نظريه هاي اخلاقي

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: نظريه هاي اخلاقي
پرسش:
در رابطه با موضوع اخلاق و فلسفه آن چه ديدگاه ها و نظراتي تاكنون مطرح شده و ديدگاه اسلام در اين زمينه چيست؟
پاسخ:
در اين رابطه شهيد بزرگوار مرتضي مطهري(ره) در كتاب «فلسفه اخلاق» و نيز كتاب «تعليم و تربيت اسلامي» در زمينه فلسفه اخلاق و نظريات مطرح شده ديدگاه هاي انديشمندان را مورد نقد و بررسي قرار داده و آنها را دسته بندي نموده است كه در اينجا به نحو اجمال آنها را مطرح مي كنيم:
1- نظريه كانت يا نظر وجدان اخلاقي- كارهاي اخلاقي توسط وجدان اخلاقي به انسان الهام مي شود در حقيقت اين كارها جزء سرشت و فطرت انسان است و انسان را به كمال و نه (سعادت) دعوت مي كند.
2- نظريه افلاطون- اخلاق يعني آنجا كه روح انسان حالتي پيدا مي كند كه خود روح زيبا مي شود- اگر كار زيباست به تبع روح زيباست- ازنظر افلاطون پايه اخلاق (عدالت) و عدالت مساوي با (زيبايي) است.
3- نظريه عاطفي (نظريه هندي)- كار اخلاقي كاري است كه از عاطفه اي عالي تر از تمايلات فردي يعني عاطفه، غيردوستي، سرچشمه مي گيرد.
4- نظريه عاطفي و محبت (نظريه مسيحي)- كار اخلاقي كاري عاطفي همراه با محبت است.
5- نظريه فلاسفه اسلامي(نظريه اراده)- اين مكتب ملاك و معيار اخلاقي بودن را عقل و اراده مي داند.
6- نظريه زيبائي معقول- امور اخلاقي في حد ذاته زيبائي دارد، با عظمت و با جاذبه و كشش است و حركت ايجاد مي كند و ستايش آفرين است.
7- نظريه عقل دورانديش- اين نظريه را ماديون مطرح كرده اند و راسل هم از آن دفاع مي كند براساس آن انسان براي هر كاري اخلاقي يك دورانديشي دارد و درنظر مي گيرد كه منفعت براي او ايجاد مي كند و انجام مي دهد.
8- حسن و قبح ذاتي و عقلي- كارهاي اخلاقي به دليل حسن ذاتي كه دارد و عقل انسان حسن ذاتي كارهاي اخلاقي و قبح ذاتي كارهاي ضداخلاقي را درك مي كند، به سوي آن تمايل و يا از آن دوري مي جويد.
استاد مطهري در باب اين نظريه در صفحه70 كتاب (تعليم و تربيت اسلامي) اضافه مي كند كه: اين حرفي نيست كه صددرصد بتوان اثباتش كرد اگرچه اخلاق سقراطي بر اين مبناست، مخصوصاً حسن و قبح ذاتي افعال كه خود حكما برايش چندان پايه اي قائل نيستند.
9- نظريه رضاي خدا- نظريه ديگري وجود دارد و آن اينكه اساساً اخلاق را برگردانيم به اخلاق مذهبي و بگوئيم بقيه نظريه ها همه فلسفي و علمي است. اين نظريه معتقد است كه فعل اخلاقي آن فعلي است كه هدف و انگيزه اش رضاي حق باشد (اين نظريه احتمالاً همان نظريه امر و نهي الهي يا حسن و قبح شرعي است)
استاد مطهري نظر خويش را درمورد فلسفه اخلاق در كتاب هاي فلسفه اخلاق و تعليم و تربيت و در مجموع سخنراني هاي خود ابراز داشته اند و نظريه اي بنام (پرستش) را مطرح كرده اند ايشان تمام نظرياتي را كه در اين حوزه مطرح شده است مورد بررسي و نقد قرار داده و در مجموع آنها را ناقص مي دانند اما گفته اند اگر تمام نظريات با مبناي اعتقاد به خدا باشد مي توان آنها را پذيرفت. بهرحال از مجموعه صحبت هاي استاد چنين برمي آيد كه:
1- امور اخلاقي در چهارچوب نظام الهي معنا پيدا مي كند.
2- انجام امور اخلاقي افراد سكولار و غير خداپرست، يك (عبادت و پرستش ناآگاهانه) است.
3- از طريق آيات و روايات اثبات مي شود كه امور اخلاقي در (فطرت انسان) نهاده شده و يا به او (الهام) شده و مي شود.
4- براساس (نظريه پرستش)، انسان به حسب فطرت كارهاي اخلاقي را شريف و شرافتمندانه مي داند (ص126 كتاب فلسفه اخلاق).
آيات و رواياتي كه استاد مطهري بدان اشاره كرده است بطور خلاصه بشرح زير است:
1- باتوجه به آيه «و اوحينا اليهم فعل الخيرات (سوره انبياء آيه73)» كه تفسير الميزان درباره آن گفته است: در اين آيه (افعلو) نيامده است كه به عنوان تكليف شرعي معني شود بلكه فعل آمده كه معني جمله اين مي شود كه ما كار خير را به مردم الهام كرديم.
2- وقتي آيه «تعاونوا علي البر و التقوا و لاتعاونوا علي الاثم و العدوان» نازل شد مردي به نام وابصه نزد رسول اكرم(ص) آمد و گفت سؤالي دارم حضرت فرمود: من بگويم سؤالت چيست، گفت: بفرماييد، فرمودند آمده اي كه (بر) و (تقوا) و (اثم) و (عدوان) را برايت معنا كنم، گفت: يا رسول الله بلي براي همين آمده ام، نوشته اند كه پيامبر سه انگشت خود را جمع كرد و به سينه وابصه زدند و فرمودند يا وابصه از دل خودت سؤال كن و از قلبت استفتا كن.لازم بذكر است كه نظريه (پرستش) يا نظريه (فطرت) كه توسط استاد مطهري طرح شده است در هيچ كدام از كتاب هاي فلسفه اخلاق مطرح نبوده و اگر مشابهي براي اين نظريه بتوان پيدا كرد احتمالاً همان (حسن و قبح الهي) است و اگر بتوان با نظريه (حسن و قبح عقلي) مقايسه كرد آنگاه مي توان گفت كه (عقل و فطرت) در اين دو نظريه بر هم منطبق خواهند شد.

سه|ا|شنبه|ا|12|ا|ارديبهشت|ا|1391

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 110]