واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
وقف و سير و تحولات قانونگذاري در موقوفات نويسنده: نادر رياحي ساماني مقدمه المال و البنون زينه الحيوة الدنيا و الباقيات الصالحات خير عند ربک ثوابا و خير املا«آيه 46 سوره کهف»مال و فرزندان زينت زندگاني دنياست ولکن اعمال و بازماندههاي صالح که تا قيامت باقي است، نزد پروردگار بسي بهتر و عاقبت و پاداش آن نيکوتر است.ميل به جاودانه زيستن همواره انسانها را تشويق کرده تا در کنار کار و تلاش مستمر خود، به ايجاد و بناي کارهاي يادگاري به پردازند که در حيات آنها و همچنين پس از فوتشان، منشاءخير و منبع برکات گردند و براي جامعه مفيد باشند.روح نوعدوستي، و انديشه اجتماعي و همکاري متقابل، و فکر زندگي گروهي، ريشه چنين تفکر و عملي را مي سازد با وجود ساير دشواريهاي موجود در اجتماع، کارهايي ميکند که بخشي از آن براي ديگران سودمند باشد.در بين ملل قديم و از روزهاي اول زندگي گروهي، انسان به همکاري و ياري همنوع خود نيازمند بود و زمانيکه در تأمين امنيت و رفع مشکل اقتصادي و اجتماعي محتاج به همکاري شد، اين روحيه قوت گرفت. اديان الهي با الهام از منبع وحي، در جهت هدايت جامعههاي بشري و تشويقشان براي کمک به همنوعان خود، نقش اصلي داشت و بسياري از مردم با تأسي به ارزشها و پيامهاي اديان، خود را در مسايل اجتماعي شريک دانستند، تاحدي که بعضي تا سر حد ايثار و فداکاري پيش رفتند.يکي از مصداقهاي بارز، و نمونههاي زنده و روشن، اين نوعدوستي و همکاري اجتماعي را وقف دانستهاند که در بين اديان ديگر نيز به نوعي ديده ميشود؛ ولي به ترتيبي که در دين اسلام و در فقه آن، همواره به عنوان بحثي مهم آوردهاند ويژگيهاي منحصر به فردي دارد. و تبيين نهاد وقف به عنوان شخصيتي حقوقي از جمله ابتکارهاي فقهاي اسلام ميباشد. با مرور و بررسيتاريخ ايران بعد از اسلام، ملاحظه ميکنيم که مردم اين مرز و بوم، با الهام از ديدگاههاي فقهي وقف، که همين فقيهان تأسيس کردند در امور مختلف جامعه ايفاي وظيفه سودمند داشتند. به اين ترتيب:1-مسجد و حسينيهها، اولين آثار ساختماني، وقفاند که از نظر قدمت، و نوع معماري، و کيفيت بنا ارزش تاريخي ويژه دارند.2-آب انبارها و کاريزهاي وقفي، در تاريخ اجتماعي و کشاورزي ايران و حيات، اسکان و اداره زندگي و در تمدن کشاورزي ايران نقش شايان توجه داشتند.3-برخي از کتابخانهها و کتابهاي مختلف، علمي، وديني و فرهنگي که منبع عظيم و ارزشمند تغذيه فکري بشرند و در رديف مناسبترين موقوفهها در تاريخ کشورهاي اسلامي ثبت شدهاند.4-مدرسههاي علوم ديني که پشتوانههاي ارزشمند دين باورياند، از برکت موقوفهها ايجاد شدند و نقشهاي تعيين کننده، و پايهاي داشته و دارند.5-درمانگاهها و مراکز درماني موقوفه، براي مداوا و درمان نيازمندان در هر عصر و زمان، به نوبه خود در فع اين مشکل نقش مثبتي بازي کردند.6-مراکز آموزشي وشبانه روزيهاي وقفي، که جهت اسکان دانش آموزان بيبضاعت و بيسرپرست، ايجاد شد در نوع خود منشأ خدمتهاي مطلوب بوده و هستند.7-موقوفههايي که براي احياي شعائر مذهبي، و برگزاري اين مجالس و مراسم توسط بانيان خير وعلاقمندان به وجود آمد در جريان رشد و بالندگي نهضتهاي اسلامي و حرکتهاي سياسي در تاريخ مثبت و سازنده بودند.با ذکر دهها عنوان ديگري که در رديف موقوفهها قرار دارند مسلم ميشود که موقوفات بخشي از ثروتها و تواناييهاي اقتصادي جامعه هستند و اين امکان، در تأمين نيازهاي جامعه و رفع موانع و نارسائيهاي اجتماعي نقش مؤثري به عهده دارند. و به دليل همين تواناييها و نقش آفرينيهاي مثبتي که داشتهاند، هميشه مورد توجه حکام، و سلاطين بودهاند، که برخي از آنان بخشي ازموقوفهها را که در راستاي هدفهايشان نبود از بين بردند و بعضي ديگر هم در تقويت موقوفهها نهايت تلاش خود را، معمول داشتند. (ميگويند وقتي نادرشاه تاج بر سر گذارد به بهانه اينکه قشون، و لشکريان نياز به آذوقه دارند دستور داد که کليه موقوفهها، خالصه دولت شوند. يا در قرن هفتم هجري در کرمان 5 / 5 دانگ از ارضي و املاک وقف بود که توسط حاکم وقت، همهوقفنامهها را با آب شستند و آثار آنها را از بين بردند. و موارد متعدد ديگري هم در تاريخ داريم که در حوصله اين بحث نيست).(1) براي هدايت و سازماندهي اين آثار ارزشمند اجتماعي، که پشتوانه مناسبي براي برنامه ريزي اجتماعي اقتصادي ميباشد نياز به يک تشکيلات متناسب دارد، تا با قانونهاي مطلوب، و کارآمد، اين رسالت بزرگ را که عبارت از اداره بهينه امور موقوفهها و نظارت بر اداره آنها ميباشد عهدهدار گردد؛ و از طرفي چون ملاک اداره امور و قضاوت موقوفهها هميشه روحانيون بودند و در بعضي از دورهها در اثر توجه وعنايت سلطان عصر، مأمور و يا نمايندهاي، جهت رسيدگي به موقوفهها تعيين ميشد، لذا اولين قانون مدون براي اداره موقوفهها همچون ساير برنامههاي کشور به سال 1289 ه ش برميگردد و از آن پس در دورههاي مختلف دگرگونيها و تحولهايي در قوانين بوجود آمد و چون وقف و ايقاف کشور سابقه ديرينه، دارد همواره به عنوان آثاري مستحکم و پشتوانهاي عظيم، مطرحند، تحولهاي اساسي پس از پيروزي انقلاب اسلامي، در قانونها به وجود آمد در بررسيهايي که صورت گرفت، اين نتيجه حاصل شد، تا گر توفيق پيدا کنيم و بانگرشي بر بحثهاي نظري و مباني فقهي و همچنين جمعآوري قانونهاي موضوعه و تجربههاي حاصله در طول سالهاي گذشته پيرامون تحولهاي انجام شده در قوانين تحقيقي به عمل آوريم و راهکارهاي احتمالي براي اصلاح قانونها جويا شويم شايد کار ضروري و مهمي باشد، و بتواند در نحوه اداره موقوفهها، تأثير مناسبي بگذارد و براي ايجاد بستر و زمينهاي مطلوب جهت هدايت و ترغيب علاقمندان به امر وقف نيز مفيد افتد و در عين حال يادگارهاي ماندگار و آثار ارزشمند گذشتگان را نيز حفظ کند و در استفاده بهينه از آنها براي اجراي نيت واقفان نيز گامهاي بلندتري برداشته شود.هر چند در اين رهگذر با فقر منابع مواجه بودم اما کوشيدم تا تحقيق مذکور بر اساس محورهاي زير انجام پذيرد:1-تقسيم بندي عنوانها و ترغيب موضوعهاي مورد بحث، بر مبناي قانون مدني تنظيم شود.2-در ابتداي هر بحث عندالاقتضا مواردي از مباني فقهي و آثار فقيهان آوردم سپس متنهاي مختلف قانون مدني را ذکر کردم. و پس از قانون مدني قانونهاي موضوعه به ترتيبي که در دوران مختلف قانون گذاري به تصويب رسيده بود، ثبت و درج گرديد.3-سعي شد تا به شکل موضوعي، بامسايل مختلف وقف برخورد شود و ضمن استناد بهقانونهاي موضوعه، تجزيه و تحليل از بحثها نيز در حد امکان انجام گيرد.4-وسعت، و مسايل موجود در اين تحقيق و هر بحث آن خود موضوعي قابل مطالعه ميباشد، اما چون سير تحولات قانون گذاري در موقوفهها مد نظر بود. سعي شد، محورهاي بحث به اختصار توضيح داده شود، و از ابتداي قانون گذاري تا حال حاضر را دربر گيرد.5-به لحاظ حجم قانونهاي مصوب، برخي از آنها را در زيرنويس آوردم و رئوس بعضي ديگر ضميمه ميباشد.6-علاوه بر موضوعهاي، مورد بحث، در متن فهرست، برخي از قانونهاي وقف در پايان ارائه گرديد.7-در اين تحقيق، به منابع مختلف مراجعه کردم، از صاحب نظران درباره محورهاي بحث، و تبادل نظر با آنان نيز بهرهمند شدم.اميد است صاحب نظران و اساتيد محترم با ارائه طريق حقير را راهنمايي نموده و ايرادات وارده را يادآوري فرمايند ضمنا ذکر اين نکته لازم است چون مجموعهاي که در پيش رو داريد تحت عنوان پايان نامه کارشناسي ارشد حقوق خصوصي از مرکز آموزش مديريت دولتي فارس با راهنمايي و ارشاد اساتيد محترم بنام دانشکده حقوق دانشگاه شيراز تهيه و با نمره عالي در جلسه دفاع مورد قبول واقع گرديد که در مقدمه آن از کليه عزيزاني که همکاري و راهنمايي فرمودند از باب وظيفه تقدير و تشکر بعمل آمده و در اينجا لازم ميدانم از همسرم سرکار خانم فرشته بهرام ساماني که در طول تحصيل همکاريهاي زيادي با من داشته سپاسگزاري نمايم همچنين از کليه سروراني که در تهيه و ويرايش و تايپ اين مجموعه همکاري نمودند سپاسگذارم.اميد است حاصل اين تلاش مختصر در پيشگاه خداوند سبحان مورد قبول واقع و روح بلند واقفين خيرانديش از ما راضي گردد و ما نيز در آخرت از شفاعت همه صالحين و صديقين خوان الهي برخوردار شويم. /س
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 273]