واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: سياست خارجي در قرآن(1)
قرآن كريم در زمينه مسائل سياسى در حد بيان كليات و چارچوبهاى كلان سياستخارجى بسنده كردهاست، اين كليات را اصول سياستخارجى ناميديم و تحت چهار عنوان «اصل نفى سبيل» ، «اصل دعوت يا جهاد» ، «اصل عزت دينى» و «اصل پاىبندى به معاهدات بين المللى» درباره آنها به بحث پرداختيم . ياد آور مي شويم که اين اصول چارچوب كلان سياستگذارى خارجى دولت اسلامى را سامان مىدهند و دولت اسلامى نمىتواند در سياستخويش آنها را نديده انگارد . مقدمه مطالعه و بررسى اصول سياستخارجى اسلام از ديدگاه قرآن كريم بر مفروضات چندى استوار است، كه بدون توجه به آنها بحث از سياستخارجى اسلامى ناتمام به نظر مىرسد، مهمترين اين مفروضات را در محورهاى زير مىتوان تلخيص كرد: 1 . طرح اصول سياستخارجى اسلام از منظر قرآن مستلزم آن است كه رابطه دين و سياست مفروض انگاشته شود . در چارچوب انديشه جدايى دين و سياست زمينهاى براى طرح اين بحثباقى نخواهد ماند . 2 . سياستخارجى يكى از بخشهاى اساسى سياست در معناى كلان آن است، بنابراين اگر دين در مسائل سياسى انديشه نموده طبيعتا در مسائل سياستخارجى نيز انديشيده است . 3 . سياستخارجى مجموعهاى از مسائل سياسى مرتبط به حوزه خارجى است و از دو بخش نسبتا ثابت و متغير برخوردار مىباشد . قسمت ثابت آن، بيانگر چارچوب كلى سياست گذارى خارجى است كه خط مشىها و استراتژىهاى سياستخارجى در درون آن تنظيم مىگردد; اين بخش عمدتا مبتنى بر آموزههاى نظرى و نظام ارزشى و ايدئولوژى حاكم است . عناصر متغير سياستخارجى ناظر به خط مشىهايى است كه متناسب با اوضاع و شرايط تنظيم و تدوين مىگردند . 4 . اسلام دو بخش ثابت و متغير دارد: ثابتات آن ناظر به اصول و مبانى كلى رفتار دينداران است و در طول زمان بقا و ماندگارى دارد، اما جنبه متغير آن از عرف و ضرورتهاى زمانه تاثير مىگيرد . بخش متغير سياستخارجى به اين جنبه برمىگردد، چرا كه در شرايط و مقتضيات زمانه تغيير مشى مىدهد; بنابراين انديشه دينى در مورد مسائل سياسى و مديريت اجتماعى در حيطه طرح كليات و اصول محدود مىگردد . 5 . مسائل روابط بين الملل و سياستخارجى به شكل امروزى و در قالب يك سيستم اكادميك و منسجم محصول قرون اخير به خصوص دوره پس از جنگ جهانى دوم است; اما برخى مسائل آن، نظير مراودات خارجى و مسائل جنگ و صلح به قدمت تاريخ بشر سابقه دارد . چنين نگرشى طرح بحثسياستخارجى اسلامى را تبيين مىكند، زيرا به گفته «هالستى» اگر يكى از مهمترين مسائل روابط بين الملل را مطالعه دو پديده جنگ و صلح بدانيم، مطالعه مسائل بين الملل به دورههاى قبل از ميلاد باز مىگردد و اثر تاريخى «توسيديد» در مورد جنگهاى «پلوپونز» از قديمىترين متون اين رشته محسوب مىگردد . (2) 6 . با توجه به نكات مذكور مىتوان از اصول سياستخارجى اسلام در قرآن ياد كرد . اين اصول ناظر به چارچوب كلى و كلان رفتار خارجى دولت اسلامى است و روابط خارجى مسلمانان با جوامع غيراسلامى را تنظيم مىكند . قرآن كريم مشتمل بر مسائل اعتقادى و اجتماعى و سياسى است و از برخى آيات آن مىتوان اصول سياستخارجى اسلام را استخراج كرد . اصول سياستخارجى اسلام همانگونه كه اشارت رفت، مقصود از اصول سياستخارجى مجموعهاى از آموزههاى دينى است كه چارچوب كلان سياستخارجى دولت اسلامى را شكل مىدهد . اين مجموعه از نوعى خصلت ثبات و ماندگارى برخوردار است و از نظر تفسيرى بر ديگر مسائل سياستخارجى حكومت دارد . يكى از پژوهشگران مسلمان در تعريف اصول سياستخارجى مىگويد: مقصود از اصول ياستخارجى، مبادى و اساس روابط خارجى دولت اسلامى است كه منابع دينى آنها را به عنوان چارچوب و اساس تنظيم روابط خارجى مطرح مىكند . (3) با عنايتبه تعريف مزبور مىتوان اين اصول را از مجموع آيات قرآنى ناظر به روابط خارجى به دست آورده و در محورهاى زير مطرح كرد: 1 . اصل دعوت يا جهاد; 2 . اصل ظلم ستيزى و نفى سبيل; 3 . اصل عزت اسلامى و سيادت دينى; 4 . اصل التزام و پاىبندى به پيمانهاى سياسى . البته برخى پژوهشگران در كنار اصول مزبور عناوين ديگرى نظير «تولى و تبرى» ، «تاليف قلوب» و «امر به معروف» را نيز مطرح كردهاند، اما به نظرمى رسد اصول چهارگانه فوق اين عناوين را نيز دربرمىگيرد و به ذكر مستقل و مجزاى آنها نيازى نيست . درباره تاليف قلوب گفتنى است هر چند از آن در ذيل اصول سياستخارجى اسلام بحث كردهاند، اما از فلسفه تشريع اين حكم و موارد اعمال آن مىتوان استظهار نمود كه تاليف قلوب بيشتر با ابزارهاى سياستخارجى همخوانى دارد تا اصول، چون تاليف قلوب با آنچه امروزه ذيل ابزارهاى اقتصادى سياستخارجى و كمكهاى بشر دوستانه مطرح مىگردد شباهتبيشترى دارد . در واقع دولت اسلامى براى جلب جوامع غيرمسلمان يا كاهش خصومتها از سهم «مؤلفة القلوب» استفاده مىكند، براى مثال پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در جنگ طايف به اشراف و بزرگانى كه تازه اسلام آورده بودند يا مشركانى كه به حضرت يارى رسانيده بودند، از سهم مؤلفة القلوب بخشيد تا نظر آنان و قبايلشان را به اسلام جلب كند . (4) ادامه دارد...پىنوشتها: 1) دانش آموخته حوزه علميه قم و دانشجوى دكترى روابط بينالملل دانشگاه شهيد بهشتى . 2) ر . ك: كى . جى . هالستى، مبانى تحليل سياستبين الملل، ترجمه بهرام مستقيمى (تهران: دفتر مطالعات سياسى و بين المللى، 1376 .) 3) ناديه محمود مصطفى، المدخل المنهاجيه فى العلاقات الدولية فى الاسلام (المعهد العالمى للفكر الاسلامى، 1996م .) 4) ابن هشام، السيرة النبويه، تحقيق محى الدين عبدالمجيد (مطبعة السعاده) ج2، ص314 . منبع:سيد عبد القيوم سجادى ،فصلنامه علوم سياسى، شماره 15تنظيم براي تبيان: شکوري_دين و انديشه
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 189]