آشنایی با رشته مهندسی شیمی

واضح آرشیو وب فارسی:ایران ناز:

باید توجه داشته باشیم كه بزرگترین صنایع شورهای پیشرفته و در حال پیشرفت دنیا از جمله ایران، صنایع شیمیایی است. پیشرفت های ما در بخش مهندسی شیمی ایران روند مثبت و رو به توسعه ای را نشان می دهد.

دیباچه:
آیا تصور می‌كنید كه مهندسی شیمی؛ یعنی حفظ فرمول‌های ریز و درشت و كار در آزمایشگاه‌های شیمی؟ آیا فكر می‌كنید كه دانشجویان این رشته باید شیفته علم شیمی باشند؟ اصلاً هیچ فكر كرده‌اید كه چرا فقط داوطلبان گروه ریاضی و فنی می‌توانند وارد این رشته شوند؟ آیا می‌دانید كه مهندسی شیمی زائیده ضرورت و نیاز صنعت مكانیك، الكترونیك و عمران است؟ برای مثال به مرور زمان صنعت به مهندس مكانیكی احتیاج پیدا كرد كه از تحولات و فرآیند‌های شیمیایی اطلاع داشته باشد و بتواند دستگاه‌هایی را طراحی كند كه در آنها فرآیندهای شیمیایی اتفاق می‌افتد.در نتیجه شروع به تربیت مهندسین مكانیكی كرد كه بیش از معمول تحصیل كردگان این رشته از علم شیمی مطلع باشند. و این دسته از متخصصان،‌ همان مهندسین شیمی هستند.این رشته‌ با 9 گرایش‌ صنایع‌ غذایی‌، صنایع‌ شیمیایی‌ معدنی‌، صنایع‌ گاز، صنایع‌ پتروشیمی‌، صنایع‌ پلیمر، صنایع پالایش، طراحی‌ فرآیندهای‌ صنایع‌ نفت‌، بهره‌برداری‌ از منابع‌ نفت‌ و شیمیایی‌ سلولزی‌؛ یكی‌ از رشته‌های‌ گسترده‌ دانشگاهی‌ است‌. البته‌ در دوره‌ كارشناسی‌ هر یك‌ از گرایش‌های‌ فوق‌، تنها 12 یا 13 واحد تخصصی‌ دارند و بیشتر واحدهایشان‌ مشترك‌ است‌. گرایش‌ صنایع‌ شیمیایی‌ معدنی‌ اكتشاف‌ و استخراج‌ مواد معدنی‌ به‌ رشته‌ معدن‌ باز می‌گردد، اما فرآورده‌های‌ مواد معدنی‌ در حیطه‌ مهندسی‌ شیمی‌ گرایش‌ شیمیایی‌ معدنی‌ قرار دارد. هر كارخانه‌ تولید مواد غیرآلی‌ مثل‌ سیمان‌، گچ‌، شیشه‌ نسوز و دیرگداز دارای‌ یك‌ فرآیند است‌؛ یعنی‌ از زمانی‌ كه‌ مواد اولیه‌ وارد كارخانه‌ می‌شود تا زمانی‌ كه‌ محصول‌ خارج‌ می‌گردد، فرآیندی‌ روی‌ آن‌ انجام‌ می‌گیرد كه‌ طراحی‌ این‌ فرآیند برعهده‌ مهندس‌ شیمی‌ صنایع‌ شیمیایی‌ معدنی‌ است. همچنین‌ تولید هر ماده‌ معدنی‌ مثل‌ كودهای‌ شیمیایی‌ معدنی‌، حشره‌كش‌ها، نمك‌ها، رنگ‌های‌ معدنی‌ و حتی‌ لعاب‌ روی‌ كاشی‌ها در حیطه‌ كار مهندس‌ شیمی‌ این‌ گرایش‌ قرار دارد.

مهندسی شیمی ، پایگاه مهم تولید علم در ایران

پیشرفت دانش و فناوری روانكارها، تحولات مهندسی شیمی در ایران، بهره مند شدن از نسل نخبگان و فارغ التحصیلان ممتاز دانشگاهها و نیروی انسانی كارآمد، سهم ایران در تولید علم و ارتباط میان صنعت و دانشگاه، سرفصل بخشی از مباحثی است كه در گفتگو با دكترعلی وطنی مطرح شد. دكتر علی وطنی استاد دانشگاه، مشاور وزیر علوم و مدیركل دفتر هیات امنا و هیات ممیزه مركزی وزارت علوم است.
خاطره بسیار ارزشمند من از شركت نفت پارس این است كه در دوران دانشجویی (مقطع كارشناسی) اولین دوره كارآموزی ام را در پالایشگاه نفت پارس گذرانیده ام. دكتر وطنی را در بعدازظهر یكی از روزهای پایانی فصل پاییز در دفتر كارش ملاقات می كنیم. هر چند پس از چند جلسه فشرده كاری در این مصاحبه حضور یافته، لیكن با چهره ای گشاده و بشاش صحبت های خود را شروع می كند. چون سئوال از پیش تعیین شده ای وجود ندارد، رشته سخن را به او می سپاریم تا ابتدا در زمینه پیشرفت های مهندسی شیمی در كشور برایمان صحبت كند. دكتر وطنی، خود فارغ التحصیل دكتری مهندسی شیمی (گرایش مهندسی پتروشیمی) از دانشگاه لیدز انگلستان است و در این زمینه علاوه بر تدریس در دانشگاهها، پژوهش های متعددی دارد. سخنانش را چنین آغاز می كند: در بحث شیمی، دو مقوله جدا وجود دارد كه باید سعی كنیم آنها را با هم تركیب نكنیم. یكی از این دو مقوله، علم شیمی و دیگری به كارگیری علم شیمی است كه به طور عمده با مهندسی شیمی شناخته می شود.
خوشبختانه در مقوله شیمی در ایران بعد از رشته پزشكی بالاترین و بیشترین سهم تولید علم در كشور مربوط به علم شیمی است. اندیشمندان مبرز و تحصیل كرده ای در داخل كشور داریم كه نمونه هستند. به طور مثال نفر اول در رشته شیمی در جهان اسلام یك ایرانی است. تعداد دانشمندان ایرانی در بخش مهندسی شیمی بیشتر از شیمیدانان هستند و مهندسی شیمی از پایگاههای مهم تولید علم در ایران بشمار می رود.
در تعریف این دو شاخص می توان گفت، شیمی تولید علم می كند. اما ماندگاری این علم زمانی محقق خواهد شد كه مهندسی شیمی آن را به دانش فنی تبدیل كند. در سالهای اخیر جامعه مهندسی شیمی ایران با تشكیل انجمن مهندسی شیمی ایران، انجمن مهندسی شیمی و نفت ایران، انجمن مهندسی شیمی وگاز ایران گامهای بلندی در این زمینه برداشته است و در آینده نزدیك نیز انجمن مهندسی شیمی و پتروشیمی تشكیل خواهد شد. با تشكیل این انجمن ها كه اعضای آن متخصصان و مهندسان برجسته شیمی هستند،‌ همه تولیدات علمی شیمی كه در صنعت كاربرد دارد مدون می شود كه دو هدف اصلی، شامل اشتغال و خوداتكایی و عدم وابستگی به كشورهای غربی را در پی خواهد داشت.

نظام مهندسی شیمی ایران چگونه فعال تر خواهد شد؟

باید توجه داشته باشیم كه بزرگترین صنایع شورهای پیشرفته و در حال پیشرفت دنیا از جمله ایران، صنایع شیمیایی است. پیشرفت های ما در بخش مهندسی شیمی ایران روند مثبت و رو به توسعه ای را نشان می دهد. معتقدم نظام مهندسی شیمی ایران و نظامهای مهندسی نفت، گاز و پتروشیمی باید به عنوان نظام های نظارتی در قانونگذاری و برنامه ریزی های دولت و مجلس شورای اسلامی فعال شوند. این فعالیت نیز در هر بخش به صورت تشكیلات غیر دولتی »NGO « باشد. در این صورت فعالیت شیمی دانها و عملیاتی شدن كار آنها موجب بهینه سازی مهندسی شیمی و به روز شدن این فناوری در كارخانه های صنعتی می شود. از لحاظ اقتصادی نیز هزینه های صنعت به واسطه بازسازی هرم نیروی انسانی و اصلاح قوانین و مقررات شركت های دولتی و غیردولتی كاهش خواهد یافت. یكی از هدف های انجمن های مهندسین شیمی در بخش های متفاوت برگزاری سمینارهای علمی و پژوهشی است كه پژوهشگران و متخصصان رشته های مختلف را گردهم می آورد. در این گردهمایی ها، یافته های علمی مطرح می شود و به این شكل به پژوهشگران جوان و دانشجویان و فعالان در رشته های مختلف منتقل می شود. نكته دیگر، انتشار خبرنامه ها و مجله های علمی، ترویجی و پژوهشی است كه علاوه بر افزایش سطح علمی و دانشِ اعضا، یافته های متخصصان و دانشمندان را منعكس و منتقل می كند.
به طور خاص سهم ما در تولید علم (بخش شیمی) و به طور كلی سهم ایران در تولید علم، در منطقه و جهان را چگونه ارزیابی می كنید؟ تولید علم براساس شاخصه های جهانی تعیین می شود و یكی از این شاخصه ها انتشار مقاله های علمی و پژوهشی جدید در نشریات معتبر و شناخته شده بین المللی است. در ارتباط با شیمی، اگر آن بخش از مقالات كه به زبان فارسی منتشر می شود، امكان انتشار در نشریات علمی بین المللی را داشت، سهم ما بیشتر از آنچه بود كه امروز هست. ثبت اكتشافات و نوآوریهای نوین نیز یكی دیگر از شاخصه های سنجش علم در كشورهای گوناگون است. در حال حاضر می توان با قاطعیت گفت كه موتور تولید علم در كشور ما هدفمند و با شتاب بسیار خوب به حركت درآمده است.
امروزه برای حمایت از تولید علم در كشورهای مختلف، قوانین و تمهیدات موثری به كار گرفته می شود. مثلاً با حمایت ها و ترفندهای متعدد، كشوری مانند آمریكا حدود30 درصد از تولید علم را به خود اختصاص داده است. البته تولید علم را با افراد عادی و معمولی نمی توان گسترش داد، بلكه باید از وجود نخبگان استفاده كرد. تولید علم در بیشتر كشورهای پیشرفته توسط نخبگان داخلی آنها میسر نمی شود، زیرا نخبگان بومی پاسخگوی نیازمندیهای آنان نیستند بنابراین به گردآوری نخبگان سایر كشورهای جهان از جمله ایران روی می آورند.
برای مثال بیشترین تعداد دكتراهای مهندسی نفت دنیا، ایرانی ها هستند كه شاید بیش از95 درصد آنها در امریكا زندگی می كنند، در حالیكه تعداد دكترای نفت در كشور، بیش از تعداد انگشتان دست نیست. بنابراین می توانیم نتیجه گیری كنیم كه در زمینه نیروی انسانی در بخش نفت، گاز و پتروشیمی، مهمترین كار سرمایه گذاری برای جذب نیروی متخصص و نخبه است و این همان نیرویی است كه سهم تولید علمِ كشور را در جهان بالا می برد.
در رابطه با تولید علم در ایران، در ده سال گذشته2 كشور ایران و عراق رتبه55 دنیا را (هر دو با هم) در تولید علم داشته اند. اما از10 سال گذشته تاكنون تولید علم در ایران6 برابر شده است. ایران در سال2004(1383 هجری شمسی) از نظر رشد تولید علمی در جهان مقام اول را (از لحاظ میزان رشد و نه از لحاظ سرانه) داشته است. به گونه ای در سال یاد شده تنها تركیه در میان كشورهای اسلامی سهمی بیشتر از ایران داشته و با توجه به پیشرفت های جاری، انتظار می رود در آمار و ارقام سال2005 كه هنوز منتشر نشده، ایران مقام اول را در میان كشورهای اسلامی و منطقه كسب كند.
مسئله جذب نخبگان به ویژه جوانان نخبه را كه مهاجرت آنها به كشورهای جذب كننده اندك نیست، چگونه می توان حل كرد؟ یا حداقل از مهاجرت ها كاست. جوانان جاذبه های گوناگونی در ذهن خود می پرورانند كه پس از رسیدن به بلوغ علمی، این جاذبه ها برای آنها ارزش محسوب نمی شود. از طرفی اگر یك سلسه جاذبه های واقعی در بخش پژوهش، كار و صنعت در داخل كشور برای آنها فراهم شود، انگیزه عمده ای برای رفتن (به خارج از كشور) و نیامدن نخواهند داشت. بعضی از رفتن ها در رابطه با مهاجرت مغزها، برای رفتن و ماندن است ولی شمار بسیاری، رفتن را به منظور برگشت و خدمت بیشتر انجام می دهند. باید ببینیم نسل نخبه نسبت به چه پارامترها و شاخصه هایی حساسیت دارد. این نسل علاقمند است كه به ایده و نظریاتش در داخل كشور بها داده شود. امكان و فرصت برای رشد ایده اش فراهم شود و اگر به ثمر رسید، از نتیجه اش بهره مند شود.
یكی از راهكارهای حفظ نیروهای متخصص نخبه و حمایت و هدایت آنها، این است كه به گفته ها و خواسته ها و یك سری از ارزشهای علمی كه این جوانان به آنها حساسیت دارند توجه كنیم. خواسته های این قبیل جوانان تحصیل كرده مثبت است و در مجموع تقاضاهای دست نیافتنی هم ندارند و می توان گفت، سطح توقعاتشان حداقل است. این حداقل ها به طور عمده این است كه امكانات پژوهش و تحقیق در اختیارشان قرار گیرد، دسترسی به منابع علمی برایشان فراهم شود و حداقل اعتباری نیز برای پژوهش ها و امرار معاش آنها در نظر گرفته شود. به نظر من این خواسته های نخبگان و پژوهشگران جوان خواسته های بزرگی نیست. همه اینها باید قانونمند شود و قانون مربوط به آن به تصویب برسد. هنوز برای نخبگان كشور قانون مدونی به تصویب نرسیده تا بتوان سرمایه های انسانی و فكری جامعه را حفظ كرد.

علاوه بر تدوین قانون، چه ترفندهای دیگری برای حفظ نخبگان وجود دارد؟

الان خانواده ها نمی توانند پاسخگوی تقاضای فرزندانشان باشند، از طرفی دسترسی به مراكز اطلاع رسانی از طریق شبكه های جهانی (اینترنت) به راحتی امكان جذب نخبگان را در سراسر دنیا فراهم می كند.
به عبارت دیگر كلید جذب نخبگان در بیخ گوش خانواده هاست كه از طریق اینترنت تا درون خانه ها آمده است. شبكه های جذب، با تضمین های متعددی از جمله ایجاد شغل، سرمایه های علمی را از سراسر دنیا جذب می كند، اما تمهیدی برای حفظ این نیروها در داخل نیست. كشورهای دیگر دو برنامه برای این كار دارند، ابتدا شناسایی و جذب نخبگان علمی دنیا و بعد برنامه ریزی برای حفظ آنها، ما در حال حاضر نیازی به جذب نداریم و50 درصد قضیه را داریم و تنها باید برای حفظ این نیروها برنامه ریزی كنیم. این برنامه ریزی موكول به توجه به خواسته های حداقل و معقولی است كه به آن اشاره شد، لیكن حمایت ها باید دارای پشتوانه قانونی باشد. مثلاً رفتن یا نرفتن یك نفر نخبه علمی به سربازی یك مورد مثال خوب می تواند باشد. چنین فردی اگر به سربازی برود، باید دو سال از عمرش را در حصارهای پادگان از دست بدهد. به همین دلیل است كه این قبیل نخبگان پیش از رسیدن به سن سربازی كشور را ترك می كنند. طی دو سالی كه فرد نخبه در پادگان است تولید علم در جهان به چند برابر خواهد رسید و این چیزی نیست كه بتوان آن را متوقف كرد. نكته دیگر اینكه تنها با دادن امكانات و تجهیزات نمی توان امیدی به ماندگار شدن آنها داشت. نخبه پژوهشگر، هنگامی از كار خود احساس رضایت می كند كه حاصل و نتیجه پژوهش، ابتكار و اكتشافش را ببیند.
اگر پژوهشگر احساس كند كه نتیجه كارش به بایگانی كتابخانه فرستاده می شود و در عمل مورد استفاده قرار نمی گیرد دلسرد می شود. چنان پژوهشگری می خواهد با اجرای دست آوردهای پژوهشی خود منشا تحول در داخل كشور و یا حتی در سطح جهان باشد.
تا اینجای بحث می توان نتیجه گیری كرد كه حاصل جذب نخبگان، مجموعه دستاوردها یی است كه استفاده از آن به طبع صنعت را رونق می بخشد. از طرفی استفاده از مهندسی شیمی باز هم برمی گردد به ارتباط صنعت و دانشگاه، برای ارتباط تنگاتنگ و موثرتر این دو بخش چه روش هایی را می توان الگو قرار داد؟ به طوركلی هیچ صنعتی وجود ندارد كه تولیدات آن از مبانی تئوری های علمی برخوردار نباشد. تولیدات هر مجموعه صنعتی نیز نتیجه كاربردی یك سلسه دانش های تخصصی- فنی است وبه روز نگهداشتن آن مستلزم استفاده از فناوری های نوین است. هیچ فناوری نوینی هم بدون اتكا به تحقیق و پژوهش پدید نمی آید.
دانشگاههای معتبر از مراجع اصلی پژوهشگران و متخصصان برجسته هستند كه ارتباط آنها با صنعت، به شكوفایی صنایع گوناگون می انجامد. در سال های اخیر، ارتباط متخصصان دانشگاهها برای اجرای پروژه های تعریف شده در صنایع به نحو چشمگیری افزایش یافته و در رابطه با صنایع شیمیایی از جمله روانكارها نیز می توان گفت جای كار بسیاری وجود دارد. ارتقای ارتباط دانشگاه و صنعت نیز تابع الگوهای تخصصی و علمی است و از این لحاظ تجربیات خوبی در كشور به ثبت رسیده است. از طرفی ارتباط قوی میان دانشگاه و صنعت موجب تامین نیازهای صنعت می شود و حاصل آن فناوری های نوین و توسعه پایدار صنعت و اقتصاد كشور خواهد بود.

درس‌های‌ این‌ رشته‌ در طول‌ تحصیل :

دروس‌ مشترك‌ در‌ گرایش‌های‌ مختلف‌ مهندسی‌ شیمی‌ :
ریاضیات‌ عمومی‌، شیمی‌ عمومی‌، فیزیك‌، معادلات‌ دیفرانسیل‌، ترمودینامیك‌، موازنه‌ انرژی‌ و مواد، ریاضیات‌ مهندسی‌، نقشه‌كشی‌ صنعتی‌، برنامه‌نویسی‌ و شناخت‌ كامپیوتر، شیمی‌ آلی‌، استاتیك‌ و مقاومت‌ مصالح‌، مكانیك‌ سیالات‌، انتقال‌ حرارت‌، شیمی‌ تجزیه‌، شیمی‌ فیزیك‌، انتقال‌ جرم‌، عملیات‌ واحد ، كنترل‌ فرآیندها، طرح‌ و اقتصاد مهندسی‌، كاربرد ریاضیات‌ در مهندسی‌ شیمی‌، كارگاه‌، پروژه‌ یا طراحی‌ پروژه‌. (بسیاری‌ از دروس‌ این‌ رشته‌ همراه با آزمایشگاه‌ است‌)
دروس تخصصی گرایش صنایع شیمیایی معدنی :
مهندسی احتراق، صنایع شیمیایی معدنی، عملیات واحد صنعتی مكانیكی.

گرایش‌ صنایع‌ پتروشیمی‌ :

وظیفه‌ مهندسی‌ پتروشیمی،‌ طراحی‌ دستگاه‌ها و فرآیند تولید مواد مختلف‌ از جمله‌ كودهای‌ شیمیایی‌، شوینده‌ها، فرآورده‌های‌ پلیمری‌ (مواد اولیه‌ پلاستیك‌ها، لاستیك‌ها و الیاف‌ مصنوعی‌) و مواد شیمیایی‌ (اسیدها، حلال‌ها) از نفت‌ و برش‌های‌ نفتی‌ است‌. دروس‌ تخصصی‌ دانشجویان‌ این‌ رشته‌ بیشتر در مورد كاتالیزورهای‌ صنعتی‌ است‌ كه‌ در رآكتورها به‌ كار می‌رود.
دروس تخصصی گرایش صنایع پتروشیمی :
فرآیندهای پتروشیمی، مقدمات و پالایش، مبانی و تكنولوژی پلیمر

گرایش‌ صنایع‌ گاز :

عمق‌ چاهی‌ كه‌ برای‌ استخراج‌ گاز زده‌ می‌شود، قطر لوله‌ای‌ كه‌ گاز را از چاه‌ به‌ پالایشگاه‌ یا از پالایشگاه‌ به‌ شبكه‌های‌ شهری‌ منتقل‌ می‌كند، نحوه‌ انتقال‌ گاز از چاه‌ به‌ پالایشگاه‌، نحوه‌ گرفتن‌ گازCO2 از این‌ ماده‌ (برای‌ جلوگیری‌ از خورده‌ شدن‌ لوله‌ها)، نحوه‌ شیرین‌ كردن‌ گاز ترش ( گاز اولیه‌ای كه از چاه استخراج می‌شود و قابل مصارف شهری و ... نیست) همه‌ در حیطه‌ فعالیت‌ یك‌ مهندس‌ شیمی‌ گرایش‌ گاز قرار دارد.
دروس تخصصی گرایش صنایع گاز :
انتقال و توزیع گاز، فرآیند گاز، مهندسی احتراق

گرایش‌ صنایع‌ پلیمر:

این‌ گرایش‌ تا سال‌ 1362 یكی‌ از گرایش‌های‌ مهندسی‌ شیمی‌ بود، اما در حال‌ حاضر به‌ عنوان‌ یك‌ رشته‌ مستقل‌ با دو گرایش‌ صنایع‌ پلیمری‌ و تكنولوژی‌ و علوم‌ رنگ‌ در دانشگاه‌ها و مراكز آموزش‌ عالی‌ ارائه‌ می‌شود. البته‌ هنوز در تعداد محدودی‌ از دانشگاه‌های‌ كشور، مهندسی‌ پلیمر یكی‌ از گرایش‌های‌ مهندسی‌ شیمی‌ است‌ و دانشجویان‌ این‌ گرایش‌ نهایتاً در یكی‌ از زمینه‌های‌ پلیمر مثل‌ فرایند شكل‌دهی‌ پلیمر یا طراحی‌ واحدهای‌ صنعتی‌ تولید پلیمر تبحر پیدا می‌كنند.

گرایش‌ شیمیایی‌ سلولزی‌ :

یك‌ مهندس‌ شیمی‌ گرایش‌ شیمیایی‌ سلولزی‌ در زمینه‌ تبدیل‌ چوب‌ به‌ كاغذ تخصص‌ دارد. به‌ همین‌ دلیل‌ نیز محل‌ تحصیل‌ دانشجویان‌ این‌ رشته‌ در دانشكده‌ فنی‌ پردیس 3 واقع‌ در استان‌ گیلان‌ ـ رضوان‌شهر (چوكا) می‌باشد. قسمت‌ عمده‌ چوب‌ از سلولز تشكیل‌ شده‌ است‌. همچنین‌ ضایعات‌ كشاورزی‌ مثل‌ پوست‌ برنج‌، سبوس‌ برنج‌ و ضایعات‌ برگ‌ درختان‌ دارای‌ مقادیر قابل‌ توجهی‌ سلولز است‌ كه‌ این‌ ضایعات‌ در بسیاری‌ از نقاط‌ به‌ عنوان‌ یك‌ عنصر مزاحم‌ سوزانده‌ شده‌ و باعث‌ آلودگی‌ محیط‌ زیست‌ می‌شود. اما امروزه‌ در كشورهای‌ دیگر از همین‌ ضایعات‌ برای‌ تولید یك‌ نوع‌ سوخت‌ به‌ نام‌ "اتانول‌ " كه‌ در تركیب‌ با بنزین‌، سوخت‌ بسیار خوبی‌ است‌؛ استفاده‌ می‌شود. و در این‌ فرآیند مهندسین‌ شیمیایی‌ سلولزی‌ نقش‌ بسیار مهمی‌ را برعهده‌ دارند.

گرایش‌ صنایع‌ غذایی :

یكی‌ از كاربردهای‌ مهندسی‌ شیمی‌ در تولید مواد غذایی‌ و بخش‌های‌ صنایع‌ غذایی‌ مانند میكروبیولوژی‌ غذا، شیمی‌ غذا و كنترل‌ كیفی‌ صنایع‌ غذایی‌ است‌. برای‌ مثال‌ در سوپرماركت‌ها و فروشگاه‌ها، مواد غذایی‌ بیشتر به‌ حالت‌ كنسرو وجود دارد كه‌ تهیه‌ این‌ كنسروها با حفظ‌ اصول‌ ایمنی‌ و بهداشتی‌ نیاز به‌ یكسری‌ محاسبات‌ دارد كه‌ این‌ محاسبات‌ توسط‌ یك‌ مهندس‌ شیمی‌ صنایع‌ غذایی‌ انجام‌ می‌گیرد. همچنین‌ طراحی‌ دستگاه‌هایی‌ كه‌ فرآیند خشك‌ كردن‌ را انجام‌ می‌دهند مثل‌ غذاهای‌ بچه‌ كه‌ به‌ صورت‌ پودر تهیه‌ می‌شود و طراحی‌ دستگاه‌های‌ استریلیزه‌، پاستوریزه‌ و منجمدكننده‌ برعهده‌ متخصصین‌ همین‌ رشته‌ است.
دروس تخصصی گرایش صنایع غذایی :
میكروبیولوژی عمومی، شیمی مواد غذایی، میكروبیولوژی مواد غذایی، صنایع غذایی، بیوشیمی مواد غذایی، تغذیه وبهداشت

گرایش‌ پالایش‌ :

گرایش‌ پالایش‌ به‌ طراحی‌ پالایشگاه‌ها باز می‌گردد. یعنی‌ دانشجوی‌ این‌ گرایش‌، شیوه‌ طراحی‌ دستگاه‌هایی‌ مثل‌ برج‌های‌ تقطیر، دستگاه‌های‌ جداكننده‌ مایعات‌ از مایعات‌ و گازها از مایعات‌ را می‌آموزد؛ دستگاه‌هایی‌ كه‌ مشتقات‌ ئیدروكربنی‌ مثل‌ بنزین‌ و گازوئیل‌ و مواد سنگین‌تر مثل‌ قیر و شوینده‌ها را از نفت‌ خام‌ جدا ساخته‌ و به‌ دست‌ می‌آورد.
دروس تخصصی گرایش پالایش :
مهندسی احتراق، مهندسی پالایش، فرآیندهای پالایش

گرایش‌ بهره‌برداری‌ از منابع‌ نفت‌ :

مهندس‌ بهره‌برداری‌ از منابع‌ نفت‌ مهندسی‌ است‌ كه‌ راه‌ها و روش‌های‌ بهره‌برداری‌ بهینه‌ از مخازن‌ نفت‌ را ارائه‌ می‌دهد. در واقع‌ یك‌ مهندس‌ بهره‌برداری‌ از نفت‌ با توجه‌ به‌ نوع‌ مخزن‌ نفت‌ تعیین‌ می‌كند كه‌ به‌ یاری‌ كدام‌ یك‌ از روش‌های‌ موجود؛ تزریق‌ گاز، تزریق‌ آب‌، تزریق‌ مواد پلیمری‌ یا ازدیاد حرارت‌ می‌توان‌ نفت‌ را راحتتر و مقرون‌ به‌ صرفه‌تر بهره‌برداری‌ كرد. امروزه‌ اكثر مخازن‌ نفت‌ كشور ما دچار افت‌ فشار شده‌اند. به‌ همین‌ دلیل‌ نفت‌ به‌ صورت‌ طبیعی‌ به‌ سطح‌ زمین‌ نمی‌رسد و در نتیجه‌ حضور مهندسین‌ بهره‌برداری‌ از منابع‌ نفت‌، یك‌ ضرورت‌ اجتناب‌ناپذیر است‌.
دروس تخصصی گرایش بهره‌برداری از منابع نفت :
مهندسی مخازن هیدروكربوری، ازدیاد برداشت، حفاری و تولید، شبیه‌سازی مخازن نفتی، خواص ترمودینامیكی سیالات نفتی.

گرایش‌ طراحی‌ فرآیندهای‌ صنایع‌ نفت‌:

فرآیند یعنی‌ عملكرد یا روش‌ و طریقی‌ كه‌ بتوان‌ به‌ یاری‌ آن‌ ماده‌ای‌ را از حالتی‌ به‌ حالت‌ دیگر تغییر شكل‌ داد و منظور از مهندس‌ طراحی‌ فرآیندهای‌ صنایع‌ نفت‌ یعنی‌ فردی‌ كه‌ روش‌ این‌ تغییر و تحول‌ را طراحی‌ كند. چون‌ برای‌ تبدیل‌ یك‌ ماده‌ از حالت اولیه‌ به‌ حالتی‌ خاص‌ لازم‌ است‌ كه‌ دستگاه‌هایی‌ طراحی‌ شده‌ و محاسباتی‌ انجام‌ بگیرد تا بتوان‌ به‌ نتیجه‌ مطلوب‌ دست‌ یافت‌. طراحی‌ صنایعی‌ كه‌ بطور مستقیم‌ یا غیر مستقیم‌ وابسته‌ به‌ نفت‌ خام‌ یا فرآورده‌های‌ پالایشگاه‌ یا صنایع‌ پتروشیمی‌ است‌ به‌ مهندس‌ شیمی‌ گرایش‌ طراحی‌ فرآیندها مربوط‌ می‌شود. یك‌ مهندس‌ شیمی‌ گرایش‌ طراحی‌ فرآیندهای‌ صنایع‌ نفت‌، واكنش‌های‌ خاصی‌ را از شیمیست‌ها می‌گیرد و با توجه‌ به‌ شرایط‌ محیطی‌، اقتصادی‌ و ... بهترین‌ روش‌ تولید مواد شیمیایی‌ و خالص‌سازی‌ آنها را پیدا كرده‌ و پیاده‌ می‌كند.
دروس تخصصی گرایش طراحی فرآیندهای نفت :
فرآیندهای پالایش نفت و گاز، طراحی برج و مبدل، تعیین مشخصات دستگاه‌ها، سیستم‌های اندازه‌گیری.

توانایی‌های‌ لازم :

رشته‌ مهندسی‌ شیمی‌ برخلاف‌ تصور عامه‌ مردم‌ بیش‌ از آن‌ كه‌ در ارتباط‌ با علم‌ شیمی‌ باشد همچون‌ رشته‌های‌ مهندسی‌ دیگر در ارتباط‌ با علم‌ ریاضی‌ است‌. به‌ همین‌ دلیل‌ یك‌ دانشجوی‌ مهندسی‌ شیمی‌ در درجه‌ اول‌ باید در درس‌ ریاضی‌ قوی‌ باشد و دو درس‌ فیزیك‌ و شیمی‌ در مراحل‌ بعدی‌ قرار دارد. شاید جالب باشد كه بدانید، دانشجویان مهندسی شیمی نسبت به دانشجویان رشته‌های مهندسی دیگر، تنها 9 واحد بیشتر شیمی می‌خوانند. در مقابل، ریاضی در این رشته بسیار اهمیت دارد چون یك مهندس شیمی برای طراحی رآكتور، برج و مبدل نیاز به دانش ریاضی دارد.همچنین دانشجوی این رشته باید دقت نظر زیادی داشته باشد زیرا در مهندسی شیمی علاوه بر آزمایش‌هایی در مقیاس بزرگ، آزمایش‌هایی در مقیاس كوچك نیز وجود دارد. برای مثال در شیمی تجزیه، بعضی از آزمایش‌ها در حد میلیونیم "P.P.M " است بدون شك در چنین آزمایشی اگر یك صدم گرم نیز اشتباه بشود،‌ خطا افزایش پیدا كرده و آزمایش به هم می‌ریزد.

موقعیت‌ شغلی‌ در ایران‌ :

هركارخانه‌ تولیدی‌ اعم‌ از كوچك‌ یا بزرگ‌ نیاز به‌ یك‌ مهندس‌ شیمی‌ دارد. چون‌ تقریباً تمام‌ فرایندهای‌ نوین‌ از مواد شیمیایی‌ استفاده‌ می‌كنند. كشور ما نیز به‌ عنوان‌ یك‌ كشور نفت‌خیز برای‌ استخراج‌، پالایش‌، انتقال‌ نفت‌ و همچنین‌ برای‌ تبدیل‌ نفت‌ به‌ فرآورده‌های‌ شیمیایی‌ كه‌ دارای‌ ارزش‌ افزوده‌ بسیار زیادی‌ هستند، نیاز به‌ مهندسین‌ شیمی‌ دارد. فعالیت‌ در دو بخش‌ مهم‌ صنعت‌ یعنی‌ طراحی‌ رآكتورها و طراحی‌ دستگاه‌هایی‌ كه‌ به‌ جداسازی‌ مواد می‌پردازند نیز تنها منحصر به‌ مهندسین‌ شیمی‌ می‌شود. علاوه‌ بر صنایع‌ نفت‌ و گاز و پتروشیمی‌، همه‌ كارخانه‌ها از جمله‌ كارخانه‌های‌ سیمان‌، سرامیك‌، صنایع‌ غذایی‌ و حتی‌ نیروگاه‌ها به‌ مهندس‌ شیمی‌ نیاز دارند. فارغ‌التحصیل‌ مهندسی‌ شیمی‌ گرایش‌ صنایع‌ غذایی‌ نیز بطور اختصاصی‌ می‌تواند در كارخانه‌های‌ تولید مواد غذایی‌ یا داروسازی‌ فعالیت‌ كند.

فهرست شیمی‌دان‌ها

نام شیمیدانان جهان:
• سوانت آرنیوس
• آمادئو آووگادرو
• ویلهلم اسوالد
• هرمن اشتودینگر
• هانس كریستین اورستد
• یونس یاكوب برزلیوس
• هانری بكرل
• ادوارد بوخنر
• نیلز بور
• رابرت بویل
• سرگی میخائیلوویچ پروكودین گورسكی
• جوزف پریستلی
• لینوس پاولینگ
• جابر بن حیان
• جان دالتون
• پیتر دبای
• هامفری دیوی
• ارنست رادرفورد
• محمد زكریای رازی
• كارل زیگلر
• گلن سیبورگ
• ترانه جوانبخت
• پل فلوری
• هنری كاوندیش
• پیئر كوری
• ماری كوری
• ایرن ژولیو كوری
• فردریك ژولیو كوری
• ویكتور گرینیارد
• ژوزف لویی گیلوساك
• ایروینگ لانگمویر
• آنتو‌ان لاووازیه
• دیمیتری مندلیف
• جیولیو ناتا
• فریدریش وهلر
• رابرت وودوارد
• ورنر هایزنبرگ
• جوزف تامسون
• فردریش اوت ككوله

اولین شركت های صنایع پتروشیمی ایران (1)
شركت سهامی پتروشیمی شیراز:

در سال 1338 با سرمایه 1.8 میلیارد ریال عملیات احداث كارخانه كود شیمیایی آغاز شد و در سال 1342 مورد بهره برداری قرار گرفت. كارخانه دو سال بعد رسما به شركت ملی صنایع پتروشیمی واگذار شد.
علاوه بر واحدهای تولید كود شیمیایی، واحد كربنات و بی كربنات دوسود در سال 1352 و واحدهای تری پلی فسفات و كودهای مخلوط در اوایل سال 1355 مورد بهره برداری قرار گرفت.
مجتمع پتروشیمی شیراز شامل سه منطقه است:

منطقه 1:

واحد كود شیمیایی:
• گاز و آمونیاك
• اوره
• اسید نیتریك
• نیترات
2-سوداش
• كربنات دو سود سبك
• كربنات دو سود سنگین
• بی كربنات سدیم
3-تصفیه اسید فسفریك
• تری پلی فسفات سدیم (STPP)
• دی آمونیوم فسفات (NPK)
4- آب، برق و بخار شامل 5 بویلر و 3 ژنراتور

منطقه 2:

در نیمه دوم سال 1353 مقدمات ایجاد آن با انعقاد اولین قرار داد، آغاز و در اوایل سال 1355 عملیات ساختمانی آن شروع شد.
به منظور ارائه خدمات فنی و مهندسی و تهیه اجناس و ماشین آلات مورد نیاز مدیریت كل پروژه
با یازده شركت اروپایی و جهت نصب مكانیكی با یك شركت كره ای به نام شیتوا و برای كارهای ساختمانی و حمل اجناس با 5 شركت ایرانی قراردادهایی منعقد شد.با اوجگیری انقلاب اسلامی در دی ماه 1357 تمام افراد خارجی به طور ناگهانی محل كار را ترك نمودند و این پروژه بدون سرپرست رها شد. در تیر ماه 1359 ادامه عملیات طرح، مورد تصویب مسئولین وزارت نفت قرار گرفت و مدیریت آن به دست افراد ایرانی سپرده شد. اینگونه بود كه آرزوها جامه عمل پوشید و بالاخره در بهمن 1364 این مجتمع عظیم به بهره برداری رسید. واحد بهره برداری منطقه دو شامل واحدهای زیر است:
الف- واحدهای تهیه آمونیاك و مخازن
ب- واحد اوره
ج- واحد اسید نیتریك
د- واحد نیترات آمونیوم
ه- واحد عملیات انبارهای محصولات
و- واحدهای تولید آب، برق، بخار و هوای فشرده

منطقه 3:

واحدهای بهره برداری منطقه سه عبارتند از:
الف- واحد كلرالكالی
عملیات نصب این پروژه از 15/11/65 در كنار مجتمع پتروشیمی شیراز آغاز شد و در بهمن ماه 1367 به بهره برداری رسید.
تولیدات این واحد عبارتند از: كلر، سود سوزآور، آب ژاول و اسید كلریدریك
ب- واحد متانول
این واحد به منظور تولید سالانه 84 هزار تن الكل متیلیك در نظر گرفته شده و عملیات آن از سال 1364 آغاز و در خرداد ماه 1369 مورد بهره برداری قرار گرفت.
شركت سهامی شیمیائی زكریای رازی
مجتمع شیمیائی رازی در سال 1345 با مشاركت شركت ملی صنایع پتروشیمی و كمپانی آلاید كمیكال با سرمایه ای معادل 17134 میلیون ریال به صورت پنجاه- پنجاه به وجود آمد. در سال 1352 تمام سهام شركت فوق خریداری شده و 100% سهام به شركت ملی صنایع پتروشیمی تعلق گرفت.
بهره برداری از این مجتمع كه در بندر امام خمینی قرار گرفته از سال 1349 آغاز شد و محصولات آن عمدا كودهای شیمیایی ازته و فسفاته و همچنین گوگرد است.
در سال 1353 طرح توسعه مجتمع از طرف شركت ملی صنایع پتروشیمی به مورد اجرا گذارده شد. و بهره برداری از قسمت اعظم آن در سال 1356 آغاز گردید. گوگرد ، اوره و آمونیاك تولیدی مازاد بر مصرف صادر شده و سایر فراورده ها شامل اسید سولفوریك اسید فسفریك و فسفات دی آمونیوم در داخل كشور مصرف می گردد.
خوراك اصلی این كارخانه 150 میلیون فوت مكعب در روز گاز ترش از منطقه مسجد سلیمان و 30 میلیون فوت مكعب گاز ترش از اهواز 500 تا 1000 هزار تن در سال سنگ فسفات وارداتی و 70 هزار متر مكعب در روز آب از رود كارون است .
كار باز سازی این مجتمع كه در طول جنگ تحمیلی آسیب های بسیاری دیده بود پس از قبول قطعنامه 598 شورای امنیت و طی سالهای 67 و 68 توسط متخصصین داخلی صنایع پتروشیمی به اتمام رسید.
همچنین در این مجتمع طرح توسعه ای تحت عنوان طرح دی آمونیوم فسفات در دست اقدام بود كه برای تولید 250 هزار تن در سال كود فسفاته برنامه ریزی شده بود. این مقدار بیش از 20% كود فسفاته مورد نیاز كشور را تامین می نماید . امور طراحی مهندسی طرح فوق از خرداد ماه 1363 آغاز گشته اما تا سال 1367 بهره برداری از طرح به علت شرایط جنگی ، غیر قابل برنامه ریزی و اجرا بود تا اینكه از 17 مهر 1368 عملیات نصب آغاز گردید. و در بهمن 1369 مورد بهره برداری قرار گرفت.
شركت سهامی پتروشیمی آبادان
این شركت در سال 1344 در نتیجه مشاركت شركت ملی صنایع پتروشیمی (74% سهام) و كمپانی بی-اف- گودریچ (26% سهام) با سرمایه 2475 میلین ریال به منظور تولید پی وی سی (ماده اولیه پلاستیك)، همچنین دی دی بی (ماده اولیه پاك كننده ها) و سود سوزآور مورد نیاز داخل كشور تاسیس شد.
بهره برداری از مجتمع پتروشیمی آبادان در سال 1349 آغاز شد و در سال 1352 تصمیم به اجرای طرح توسعه واحد پی‌وی‌سی با ظرفیت اسمی 60 هزار تن در سال گرفته شد. این واحد در سال 1354 با سرمایه 1300 میلیون ریال مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
در سال 1358 با خرید 26% سهام شریك خارجی، شركت ملی صنایع پتروشیمی مالك كلیه سهام این شركت شد.
خوراك این مجتمع شامل 5/5 میلیون فوت مكعب گاز از پالایشگاه آبادان، 47 هزار تن نمك از معادن خوزستان، 4.5هزار تن بنزن از ذوب آهن اصفهان، 200 هزار تن اتیلن‌‌دی‌كلراید در سال و دو میلیون متر مكعب در سال آب از اروندرود است.
شركت سهامی شیمیائی خارك
این شركت جهت بازیابی گوگرد و گاز مایع پروپان، بوتان ، و پنتان از گازهای غنی چاه های حوزه نفتی فلات قاره با مشاركت 50-50 بین شركت ملی صنایع پتروشیمی و شركت اموكو با سرمایه ای معادل 900 میلیون ریال تاسیس شد.
مهندسی و طراحی مجتمع به وسیله شركت جی- انی- ریچارد و عملیات ساختمانی آن به وسیله شركت ژاپنی جیودا در اوایل سال 1344 شروع و در اواسط سال 1348 به پایان رسید.
مجتمع شیمیائی خارك از واحدهای زیر تشكیل شده است:
الف- واحد تصفه گاز
ب- واحد جذب و تفكیك
ج- واحد گوگرد سازی
د- واحد كمپرسورها
ه- واحد آب، برق و بخار
و- واحد مخازن و اسكله بارگیری
پس از انقلاب اسلامی این شركت توسط شورای انقلاب ، ملی اعلام شد و هم اكنون تمام سهام آن متعلق به شركت ملی صنایع پتروشیمی است.
ظرفیت های شركت در سال 1369 به شرح زیر می باشد:
1. پروپان 3700 بشكه/ روز
2. بوتان 1620 بشكه/ روز
3. گسولین طبیعی 2160 بشكه/ روز
4. گوگرد 436 تن/ روز
شركت سهامی پتروشیمی فارابی
شركت سهامی پتروشیمی فارابی (ایران- نیپون سابق) براساس مشاركت 50% بین شركت صنایع پتروشیمی و شركت های ژاپنی میتسوبیشی و نیشوایوایی در سال 1352 تاسیس شد.
مجمتع فارابی در بندر امام خمینی و در نزدیكی مجتمع رازی قرار گرفته و برای تولید دی‌او‌پی ماده نرم كننده پلاستیك و انیدرید فتالیك برای صنایع رنگ سازی و رزین احداث شده است.
كارهای ساختمانی فاز اول این مجتمع در سال 1355 به پایان رسیده و بهره‌برداری از آن در اوایل سال 1356 آغاز شد. محصولات این مجتمع تماما در داخل مصرف شده و سوخت مورد نیاز آن نیز از طریق شركت شیمیایی رازی تامین می شود.
این كارخانه در اواخر جنگ مورد شدیدترین حمله دشمن قرار گرفت و در سال 67 بازسازی قسمت های صدمه دیده آغاز و در سال 1368 به بهره برداری مجدد رسید.
برق این مجتمع از شبكه سازمان آب و برق خوزستان تامین می‌شود.
شركت سهامی شیمیائی پازارگاد
شركت سهامی شیمیائی پازارگاد در نزدیكی شهر آبادان واقع شده است.در ابتدا بخش خصوصی و صندوق بازنشستگی شركت ملی نفت به ترتیب 30% و 70% سرمایه مورد نیاز آن را تامین نمودند تا اینكه در سال 1359 سهم بخش خصوصی هم به وزارت نفت واگذار شد.
واحدهای شیمیائی پازارگاد از سال 1342 تا قبل از جنگ تحمیلی با تولید 4.6هزار تن كلر و 5.3هزار تن سود سوزآور، تامین بخشی از مصارف صنایع نفت، سازمان آب كشور، صنایع كاغذ سازی و دیگر واحدهای تولیدی را به عهده داشت. هم اكنون نیز این كارخانه نیاز 15 شركت عمده دولتی و 40 شركت خصوصی را تامین می كند و از این طریق سالانه از خروج 10 میلیون دلار ارز برای خرید این محصولات جلوگیری می كند. پس از دفع اشغال دشمن، كار بازسازی آن آغاز شد و با به كارگیری نیروهای پتروشیمی آبادان كار بازسازی در سال 1364 به پایان رسید و مورد بهره برداری قرار گرفت.
مواد اولیه مورد نیاز پازارگاد عمدتا نمك است كه از طریق دریاچه مهارلو شیراز و حوضچه های نمك بندر امام خمینی تامین می شود.
كارخانه پولیكا
كارخانه پولیكا در سال 1342 به صورت كارخانه ای نمونه جهت معرفی محصولات تهیه شده از PVC در كرج شروع به كار كرد.
مالكیت آن ابتدا به بنگاه پتروشیمی وابسته به وزارت صنایع تعلق داشت و بعدا در اختیار پتروشیمی آبادان قرار گرفت و در سال 1358 این كارخانه به شركت ملی صنایع پتروشیمی واگذار شد.
كارخانه پولیكا با استفاده از ماده اولیه PVC كه مجتمع پتروشیمی آبادان تولید می كند محصولاتی نظیر لوله های خشك PVC، اتصالات لوله و تركیبات گرانولی مورد استفاده در صنعت كابل سازی، كفش سازی، لاستیك سازی و ... را می سازد.
ظرفیت طراحی شده كارخانه ابتدا 4500 تن بود ولی با انجام طرح های توسعه‌ای، این ظرفیت به 10100 تن در سال افزایش یافت.
لازم به ذكر است كه كارخانه پولیكا اولین واحدی است كه محصولات خود را به مهر استاندارد ممهور نموده است.
شركت سهامی كربن ایران
شركت كربن ایران در سال 1351 با مشاركت شركت ملی صنایع پتروشیمی و شركت كابوت امریكا و بانك توسعه صنعتی ایران جهت تولید دوده صنعتی تشكیل و در سال 1354 شروع به بهره‌برداری نمود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی كلیه سهام شركت كابوت توسط شركت ملی صنایع پتروشیمی خریداری شد.
میزان سرمایه شركت سهامی كربن ایران بالغ بر 821 میلیون ریال معادل 11.6میلیون دلار است. ظرفیت اولیه این كارخانه برابر با 16 هزار تن در سال بوده و طرح توسعه كارخانه به منظور افزایش ظرفیت به 21 هزار تن در سال 1356 به تصویب رسید، تا اواخر سال 1357 كلیه ماشین آلات مربوط به طرح توسعه از خارج دریافت و عملیات نصب در سال 1359 توسط كاركنان شركت پتروشیمی آبادان انجام شد، در حال حاضر تولید آن متجاوز از 21 هزار تن در سال است كه به مصرف صنایع لاستیك سازی كشور می‌رسد. پایگاه فرهنگی هنری ایران ناز

ارسال شده در ۰۰۰۰/۰۰/۰۰ ۰۰:۰۰:۰۰

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ایران ناز]

[مشاهده در: www.irannaz.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 238]