واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: معنی امام و امامت در قرآن
در قرآن کریم نام امامان ذکر نشده اما وظایف و معانی آن آمده که در این مقاله اجمالا به آن پرداخته می شود.واژه امام در قرآن كلمه «امام» و جمع آن «ائمّه» مجموعاً دوازده بار در قرآن به كار رفته كه هفت بار آن به صورت مفرد آمده و پنج بار به شكل جمع؛ بهر جهت این واژه در قرآن در معانی زیر به كار رفته است: 1. لوح محفوظ (1 بار)؛ «وَ كُلَّ شَیْءٍ أَحْصَیْناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ» (یس/ 12)؛ «و هر چیزی را در كارنامهای روشن برشمردیم.» 2. جاده و راه (1 بار)؛ «وَ إِنَّهُما لَبِإِمامٍ مُبِینٍ»(حجر/ 79)؛ «و آن دو (شهر، اكنون) بر سر راهی آشكار است.» 3. تورات یا كتاب و پیشوا (2 بار)؛ «وَ مِنْ قَبْلِهِ كِتابُ مُوسی إِماماً وَ رَحْمَةً» (احقاف/ 12، هود/ 17)؛ «پیش از وی(نیز) كتاب موسی راهبر و مایه رحمت بوده است.»4. پیشوایان الهی و صالح (5 بار)؛ «قالَ إِنِّی جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً»(بقره/ 124)؛ «فرمود: من تو را پیشوای مردم قراردادم.» «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا»(انبیاء/ 73، فرقان/ 74، قصص/ 50، سجده/ 24)؛ «و آنان را پیشوایانی قرار دادیم كه به فرمان ما هدایت میكردند.» 5. پیشوایان كفر و ضلالت (2 بار)؛ «فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ.»(توبه/12 و قصص/41)؛ «پس با پیشوایان كفر بجنگید.» 6. مفهوم جامعی كه پیشوایان هدایت و ضلالت را هر دو شامل میشود(1 مورد)؛ «یَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»(اسراء/71)؛ «یاد كن روزی را كه هر گروهی را با پیشوایان فرا میخوانیم.» امام در اصطلاح اسلامی (از دیدگاه قرآن) دو كاربرد دارد: 1. كتابی مُنْزَل از جانب خدا بر رسول الهی برای هدایت مردم؛ 2. آن انسان تعیین شده از جانب خدا برای هدایت مردم كه دارای مقام عصمت باشد. امام در لغتواژه امام كه از ماده «اَمّ» میباشد در اصل به معنای «قصد كردن» است. این كلمه در كتب لغت به معانی مختفی آمده، از جمله: 1. كسی كه به او اقتدا میشود و در كارها پیشواست. 2. پیشوا؛ 3. معلِّم؛ 4. جاده و راه؛ و مانند آن. ظاهراً ریشه همه آنها «قصد كردن همراه با توجّه خاص» است؛ لذا به مادر و اصل و اساس چیزی «اُمّ» گویند؛ چرا كه مورد توجّه انسان است یا به مقتدا و پیشوا و رهبر «امام» گویند؛ چون مردم با توجه خاص به سراغ او میآیند.1 امام در اصطلاح از مجموع آیاتی كه ذكر شد ـ به كمك معانی لغوی ـ این برداشت را میتوان كرد كه: امام در اصطلاح اسلامی و مسلمین به «كسی یا چیزی میگویند كه با فرمان الهی، راهنما و هدایتگران ما به راه خداست خواه انسان باشد(مثل آیاتی كه فرمود: «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا» و «إِنِّی جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً») یا كتاب باشد (مثل آیهای كه میفرماید: «وَ مِنْ قَبْلِهِ كِتابُ مُوسی إِماماً وَ رَحْمَةً»)همچنین این نكته بدست میآید كه: امام در اسلام باید یك شرط داشته باشد و آن این كه اگر امام «كتاب» باشد باید از جانب خدا بر رسول حق نازل شده باشد.(در جهت هدایتِ مردم) اگر «انسان» باشد، اولاً: باید از جانب خداوند معیّن شده باشد؛ چرا كه تعبیر شده به «انّی جاعلك للناس اماماً» یا «و جعلنا هم ائمةً» و ثانیاً: معصوم باشد و به طور مطلق ستمگر نباشد(چه نسبت به خود، چه دیگران)؛ چرا كه فرمود: «لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ.»(بقره/124)؛ «پیمان من به بیدادگران نمیرسد.» خلاصه: امام در اصطلاح اسلامی (از دیدگاه قرآن) دو كاربرد دارد: 1. كتابی مُنْزَل از جانب خدا بر رسول الهی برای هدایت مردم؛ 2. آن انسان تعیین شده از جانب خدا برای هدایت مردم كه دارای مقام عصمت باشد.2به مادر و اصل و اساس چیزی «اُمّ» گویند؛ چرا كه مورد توجّه انسان است یا به مقتدا و پیشوا و رهبر «امام» گویند؛ چون مردم با توجه خاص به سراغ او میآیند.به مادر و اصل و اساس چیزی «اُمّ» گویند؛ چرا كه مورد توجّه انسان است یا به مقتدا و پیشوا و رهبر «امام» گویند؛ چون مردم با توجه خاص به سراغ او میآیند.اصول مسائل امامت
از بررسی آیه 124 سوره بقره و سایر آیات مربوط به امامت، میتوان اصول ذیل را نتیجه گرفت: 31. امامت یك منصب مجعول و قرار دادی از سوی خداوند است؛ 2. امام باید معصوم به عصمت الهی باشد؛ 3. هر زمان كه مردمی روی زمین زندگی میكنند باید امامی در میان آنها باشد؛ 4. امام باید از طرف خدا تأیید شود؛ 5. اعمال مردم از امام پنهان نیست؛ 6. امام باید كلیه اموری را كه در دنیا وآخرت مورد احتیاج مردم است، بداند؛ 7. محال است در میان مردم كسی پیدا شود كه در فضایل نفسانی از امام برتر باشد. نتیجه مقام امام و امامتی كه در قرآن مطرح است (امام به معنای پیشوای بر حق و عادل رهیافته)، مقامی بس والا و عالی است كه فقط برخی از پیامبران به این منصب الهی دست مییابند (لذا در آیه 24 سوره سجده تعبیر به «منهم»؛ یعنی بعضی از آنها شده «و جعلنا منهم ائمة یهدون بأمرنا»؛ همچنان كه حضرت ابراهیم ـ علیه السّلام ـ با این كه مقام نبوت را دارا بود پس از امتحانات و آزمایشهایی كه سربلند از آنها بیرون آمده، به این مقام میرسد. (قل انّی جاعلك للناس اماماً) امام كسی است كه دارای روحیه صبر بلند و یقین و كشف و شهودات است و عالم ملكوت را مشاهده میكند، باران و رحمت و نعمتهای الهی به واسطه او نازل میشود، حجت زمین و زمان است. این مقام آخرین مرحله سیر تكاملی انسان است و به تعبیر قرآن «عهد» خداست كه به «جعل» و یقین الهی است ـ نه به رأی و شورا و انتخاب مردم ـ حتی رسول خدا ـ صلّی الله علی و آله ـ هم مستقیماً نمیتواند امام را معرّفی كند؛ بلكه به دست خالق جهان است. دیگر اینكه، امامت تنها رهبری ظاهری دینی و دنیوی نیست، بلكه جهان آفرینش و تكوین را زیر نظر دارد. مقام امامت در واقع تحقّق بخشیدن به برنامهی الهی، اعم از حكومت و اجرای احكام الهی و تربیت و پرورش نفوس انسانی، در ظاهر و باطن است.4 عبدالحمید صفاییهدهدی، گروه دین و اندیشه تبیان1- كتب لغت مشهور، تفاسیر المیزان، نمونه ذیل آیه 124، سوره بقره و واژه امام و پیام قرآن، ناصر مكارم شیرازی، ج 9. 2- معالم المدرستین، عسكری، سید مرتضی، ج 1، صص 160 و 161. 3- المیزان، ترجمه ناصر مكارم شیرازی، ج 1، ص 379، بنیاد علمی و فكری علامه طباطبایی، چ 2، 1364. 4- به تفاسیر المیزان، نمونه ذیل آیات امامت(كه جلوتر آوردیم) و همچنین پیام قرآن، ناصر مكارم شیرازی و همكاران، ج 9 و امامت (مجموعه سخنرانی چاپ شده) مطهری، مرتضی مراجعه شود.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 616]