تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1836323832
امامزاده اسماعيل در قزوين
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
امامزاده اسماعيل در قزوين نويسنده: رضا خلج مقدمه يکي از پديدههايي که از جنبههاي تاريخي، هنري، مذهبي و اجتماعي در معماري اسلامي نقش داشته و امروزه، پس از مساجد بيشترين تعداد را دارند.، آرامگاهها و بقاع متبرکه است، پديدهاي که در فرهنگ ايراني سابقهاي طولاني دارد و کمتر شهر ايراني است که سهمي از چنين بناهايي نداشته باشد.(1) معمولا در هر دوره ساخت مقابر، ارتباط مستقيم با متوفا داشته است. افرادي عادي از مقابر ساده و افراد نامدار از مقابر ويژهتري برخوردار بودهاند.از سدهي اول تا سوم هجري هيچ آرامگاهي در ايران را که بتوان تاريخ معيني به آن نسبت داد، باقي نمانده است. شايد بتوان تدفين هارون الرشيد در خراسان را آغازگر سنت آرامگاهسازي دانست که خود زيربناي تکوين بزرگترين بناي آرامگاهي ويژهي شيعيان در مشهد بود. پس از شهادت امام رضا (ع)، ايشان در همان مکاني که هارون الرشيد مدفون شده بود، به خاک سپرده شدند(2)از سدهي چهارم هجري به بعد شاهد ظهور و گسترش بناهاي آرامگاهي در نقاط مختلف هستيم. ازدلبايل اين گسترش ميتوان به مهاجرت امامزادگان و سادات به ايران و شهادت يا مرگ آنان در آنجا و همچنين سلسلهها و نهضتهاي شيعي، زيارت آرامگاههاي فرزندان علي (ع) رابا اهميت ميدانستند و تلاش ميکردند به اماکن سنتي و کهن ايران جلوهي اسلامي ببخشند. همين شيوه از ايران به سرزمينهاي غرب اسلامي، مخصوصا مصر در عصر فاطمي انتقال يافت(3)با وجود اهميت بقاع متبرکه (امامزادگان) در ميان شيعيان ايران، اطلاعات جامع و کاملي از اين بقاع متبرکه وجود ندارد. شهرستان قزوين نيز از اين قاعده مستثني نيست. امامزادگان و بقاع متبرکهي چندي در اين شهر وجود دارد که به بررسي و معرفي يکي از مهمترين آنها - امامزاده اسماعيل (ع) - ميپردازيم.(4)موقعيت مکانيمقبرهي امامزاده اسماعيل (ع) در چهارراه شهرباني قزوين و در ابتداي کوچهي تنگ و تاريکي است که اولين کوچهي خيابان شهيد انصاري (کوروش سابق) به شمار ميآيد. در قسمت شمال غربي، مسجد جامع قزوين، و در شمال آن خيابان پيغمبريه و «بقعهي چهار انبياء» (سلام الله عليهم) قرار دارد. اين آرامگاه در دوران صفويه در حاشيهي غربي ميدان شاه بوده است، اما پس از تخريب اين ميدان و پس از خانهسازي زمينهاي ميدان، اين بقعه در کنار کوچهاي واقع شده که پشت به خيابان شهدا (سپه سابق) است.(5)تاريخچهامامزاده اسماعيل فرزند حضرت امام صادق (ع) است که «اسماعيل کوچک» خوانده ميشده است. اين امامزاده در دوران خلفاي عباسي، بر حسب ضرورت، در سفري از قزوين آن زمان عبور ميکنند. و به دليل حکومت ظالمانهي منصور دوانقي، در منزل نجاري مسکن ميگزيند.، ولي به دليل بيماري در همان منزل،وفات ميکند. صاحبخانه ايشان را در سردابهي خانه دفن ميکنند و اين خانه همان امامزادهي کنوني است. اين مکان، قبل از رسمي شدن مذهب شيعه در ايران، ناشناخته مانده بود.ميرزا محمد حسين فراهاني در سفرنامه (1303 - 1302 هق) دربارهي اين بقعه مينويسد: «يکي بقعهي امامزاده اسماعيل است که مردم قزوين خيلي به او معتقدند و ميگويند نذر و قسم او در نهايت تأثير است و کرارا تجربه شده و کرامات او به ظهور رسيده است. و اين امامزاده در جنب عمارت ديواني واقع شده و گنبد و آجري دارد و حاجي نصر الله خان او تعمير کرده است و نسبت اين امامزاده از قراري که در بحر الانساب نوشته شده، اين است که بعد از آن که معتصم، حضرت جعفر صادق (ع) را به زهر شهيد کرد و پس از آن منصور دوانقي که به رياست رسيد، اسمعيل بن جعفر صادق از ترس منصور و با چهار برادرش فرار کرده و به سمت ري ميآمدند، زماني که به قزوينرسيدند، سفيان قزويني که دوستدار منصور بود، سر راه بر ايشان بگرفت و محاربه نمود تا اسمعيل در شهر قزوين شهيد شد و در همان جا مدفون گشت و برادران او فرار نموده، به ري و دماوند رفتند.(6)ولي شيخ مفيد در ارشاد مينويسد: «اسماعيل، بزرگترين پسر آن حضرت بود و امام صادق (ع) او را بسيار دوشت داشت و نسبت به او نيکي و محبت بيش از ديگران مينمود. گروهي از شيعه به خاطر اينکه بزرگتر از پسران ديگر بود و علاقه و دوستي پدر به او بيشتر بود، گمان کردند که او پس از پدر بزرگوارش امام و جانشين او است. ولي اسماعيل در زمان زنده بودن حضرت صادق (ع) در عريض، که نام درهاي است، در نزديکي مدينه از دنيا رفت و مردم جنازهاش را از آنجا تا مدينه با دوش نزد امام آوردند. و در قبرستان بقيع دفن کردند(7) بنابراين با توجه به مطالب بالا مدفون در بقعه نميتواند اسماعيل بن جعفر الصادق (ع) باشد، مگر اين که حضرت صادق (ع) فرزند ديگري هم به نام اسماعيل داشته و يا امامزاده اسماعيل (ع) از نوادگان حضرت امام جعفر صادق (ع) باشند.دربارهي اين بنا تاکنون بررسي و تک نگاري جدياي انجام نشده است. با وجود اين در برخي کتب باستانشناسي، مطالبي به صورت برجسته و گريخته دربارهي آن بنا ميخوانيم؛ از جمله کتاب مينودريا يا بابالجنهي قزوين که از نظر معماري و مزار شناختي اشارتي به بنا داشتهاند. همچنين در برخي از دانشنامهها و دايرةالمعارفها از قبيل، دايرةالمعارف تشيع(8) و دايرةالمعارف بناهاي آرامگاهي(9) مطالب کوتاهي دربارهي اين بنا آمده است.بناي امامزاده اسماعيل بر نقشهي چهار ضلعي و در جهت شمالي - جنوبي قرار گرفته است: طول و عرض بقعه 21 ضربدر 25 متر است. ساختمان اين مقبره بين دو حياط قرار گرفته است: يک حياط در جنوب غربي بنا و ديگري در شمال شرقي آن، حياطي که در جهت قبله قرار دارد و به ابعاد 20 / 28 ضربدر 40 / 17 متر و حياط شمالي به ابعاد 5 / 9 ضربدر 90 / 18 متر است. حياط جنوبي داراي يک حوض آب در وسط حياط و دو سنگاب در هر گوشهي حوض است سرويسهاي بهداشتي در گوشهي غربي حياط.واقع شده است. مقبره داراي نمايي متقارن است و به موازات گنبد ايوان ورودي در نما ديده ميشود. براي ورود به فضاي مقبره ميتوان از دو طرف ايوان و از طريق گوشوارهها به آن دسترسي يافت. نماي شمالي به ابعاد 50 / 2 ضربدر 30 / 6 متر است. از ايوان به گنبد خانه دري چوبي باز ميشود و در دو طرف ايوان، دو اتاق کوچک به ابعاد 80 / 10 ضربدر 80 / 10 متر واقع شده است. گنبد به کمک سه کنجها و فيلپوشها بر روي اين فضا سوار شده است و از کف حرم تا زير گنبد 5 / 7 متر است.از گنبد خانه دو درگاه، يکي به ايوان شرقي و ديگري به ايوان غربي و حسينيه باز ميشود و در شمالي نيز به ايوان شمالي و حياط باز ميشود. حياط شمالي از طرف شرق به کوچه باز ميشود و از سمت غرب به وسيلهي يک در به حسينيه باز ميشود. نماي شمالي مقبره به ابعاد 50 / 2 ضربدر 30 / 6 متر است. و تزيينات نماي مقبره در اين قسمت با نماي ديگر مقبره در حياط اول بسيار متفاوت است. ايوان شمالي نيز مانند ايوان جنوبي متقارن است، اما ايوان بر روي دو ستون به ارتفاع 5 / 5 متر استوار است. در طرفين ايوان شمالي دو اتاق تو در تو به ابعاد 3 ضربدر 9 متر هست که به وسيله ارسيها به دو قسمت تقسيم ميشوند. در طبقهي بالاي اين قسمتها نيز دو شاهنشين قرار دارد. راهپلهي منتهي به بام، در ايوان شمالي واقع شده است. گنبد امامزاده دو پوسته است و 3 / 6 متر ارتفاع دارد.نماي بيروني بنا به سه قسمت، اول بدنهي اصلي مقبره، دوم ميانسرا يا حياط و سوم گنبد تقسيم ميشود. توصيف را از ورودي شرقي حياط جنوبي آغاز ميکنيم: اين ورودي، ساده و به ارتفاع 30 / 3 متر و عرض 3 متر است. ورودي شرقي از دو جرز آجري ساده تشکيل شده که در قسمت سردر بر روي دو رديف کاشي فيروزهاي به خط سفيد، اسم امامزادهي مدفون نگاشته شده است. در ورودي حياط، فلزي دو لنگه است.با عبور از ورودي وارد حياط ميشويم، اين حياط به طول 20 / 28 متر و عرض 40 / 17 متر است. در وسط حياط، حوض آبي به طول 40 / 5 متر و عرض 60 / 3 متر و ارتفاع 50 سانتيمتر قرار دارد و در دو گوشهي جنوبي حوض، دو سنگاب قرار دارد که قرينهي يکديگرند. ارتفاع سنگاب 77 سانتيمتر و قطر دهانهي آن 106 سانتيمتر است. قسمت پايهي سنگاب به ارتفاع 7 سانتيمتر است که به صورت پيچي، کندکاري شده است. بدنهي هر سنگاب داراي 42 قاچ است که روي سنگ کنده کاري شدهاند. اين قاچها از لبهي سنگاب شروع و تا پايهي سنگآب به صورت عمودي حجاري شدهاند. عرض هر قاچ 7 سانتيمتر و قطر هر قاچ 10 سانتيمتر است. متأسفانه داخل سنگابها، درخت کاشته شده است. که باعث ترک و شکاف درون سنگابها شده است. در گوشههاي شمالي حوض، دو پايهي ستون مکعبي شکل به ارتفاع 50 سانتيمتر قرار دارد. در قسمت بالاي پايههاي سنگي، حفرهاي خالي مشاهده ميشود. بر روي بدنه سنگي هر پايه، گل لوتوس 12 پر کندهکاري شده است که زيباييخاصي به پايههاي سنگي داده است. در حاشيهي غربي حوض، باغچه مانندي قرار دارد که که دور آن نرده کشيده شده است. در حاشيهي ديوارهي غربي حياط، سرويسهاي بهداشتي قرار دارد. و ديوارهاي دور تا دور حياط ساده و داراي نماي آجري ساده و بدون تزيين است.نماي جنوبي: نماي جنوبي مقبره متقارن است و ايوان ورودي جنوبي در وسط نما و به موازات گنبد ديده ميشود. جرزهاي غربي و شرقي جلوتر از ايوان قرار دارند. ازارهي اين نما، تا ارتفاع 50 سانتيمتر، با سنگ مرمر سفيد پوشيده شده است. نماي جنوبي به طول 30 / 6 متر و عرض 5 / 2 متر است که از حياط به وسيلهي دو پله، که در طرفين ايوان مياني تعبيه شده است، به کفشکنهاي زنانه و مردانه راه مييابد. کفشکنها به ارتفاع 40 / 2 متر است که از يک قاب اريب مانند مستطيلي شکل ساخته شده و با چفد نيم دايرهاي (مازهاي) به ورودي اصلي کفشکن، که مستقيم رو به حياط باز ميشود، متصل است. قوس ورودي نيز چفد نيم دايرهاي دارد. نماي کفشکن، آجري ساده و بدون تزيين است. در کنار ورودي کفشکن، ديوارهي آن از يک قاب مستطيلي کوچک تشکيل شده که چفد مازهاي دارد. به همين صورت طبقهي بالاي کفشکنها، يعني نماي جنوبي اين قسمت، نيز داراي چفد مازهاي است، با اين تفاوت که لچکيهاي قاب با کاشيهاي فيروزهاي يک رنگ و بعضا به رنگ سياه همراه است. همان طور که گفته شد اين بخش اريب مانند است که داخل اين کنج، مانند ورودي اصلي، به شاه نشين که رو به حياط است، يک در چوبي زيبا با نورگيرهاي مشبک چوبي قرار دارد. اين سه کنجي داراي يک ديواره ساده با چفد تيزهدار است. قسمت بالاي درگاه چوبي نيز چفد تيزهدار دارد. زير قوس قاب اريب مانند، که نيم دايرهاي است، با کاربنديهاي زيبايي که آجر و کاشي کار شده، زيبايي خاص دارد. قسمت پيشاني درگاهي و قاب کناري آن با کاشيهاي معقلي به شکل صليب تزيين شده است که انتهاي هر پرهي اين صليب به صورت علامت مثبت (بهاضافه) است که با کاشيهايي به رنگ آبي و سياه مزين شده است. ارتفاع ايوانچهي بالايي 90 / 3 سانتيمتر و عرض آن 90 سانتيمتر است. قسمت نبش ديوارهي کفشکنها از بالاي ازاره به عرض 15 سانتيمتر با کاشيهاي چند رنگ با طرحهاي زيباي هندسي مزين شده است و کفشکنهاي طرف غربي و شرقي ايوان مياني قرينه يکديگرند.ايوان مياني به طول 60 / 6 سانتيمتر و عرض 80 / 4 سانتيمتر با چفد نيم دايرهاي (بيزکند) پوشش يافته و قسمت ازارهي ايوان با نوار باريکي با حاشيهي چفد به ارتفاع نيم متر با کاشيهايي با طرحهاي بته جقه مزين شده است. قسمت جلوي ايوان نيز با نرده از حياط جدا ميشود. از نوار بالايي، ازارهي کاشيکاري با کاشيهاي خشتي ادامه مييابد. نيمهي بالايي ايوان يعني قسمت جلوي آن، با پنجره آهني پوشش يافته است. لچکيهاي ايواني با کاشيهاي آبي و سفيد با طرحهاي اسليمي پوشش يافته.است در دو طرف ديوارهي ايوان دو ناودان فلزي تعبيه شده است.طرفين کفشکنها يعني بخش غربي و شرقي نماي جنوبي، که اتاقهاي اطارف ايوان مياني و بخش شاهنشينها را تشکيل ميدهد، به ابعاد 5 / 7 در 75 / 3 سانتيمتر است. طرفين غربي و شرقي کفشکنها قرينهي يکديگرند و هر ضلع به دو قسمت تقسيم ميشود. ازارهي نما، همان طور که ذکر شد، تا نيم متر با سنگ مرمر سفيد پوشش يافته است. در قسمت بالاي ازاره، پنجرهي فلزي به ابعاد 80 / 1 در 80 / 1 متر قرار دارد. اين قسمت از اين بخش داراي نماي آجري ساده و بدون تزيين است و قاب بالايي نيز داراي پنجرهي فلزي به ابعاد 3 در 3 متر است. چفد اين پنجره از نوع جناغي (پنج اوهفت) است و بخش لچکيهاي چفد نيز با کاشيکاري زيباي آبي و سفيد و با طرحهاي اسليمي زينت يافته است. نردهي فلزي کوتاهي جلوي پنجره را پوشش داده است و اطراف اين پنجره نيز آجري و ساده است. ضلع غربي اين نما قرينهي ضلع شرقي است و هيچ تفاوتي با آن ندارد. در حاشيهي غربي بقعهي امامزاده اسماعيل،، در سال اخير، حسينيهاي ساخته شده است که ورودي اصلي آن از حياط جنوبي است. حسينيه داراي وروديهاي ديگري است که يکي از آنها از ايوان غربي بقعه به داخل حسينيه راه پيدا ميکند. ورودي ديگري به حياط شمالي و ديگري در سمت شمال حسينيه است که مستقيما به خيابان اصلي راه پيدا ميکند. از اين حسينيه براي اقامهي نماز جماعت، مراسم عزاداري و سوگواري و جلسات قرآن و حديث استفاده ميشود.نماي شرقي: امامزاده ازقسمت شرقي به کوچهي باريکي راه پيدا ميکند. نماي شرقي داراي ابعادي به طول 5 / 25 متر و عرض 5 / 7 متر است. ازارهي اين نما به ارتفاع 90 سانتيمتر سيمان کاري شده است. در ميانهي اين نما ايوان شرقي بنا به طول 6 متر و عرض 80 / 4 متر قرار گرفته، که از يک قاب مستطيل شکل، که دور تا دور آن داراي نماي آجري يکپارچه است، تشکيل شده. طاق اين ايوان جناغي (پنج او هفت) است و زير قوس طاق مقرنس کاري شده است که از نظر معماري زيبايي خاصي دارد. نوار باريک لبهي بيروني ايوان با گچبريهاي زيبايي تزيين شده است و درون ايوان با گچ پوشش يافته است. ازارهي دروني ايوان به ارتفاع تقريبا 50 سانتيمتر با کاشيهاي زيباي خشتي تزيين شده است و نماي بيروني آن به ارتفاع تقريبا 40 / 2 سانتيمتر با نردهي آهني، به صورت حفاظ قرار گرفته است. از ديوارهي مياني ايوان، در چوبي مشبکي، مستقيم به داخل حرم راه مييابد و از بالاي در چوبي، درون ايوان کتيبهاي بهعرض دو کاشي به رنگ آبي فيروزهاي، آيات قرآني با رنگ سفيد نوشته شده است.به موازات در چوبي و قسمت بالاي آن پنجرهاي مشبک با کاشي فيروزهاي (فخر و مدين) وجود دارد و طرفين و ايوان شرقي تقريبا قرينهي يکديگرند. نماي سمت راست ايوان شرقي به سه قسمت تقسيم ميشود: دو قاب مستطيلي کناري و يک قاب مستطيلي بزرگ مياني، قاب مستطيلي اولي خود متشکل از دو قاب کوچک پاييني به ارتفاع 80 / 1 سانتيمتر و عرض 5 / 1 متر است که متشکل از يک چفد جناغي است که داراي نماي آجري يکپارچهي ساده است. قاب بالايي، که بزرگتر است، به ارتفاع 90 / 3 متر و عرض 5 / 1 متر است و داراي همان نوع چفد است. در زمينهي بدنهي اين قاب، برخلاف قاب پاييني، تزيين لوزي شکلي با کاشي آبي فيروزهاي است که يک رديف را تشکيل ميدهد. رديف بعدي کاشيهايي به رنگ سياه است که يک لوزي را تشکيل ميدهد. داخل اين لوزي نيز با کاشي سفيد رنگ به صورت لوزي کار شده است که يکنواختي نماي آجري قاب را به هم زده است. قاب بزرگ مياني به ابعاد 6 متر در 70 / 2 متر يکپارچه است و اين قاب نيز داراي چفد جناغي (پنج او هفت) است. سطح اين قاب نيز تماما آجري ساده است که در زمينهي قاب دو پنجرهي کوچک مشبک فلزي وجود دارد. پنجرهي بالايي مربع، و پاييني مستطيل شکل است که به داخل اتاقهاي طبقهي بالا و پايين راه پيدا ميکنند. قاب کناري، قاب سومي، دقيقا شبيه قاب اولي است. تنها تفاوت نماي سمت راست ايوان شرقي با نماي سمت چپ، در اين است که قاب اولي نماي سمت چپ، يعني قاب کوچک پاييني، داراي يک پنجره مشبک است که در نمونهي هم شکل خود در طرف سمت راست ديده نميشود. تفاوت ديگراين است که قاب بزرگ مياني سمت چپ تنها داراي يک پنجره مربع بالايي است، در صورتي که در قاب هم شکل نماي سمت راست، همين قاب داراي دو پنجره است. از نظر تزيينات و ساير موارد. تفاوتي در دو سوي ايوان شرقي ملاحظه نميشود.در انتهاي شمالي اين نما در ورودي حياط شمالي ميرسيم که ارتفاع اين ورودي 5 / 4 متر و عرض آن 20 / 2 متر است. ورودي از دو چفد جناغي تو در تو تشکيل شده است. لچکيهاي چفد کناري با کاشيهاي زيباي هفت رنگ با نقوش زيبا مزين شده است. و حاشيهي دور چفد اولي نيز به عرض يک کاشي هفت رنگ با طرحهاي ريزتز کار شده که زيبايي خاصي به اين ورودي داده است. در اين ورودي، فلزي و دو لنگه است. جرزهاي اين ورودي آجري است که جديدا مرمت شده است. حد فاصل ورودي و در امتداد نماي شرقي، که به عنوان ديوار حياط شمالي است، جديدا مرمت شده و آجرکاري آن با آجرکاري بدنه امامزاده متفاوت است. در زمينهي اين ديوار، چفد جناغي (پنج او هفت) پياده شده است.نمال شمالي: حياط ديگر مقبره در ضلع شمالي واقع شده است. پس از ورود به اين حياط از کوچه شرقي، نماي مقبره در سمت چپ و قسمتي از نماي حسينيهي نوساز در روبهرو به چشم ميخورد. تزيينات نماي مقبره در اين قسمت با نماي ديگر مقبره در حياط اول بسيار متفاوت است و به نظر ميرسد که مربوط به بعد از دوران قاجار باشد. اين نما به طول 90 / 18 مترو عرض 5 / 7 متر است. نماي شمالي به سه قسمت تقسيم ميشود.ايوان مياني به ابعاد 9 متر در 20 / 7 متراست با کف سنگفرش که 20 سانتيمتر از کف حياط بالاتر است. ايوان مياني (شمالي) به صورت متقارن است. ايوان بر روي دو ستون چوبي هشت ترکي استوار است. ستونها به ارتفاع 5 / 5 متر و ته ستونها و به ارتفاع 25 سانتيمتر است. قسمت بالاي ته ستون يا پايه ستونها، که چوبي است، به صورت گلدان تراشيده شدهاند. که به ارتفاع 60 تا 65 سانتيمتر است. سر ستونها به شکل مقرنس جلوه ميکنند که ارتفاع آنها 60 سانتيمتر است. پيشاني نما به ارتفاع 50 تا 60 سانتيمتر با آجرهاي لعابدار پوشش يافته و قسمت دورهچين بام نيز به ارتفاع يک آجر کار شده است. تزيينات سقف ايوان به شکل نقاشي و گرهچيني است و حاشيهي دور تا دور قاب، آيةالکرسي با قلم سياه نوشته شده است. تزيين چوبي روي سقف، کار استاد، مرحوم ابراهيم حنيفه است که در زمان مرمت امامزاده ساخته شده است. پيش از اين، سقف ايوان با ظاهري از تيرههاي چوبي و خالي از تزيين بوده است، ستونهاي چوبي، که در زير اين ايوان قرار دارد، کار همين استاد نجار است. ايوان مياني يک قوس جناغي دارد که بخش لبهي دور تا دور قوس به شيوهي بسيار زيبايي با طرح پيچي شکل، گچبري شده است. اين گچبريها در دو طرف پايهي قوس به شکل دو پايهي گلدان توکار در ديوارهي ايوان جلوه ميکند. سطح داخلي ايوان با گچ سفيد رنگ پوشش يافته است.پس از قوس مياني ايوان، کمي به طرف داخل، به پوشش قوس مانند ميرسيم که در ديوارههاي طرفين آن، در قسمت بالا دو قاب کوچک جناغي (پنج او هفت) کار شدهاند. زمينهي اين دو قاب به رنگ آبي فيروزهاي است که با نقوش ختايي و اسليمي به رنگهاي سفيد، قهوهاي و بعضا قرمز زينت يافته است. قسمت پايين ديوارهي اين بخش، در دو طرف، به دو در چوبي کوچک منتهي ميشود که هر دو به راهپلهي منتهي به بام ختم ميشوند. ديوارهي شمالي رو به حياط ايوان، به دو بخش تقسيم ميشود: قسمت پاييني آن، که تقريبا 2 متر ارتفاع دارد، داراي در چوبي دو لنگهاي است که در ميانهي ديوار واقع شده است و مستقيم به فضاي گنبدخانه راه پيدا ميکند بخش بالايي اين ديواره، داراي قوس جناغي (پنج او هفت) است که زمينهي اين قسمت نيز ينجرهي ارسي مانندي کار گذاشته شده که نور را به داخل حرم هدايت ميکند.در طرفين قوس ايوان مياني، يعني بخش اريب طرفين داخل ايوان مياني، دو قاب وجود دارد. قاب بالايي به ابعاد 40 / 2 متر در 50 / 1 متر است که داراي چفد بيزکند است. قسمت زير قوس ايوانچه با مقرنس کاريهاي بسيار زيبا مزين شده است. و سطح ايوانچه با گچ اندود شده است. قاب پاييني به ارتفاع 40 / 2 متر و عرض 5 / 1 متر است که در چوبي درون اين قاب تعبيه شده است و به درون بقعه و اتاقها راه مييابد و طرفين قوس مياني ايوان قرينهي يکديگرند.همان طور که قبلا ذکر شد، نماي شمالي به سه قسمت تقسيم ميشود و قسمت غربي ايوان مياني به دو طبقه تقسيم ميشود که طبقهي اول به ارتفاع 40 / 2 متر و به عرض تقريبا 3 متر است. سقف اين طبقه بر روي يک ستون چهار گوش استوار است و کف آن نيز از کف حياط 20 سانتيمتر بلندتر است. سقف اين اتاق با گچ پوشش يافته است و قسمت گلويي سقف نيز با گچ به صورت نيم گرد در آمده است. ديوارههاي طرفين اين اتاق ايوان مانند، جديدا در دست تعمير است. و در بخش ديوارهي انتهاي رو به حياط نيز سه در چوبي نصب شده است. که به اتاق کوچکي راه مييابد. در ديوارهي غربي نيز ورودي کوچکي تعبيه شده است که به ايوان مياني راه دارد. در پيشاني نماي اتاق يا ايوانچهي رو به حياط، به ارتفاع 60 سانتيمتر با آجر و کاشي با خط بنايي يا معقلي، اسامي مبارک محمد، علي، فاطمه، حسن و حسين (عليهمالسلام). تزيين شده است. طبقهي دوم اين اتاق و ايوانچه به ارتفاع 3 متر و عرض 30 / 3 متر است. قسمت نماي اين فضا بر روي دو ستون کوچک گرد استوار است که روي ستونها با گچ به صورت پيچي شکل گچبري شده است. نماي اتاق از بيرون به صورت سه قوس دايرهاي جلوه ميکند.پيشاني اتاق يا ايوانچه با گچبريهاي زيباي برجسته با اشکال گل و بته و حيوانات به طرز هنرمندانهاي تزيين شده است. در بخش مياني پيشاني ايوانچه، سر حيواني شبيه گوزن گچبري شده است و لچکيهاي اين ايوانچه با آجر و کاشي زينت يافته است. در بالاي پيشاني ايوانچه، به ارتفاع 30 سانتيمتر، کتيبهاي به خط نستعليق با رنگ سفيد در زمينهي کاشي آبي لاجوردي نوشته شده است. در قسمت داخلي ايوانچه، در ديوارهي شرقي آن، دو پنجرهي کوچک و در ديوارهي غربي آن نيز دو در کوچک چوبي تعبيه شده است. که هر دو به بخش مياني ايوان شمالي منتهي ميشوند. پوشش داخلي اين ايوانچه نيز گچ اندود است. ديوارهي جنوبي ايوانچه، به تقليد از نماي آن، به صورت سه دريچه با طاق دايرهاي (نعلي) شکل به اندروني کوچکي در انتهاي ايوانچه منتهي ميشود.در پيشاني نماي شمالي و غرب و شرق ايوان مياني، به عرض 60 سانتيمتر اخيرا کاشيکاري شده است. نقوش روي اين کاشيها، تصوير اماکن متبرکه چون مکه، مدينه و نجف است که در کنار آنها آياتي از قرآن و نقوش اسليمي نيز جلوه ميکند.ايوانهاي دو طرف ايوان مياني تقريبا قرينهي يکديگرند و تنها ايوانچهي طبقهي دوم غربي با ايوانچهي طبقهي دوم شرقي متفاوت است. فضاي داخلي ايوانچهي غربي طبقهي دوم به صورت طاق و تويزه است، اما فضاي قسمت شرقي ساده است. ديگر اين که در ديوارهي غربي آن دو طاقچه با قوس هلالي ديده ميشود. در ديوارهي شرقي ايوانچه، نزديک طاقچه، يک در کوچک چوبي تعبيه شده است. در بخش انتهايي اين ايوانچه (ايوانچهي غربي) سقف به صورت طاق و تويزه است و در ديوارههاي غربي و جنوبي آن، هر يک، سه طاقچه ديده ميشود در ديوارهي شرقي يک طاقچه و يک در چوبي وجود دارد که به راهپله منتهي ميشود. اين راه پله در دو طرف ايوان مياني بهصورت مارپيچ به بام راه مييايد.شاه سلطان حسين به اين امامزاده توجه داشته است. او در سفر خود به قزوين، باغ صفي آباد مشهور به «هزار جريب» و باغ سليمان آباد را به آستانهي شاهزاده حسين و امامزاده اسماعيل و پيغمبر قزوين وقف کرده است. اين بقعه بعدها در دورهي قاجار توسط حاجي نصر الله خان پسر خان سردار تعمير شد.(10)گنبد امامزاده در ابتدا يک پوش ساده آجري بوده تا اين که در سال 1300 شمسي توسط مرحوم حاج محمد ابراهيم شلويري کاشي ميشود اين شخص پس از ابتلا به بيماري در حرم امامزاده متحصن ميشود و چون شفا مييابد، بر پيماني که با خود بسته بود، باقي ميماند و گنبد امامزاده را کاشي ميکند(11) اما در طي زمان کاشيهاي گنبد فروميريزد و گنبد تخريب ميشود. حاج محمد ابراهيم بار ديگر گنبد را مرمت ميکند که شايد زمان آن بيش از 20 سال پيش است و استاد مرمتکار آن حاج قاسم ماخاني است.(12)طبق مدرک موجود در مرکز اسناد ميراث فرهنگي کشور، در سال 1363 به دليل فرسودگي شديد کاشيهاي گنبد و وجود ترکهاي عميق در سطح آن، کاشيهاي گنبد از ساقه به بالا کاملا تجديد شده و به صورت رگ چين با ملات سيمان و زير سازي اجرا شده است.گويا قبل از مرمت، ملامت استفاده شده براي کاشيکاري گنبد گل رس: شيرهي انگور و شکر سنگ بوده است. در سال 1379 نيز کاشيکاري گنبد به کلي مرمت شده است. گنبد حاضر به صورت دو پوش گسسته است که ارتفاع آن از کف بام تا نوک گنبد 30 / 6 متر است، نماي بيروني گنبد از دو قسمت ساقه به ارتفاع 20 / 1 متر و خوود گنبد به ارتفاع 10 / 5 متر استا و فاصلهي دو پوستهي آن 30 / 3 متر است.دريچهي ورودي به داخل گنبد نيز بر روي خوود گنبد در قسمت شمالي آن واقع شده است. گنبد از نوع شلجمي است و سطح آن با زمينهي کاشيهاي آبي فيروزهاي کار شده است. اشکال هندسي سطح گنبد با کاشيهايي به رنگ زرد و سياهکار شده است که خود گنبد را زيبايي خاصي داده است. بخش انتهايي خود گنبد با نواري از کاشيهايي به رنگ زرد و سياه از ساقهي گنبد منفک ميشود. زمينهي ساقهي.گنبد نيز با کاشيهاي آبي فيروزهاي کار شده است. روي زمينهي آبي فيروزهاي با کاشيهايي به رنگ زرد و سياه با اشکال هندسي لوزي شکلي مزين شده است. نقوش هندسي اين بخش از گنبد کوچکتر از نقوش بخش خود گنبد ميباشند و فضاي پر کارتري را نشان ميدهد.فضاي داخليبا عبور از کفشکنهاي غربي و شرقي ايوان جنوبي، وارد فضاي آن ميشويم. بخش لبهي ايوان رو به حياط جنوبي به ارتفاع 50 سانتيمتر با نردهي آهني به صورت حفاظ قرار گرفته است که فضاي حياط را از ايوان جنوبي جدا ميکند. بخش قوس ايوان نيز با پنجرهاي شيشهاي از فضاي بيروني جدا ميشود. ازارهي داخلي ايوان تا ارتفاع 1 متر با کاشيهاي زيباي هفت رنگ تزيين شده است. از بالاي قسمت ازارهي ايوان تا بالاي درگاهي ايوان با گچ به صورت ساده مزين شده است. قوس وروديهاي غربي و شرقي ايوان، چفد نيمدايرهاي (بيزکند) است که با گچ به صورت ساده اندوه شده است. از اين وروديها به صورت مستقيم به اتاقهاي جنبي امامزاده نيز راه است. از بخش بالاي درگاهي به عرض 20 سانتيمتر گچبري با نقش گل و بته در زمينهي خاکستري، بدنهي ايوان را دور ميزند؛ همچنين اين گچبري، لبهي زير قوس ايوان را نيز مزين ميکند. زير قوس ايوان با مقرنسهاي بسيار زيبا با پوشش گچ سفيد رنگ به طرز هنرمندانهاي جلوه ميکند. در ديوارهي جنوبي ايوان در چوبي قرار گرفته است که مستقيما به فضاي گنبد خانه ميرسد.دربارهي درهاي چوبي اطراف گنبد بايد گفت که دو در جنوبي و شمالي گنبد خانه جديدتر و بسيار زيبا است و گرههاي چوبي دارد و دور تا دور آن اشعاري در مدح امامزاده در مدح امامزاده اسماعيل نوشته شده و سال ساخت بروي آن حک شده است. بر روي در شمالي چنيني آمده است: «ادخلوها سلمه مبين، سلام المرسلين سلام علي من اتبع الهدي. هزار و چهارصد و يک به هجري قمري، شد اين خجسته التفات حق تکميل. در اين حرم شده مدفون به رفعت و به جليل، امامزاده والامقام اسماعيل، سرور سينهي زهرا پناه اهل والا به تاريخ 1401 قمري، 1359 شمسي». و در آستانهي بالاي در ورودي جنوبي نوشته شده: «با ذکر مصايب و مناقب اهل بيت، عليهمالسلام، اسلام زنده است (امام خميني). اين درب مطهر سنهي 1402 هجري بر اين سال 1360 شمسي در اصفهان به اتمام رسيد».در غرب گنبد خانه دري است که به يک هال کوچک، که به حسينيهي جديد الاحداث متصل است، گشوده ميشود. فاصلهي اين هال و حسينيه ارسي چوبي زيبايي است. قدمت در به دوران صفويه برميگردد و جوبي است وداراي شيشههاي رنگي زيبا که حال و هواي حسينيهي جديد الاحداث را دگرگون کرده است. در شرقي که به ايوان شرقي گسترده ميشود. نيز قديمي است. قسمت بالاي درگاه پنجرههاي ارسي مانند داراي شيشههاي رنگي است که چوبي بوده و مربوط به دورهي صفوي است.بناي اصلي، که همان گنبدخانه است، داراي پلاني صليبي است. ازارهي گنبدخانه به ارتفاع تقريبا 1 متر با کاشيهاي آبي و سفيد با نقوش بته جقه مزين شده است. بخش بالاي ازارهي گنبدخانه را گچبريهاي سفيدي با نقش گل و گياه در زمينهي خاکستري - آبي دربرگرفته است، که در بعضي جاها از قطعات آيينه در بين گچبريها استفاده شده است. درکنجهاي ديوارهي دور تا دور گنبد خانه، قابهاي کوچکي به صورت فرورفتگي در ديوار ايجاد شده است که با مقرنس تزيين شدهاند؛ اين فرورفتگيها در چهار جرز قطعه گنبدخانه تکرار شده است. دور تا دور زير قوس گنبد در زير پايههاي کاربندي، کمربندي آبي است که برروي آن سورهي جمعه به خط ثلث سفيد بر زمينهي آبي لاجوردي گچبري شده است.بالاي هر فضاي مستطيل شکل ورودي ايوانها،قوس جناغي (پنج او هفت) وجود دارد. سطح اين قوسها نيز تماما با گچبريهاي زيبا مزين شده است. نقوش بيشتر گل و گياه است که بعضا آيينه نيز در حاشيهي گچبريها به کار برده شده است. اطراف پنجرههاي ديوارهي رو به فضاي گنبدخانه قوسها نيز گچبري شدهاند که موضوع گچبريها با نقش فرشتهي بالدار و بته جقه است.از قسمت بالاي کتيبه در زير قوس گنبد، بخش سه کنجيها و فيلپوشها آغاز ميشود. فضاي دوازده ضلعي گنبدخانه با کمک همين فيلپوشها و کاربنديها در بالا تشکيل دايره ميدهند و گنبد بر روي فضاي دايره سوار ميشود. سقف گنبد از همان دورهي صفويه مزين به گچبري و آيينهکاري زيبايي است که در طول زمان مرمت شده است. آخرين دورهي مرمت فضاي داخلي پس از زلزله سال 1369 زنجان و گيلان است.در وسط گنبدخانه، ضريح چوبي به ابعاد 60 / 3 متر در 70 / 2 متر قرار گرفته است. ضريح امامزاده پنجرهاي است مسي با قاب چوبي ساخت اصفهان که از دوران صفويه باقي است. داخل ضريح صندوق چوبي قرار گرفته که با منبتکاري و گره چيني مزين شده است. زير سقف ضريح، از داخل، با گره چيني و نقاشي مزين شده است و قسمت زير گره چيني سقف کتيبهاي نوشته شده است. روي کف گنبدخانه،دو دريچهي شيشهاي در سمت شمال و جنوب.ضريح وجود دارد که ارتباط بصري با سردابهي امامزاده را به وجود ميآورد. ورودي اصلي به سردابهي کف حياط نيز زير ايوان جنوبي قرار دارد.با توجه به اين ويژگيهاي معماري در امامزاده اسماعيل، همچنين با توجه به مقايسهي اين بنا با بناهاي متأخر و متقدم بر ساير نقاط ايران - اين بقعه را ميتوان با بقعه سر قبر آقا (قاجاريه) در تهران و همچنين امامزاده عبدالله (صفوي - قاجار)(13)شهر ري مقايسه کرد - ميتوان بناي کنوني امامزاده اسماعيل (ع) را به دوران صفوي - قاجار نسبت داد.پی نوشت:1- هلين براند، رابرت، معماري اسلامي، ترجمهي ايرج اعتصام، شرکت پردازش و برنامهريزي شهري، 1377، ص 315. 2- غروي، مهدي، آرامگاه در گسترهي فرهنگ ايراني، تهران انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1376، ص 99. .3- اتينگهاوزن، ريچارد و گراباروالگ، هنر و معماري اسلامي، ترجمهي يعقوب آژند، انتشارات سمت، 1378، ص 301. .4- براي اطلاعات بيشتر در خصوص بناهاي آرامگاه ر. ک: خلج، رضا، پژوهشي در بناهاي آرامگاهي مذهبي شهر قزوين، پاياننامه کارشناسي ارشد گروه باستان شناسي دانشکدهي ادبيات و علومانساني دانشگاه تهران، 1382. .5- گلريز، محمد علي، مينودر يا باب الجنه قزوين، انتشارات طه، ج 1، ص 627. .6- حسيني فراهاني، ميرزا محمد حسين، سفرنامهي ميرزا محمد حسن فراهاني، به کوشش مسعود گلزاري، انتشارات فرهوشي، 1362، ص 23. .7- احمد صدر حاج سيد جوادي (زير نظر)، دايرةالمعارف تشيع، ج دوم، 1371، ص 414. 8- دايرةالمعارف تشيع، ص 413. 9- حوزه هنري سازمان تبليغات اسلامي، دايرةالمعارف بناهاي آرامگاهي، پژوهشگاه فرهنگ و هنر، 1378، ص 150 - 149. 10- دايرةالمعارف تشيع، ص 414. .گنبد11- مينودر يا باب الجنه قزوين، ص 63. 12- ر. ک خلج، رضا، پاياننامهي کارشناسي ارشد، همان. .13- مرکز اسناد و مدارک ميراث فرهنگي کشور، امامزاده اسماعيل قزوين، [بي تا] ص 149 - 148. منبع: ميراث جاويدان
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 2797]
-
گوناگون
پربازدیدترینها