واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: حوزه بغداد
حوزه بغداد بخشى از جنبش و تكاپوى عظيم كلامى و فقهى حوزه هاى شيعه را به خود اختصاص داده اسـت و شـايـد از مـدارس قديم كلامى شيعه به معناى حقيقى كلمه باشد, اين حوزه دوران فـعـاليت خود را ازعصر حضرت امام محمد الجواد (195 - 220 ق ) آغاز كرده و متكلمان و فقيهان نـامـى و چهره هاى برجسته اى در آن طلوع كرده اند, تشيع در بغداد ريشه اى كهن دارد و به عصر سـلـمان فارسى (م 36 ق )بازمى گردد (- حوزه مدائن ), ابواسحاق ابراهيم منجم شيعى نخستين شخصى است كه در بهار 145 ق ساعت مناسب براى آغاز بناى شهر بغداد را به منصور اعلام داشت (دايره المعارف تشيع , 4/26 - 27),لذا شيعيان در نهضت فرهنگى بغداد از سالهاى اول بناى بغداد نـقـش حـساس و مهمى داشتند و يكى از مراكز نفوذ و تجمع شيعيان از بدو فتح عراق به حساب مـى آمـد, روش خلفاى عباسى با تشيع در بغدادمختلف و متفاوت بود و هرگاه شيعيان در بغداد داراى آزادى عمل بودند اين شهر رونق فرهنگى مى يافت و هنگامى كه در صدد آزار و كشتار آنان بـرمـى آمدند رو به انحطاط مى رفت , قرن چهارم و مطلع قرن پنجم هجرى روزگار حاكميت آل بـويـه از مـهمترين دوران در تاريخ شيعه است , زيرا در اين برهه كتابهاى چهارگانه روايى شيعه : كافى , من لا يحضره الفقيه , تهذيب , استبصار و همچنين كتابهاى چهارگانه رجالى فهرست شيخ طـوسـى , رجـال شيخ طوسى , رجال نجاشى , رجال كشى كه محور و مدار تشريع نزد فقها اماميه هـسـتند, در اين مقطع زمانى گردآورى شد و مكتب تشيع اثنى عشريه به اندك اندك از سبعيه وغـلات دورى گـرفت و واقفيه و معتزله و بعضى از فرقه هاى ديگر در تشيع حل شدند, و مكتب اسـتـوار و بـزرگ شيعه پايه گذارى شد, مكتب اهل حديث يا اخباريون با آغاز دوره غيبت صغرى (260 - 329 ق ) تانيمه دوم قرن چهارم هجرى بر مدارس شيعى كاملا سايه افكنده و قدرت مطلق در حوزه هاى علمى شيعه را از آن خود كرده بودند, مساله مهدويت نيز در آن عصر از مسائل بسيار مهم و بحث انگيز بود ودشمنان از اين زاويه به تشيع حمله كرده و اتهامهاى گونه گونى به شيعه مـى زدنـد كـه با به قدرت رسيدن دولت شيعى آل بويه در ايران و عراق سلسله مدارس فلسفى و كـلامى شيعه شكل گرفت و گروه بزرگى ازمتكلمان تواناى شيعه پا به عرصه گذاشتند و پس از مبارزه اى سخت با اخباريان با انتشار آثارى مانند تصحيح الاعتقاد, و مقابس الانوار فى الرد على اهل الاخبار از شيخ مفيد و رساله فى الرد على اصحاب العدد از شريف مرتضى از قدرت آنان كاسته شـد و مـكـتـب اهـل عقل و اصحاب اجتهاد قدرت را به دست گرفتند (مجله حوزه , شماره 78, 1375 ش , 146), پـس از تـسـخـير بغداد در جمادى الاولى سال 334ق به دست معزالدوله احمد بوبهى در عصر خلافت المطيع باللّه عباسى و به قدرت رسيدن شيعيان , آزاديهاى مردم بازگشت و حلقات درس و بحث فلسفه , كلام , طب , نجوم , عرفان , رياضيات , و سايرابواب علم رونق گرفت , عصر آل بويه در بغداد از درخشانترين اعصار تمدن اسلام گرديد.بـعضى از مشهورترين زعماى حوزه بغداد عبارتند از: ثقه الاسلام شيخ ابوجعفر محمد (م 329 ق ) فـرزنـد يـعقوب كلينى صاحب كتاب گرانقدر كافى وى رياست فقهاى شيعه را در عصر المقتدر بـاللّه خـليفه عباسى به دست گرفت , و اصناف علما از دور و نزديك به مدرسه او پيوستند, استاد دكتر حسين محفوظ در مقدمه خود بر كتاب كافى مى نويسد (.. .و كان مجلسه مشابه آكابر العلماء الراحلين فى طلب العلم كانوا يحضرون حلقته لمذاكرته و مفاوضه و التفقه عليه ...) (اصول كافى , 1/14) يعنى مجلس درس او مركز بزرگان علما بود كه از دور و نزديك براى كسب دانش بار سفر بـسته و به حلقه درس او جهت تفقه وبهره گيرى به او پيوستند,.. .شيخ المشايخ ابوعبداللّه محمد (م 413 ق ) معروف به شيخ مفيد از اعاظم متكلمان و فقهاى اماميه كه صدها شاگرد در حوزه او كـسـب دانـش مـى كردند و علم الهدى شريف مرتضى (م 436 ق ) از متكلمان و علماى بلند آوازه شـيـعه كه كرسى تدريس در بغداد منحصر به او گرديد, شيخ ابوجعفر محمد طوسى (م 460 ق ) مـعـروف بـه شيخ الطائفه , در 408 ق از خراسان وارد بغداد گرديدو به حوزه درس شيخ مفيد و سـيـد مـرتـضى و غيره پيوست , خليفه عباسى القاتم بامراللّه كرسى تدريس علم كلام را در حوزه بغداد به او تفويض نمود و طلاب علوم دينى از هر سوى به حوزه وى پيوستند وشاگردانش بيش از سيصد نفر بودند, شيخ آقابزرگ تهرانى در شرح زندگانى شيخ طوسى سى و شش نفر را از اكابر تلامذه او نام برده است .حوزه شيعى بغداد در آن ايام به عنوان مهد تربيت و خاستگاه عالمان دينى و مجتهدان و متكلمان و فـقـهاى اماميه بلند آوازه بود و عظيمترين ميراث ارزشمندى را از خود به جاى گذارد و مركز فـرهـنـگـى تـربيت صدها عالم فقيه متكلم و معتقد به مكتب اهل بيت (ع ) بود كه به همت والا و پشتكار خستگى ناپذير آنان مشعل فروزان تشيع در جاى جاى جهان اسلام درخشان گرديد. از طـرف ديگر مكتب تشيع و پيروان آن به صورت مظهر ناسازگارى با ستم دربار خلفاى عباسى بـيـن تـوده هـاى مـردم و يك ايدئولوژى پيشرو نزد مسلمانان جايگاه بلندى يافته بود اين جنبش فـكـرى سـبب شددربار عباسيان به هراس افتد از اين روى با امراى ترك سنى عليه امراى شيعى ايـرانـى پيمان بستند و اين پيمان شوم سبب شد حكومت سامانيان (261 - 389 ق ) در ماوراءالنهر خراسان كه پناهگاه سبعيه به شمار مى آمد به دست الپتكين سردار ترك غزنوى و حكومت آل بويه (320 - 448) بـه دسـت سـلاجقه برانداخته شوند, با تصرف بغداد به دست طغرل بيك سلجوقى (447 ق ) حـوزه عـظـيـم و دانـشـگـاه بـزرگ شـيـعـى بغداد نيز متلاشى شد و به آتش كشيدن كـتـابـخانه هاى اماميه و شيعه كشى در تمام مراكز شيعى به راه افتاد و فتنه هاى گروهى سنى و شيعه رخ نمود, از جمله آثار شيعى كتابخانه شريف مرتضى كه هشتادهزار كتاب نفيس منحصر به فرد را در خود جاى داده بود و كتابخانه ابونصر شاپور بن اردشير وزير بهاءالدوله بويهى كه در 381 ق در محله شيعه نشين كرخ به گونه (بيت الحكمه ) مامون بنا شده بود با آتش منهدم گرديدند, ياقوت حموى در وصف اين كتابخانه مى نويسد .. . در كتابخانه موقوفه ابونصر شاپور.. .كتابهايى بود كه مانند آن كتابها را كسى در جهان سراغ نداشت و بيشتر اين كتابها به خط نويسندگان برجسته و معتبر به رشته ء تحرير درآمده بود و هنگام ورود طغرل بيگ شاه سلجوقى به بغداد در سال 447 ق ايـن كـتـابـخـانـه بـا آنچه در محله كرخ بود به آتش كشيده شد.. .(معجم البلدان , 2/342) و هـمـچـنين خانه و كتابخانه شيخ طوسى را آتش زدند و كرسى وى كه بر روى آن به تدريس كلام مـى پـرداخـت بـه مـيدان بزرگ كرخ آورده و سوزانيده شد (المنتظم , ابن جوزى , 16/16), شيخ طوسى ناگزير مخفيانه به حوزه كربلا و پس از مدتى به نجف اشرف هجرت نمود و مدرسه خود را در نجف تاسيس كرد.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 425]