واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: تونلهاي وحشت در معادن
داخلي- عليرضا نورايي :
معدنكاري مادر صنايع ديگر و در عين حال پرحادثهترين فعاليت اقتصادي در كشورهاي داراي ذخاير زيرزميني محسوب ميشود. به اين سبب كارگري در معادن، به ويژه زير زمين از خطرناكترين پيشههاست.
در اين ميان معادن زغالسنگ بهعنوان قاتل درجه يك كارگران شناخته ميشوند. زغالسنگ كه از دير باز، به ويژه بعد از انقلاب صنعتي اروپا، منبع انرژي مهمي محسوب شده است در حالي سهم 24 درصدي از كل مصرف انرژي دنيا را بهخود اختصاص داده است كه انتظار ميرود اين سهم در سال 2030 به 27 درصد برسد. بنابر اين تهيه زغالسنگ به امري راهبردي براي كشورهاي در حال توسعه تبديل شده است.
با مشاهده آماري از شديدترين حوادث معدني دنيا طي دو دهه اخير، درمييابيم كه تهيه اين ماده ارزشمند چندان هم ساده نيست:
- نوامبر2004، انفجار معدن زغالسنگ چين ژياشان 166 كشته بر جاي گذاشت.
- فوريه 2005، در انفجار گاز در معدن زغال سنگ سان ژياوان چين 214 نفر كشته شدند.
- سپتامبر 2006، ريزش سقف معدن زغالسنگ در اثر انفجار در استان شرقي خارقند دهها كشته برجا گذاشت.
- مارس 2007، در معدن زغال سنگ سيبري روسيه، انفجار 110 معدنچي را به كام مرگ فرستاد.
- مي2007، انفجار معدن يابي ليانايا واقع در سيبري روسيه جان 38 نفر را گرفت.
- سپتامبر 2007، بارش شديد باران باعث ايجاد سيل در معدن زغال سنگي در استان شرقي شاندونگ چين شده و جان 181 معدنچي را گرفت.
- اكتبر 2007، عدهاي از3200 نفري كه 24 ساعت در عمق 2200 متري معدن طلاي الاندسراند به دام افتادند، كشته شدند.
شديدترين حادثه ثبت شده در تاريخ معدنكاري جهان، مرگ 1572 معدنچي در معدن هونكيكو در منچوري تحت اشغال ژاپن در اثر انفجار گرد زغال است.
در اين آمار نام چين بيش از ديگر كشورها به چشم ميخورد. اين كشور رسيدن به بالاترين رشد اقتصادي و حفظ آن را سر لوحه فعاليتهاي اقتصاديش قرار داده است. چين با داشتن 13 درصد از ذخاير قابل استحصال زغالسنگ جهان، سومين دارنده ذخاير بزرگ اين ماده معدني است و با توليد 3/2 ميليارد تن زغالسنگ در سال، سهم بزرگي از مصرف 4/5 ميليارد تني جهان را بهخود اختصاص داده است. معدنچيان اين كشور را ميتوان از قواي محركه اصلي توسعه شتاب زده و در عين حال قربانيان اين توسعه دانست، چراكه سالانه هزاران كارگر، كه گاهي به گفته منابع غيردولتي تعدادشان به 20 هزار نفر بالغ ميشوند، در معادن اين كشور جان خود را از دست ميدهند.
آفريقاي جنوبي از ديگر كشورهايي است كه حوادث معدني در آن تلفات قابل توجهي بر جا ميگذارد. اين كشور كه پايه اقتصاديش را استخراج از معادن به ويژه طلا و الماس تشكيل داده است، با توليد سالانه حدود300 تن طلا عنوان بزرگترين توليدكننده اين فلز گرانبها را در اختيار دارد.
سهم ما از حوادث معدني
وضعيت كشور ما ايران نيز از منظر وقوع حوادث معدني قابل توجه است. البته ايمني معادن كشور روند رو به رشدي دارد و نسبت توليد ماده معدني به تلفات از 8/2 ميليون تن در سال 1380 به 8/3 ميليون تن در سال 1381 به ازاي هر يك مرگ رسيده است و در سال 1382 به ازاي مرگ هر نفر 5/6 ميليون تن ماده معدني حاصل شده است. گرچه نسبت 5/6 ميليون تن در ازاي هر فوت به استاندارد جهاني بسيار نزديك است ولي در قياس با كشور آمريكا كه به ازاي هر فوت 28 ميليون تن ماده معدني توليد ميكند، چندان مطلوب بهنظر نميآيد.
روند افزايش اين نسبت با شيبي ملايم ادامه پيدا كرد تا در سال 1385 به 7 ميليون تن به ازاي هر فوت رسيد. در نيمه نخست سال 86 نسبت بهمدت مشابه در سال قبل از آن تعداد حوادث شديد معدني از 111 به 95 مورد و ضريب تكرار حوادث از 01/5 به 47/3 كاهش يافت .
اين در حالي است كه مجموع ساعات كاركرد معادن مهم كشور بيش از 5 ميليون ساعت طي اين بازه زماني افزايش داشته است. با توجه به اين آمار ميتوان چشمانداز نسبتاً مناسبي را براي ايمني معادن كشور ديد. طبق آخرين گزارشات رسمي معادن سنگ تزييني و زغال سنگ حادثه سازترين معادن كشور هستند.
كارشناسان فقر در آموزش و فرهنگ معدنكاري، مواجهه با شرايط طبيعي، محدوديت فضاي كاري و تاريكي نسبي آن، كثرت نيروي انساني و پايين بودن درجه مكانيزاسيون را از جمله مبادي اصلي خطر معرفي ميكنند. خطاهاي انساني، عدماستفاده از ابزار و وسايل حفاظتي و آلودگي هواي معادن از ديگر موارد خطرساز هستند.
زغالسنگ از انفجار تا خودسوزي
بهطور كلي معدنكاري در جهان به دو روش سطحي و زيرزميني صورت ميگيرد.
از جمله ويژگيهاي معادن زير زميني، علاوه بر وجود پيچيدگي در طراحي، بالا بودن هزينهها و حادثه خيزي اين معادن است. معادن زيرزميني زغالسنگ بيشترين سهم را در بدنام كردن اين روش معدنكاري از منظر ايمني دارند بهگونهاي كه تونلهاي اين معادن را ميتوان به تونلهاي وحشت براي افراد حاضر در آن تشبيه كرد.
انفجار بيشترين سهم از حوادث معدنكاري و تلفات ناشي از آنها را بهخود اختصاص ميدهد. منظور از انفجار، سوختن بسيار سريع يك ماده سوختني است كه در معادن زغال سنگ، اين ماده گاز زغال يا گرد زغال است. گاز زغال كه همان متان است، يكي از هيدروكربورهايي است كه در اثر تغييرات بيوشيميايي روي اندامهاي گياهي طي فرايند تشكيل زغالسنگ پديد ميآيد.
انفجار آميزترين حالت متان زمانياست كه اين گاز در هوا به غلظت 9 تا 5/9 درصد برسد و غلظت بيش از 10 درصد گاز زغال در هوا به سختي موجب انفجار ميشود و عموماً با تركيب با اكسيژن محيط، ايجاد خفگي ميكند. البته هميشه احتمال وزش جريان باد و كاهش اين غلظت به درصد خطرناك وجود دارد.
بنابر اين عيار ايمني در نظر گرفته شده براي گاز زغال يك درصد است تا احتمال وقوع حادثه به كمترين حد خود برسد. گرد زغال بهعنوان ديگر علت انفجارهاي معدني، معلول كار كمباينها، پيكورها، عمليات آتشباري، بارگيري و حملونقل زغال سنگ طي فرايند استخراج است. با وجود گاز زغال، انفجار گرد زغال در فضاي معدن به انفجاري مهيب تبديل خواهد شد كه بدترين حادثه معدني به شمار ميرود.
براي جلوگيري از انفجار در وهله نخست بايد حفرهها از تجمعات گرد زغال پاك شود و سپس با پاشيدن آب يا گردهايي نظير رس، سنگ آهك يا سنگ گچ، حد فاصل ذرات پر شود. براي جلوگيري از گسترش و انتشار انفجار در بالاي مقاطع تونلها نيز آتش بندهاي آبي يا خاكي تعبيه ميشود كه در اثر دريافت موج انفجار، واژگون شده و محتويات خود را بر آتش ميريزند.
علاوه بر انفجار، معادن زغال سنگ با آتش سوزي نيز دست و پنجه نرم ميكنند. از جمله علل آتش سوزي، خود سوزي زغال سنگ است. منظور از خود سوزي اكسيداسيون تدريجي است كه به سوختن خودبهخودي ماده معدني منجر ميشود. شرط وقوع اين پديده، كه معمولاً در عمق 15 تا 20 متري رخ ميدهد، وجود شكافهاي بسيار ظريف، كوچكتر از يك ميليمتر، در ماده معدني است.
اين شكافها در نقاطي وجود دارند يا پديد ميآيند كه از تراكم كافي ماده معدني برخوردار نباشند. هنگامي كه توسعه معدن به اين نقاط ميرسد، درصورت عدمپيشروي و استخراج سريع، وقوع آتش معدني محتمل است.
تاريخ درج: 23 ارديبهشت 1387 ساعت 19:09 تاريخ تاييد: 23 ارديبهشت 1387 ساعت 19:26 تاريخ به روز رساني: 23 ارديبهشت 1387 ساعت 19:22
چهارشنبه 25 ارديبهشت 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: همشهری]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 331]