تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
معرفی و فروش بوته گرافیتی ریخته گری
بهترین بروکر برای معاملات فارکس در سال 2024
تجربه رانندگی با لندکروز در جزیره قشم؛ لوکس‌ترین انتخاب
اکسپرتاپ: 10 شغل پردرآمد برای مهاجران کاری در کانادا
بهترین سایتهای خرید تیک آبی رسمی اینستاگرام در ایران
کدام رنگ کاغذ دیواری مناسب فضای شماست؟
چه چیزهایی دیگر در دکوراسیون مد نیست؟!
بررسی قیمت تیرچه + قیمت تیرچه کرومیت + قیمت یونولیت
خرید و قیمت ورق در مشاوران آهن + [مشاوره رایگان]
تی‌وی وال: ایده‌ای نوین برای دکوراسیون داخلی
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1812770944
وقف و بناهاي عام المنفعه در قاينات
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
وقف و بناهاي عام المنفعه در قاينات نويسنده: مفيد شاطري يکي از کارکردهاي مهم وقف ايجاد و حفظ بناهاي تاريخي و مذهبي در سطح جامعه است. شاهکارهاي مهمي که ارزش تاريخي و هنري والايي دارند با بهرهگيري از وقف ايجاد و در طول تاريخ حفظ شدهاند. مقالهي حاضر به بررسي نقش وقف در ايجاد و حفظ آثار و بناهاي مذهبي، هنري در يکي از شهرستانهاي استان خراسان ميپردازد و با بررسي آثار هنري - تاريخي در سطح شهرستان و رابطهي آنها با وقف در سه بخش (1. وقف و مساجد و مدارس علميه؛ 2. وقف و زيارتگاهها؛ 3. وقف و قنوات) کارکردهاي مهم وقف را بررسي ميکند. اميد است پژوهش حاضر سپاسي به ساحت مقدس واقفان نيکوکار و متدين اين ديار باشد. قاينات قاينات يکي از شهرستانهاي جنوب خراسان است که در 58 درجه و 38 دقيقه تا 60 درجه و 56 دقيقهي طول و 32 درجه و 6 دقيقه تا 34 درجه و 12 دقيقهي عرض جغرافيايي قرار گرفته است. مرکز اين شهرستان شهر قاين است که در فاصلهي 373 کيلومتري از مرکز استان، مشهد، قرار دارد(1) جمعيت شهرستان بر اساس آمار مرکز بهداشت شهرستان در سال 1379 برابر با 138,072 نفر بوده که 7ر22 درصد در نقاط شهري و 2ر77 در نقاط روستايي ساکن بودهاند(2). در شهرستان قاينات هماکنون نزديک به 696 موقوفه و 1,813 رقبه وجود دارد که در سال گذشته مبلغ 299,958,562 ريال عايدي داشته که درآمد حاصله به مصارف تعيين شده از سوي واقفان ميرسد (3). طرح مسأله و اهداف تحقيق پديدهي وقف که در فرهنگ ملي - مذهبي ما ريشهاي کهن و طولاني دارد، تحت تأثير همخواني و تطابق با سرشت پاک انساني، پايداري جاودانهاي در جامعه داشته است. بررسي اثرات و کارکردهاي وقف در جامعه در زمينههاي مختلف اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي، مذهبي، هنري و سياسي نيازمند تحقيق گستردهي دقيق و علمي است. کارکردهاي وقف در جامعه به دو شکل نمودهاي عيني و قابل رؤيت و نمودهاي غير عيني اما در عين حال بسيار مهم مشهود ميباشد. هدف اصلي اين مقاله بررسي برخي از اثرات وقف و کارکرهاي عيني آن در جامعه است. وجود آثار و بناهاي مذهبي - ملي که از ارزش فرهنگي و هنري والايي برخوردارند، بيانگر بخشي از تاريخ و فرهنگ هر ملت در گذشته و سبب غرور ملي براي نسل حاضر و آتي است. بخش عمدهاي از بناهاي مذهبي و هنري به خصوص در جهان اسلام پيوند عميق و محکمي با سنت وقف داشته است. به مدد بهرهگيري از عوايد موقوفات، ساختمانهاي مهمي همچون مساجد، تکايا، حسينيهها، مزارها و مدارس علميه احداث، مرمت و حفظ شدهاند. سنت وقف در شهرستان قاينات که به دارالمؤمنين خراسان شهرت دارد، صبغهاي بس قوي و جايگاهي درخشنده و تابناک دارد. وجود موقوفاتي مهم و قديمي بر مساجد، مدارس علميه، مزارها و... خود گواهي صادق بر اين مدعاست. در پژوهش حاضر که به روش ميداني و اسنادي تهيه شده، سعي بر آن است تا با بررسي بناهاي تاريخي - هنري و مذهبي در سطح شهرستان به رابطهي وقف در ايجاد و حفظ اين آثار پرداخته شود. سه محور اصلي تحقيق شامل 1. وقف و قنوات (در سطح شهر قاين)؛ 2. وقف و رابطهي آن با مساجد و مدارس علميه (در سطح شهر قاين)؛ 3. وقف و زيارتگاهها و مقبرهي شعرا (در سطح شهرستان) است. قديمي ترين و مهم ترين موقوفات شهرستان کهنترين وقفنامهي موجود در قاينات، وقفنامهي امير رفيعالدين واقع در دشت بياض است. اين وقفنامه متعلق به سال 920 ه ق است. واقف يک شبانهروز از آب و اراضي قنات و مزرعهي دشت بياض را بر تعمير و روشنايي و حقوق خطيب و مؤذن مسجد جامع محل ياد شده وقف کرده است (4).به مدد همين موقوفات بود که ساختمان مسجد که بر اثر زلزله چندين بار تخريب شده، مجددا بازسازي شده است، به طوري که در زلزلهي ويرانگر سال 1347 بخشي از مسجد تخريب و مجددا بازسازي شد. از ديگر موقوفات کهن و مهم شهرستان ميتوان به موقوفات جدول 1 اشاره کرد. قنوات و وقف قنات به عنوان يک پديدهي تکنولوژيکي - فرهنگي نقش مؤثري در عمران و احياي مناطق خشک داشته است. در گذشته بخش اعظم مناطق داخلي ايران به وسيلهي قنوات آبياري ميشده است. شهرستان قاينات که در منطقهي خشک و نيمهخشک واقع شده، به مدد بهرهگيري از اين ابتکار زمينههاي تمدن و شهرنشيني را در منطقهي قهستان فراهم ساخته است. در سطح شهرستان در حال حاضر حدود 800 رشته قنات داير است اما در اين مقاله تنها رابطهي وقف و قنوات در شهر قاين را بررسي ميکنيم. برخي از قنوات موجود همچون فرخآباد بر طبق اسناد مکتوب موجود سابقهاي بيش از هزار سال دارند و قناتهايي همچون شاهيک به لحاظ ساختار فني قنات و برخورداري از سد زيرزميني از شگفتيهاي هنري و معماري به شمار ميروند. بررسي نظام مالکيت و مديريت در قنوات شهر نشان ميدهد که در تمامي 11 رشته قناتي که در شهر جاري بوده، سهم عمدهي مالکيت مربوط به مالکيت وقفي است و موقوفات هر کدام در لوحههاي سنگي، آبنامهها و وقفنامهها ثبت شده است. به عنوان مثال در کتيبهاي که در مسجد جامع در رواق شش ضلعي شمالي با تاريخ 1046 نصب شده، نحوهي بهرهبرداري از موقوفهي قنات جعفرآباد را که از داخل مسجد جامع عبور ميکرده نشان ميدهد. مضمون کتيبهي ايوانچهي صحن، مسجد که يادگاري از دورهي حکومت اميرسلطان موصلو است، نيز وقفي است. جدول 2 قنوات قاين، کل سهام قنات، ميزان سهم وقفي و درصد آن را براي هر کدام از قنوات نشان ميدهد. يادآور ميشود که در چند دههي اخير بر اثر حفر بيرويهي چاههاي عميق در دشت قاين، خسارات عمدهاي به قنوات وارد شده است و تعدادي از آنها خشک و متروک شدهاند. با يک محاسبهي ساده مشخص ميشود که در حدود 19 درصد از کل سهام قنوات شهر قاين وقف بوده است. وقف قنات با مديريت نظارت شدهي آن در رشد فرهنگي شهر تأثير بسيار داشته و به جرأت ميتوان ادعا کرد که يکي از دلايل عمدهي رونق محافل مذهبي و حفظ روحيهي ديني در اين شهر بوده است. نکتهي بسيار مهم ديگر در ارتباط با قنات و وقف، دقت نظر حکيمانه و عالمانهي واقفان و پرداختن به تمامي مسايل جامعه از جنبههاي مختلف علمي، هنري و تبليغي بوده که به عنوان نمونه جزييات وقف در قنات شاهيک را بيان ميکنيم. انواع وقف در قنات شاهيک 1. وقف بر اولاد، از مجموع 210 بل آب وقفي 62 بل آن وقف اولاد است که درآمد حاصل از آن بين کل اولاد و عموما بين افراد فقيرتر اولاد تقسيم ميشود. 2. وقف بر مسجد، از بين مساجد شهر، مسجد قلعه دوازده بل و مسجد محلهي بالا يک بل سهم دارند. علاوه بر اين 13 بل، 2 بل ديگر نيز وقف مساجد است که در مجموع 15 بل وقف مساجد ميباشد. 3. وقف بر مدارس علميه، مدارس علميه در مجموع 40 بل از آب قنات شاهيک را جهت مخارج طلبهها، مدرسين و نيازهاي مدرسه دريافت ميداشتهاند. اين املاک هماکنون در اختيار اوقاف است. 4. وقف بر مقبره، از آب اين قنات 13 بل بر مقبرهي شعرا و بزرگان اهل علم و فضل در سطح شهر قاين وقف شده است. 5. وقف حوض، دو حوض جان ميرزا و کربلايي مرتضي هر کدام نيم بل از آب قنات را به خود اختصاص ميدهند که در هر مدار نيم بل آب به اين حوضها اختصاص مييابد. 6. وقف نخل، از مجموع آب وقفي قنات 3 بل آن به نخل مسجد جامع اختصاص دارد. جدول 3 ميزان آب وقفي بر مبناي بل به تفکيک در هر شبانهروز را بر اساس آبنامهي قنات نشان ميدهد(5). وقف و مساجد بينش اسلامي در آغاز و بيش از همه، عنصر مشخص و با اهميت مسجد را به عنوان مرکز مذهبي - سياسي در دل شهر دارد. مساجد قاينات هر کدام به تناسب اهميت از موقوفاتي برخوردارند که به جهت اختصار تنها به معرفي و ذکر موقوفات سه مسجد ميپردازيم. مسجد جامع قاين در خصوص بناي اوليهي مسجد جامع اتفاق نظر وجود ندارد. برخي از مطلعين معتقدند که بناي اوليه بر خرابههاي آتشکدهاي ساخته شده و ساختمان اوليهي مسجد را به سدههاي اول تا چهارم نسبت ميدهند. ولي آنچه مسلم است در سدهي چهارم به طور قطع موجود بوده است. مسجد به صورت دو ايواني با دو قبلهي متفاوت، در زميني به مساحت تقريبي 2,470 و زيربناي 1,050 متر مربع بنيان شده است. مسجد داراي ايواني است که حدودا 18 متر ارتفاع دارد و در دو طرف ايوان بعدا دو شبستان ساخته شده است. علاوه بر اين، مسجد ساعتي آفتابي و ايوانچههايي در صحن دارد. در گوشهي غربي صحن نيز پايابي جهت دسترسي به آب قنات به امر ضعشکن خان در دورهي حکمراني شاه سليمان صفوي بنيان شده است. مسجد جامع موقوفات متعددي از جمله 15 سهم از قنات فرخآباد دارد، در رواق شش ضلعي شمالي کتيبهاي به تاريخ 1046 موجود است که پيرامون موقوفهي قنات جعفرآباد است. آب قنات جعفرآباد از درون پاياب مسجد جامع ميگذشته و مسلمين جهت مصارف مختلف از آن بهره ميگرفتهاند. علاوه بر اين در يکي از ايوانچههاي صحن، کتيبهاي از دورهي امير سلطان موصلو که مضمون آن نيز وقفي است وجود دارد. علاوه بر اين يک شبانهروز از ديزوک، وقف بر مسجد جامع بوده که در دورهي پهلوي فروخته شده به علاوه نيم دانگ از قنات قدي وقف بر مسجد جامع است. مسجد جامع قاين به عنوان يک اثر ويژهي مذهبي با خصوصيات معماري برجسته به شمارهي 295 در فهرست آثار ملي کشور قرار گرفته است. مسجد جامع دشت بياض روستاي دشت بياض در بخش نيم بلوک قاينات از کهنترين مراکز سکونتي در ناحيهي قهستان قديم بوده است. اسم قديم آن سپيدروستا بوده و در معجمالبلدان اسفيذرستاق ناميده شده است. بعد از استيلاي عرب اسم آن را به دشت بياض تبديل کردهاند. حمد الله مستوفي در نزهةالقلوب ميگويد: «دشت بياض شهري ندارد، قصبهي آن را فارس گويند». يکي از مهمترين بناهاي تاريخي و مذهبي که ايجاد آن با وقف شروع و به کمک موقوفات بنيان آن پايدار مانده، مسجد جامع دشت بياض است. در ابتداي وقفنامه واقف به ايجاد بنا اشاره دارد: «در قريهي فارس بهشتآسا که وطن مألوف آن جناب و آبا و اجداد بزرگوار اوست و نمونهاي است از بهشت و رشکي است از روضهي اعلي عليين در زمين ملک خود به اهتمام معماران غيب و مهندسان لاريب مسجدي بنا فرموده...». اين وقفنامه قديمترين سند مکتوب موجود در شهرستان به شمار ميآيد که به تاريخ شعبان 920 ه ق نگارش يافته است. بر طبق وقفنامه متولي بايد درآمد يک شبانهروز آب و اراضي مزرعهي دشت بياض را اولا به عمارت و مرمت ضروريهي مسجد جامع ياد شده و فرش و روشنايي صرف کند و آنچه زياد آيد، از چهار سهم، سه سهم، سهم خطيب جهت وظيفهي خطابت و امامت بردارد و يک سهم به مؤذن مشروط بر اينکه از در و ديوار مسجد باخبر باشد. جزييات مصرف خيرات در ايام خاص نيز در وقفنامه مذکور است (پيوست 1). مسجد جامع افين مسجد افين در روستايي به همين نام در 85 کيلومتري شرق قاين قرار دارد. از عمده فضاهاي معماري اين بنا، ايوان، دو شبستان زمستاني، گنبدخانه و شبستانهاي تابستاني طرفين ايوان است. ظاهرا صحن مسجد در گذشته تاقنماهايي داشته که در حال حاضر اثري از آنها نيست. احتمالا شالوده و بنيان اوليهي بنا در سدههاي سوم و چهارم هجري شکل گرفته است. بناي فعلي ويژگيهاي معماري دورهي تيموري را به همراه دارد. وقف و مدارس علميه مدرسهي علميهي جعفريهي قاين از عناصر و پديدههاي چشمگير شهرهاي اسلامي مدارس علميه است که مقر غالب آنها در قلب شهر، در حوالي مسجد جامع و زيارتگاههاي مهم مذهبي سازمان يافته بود. مدارس علميه از مهمترين عناصر شهرهاي اسلامي به شمار ميرود و لذا بخشي از موقوفات صرف احداث، تعمير و مرمت و امور فرهنگي و علمي اين مدارس ميشده است. در شهرستان قاين مدرسهي علميهي جعفريه قدمتي طولاني دارد. بناي اوليهي مسجد در 1314 توسط رضاخان تخريب و پس از تخريب، دبستاني به نام پهلوي ساخته شد. ولي سرانجام با فعاليت علماي شهر در تثبيت اصل موقوفات، در سال 1330 در زمينهاي وقفي کوچهي آهنگران ساختمان مدرسه به مساحت 5,000 و زيربناي 2,500 متر مربع مجددا ساخته شد. آنچه که به اين حوزه حيات دوباره داد علاوه بر فعاليت علما وجود موقوفات مهم اين مدرسه بود. از سهام اکثر قنوات شهر سهمي به اين مدرسه تعلق دارد.علاوه بر آن موقوفاتي در روستاهاي اسفشاد، پهنايي، بزنآباد، دهشک، و تجرگ کره دارد.موارد مصرف اين موقوفات شامل تعمير و نگهداري ساختمان مدرسه و هزينهي طلاب است (6). مدرسهي علميهي جعفريهي زهان از مدارس علميهي با سابقهي طولاني به شمار ميرود که در روستاي زهان از بخش مرکزي قاين قرار گرفته است. مدرسه هشت باب حجره، کتابخانه، دو باب منزل مدرسين، دفتر و... دارد. به کمک موقوفات محلي شهريهي طلاب پرداخت و به امور مدرسه رسيدگي شود. علاوه بر اين دو مرکز مهم علمي، مدرسهي علميهي جعفريهي نمونه، حوزهي علميهي الزهرا، مدرسهي علميهي بيهود، حوزهي علميهي حاجيآباد، و حوزهي علميهي امام محمد باقر خضري از ديگر مدارس علميهي شهرستان است که با کمک خيرين و واقفان در راه ترويج و نشر فرهنگ اسلامي گام برميدارند. وقف و زيارتگاهها يکي از مصداقهاي بارز زيارتگاهها پيوند بينش اسلامي و پديدههاي جغرافيايي، زيارتگاههاست، زيارتگاهها که غالبا به موقوفات اتکا دارند، نقشهاي گوناگوني از قبيل نقش زيارتي، سياحتي، آموزشي و عبادي ايفا ميکنند. همچنين زيارتگاهها غالبا به عنوان جايگاه برگزاري آيينهاي محلي و بومي که با دين اسلام پيوند خورده از جمله تشريفات پيوند زناشويي، مرگ و مير، تعزيهخواني و گردهماييهاي سنتي به انحاي خاصي مورد توجه است. زيارتگاهها به دليل دلبستگي اعتقادي که عامه بدانها دارند، از نظر دستيابي به اعتبارات عمراني و نوسازي به طور طبيعي خودکفايند. غالبا موقوفات مخصوص به صورت آب، زمين، مزروعي، باغ و مستغلات شهري و املاک روستايي حفظ و گسترش آنها را پشتيباني ميکند(7). مهمترين اين زيارتگاهها در شهرستان قاينات عبارتند از: امام زاده زيد بن موسي مشهور به زيدالنار اين بنا در روستاي آفريز در 80 کيلومتري جنوب قاين در مسير قاين به فردوس قرار گرفته است. بناي اوليهي بارگاه توسط معتصم عباسي که از عمل خويش در به شهادت رساندن امامزاده نادم و پشيمان بوده، ساخته شده و در عهد سلاطين غزنوي وزير مشهور محمد بن الحسن بن منصور نيز در تعمير آن اقداماتي صورت گرفته است. بناي معتصمي که به خط کوفي نام معتصم بر آن مسطور بوده در حدود سال 800 هجري هنوز بر حال خود باقي بوده است (8).بنا با استفاده از مصالح سنگ و آجر و ملات آهک ساخته شده است. بناي مقبره در مرکز صحن واقع شده است. پلان مقبره به صورت هشت ضلعي بوده و داراي گنبدي دو پوشه و فاصله بين دو پوشش گنبد تقريبا دو متر است. اين بنا به شمارهي 1894 در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده است. تاريخ موقوفهي اصلي اين بارگاه مربوط به سال 1281 ه ش است و موقوفات اين بارگاه شامل موارد ذکر شده در جدول 4 است. امام زاده عبدالله بن موسي (کارشک) اين بقعه در بلوک دشت بياض در روستاي کارشک واقع شده است. اين بقعهي شريف مدفن شاهزاده عبدالله بن موسي بن عبدالله بن حسن بن حسن - عليهالسلام - است، نسب شريفش به سه واسطه به حضرت امام حسن مجتبي (ع) ميرسد. اين مزار از زمان قديم مشهور و طرف توجه رجال و بزرگان بوده است و بنا به نقل از کتاب بهارستان تا چندي قبل هنوز شمعدانهاي نفيس فلزي که سلاطين صفوي بدان آستانه تقديم کرده و اسامي ايشان بر آن نقش شده بود از عهد شاه طهماسب و شاه سليمان صفوي در آن موجود بوده است(9). امام زاده داود (کلاته مزار) مرقد اين امامزاده بر فراز کوهي در روستاي کلاتهمزار در دهستان زهان واقع شده است. بر بناي اوليه دو تاريخ 1087 و 1280 موجود بوده لکن بناي ساختمان امامزاده در زلزلهي 1376 ه ش تخريب شد و در سال 1378 ه ش به هنگام بازسازي بنا با جسدي تازه روبهرو شدند که بر اثر گذشت چندين سال همچنان سالم باقي مانده بود. پيکر مطهر با حضور مسؤولين و جمعيت انبوه عاشقان اهل بيت به طرز باشکوهي مجددا تشيع و در محل به خاک سپرده شد. ساختمان اين امامزاده هماکنون در حال ساخت است. امام زاده زيد در فرخ آباد اين امامزاده از نوادگان امام موسي (ع) و نامش زيد بن عابد بن خليل بن بلال بن عون بن موسي است. اين مزار هماکنون در داخل محوطهي شهر قاين در جنب قبرستان فرخآباد واقع شده است. از مجموع سهام قنات فرخآباد و اراضي مربوط به آن، بيست سهم وقف بر اين مزار بوده که مورد مصرف موقوفهي آن جهت تعميرات ساختمان، حقوق خادم و تلاوت قرآن در محل مزار است. آرامگاه ابوذرجمهر قايني اسمش قيس بن ابراهيم بن منصور و از امراي بزرگ سلطان محمود است. ذکر جميل اين شاعر بزرگ در کتاب المعجم تأليف شمس قيس رازي و مجمع الفصحاء تأليف هدايت طبرستاني و تذکرهي بزمآراء تأليف سيد علي بن محمود الحسيني مذکور است (10). آرامگاه اين شاعر بقعهاي است بر دامنهي کوه که معروف به ابوذري است. صحني با صفا و فضايي دلگشا و املاکي موقوفه دارد. به استشهاد پژوهشهاي انجام شده بنيان اوليهي بنا متعلق به دورهي سلجوقي است که در دورههاي تيموري، صفويه، قاجار و حتي معاصر مرمتهاي بسياري بر آن انجام گرفته. بناي مقبره داراي گنبدي دو پوشهاي است که در زير پوشش فضاي داخل تزيينات گل و بوته و اسليمي، زيبايي خاصي به گنبدخانه بخشيده است. اين اثر در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده است. تاريخ وقف موقوفه سال 1222 ه ق و ميزان موقوفهي آن يک شبانهروز از آب و اراضي قنات ابوالخيري است. آرامگاه ابومحمد، حسن بن منصور مشهور به ابوالمفاخر از رجال علم و ديانت و سياست است. فقيه، محدث، حقوقدان، رياضيدان، سياستگذار، عابد، زاهد، و متورعي خداترس که به لحاظ محبوبيت گستردهاش القاب متفاوتي دارد. اقضي القضاة، سيف الحق و شيخ السلام القابي بود که اهل فضل و دانش به وي داده بودند. وي ابتدا در قاين شغل قضاوت داشت ولي به علت شهرت و آوازهاش در سراسر ايران، سلطان بهرامشاه غزنوي (حک: 540-510) او را به غزنين فراخواند. حکما و شعراي آن روزگار چون حکيم سنايي، عثمان مختاري، ابوالفرج روني، مسعود سعد سلمان، سيد حسن غزنوي وي و پدرش را مدح و تمجيد کردهاند. وي خود يکي از واقفان بزرگ به شمار ميآمد و خانقاه باشکوهي که دارالقضا، دارالشفا، مدرسه، کتابخانه، دارالحفاظ، دارالوعاظ و آشپزخانه داشت در شهر غزنين بنا نهاد و از آنجا که علاقهي وافري به زيد بن موسي داشت، اين مجموعه به خانقاه زيد شهرت يافت. جز اين، موقوفات زيادي نيز داشته است که مانند ديگر موقوفات دچار متوليان ناصالح شده و از بين رفته است. وي عمري طولاني داشت در ايام پيري از کارهاي دولتي کنار کشيد و روانهي قاين شد، پس از مدت زمان کوتاهي در قاين از دنيا رفت و در مزرعهي بهلحردي به خاک سپرده شد. آرامگاه وي بقعهاي است که در سدهي سيزدهم بنا شده است (11). بنا به شمارهي 2377 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است. بناي اين ساختمان وقفي است و زمينهاي اطراف آن نيز متعلق به اوقاف است. علاوه بر مزارهايي که ذکر شد مزارهاي شاهزاده حسين، شاهزاده قاسم، شنبه، تخت طالبي در شهر قاين، زيرنج مشهور به قطبالدين بن علي در روستاي زيرنج، اسفاد، سلطان محمد در روستاي مهنج، امامزاده اسماعيل در روستاي خشکان، ملا درويش در روستاي استند، پير طريق در روستاي برکوک،افين، سام و لام زبيده خاتون در استرآباد، سلطان حسين در روستاي روم، ورنجان در روستاي ورنجان، نروگ، ورزگ، جعفرآباد، گوشيک، هندوستان اسفدان، پيشبر، مير عبدالله و عبدالرزاق در روستاي بزنآباد، عبدالله موسي در روستاي بادامک، شاه سليمان و بيبي خديجه در روستاي کرچ و کوميران در روستاي کوميران از ديگر نقاط زيارتي و سياحتي شهرستان محسوب ميشود. اکثر اين مزارها به کمک موقوفات تا کنون پايدار و پابرجا ماندهاند. مقايسهي تطبيقي آثار تاريخي ثبت شده در فهرست آثار ملي کشور در شهرستان قاين شش اثر تاريخي شامل مسجد جامع، مسجد جامع افين، آرامگاه زيد بن موسي مشهور به زيدالنار، مقبرهي ابوذرجمهر قايني و مقبرهي ابوالمفاخر و قلعهکوه تاکنون در رديف آثار ملي کشور به ثبت رسيده است (12). از بين اين آثار سه اثر شامل مسجد جامع قاين، مقبرهي ابوذرجمهر و آرامگاه زيد بن موسي مشهور به زيدالنار موقوفاتي دارند. اين سه اثر به مدد بهرهگيري از عوايد موقوفات تاکنون زنده و پابرجا ماندهاند، در حالي که سه اثر ديگر که از موقوفات بهرهاي نداشتهاند تقريبا در حال نابودي هستند. مسجد جامع افين ظاهرا در گذشته تاقنماهايي در صحن مسجد داشته که در حال حاضر اثري از آنها نيست. مقبرهي ابوالمفاخر و قلعهکوه نيز وضعيت مشابه دارند و چنانچه اقدام عاجل در بازسازي آنها انجام نشود، در حال تخريب ميباشند. در يک جمعبندي کلي ميتوان اذعان داشت که وقف و کارکردهاي آن در جامعه، جنبههاي متعددي دارند بخشي از نيازهاي جامعه با وقف مرتفع ميشود. تحقق عدالت اجتماعي، رونق محافل مذهبي و ديني، برقراري پيوند بين نسلهاي مختلف، ايجاد و حفظ آثار تاريخي، هنري و شاهکارهاي معماري نيز از طريق سنت حسنهي وقف بروز مييابد. نتيجهاي که از پژوهش حاضر حاصل ميشود نشاندهندهي ارتباط تنگاتنگ وقف با پديدههاي جغرافيايي و حضور پررنگ اين سنت حسنه در تمامي ابعاد اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي، مذهبي و هنري جامعه است. پی نوشت:1- پاپلي يزدي، محمدحسين، فرهنگ آباديها و مکانهاي کشور، آستان قدس، 1367. 2- مرکز بهداشت و درمان شهرستان قاينات. 3- ادارهي اوقاف و امور خيريهي شهرستان قاينات. 4- وقفنامهي عادي، سنهي 920 ه ق، وقفنامهي امير رفيعالدين، کلاسه پرونده 40 - الف. 5- شاطري، مفيد، نظام مديريت در قنات شاهيک قاين، مجموعه مقالات همايش بينالمللي قنات، 1379، ص 490. 6- وقفنامهي عادي، سنهي 1137 ه ق، وقفنامهي مدرسهي جعفريهي قاين، کلاسه پرونده 92 - م. 7- سعيدي رضواني، عباس، بينش اسلامي در پديدههاي جغرافيايي، آستان قدس، 1372، ص 134. 8- آيتي، شيخ محمد حسين، بهارستان، انتشارات دانشگاه فردوسي مشهد، 1371، ص 129. 9- همان، ص 131. 10- همان صص 157-156. 11- سعيدزاده، سيد محسن، بزرگان قاين، ج 1 صص 143-137. 12- جنتي فر، محمد علي، قاينات در سپيده دم تاريخ، انتشارات ادارهي کل ميراث فرهنگي خراسان. منبع: ميراث جاويدان
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 2319]
-
گوناگون
پربازدیدترینها