امام خميني (ره) و اخلاق در سياست خارجي

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: امام خميني (ره) و اخلاق در سياست خارجي
جام جم آنلاين: از ديد امام ، احكام اخلاقي و سياسي اسلام منفك از يكديگر نبوده و هماهنگي اخلاق و سياست،لازمه تاسيس حكومت اسلامي مي باشد.

در دنياي امروزاخلاق در ايجاد تفكرات سياسي و رفتار سياستمداران از جايگاه مناسب برخوردار نيست و در بسياري موارد پرهيز از اخلاقيات مورد توجه سياستگذاران جهان قرار گرفته است. از ديد غرب، رهبران شايسته ،همان هائي هستند كه به اخلاق اعتقاد ندارند وفكر مي كنند تنها يك حق طبيعي وجود دارد و آن حق بالا دست براي سلطه برپائين دست است.

غرب بر مبناي اين نگاه غيراخلاقي، مروج جنگ است و اعتقاد دارد براي بقا، هميشه بايد جنگيد چون صلح به انحطاط مي انجامد، جنگ دائمي ونه صلح دائمي لازمه يك نظم سياسي است.يك نظام هنگامي مي تواند با ثبات باشد كه تهديدات خارجي آن رامتحد كرده بـاشـد و اگر هيچ تهديد خارجي وجود نداشته باشد بايد تهديدي را توليد كرد.

اما بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران حضرت امام خميني(ره) ،با الهام از آموزه هاي اسلامي،از همان آغاز مبارزه و بخصوص پس از پانزده خرداد 1342 ، در درس هاي اخلاقي خويش، ، راه هاي مبارزه با استبداد و استكبار را نيز آموزش مي دادند.

به همين دليل بود كه عوامل رژيم شاه درس هاي اخلاق ايشان را تعطيل كردند. امام با ترويج انديشه هاي سياسي نوين ومبتني بر شرع، توانست بر خلاف آموزه هاي زمان كه سياست را امري بشري و عقلي و در نتيجه غير ديني معرفي مي نمود، دين،اخلاق و معنويت را به عنوان يك ارزش وارد مفاهيم سياسي كند.

از ديد امام ، احكام اخلاقي و سياسي اسلام منفك از يكديگر نبوده و هماهنگي اخلاق و سياست،لازمه تاسيس حكومت اسلامي مي باشد.

براي نمونه حكم مومنين برادر هستند نه تنها حكمي اجتماعي و سياسي بلكه يك حكم اخلاقي نيز هست. در كتاب حكومت اسلامي يا ولايت فقيه، امام خميني(ره) به نقش حكومت در ايجاد امنيت و جلوگيري از فساد اخلاقي اشارات مهمي دارند.

امام بيش از تاكيد بر تقدم اخلاق بر سياست، از تعامل اين دو با يكديگر سخن مي گويد. اوج اين پيوند در نظريه ولايت فقيه امام نمايان مي گردد كه برخاسته از مباني عقلي و ديني است و شايستگي سياسي و اخلاقي را به يك ميزان در تعيين ولي فقيه موثر نشان مي دهد.

نگاه حضرت امام به سياست خارجي يك نگاه ايدئولوژيك است. توجه به مباني اخلاقي در سياست،بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ،در عرصه هاي مختلف از جمله سياست خارجي نيز جلوه داشت و نهادهاي مرتبط با امور ديپلماتيك كشور نيز موظف به مراعات امور اخلاقي و ترويج آن شدند.

بر اساس مباني اخلاقي، سياست خارجي امام خميني(ره) بر حفظ صلح و امنيت بين المللي، عدم تجاوز به خاك كشورها ، حسن همجواري با همسايگان وتقويت همكاري با دولتها بر مبناي احترام متقابل قرار داشت.

سياست خارجي امام خميني(ره) ، عليرغم جواني، بواسطه اصول اعتقادي، اهداف عظيم و والايي را در عرصه هائي به وسعت سراسر جهان پيش روي خود داشت.

در ديپلماسي امام، اخلاق كه برگرفته از اعتقادات اسلامي بود در شكل گيري سياست خارجي نقشي موثر داشت.
ميتوان موارد زير را از جمله اهداف سياست خارجي ايران و از آموزه هاي امام خميني(ره) دانست.اين اهداف داراي يك رويكرد اخلاقي نيز بود.

بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران حضرت امام خميني(ره) ،با الهام از آموزه هاي اسلامي،از همان آغاز مبارزه و بخصوص پس از پانزده خرداد 1342 ، در درس هاي اخلاقي خويش، ، راه هاي مبارزه با استبداد و استكبار را نيز آموزش مي دادند. به همين دليل بود كه عوامل رژيم شاه درس هاي اخلاق ايشان را تعطيل كردند.

امام با ترويج انديشه هاي سياسي نوين ومبتني بر شرع، توانست بر خلاف آموزه هاي زمان كه سياست را امري بشري و عقلي و در نتيجه غير ديني معرفي مي نمود، دين،اخلاق و معنويت را به عنوان يك ارزش وارد مفاهيم سياسي كند.

از ديد امام ، احكام اخلاقي و سياسي اسلام منفك از يكديگر نبوده وهماهنگي اخلاق و سياست،لازمه تاسيس حكومت اسلامي مي باشد. براي نمونه حكم "مومنين برادر هستند" نه تنها حكمي اجتماعي و سياسي بلكه يك حكم اخلاقي نيز هست.

در كتاب حكومت اسلامي يا ولايت فقيه، امام خميني(ره) به نقش حكومت در ايجاد امنيت و جلوگيري از فساد اخلاقي اشارات مهمي دارند.امام بيش از تاكيد بر تقدم اخلاق بر سياست، از تعامل اين دو با يكديگر سخن بگوبد. اوج اين پيوند در نظريه ولايت فقيه امام نمايان مي گردد كه برخاسته از مباني عقلي و ديني است و شايستگي سياسي و اخلاقي را به يك ميزان در تعيين ولي فقيه موثر نشان مي دهد.

نگاه حضرت امام به سياست خارجي يك نگاه اعتقادي است. در واقع توجه به مباني اخلاقي در سياست،بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ،در عرصه هاي مختلف از جمله سياست خارجي نيز جلوه داشت و نهادهاي مرتبط با امور ديپلماتيك كشور نيز موظف به مراعات امور اخلاقي و ترويج آن شدند.

بر اساس مباني اخلاقي، سياست خارجي امام خميني(ره) بر حفظ صلح و امنيت بينالمللي، عدم تجاوز به خاك كشورها ، حسن همجواري با همسايگان وتقويت همكاري با دولتها بر مبناي احترام متقابل قرار داشت. در ديپلماسي امام، اخلاق كه برگرفته از اعتقادات اسلامي بود در شكلگيري سياست خارجي نقشي موثر داشت.

ميتوان موارد زير را از جمله اهداف سياست خارجي ايران و از آموزه هاي امام خميني(ره) دانست.اين اهداف داراي يك رويكرد اخلاقي نيز بود.
1- معرفي انقلاب اسلامي - امام خميني(ره) معرفي انقلاب اسلامي يا صدور انقلاب را با اين معنا مطرح مي كردند.
" صدور اسلام به اين است كه اخلاق اسلامي، آداب اسلامي، اعمال اسلامي آنجا طوري باشد كه مردم توجه به آن بكنند… آشنا كنيد مردم را به اسلام وبه انقلاب اسلامي و انقلاب اسلامي ، صدور آن وقت است كه اسلام ، حقايق اسلام، اخلاق اسلامي، اخلاق انساني رشد پيدا بكند".

حضرت امام براين اعتقاد بودند كه رمز صدور انقلاب اسلامي ومعنويت آن تطبيق اين مكتب با اخلاق و فطرت انساني است ، صدور انقلاب اسلامي وحمايت از مستضعفين به معناي جنگ طلبي واعمال زور و به عبارتي دخالت در امور داخلي ديگران نيست، بلكه معرفي وترويج ارزش هاي ديني والهي است كه منجر به ارتقاي روحيه ظلم ستيزي و شناخت حق از باطل و تقويت جبهه حق مي گردد.

امام خميني تبليغ با شيوه هاي اخلاقي را موجب روي آوردن ملل مظلوم به سوي اين مكتب انسان ساز پنداشته و معتقد بودند جمهوري اسلامي ايران قابليت الگوشدن براي كشورهاي ديگر را دارد. ايشان مي فرمودند
" بايد مسئولين اهتمام ورزيده واين كشور را به عنوان الگو به جهان معرفي نمايند ودراين صورت است كه ملل جهان بخصوص مسلمانان از اين الگو و اسوة حسنه حمايت كرده وسيره نظام اسلامي را در كشور خود نيز پياده مي نمايند."

نامه امام خميني(ره) به گرباچف رئيس جمهور شوروي سابق، نمونه اي بارز از توجه حضرت امام به معرفي معارف اسلام بود.
2- ائتلاف و اتحاد ملل مسلمان – يكي ازاولويت هاي امام خميني (ره) براي برقراري و تحكيم روابط خارجي، كشورهاي اسلامي بودند . براساس تفكر ايشان اتحاد ميان كشورهاي اسلامي با يك رويكرد اخلاقي ضرورت داشت واين اتحاد تنها در سايه برقراري وتقويت روابط ممكن مي گرديد از نظر امام، ارتباطاتي كه مبناي اخلاقي و اعتقادي داشته باشد با دوام تر خواهد بود. توجه به مشتركات ، از توصيه هاي اخلاقي ايشان جهت ايجاد تفاهم با كشورهاي اسلامي بود.

امام خميني(ره) همواره به اصحاب ديپلماسي ونمايندگان نظام در خارج توصيه مي فرمودند كه بر مشتركات خود با ملل اسلامي تاكيد كنيد چرا كه اين سياست يعني توجه به اشتراكات همواره موجب تقويت دوستي ها و كاهش اختلافات مي گردد.

از نگاه ايشان هدف اصلي تقويت ارتباطات با كشورهاي مسلمان، افزايش تفاهم بين آنها ومتحد ساختن ايشان درمقابل زورگويان و مستكبران بين المللي وبه عبارت ديگر تقويت نهضت بيداري اسلامي بود. ايشان مي فرمودند:
" از موضع قدرت عظيم، دست پر بركت و قدرتمند خود را براي دوستي وبرادري ايماني پيش تمام مسلمين خصوصاً ملتها ودولت هاي منطقه وهمسايه دراز مي كنم" يا در فراز ديگري مسئولين سياست خارجي را موظف به در اولويت قراردادن ارتباط با كشورهاي اسلامي كرده و مي فرمودند:
" كوشش داشته باشيد در بهتر كردن روابط باكشورهاي اسلامي ودر بيداركردن دولتمردان ، و دعوت به وحدت، واتحاد كنيد"
3ـ نقش دين و اخلاق در جنگ و صلح- صاحبان انديشه سياسي در جهان به كرات در مورد نقش اخلاق در مقابله با وقوع جنگ و استقرار صلح بحث كرده اند.در انديشه سياسي امام خميني(ره) اين اصل پذيرفته شده كه دين و اخلاق مي‌توانند در جلوگيري از جنگ يا برقراري صلح نقش ايفا كرده و حتي براي پيشگيري از جنگ‌ها استراتژي ارائه كنند.در اسلام ناب محمدي(ص) كه از سوي امام معرفي شده است، هدف اساسي‌ توسعه همبستگي اخلاقي در امور بين‌المللي است كه اين امر به پايداري صلح كمك مي كند.

اين اصل رويكرد بين‌المللي دارد و به عبارتي در سطح بين‌المللي يك جهان انديشي اخلاقي را معرفي مي كند.در اين جهان انديشي، نهادهاي بين‌المللي بايد اين اصول اخلاقي فراگير را به رسميت شناخته و اخلاقي عمل نمايند.. اين نظريه بر اين باور است كه در فرآيند حل نزاع‌ها در نهادهاي بين‌المللي بايد به يك همبستگي اخلاقي برسيم و نحوه رسيدن به اين اصول جهان شمول اخلاقي را مطرح كنيم.

اگر اين اصول مورد توجه و مبناي عمل قرار گيرد مي‌توان به هم‌زيستي اخلاقي در عرصه بين‌الملل رسيد. از نگاه امام خميني(ره) براي جلوگيري از جنگ،بحث تعاليم اديان توحيدي بايد مبنا قرار گيرد. اين تعاليم مي‌تواند آن اصول اخلاقي فراگير ديني را تبيين كند و مبنايي جهت حفظ دوستي بين ملتها باشد. امام صلح و زندگي مسالمت آميز با مردم دنيا را با زندگي در بين مردم جهان مي آميزند و مي گويند:

" ما صلح مي خواهيم. ما با همه مردم دنيا صلح مي خواهيم باشيم. ما مي خواهيم مسالمت با همه دنيا داشته باشيم. ما مي خواهيم در بين مردم دنيا زندگي بكنيم."[1] "ما با همه دولت ها به طور مدارا رفتار مي كنيم و هيچ وقت ميل نداريم كه با خشونت رفتار كنيم."[2]

حضرت امام در جاي ديگري با نفي بعد مسافت در ارتباطات ملت ها مي گويند: "بايد روابط بن ملت ها بر پايه مسائل معنوي باشد و در اين رابطه بعد مسافت تاثيري ندارد و چه بسا كشورهايي كه همجوار هستند اما رابطه معنوي بين آنها نيست؛ بنابراين روابط ديگر هم نمي تواند مثمر ثمر باشد. ما روابطمان با كشورها بنا بر مباني اسلام خواهد بود. "[3]

در مجموع اين رويكرد اخلاقي، حاكي از آن است كه اولويت اصلي در ديپلماسي امام خميني ، انجام مذاكره براي حل اختلاف با دشمنان قبل از استفاده از جنگ بوده است.با اين نگاه عوامل اجراي ديپلماسي و فرستادگان نيز موظف بوده اند با ارائه راهكار براي جلوگيري از بروز تخاصم تلاش نمايند.

دعوت به سلم ، به ويژه قبل از آغاز جنگ؛ انجام مذاكرات صلح و ترك مخاصمه و مذاكرات در باب مبادله اسيران جنگي و پذيرش قطعنامه 598، همه حاكي از اعتقاد امام به جلوگيري از جنگ، برقراري ارتباطات صلح آميز ، انجام اقدامات مسالمت جويانه براي حل اختلاف با دشمنان وتقدم مذاكره بر جنگ بوده است.

در واقع از نظر ايشان وظيفه اصلي ديپلماسي و فرستادگان، اتخاذ تدابير لازم و ارائه مشورتها و راهكارهاي اجرائي براي جلوگيري از بروز تخاصم بوده و در اين روند تمسك به راهكارهاي مسالمتجويانه بر اقدام به جنگ و جهاد بر عليه متخاصمان اولويت داشته است.

4- نفي و اجتناب از ابزار غيراخلاقي براي رسيدن به هدف- امام درارتباط با كشور ها نيز اهداف و خط مشي هايي سازگار با اخلاق و شريعت اسلام را در نظر داشتند و هر ابزاري را براي رسيدن به اهداف مشروع و مجاز نمي شمردند. با اين نگاه اخلاقي،ظلم و تجاوز، قتل و غارت، نقض عهد و پيمان و امثال اينها ممنوع بود .

امام مي فرمودند ملت ايران پيرو مكتبي است كه برنامه هاي آن مكتب خلاصه مي شود در دو كلمۀ لا تَظلِمون و لا تُظلَمون. خودداري از عمل متقابل به هنگام بمباران مناطق غير نظامي و شهرها توسط ارتش صدام در دوران دفاع مقدس،نشانگر وفادار يامام خميني(ره) به اصول اخلاقي خود حتي در زمان جنگ مي باشد.

5ـ روابط صلح آميز متقابل با دول جهان- درجهان امروز هيچ كشوري نمي تواند در انزوا وبدون برقراري ارتباط با كشورهاي ديگر نيازهاي خود را تامين كند و عقل سياسي ايجاب مي كند كه ارتباطات جهاني افزايش يابد ، روابط منطقه اي رشد پيدا كند ومناسبات دوجانبه تقويت گردد.

امام با حفظ استقلال نظام و با توصيه به روش هاي اخلاقي و صادقانه، ارتباط با خارج از كشور وبرقراري روابط با كشورهاي جهان را توصيه مي نمودند.ايشان ارتباط با جهان خارج را موجب توسعه سياسي و تقويت بنيه اقتصادي كشور دانسته و ارتباطات فرهنگي وايدئولوژيك با ديگر كشورها بخصوص ممالك اسلامي را موجب افزايش تفاهم وهمگرائي وتعامل ميان ملت ها تلقي مي نمودند.

بر مبناي اين نگاه اخلاقي،حضرت امام در توصيه هاي خود به مسئولين وزارت امورخارجه همواره بر ضرورت رعايت احترام متقابل، رعايت استقلال كشورها و مراعات موازين انساني و مداخله نكردن در امور داخلي كشورها تاكيد مي نمودند و در واقع سياست تعامل با جهان را امري مبتني بر عقل وشرع و متناسب با اصول كشورداري مي دانستند. ايشان در فرازي از سخنان خود مي فرمايند:

" اسلام با همه كشورهائي كه در جهان هستند مي خواهد كه دوست باشد و دولت اسلامي با همه ملتها و با همه دولتها مي خواهد كه تفاهم و ارتباط صحيح داشته باشد درصورتيكه آنها متقابلاً احترام دولت اسلامي را مراعات كنند."

امام خميني (ره) ‌ با تاكيد بر احترام متقابل و نفي‌ توسعه‌طلبي‌ ،ايجاد ارتباط با كشورها و ملل ‌ديگر را توصيه ميكردند و بر اين اساس برنامة‌ دولت ‌اسلامي آن‌ بود‌ كه‌ با همة‌ ملتها و دولتها ارتباط‌ صحيح‌ و همراه با تفاهم داشته‌ باشد.

آن‌ حضرت‌ تقويت ارتباطات‌ را موجب شناخت اسلام توسط ملل جهان و صدور پيام فرهنگي‌، معنوي‌ و انسانساز الهي‌ به‌ سرزمينهاي دور تلقي مينمودند و ضمن‌ اعلام‌ اينكه‌ دولت‌ اسلامي‌ درصدد سلطه‌ در جهان نيست، بر ضرورت‌ معرفي ارزشهاي‌ ديني‌ و تحبيب‌ قلوب‌ ملتها تاكيد داشتند و در اين ميان نقش ديپلماسي و نمايندهها در تحقق اهداف سياست خارجي را مهم و موثرمي پنداشتند.

6ـ رويكرد اخلاقي در سياست خارجي- در ديپلماسي جهان حاضر ،دولتها بخصوص در مواجهه با بحران، ناگزير به اتخاذ شيوه هاي غيراخلاقي مي شوند ولي امام خميني در سختترين شرايط، شيوه اصولي و ارزشي خود را حفظ مي كردند. امام با اين رويكرد اخلاقي، قايل به اين بود كه اسلام براي همه و دلسوز براي بشر است و ما همه تابع اسلام و دلسوز براي بشر هستيم. به اين معنا كه:

"ما با هيچ ملتي بد نيستيم اسلام آمده بود براي تمام ملل براي ناس... ما اعلام مي كنيم كه نظر تجاوز به هيچ يك از كشورهاي اسلامي و غير اسلامي نداريم..."[4]. از سوي ديگرشيوه ديپلماسي فعلي جهان معمولاً بر تحريف سخن طرف مقابل، جوسازي كردن و وي را در تنگنا قراردادن استوار است ولي امام خميني در اين تعامل انصاف را از دست نداده و براي دستيابي به هدف، از ارعاب طرف مقابل اجتناب مينمايد.

در واقع شيوه ايشان در برخورد با ملل ديگر براساس صداقت،اخلاق و احترام بوده است. وقتي خبرنگار مجله آمريكايي تايمز از امام مي پرسد كه در جمهوري اسلامي به طور كلي سياست خارجي شما چگونه خواهد بود امام در پاسخ مي فرمايند:

"جمهوري اسلامي ما با تمام ممالك روابط حسنه دارد و احترام متقابل قايل است در صورتي كه آنها هم احترام متقابل قايل باشند.[5]

امام در پاسخ خبرنگاري كه از ايشان سوال كرده بود كه سياست خارجي جمهوري اسلامي به ويژه در رابطه با ابرقدرت ها چه خواهد بود فرموده اند:

" سياست دولت اسلامي حفظ استقلال آزادي ملت و دولت و كشور و احترام متقابل بعد از استقلال تمام خواهد بود و فرقي بين ابر قدرت ها و غير آنها نيست."[6]

با اتكا به اين اصول اخلاقي،امام در جاي ديگري مي فرمايند:
" بايد روابط بين ملت ها بر پايه مسائل معنوي باشد. ما روابطمان با كشورها بنا بر مباني اسلام خواهد بود."[7]
پاسخ امام حتي در ارتباط با رابطه با آمريكا نيز با يك رويكرد اخلاقي همراه است.ايشان در پاسخ به اين سئوال كه تاكي سردي روابط بين دو كشور وجود خواهد داشت مي فرمايند" تا وقتي كه آمريكا آدم بشود " يعني روشهاي غلط خود در برخورد با ديگران و با جمهوري اسلامي ايران را تصحيح كند.

7- توصيه به دستگاه ديپلماسي براي حركت در سير الي الله- وزارت امورخارجه كه متولي سياست خارجي كشور است جايگاه ويژه اي در نظام دارد و به قول مقام معظم رهبري اين وزارتخانه نيمي از دولت است و باتوجه به اين اهميت حضرت امام نيز عنايت خاصي به اين وزارتخانه داشتند و هرسال حداقل يكبار پرسنل اين وزارتخانه را به حضور پذيرفته و رهنمودهاي اخلاقي ارائه مي فرمودند ايشان در وهله اول معمولا همه را به تقواي الهي ، خودسازي ، تهذيب نفس و اخلاق فرا مي خواندند. امام مي فرمودند :

« وزارتخارجه تنها وزارتخانه اي است كه با اسلامي شدنش بيشتر از ساير وزارتخانه ها مي تواند موجوديت اسلامي ما را به خارج نشان دهد وبعكس صدماتي كه به اين كشور ممكن است وارد آيد ودر سابق از ناحيه سفارتخانه هاي خارجي در اينجا و سفارتخانه هاي ما در خارج بر كشور وارد شده بيشتر از ديگران است»

امام همواره دستگاه ديپلماسي را به حركت در سير الي الله تشويق كرده و مي فرمودند " وقتي شما در راه مستقيم قرار گرفتيد به مقصد مي رسيد"

البته امام حركت در سير الهي را به معناي گوشه نشيني و انزوا ندانسته و حركت هاي سياسي واجتماعي مبتني بر اصول اسلامي را همان حركت در مسير الهي دانسته وبه همين دليل به حفظ استقلال نظام نيز با همين ديدگاه معنوي معتقد بودند.

اميد است كه كارگزاران سياست خارجي همواره آموزه هاي اخلاقي بخصوص در عرصه ديپلماتيك را مد نظر قرار داده و عملياتي نمايند.انشالله

محسن پاك آيين

پي نوشت:

[1] - بيانات امام خميني، 1364، صحيفه نور ج 19 ص
[2] - بيانات امام خميني در جمع گروهي از پرسنل وزارت راه و ترابري (62 5 11) صحيفه نور ج 18 ص 56
[3] - ـ بيانات امام خميني در جمع كارمندان و كاركنان شهرداري اهواز، 17/8/58، صحيفه نور، ج 10 ص 165
[4] - آيين انقلاب اسلامي، گزيده اي از انديشه و آراي امام خميني ،تهران، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1374، ص 409 ـ407
[5] - مصاحبه خبرنگار مجله آمريكايي تايمز ، صحيفه نور ج 22 ص 156
[6] - مصاحبه امام خميني با خبرنگاران برزيل انگليس تايلند و... ، صحيفه نور ج 3 ص 89
[7] - ـ بيانات امام خميني در جمع هيات نيوزيلندي، 31/3/58، صحيفه نور ج 7 ص 164

چهارشنبه|ا|19|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 300]