ارزش ها، بنیان گفتمان جدیدی بود که در واکنش به فرآیند فروپاشی همبستگی های سنتی در عصر پهلوی پدیدار شد. (لویس، 1378: 35) نخبگان مذهبی پس از انقلاب، سخت دل مشغول پالایش اخلاقی جامعه بودند؛ جامعه ای که ارزش های غربی، آن را دچار بحران هویت کرده بود. آنان با انتقاد از دستاوردهای تمدن غیر دینی غرب، طرح پیشین نوسازی را آماج حمله های خود کردند و به تعبیر برخی صاحب نظران، «سیاست اسلامی» را که مسئله ای اخلاقی است، جایگزین الگوهای نوسازی غربی کردند. این همان سیاست «بازگشت به خویشتن» است که اندیشمندان مسلمانی نظیر جلال آل احمد و علی شریعتی نیز آن را دنبال و تبلیغ می کردند و واکنشی در برابر اقدامات نوگرایانه رژیم پهلوی بود. (کمالی اردکانی، 1382: 228) در سخن پایانی می توان گفت که تجدید هویت اسلامی در تقابل با مدرنیته غربی که با بروز انقلاب اسلامی همراه شد، یک رویداد یکباره نبوده است. بلکه ریشه در یک جریان تاریخی رویارویی جوامع اسلامی با مدرنیته غربی دارد که ثمره این برخورد در انقلاب اسلامی ایران نمود پیدا کرد. انقلاب اسلامی توانست با بهره گیری از نظام معنایی و اندیشه ای بدیع و عمیق ـ یعنی توسل به آموزه های اصیل دینی خود ـ هویتی نوین و تحول ساز ایجاد کند و با ایجاد هویتی معناساز و معنابخش درصدد برآمد تا با بهره گیری از فرهنگ بومی ـ اسلامی خود هویتی نو و متمایز بر پایه بنیان های ارزشی و آموزه های دینی شکل دهد. منابع و مآخذ احمدلو، حبیب و عماد افروغ، 1381، «رابطه بین هویت قومی با هویت ملی در بین جوانان تبریز»، فصلنامه مطالعات ملی، سال چهارم شماره 3، پاییز 81 .
اشتیاقی، معصومه و دیگران،1391، «اینترنت وهویت دینی دانشجویان، مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه مازندران»، فصلنامه مطالعات ملی، ویژه نامه شماره 2.
بهنام، جهانبخش، 1375، ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران، فرزان روز.
توحید فام، محمد، 1380، «معمای هویت»، فصلنامه پژوهش، سال ششم، شماره 22و23، پاییز و زمستان80 .
جلایی پور، حمید رضا، 1385، «فراز و فرود جنبش کردی 1367 ـ 1357»، فصلنامه مطالعات ملی، سال هفتم، شماره2.
جنکینز، ریچارد، 1381 ، هویت اجتماعی، تورج یار احمدی، تهران، شیرازه.
جهانبگلو، رامین، 1381، موج چهارم، تهران، نشر نی.
حاجیانی، ابراهیم، 1379، «تحلیل جامعه شناختی هویت ملی در ایران و طرح چند فرضیه»، فصلنامه مطالعات ملی، سال دوم، شماره پنجم، پاییز79.
حافظ نیا، محمدرضا و مراد کاویانی، 1385، «نقش هویت قومی در همبستگی ملی، مطالعه موردی: قوم بلوچ»، مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان، جلد بیستم، شماره 1.
حسنی، محمد، 1384، موجودیت غرب و رسانه های تکنولوژیک، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما.
حسینی مؤخر، سید محسن و دیگران، 1383، کتاب شناسی هویت ایرانی، تهران، مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس.
خبرگزاری های بزرگ جهان چه نقشی در توسعه ارتباطات بین الملل دارند، برگرفته از: http://download-soft.com رجایی، فرهنگ، 1382، مشکله هویت ایرانیان امروز، ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ، تهران، نشر نی.
زریری، رضا، 1384، «تجددگرایی و هویت ایرانی در عصر پهلوی»، ماهنامه اندیشه وتاریخ سیاسی ایران معاصر، سال چهارم شماره 40، دی ماه.
سروش، عبدالکریم، 1370، «سه فرهنگ»، در: رازدانی و روشنفکری و دینداری، تهران، صراط. شایگان، داریوش، 1380، افسون زدگی جدید، هویت چهل تکه و تفکر سیار، ترجمه فاطمه ولیانی، تهران، فرزان روز. عبدالکریمی، بیژن، 1383، مونیسم یا پلورالیسم (تحلیل و نقد دیدگاه داریوش شایگان در افسون زدگی جدید)، تهران، یادآوران.
علوی، پرویز، 1374، زبان انگلیسی تخصصی علوم سیاسی و روابط بین الملل، ج 1، تهران، علوم نوین.
عنایت، حمید، 1372، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، خوارزمی.
فوزی تویسرکانی، یحیی، 1384، امام خمینی و هویت ملی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
قادری، حاتم و تقی رستم وندی، 1385، «اندیشه ایرانشهری (مختصات و مؤلفه های مفهومی)»، فصلنامه علمی پزوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا، سال شانزدهم، شماره 59، تابستان85 .
کاتوزیان، محمدعلی همایون، 1372، استبداد، دمکراسی و نهضت ملی، تهران، نشر مرکز.
ــــــــــــــ ، 1380، تضاد دولت و ملت، نظریه تاریخ و سیاست در ایران، ترجمه علیرضا طیب، تهران، نشر نی.
ــــــــــــــ ، 1384، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران، نشر مرکز.
کاستلز، مانوئل، 1380، عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ؛ قدرت هویت، ج 2، ترجمه حسن چاوشیان، تهران، طرح نو.
کمالی اردکانی، علی اکبر، 1382، «نگاهی تاریخی به سیر تحول مردم سالاری در اندیشه متفکران مسلمان»، فصلنامه راهبرد، شماره 28، تابستان82 .
ــــــــــــــ ، 1383، «بحران هویت و عوامل تشدید آن در ایران»، در: مجموعه مقالات هویت در ایران، (به اهتمام) علی اکبر علیخانی، تهران، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
لاندو، جیکوب، 1382، پان ترکیسم، یک قرن در تکاپوی الحاق گری، ترجمه حمید احمدی، تهران، نشر نی.
لویس، برنارد، 1378، زبان سیاسی اسلام، غلامرضا بهروزلک، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم.
منتظر قائم، مهدی و احسان شاقاسمی، 1387، «اینترنت و تغییرات اجتماعی در ایران، نگاهی فرا تحلیلی با تأکید بر جوانان»، مجله جامعه شناسی ایران، دوره نهم شماره 3 و 4، پاییز و زمستان87 .
موثقی، سیداحمد، 1372، جنبش های اسلامی معاصر، تهران، سمت.
هرسیج، حسین و علی اصغر ستوده، 1391، «تأثیر جنبش های مردمی ـ اسلامی اخیر بر منابع قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران و آمریکا در خاورمیانه»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال نهم، شماره 30، پاییز91.
هودشتیان، عطاء، 1383، مدرنیته، جهانی شدن و ایران، تهران، چاپخش.
ولایتی، علی اکبر، 1378، بحران های هویت تاریخی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
Eden sor, Tim, 2002, National identity, Popular Culture and Everyday Life, Oxford: Berg. رضا سیمبر: عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه گیلان. علی اصغر ستوده: دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه گیلان. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی 36 ادامه دارد...
94/02/29 - 05:57
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 46]
-
گوناگون
پربازدیدترینها