واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: ضرر در معاملهاگر تا به امروز معامله اي انجام داده باشيد حتما اسم خيار غبن را شنيده ايد اما مفهوم آن را نمي دانيد در اين يادداشت شما را با مفهوم اين اصطلاح حقوقي آشنا مي کنيم: تعريف غبن : غبن در لغت : غبن در لغت به مفهوم زيان به ديگري است [1] و غبن در لغت بمعني خدعه است [2] و يعني گول زدن و بازي دادن ديگري .
غبن در اصطلاح : غبن در اصطلاح فقهي :.« الغبن اصله الخديعه و هو اصطلاح الفقهاء تمليك ماله بما يزيد علي قيمته مع جهل الآخر » [3]يعني : غبن اصلش فريب است و در اصطلاح فقهي به مالكيت در آوردن مال است به قيمت اينكه از قيمت اصلي زياد باشد و همراه جهل طرف ديگر معامله باشد » غبن در اصطلاح حقوقي :به مفهوم عدم تعادل ميان مورد معامله و ارزش مقرره آن است مانند عدم تعادل ميان ثمن و مبيع [4]. تعريف خيار غبن : «خيار غبن اختياري است كه قانون در اثر عدم تعادل ارزش معاوضه مبيع با ثمن بمتضرر داده است كه مي تواند معامله را فسخ يا بهمان نحو قبول نمايد» [5].تعريفي ديگر:«غبن در لغت به مفهوم زيان به ديگري و در اصطلاح حقوقي عدم تعادل ميان مورد معامله و ارزش مقرره آن است» [6].« غبن در لغت به معناي فريفتن و گول زدن آمده است در اصطلاح حقوقي عبارت است از زياني که در اثر عدم تعادل بين عوض معامله و ارزشي که مورد معامله واقعاً دارا بوده به ميزان فاحش به طرف معامله يعني مغبون وارد شده است »7].در قانون مدني هم خيار غبن رادر ماده 416 اينگونه تعريف کرده است :« هريک از متعاملين که در معامله غبن فاحش داشته باشد بعد از علم به غبن مي تواند معامله را فسخ کند »غبن در اصطلاح حقوقي به مفهوم عدم تعادل ميان مورد معامله و ارزش مقرره آن است مقايسه تعريف ها : قانون مدني از خيار غبن تعريفي نياورده است ودر تعاريف حقوق دانان از خيارغبن نيز تعريف هاي تقريباً يكساني شده است و اگر بخواهيم بين تعاريف حقوقدانان مقايسه اي به عمل آوريم نكته اي كه بتوان آن را امتياز تعريف ها به حساب آورد به دست نمي آيد . [8] انواع غبن و ويژگي هاي خيارغبنهمانطور که گذشت قانون در مورد خيار غبن گفته است :« هريک از متعاملين که در معامله غبن فاحش داشته باشد بعد از علم به غبن مي تواند معامله را فسخ کند »9]. براي خيار غبن مي توان ويژگي هائي برشمرد :1- خيار غبن مختص يک طرف معامله نيست :در ميان خيارات مندرج در قانون برخي از خيارات است كه تنها به يك طرف از معامله اختصاص دارد و براي طرف ديگر حق فسخ وجود ندارد مثلاً خيار تأخير ثمن مخصوص بايع( فروشنده) است و يا خيار حيوان فقط به مشتري اختصاص دارد در مقابل خياراتي هم وجود دارد كه براي هردو طرف معامله و عقد خيار موجود است مثلاً در خيار مجلس در اين مورد خيار غبن مختص يک طرف معامله نيست و شخص مغبون هرطرف که باشد با وجود شرائط مندرج در قانون براي او حق فسخ ايجاد مي شود .2-خيار غبن اختصاص به عقد بيع ندارد و در ساير عقود معين نيز حسب مقتضا و شرائط عقد ممکن است وجود داشته باشد مانند خيار غبن در اجاره که مورد اجاره با اجاره بهاء باهمديگر سازگاري نداشته باشد.3- خيار غبن در صورتي ثابت است که غبن فاحش باشد و توضيح بيشتر در اين زمينه در جاي خود خواهد آمد .4-خيار غبن در معاملات وعقود معوض وجود دارد ولي در عقود غير معوض بدليل اينکه عوضين وجود ندارد غبني قابل تصور نيست و خيار غبن وجود ندارد.
انواع غبن :غبن دو نوع است فاحش و غير فاحش و البته گاهي قسم ديگري که غبن اَفحَش باشد را هم به اين تقسيم اضافه مي کنند :1- غبن غير فاحش : در صورتيکه غبن عرفاً قابل مسامحه باشد غبن غير فاحش است اين ملاکي است که در قانون مدني پيش بيني شده است :« غبن در صورتي فاحش است که عرفاً قابل مسامحه نباشد» [10]البته براي تشخيص اينکه چه مقداري در عرف قابل مسامحه است هميشه ممکن است اختلاف پيش بيايد اين نوع از غبن خيار را بوجود نمي آورد .2- غبن فاحش : همانطوريکه از بيان قبل هم مشخص مي شود غبن در صورتي فاحش است که عرفاً قابل مسامحه نباشد و البته همان اشکال قبلي در اينجا هم پابرجا است که ملاک تشخيص عرف چه است ؟ [11]غبن در صورتي فاحش است که عرفاً قابل مسامحه نباشد « ملاک ايجاد خيار فسخ وجود غبن فاحش است و معيار اساسي در فاحش بودن غبن همانطور که در ماده 417 اصلاحي قانون مدني ذکر شده است عدم تعادل ارزش تاحدي که از نظر عرف قابل مسامحه و چشم پوشي نباشد .توضيح آنکه ممکن است ارزش واقعي مال مورد معامله با آنچه که در عقد مورد توافق طرفين قرارگرفته است متفاوت باشد ولي صرف وجود تفاوت موجب ايجاد خيار فسخ نمي شود بلکه اگر تفاوت موجود به حدي باشد که عرف آن را موجب ضرر فاحش طرف عقد تلقي نمايد حق فسخ براي زيان ديده ايجاد مي شود در ماده 417 قبل از اصلاح سال 1361 براي تشخيص فاحش بودن غبن ملاک حداقل خُمس (يک پنجم) قيمت تعيين شده بود وچنين مقرر گرديده بود که تفاوت کمتر از يک پنجم عرفاً قابل مسامحه مي باشد ولي در اصلاحيه فوق ملاک مزبور حذف و تشخيص عرف جايگزين گرديد به نظر مي رسد اصلاح فوق منطقي بوده چراکه اگر ملاک کلي رجوع به عرف باشد تعيين ميزان قطعي در قانون ضرورت ندارد به علاوه اگر تعيين فاحش بودن غبن به عرف واگذار گردد مي توان در موارد مختلف با توجه به مقتضيات و شرائط گوناگون آن را مشخص نمود امروز دادگاه ها مسئله غبن فاحش را به کارشناس و خُبره ارجاع مي دهند ضمناً اضافه مي نمايد که ملاک غبن فاحش قيمت مبيع در هنگام عقد است .» [12]3- غبن افحش :غبن افحش به صورتي اطلاق مي شود که [13] بيشتر از غبن فاحش و تفاوت به وضوح و روشني مشاهده شود [14]با اين وجود در تقسيمات متعارف و معمول کتابهاي حقوقي کمتر از غبن اَفحَش ذکري به ميان آمده است.در اين يادداشت دانستيم که غبن چيست و چه ويژگي هائي دارد و همينطور دانستيم که غبن داراي چه انواعي است در يادداشت بعد کوشش مي شود که احکام و شرائط خيار غبن بررسي شود انشاءالله .تهيه و تنظيم: ندا سادات پاک نهادمنابع: - پرويز نوين و عباس خواجه ميري حقوق مدني 6 انتشارات كتابخانه گنج دانش ص125- امامي حسن حقوق مدني ج 2 ص 496 . 3-شيخ انصاري مكاسب نشر مؤسسه نعمان جلد دوم ص 2614- عباس خواجه پيري و پرويز نوين پيشين ص 125.5-حسن امامي پيشين ص 4966-عباس خواجه پيري و پرويز نوين پيشين ص 1257-مهدي شهيدي حقوق مدني 6 مجمع علمي و فرهنگي مجد ص 58-8البته در اين تحقيق به منابع متعددي مراجعه نشده و در همين موضوع تعريف فقط به سه منبع مراجعه شده كه اين نكته مذكور در بالا در مقايسه اين سه تعريف مي باشد 9-قانون مدني ماده 41610-قانون مدني ماده 41711-البته در قانون قبل از اصلاح اين ماده ملاک فاحش بودن را يک پنجم قيمت ذکر کرده بود که البته آن صورت اشکالش بيشتر از اين بوده زيرا ممکن است يک معامله خيلي بزرگ باشد و غبن هم کمتر از يک پنجم باشد ولي مبلغ هنگفتي باشد.12-عباس خواجه پيري و پرويز نوين پيشين ص 12713-البته اين نوع را معمولاً جزء تقسيم بندي آورده نمي شود ولي بعضي از حقوقدانان اين نوع را هم اگرچه بصورت ضمني ذکر کرده اند :« درصورتي که غبن به ميزان فاحش هنگام عقد ساقط شود و پس از معامله معلوم شود که غبن افحش بوده ...» مهدي شهيدي حقوق مدني 6 مجمع علمي و فرهنگي مجد ص 60 .14- از اين قسم در كتاب هاي حقوقي تعريفي به ميان نيامده است ولي به عنوان نوعي از غبن ذكر شده است .
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 278]