گزارش فارس از ارائه روشهاي كاربردي كاهش اثر خشكسالي توسط پژوهشگران

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: گزارش فارس از ارائه روشهاي كاربردي كاهش اثر خشكسالي توسط پژوهشگران
خبرگزاري فارس: مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان روشهاي كاهش اثرات خشكسالي را منتشر كرد.

به گزارش خبرگزاري فارس، مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان در گزارشي از جهانگير عابدي كوپايي عضو هيات علمي دانشگاه اصفهان و محمدرضا عابدي عضو هيات علمي اين مركز تحقيقات، روشهاي كاهش اثرات خشكسالي بر بخش كشاورزي را منتشر كرد.
در اين گزارش آمده است: خشكسالي و كمبود آب يك واقعيت عيني در كشور محسوب مي‌شود. در گذشته به علت كم بودن جمعيت كشور خشكسالي و كمبود بحران آب به اندازه امروز محسوس نبود، ولي با افزايش جمعيت در 100 سال گذشته، كه حدود شش برابر و نياز به تأمين غذاي بيشتر شده، بروز اين بحران بيش از گذشته مشهود است.
اين گزارش حاكي است: خشكسالي از پديده‌هاي طبيعي است كه وقوع آن در طبيعت از قانونمندي‌ خاص خود پيروي مي‌كند، ولي تشديد و فراواني وقوع و تكرار آن به فعاليتهاي انسان در طبيعت بستگي دارد.
طول و عرض جغرافيايي، توسعه مراكز صنعتي، نوسانهاي آب و هوايي، افزايش جمعيت و فعاليتهاي انسان نظير تخريب محيط زيست و بهره‌برداري‌هاي غيراصولي و بي‌رويه از منابع آب، خاك و گياهان در تشديد اين پديده‌ها تأثير مي‌گذارند.
كشور ايران به علت قرارگيري در يك موقعيت جغرافيايي خاص، همواره با پديده‌هاي سيل، كم‌‌آبي و خشكسالي روبروست و سيل يكي از مسائل كلاني است كه مديران را برآن داشته تا تدابير لازم براي مقابله و كاهش اثرات آن اتخاذ كنند.
جهانگير عابدي كوپايي و محمدرضا عبادي پژوهشگران اين گزارش آورده‌اند، از جمله موارد مهم پيشگيري از اتلاف منابع آب عبارتند از‌ افزايش بهره‌وري آب، آبياري در شب، كاهش تلفات آب از طريق كاهش ضايعات كشاورزي، انتخاب گونه‌هاي گياهي مقاوم به خشكي و شوري در فضاي سبز شهرها، افزايش راندمان آبياري، استفاده از مواد جاذب رطوبت مانند هيدروژل‌ها، كمپوست، پاميس و پرليت در محيط ريشه گياهان به شمار مي‌روند.
در اين گزارش، مصرف پسماند كشاورزي در تغذيه دام، گسترش كارگاه توليد بلوكهاي خوراك كامل دام، توجه به آسيب‌هاي ناشي از عوامل بيماريزا در دام، طيور و آبزيان، كاهش تبخير و تعرق به وسيله كشت محصولات در محيط ‌هاي داراي پوشش، محافظت از منابع آب در مقابل آلاينده‌ها، استفاده از پساب‌هاي تصفيه شده، استفاده بهينه از آب مصرفي در صنايع از طريق گردش مجدد آب، بهينه‌سازي مصارف خانگي نيز راههاي ديگر مقابله با اتلاف آب در شرايط خشكي است.
در اين گزارش آمده است: تا زماني كه خشكسالي منجر به كمبود شديد آب نشود، توجه دولتها به آن جلب نمي‌شود، آنچه باعث غفلت دولتها از اين پديده مي‌شود، تصادفي بودن آن است.
خشكسالي واقعيتي جدايي‌ناپذير از كشور ماست و فقط پيش‌بيني دقيق زمان وقوع و دوره آن مشكل است، لذا كاهش هزينه‌ها و عوارض آن مستلزم برنامه‌ريزي مناسب است.
اين گزارش حاكي است: تحقيقات انجام شده نشان مي‌دهد كه درصد فراواني وقوع خشكسالي و شدت آن در كشور بسيار بالا بوده كه بيشترين فراواني با 50 درصد متعلق به منطقه بندرعباس است و پس از آن به ترتيب، زابل 7/46 درصد، زاهدان 43 درصد، يزد 42 درصد، ايرانشهر 40 درصد و كرمان 27 درصد قرار دارند كه همگي جزء مناطق خشك ايران محسوب مي‌شوند.
به طوركلي مجموع درصد خشكسالي محاسبه شده در نواحي جنوبي كشور از گستردگي زيادتري برخوردار است و هر چه از بخش‌هاي جنوبي و مركزي كشور فاصله گرفته مي‌شود، از شدت و فراواني خشكسالي‌ها نيز كاسته مي‌شود.
دليل اين امر، تأثير سيستمهاي پرفشار جنب حاره‌اي است كه مقادير بارندگي بخشهاي جنوبي كشور را نسبت به بخشهاي شمالي و غربي به طور محسوس كاهش داده و مانع از تأثير سيستمهاي شمالي و غربي به اين مناطق مي‌شود.
وقوع خشكسالي از ويژگيهاي اصلي آب و هواي ايران محسوب مي‌شود كه هم در قلمرو آب و هواي مرطوب و هم خشك قابل مشاهده است.
ويژگي خشكسالي ايران نشان مي‌دهد كه به طور كلي هيچ منطقه‌اي از كشور، از اين پديده در امان نبوده و به نسبت موقعيت طبيعي خود اثرات اين پديده مخرب را تجربه مي‌نمايد و بخشهاي جنوبي، شرقي و مركزي كشور به علت نوسان بيشتر در مقادير بارندگي، از آسيب‌‌پذيري بيشتري برخودار هستند.

*خشكي و خشكسالي

جهانگير عابدي كوپايي و محمدرضا عبادي در اين گزارش آورده اند: خشكسالي يك اختلال موقتي است و با خشكي تفاوت دارد چرا كه خشكي صرفاً محدود به مناطقي با بارندگي اندك است و حالت دائمي از اقليم به شمار مي‌رود. خشكسالي در رابطه با برخي شرايط متوسط درازمدت از موازنه بين بارش و تبخير و تعرق در نظر گرفته مي‌شود.
از ديدگاه كشاورزي زماني كه رطوبت خاك از نياز واقعي محصول كمتر باشد و منجر به خسارت در محصول شود، خشكسالي اتفاق افتاده است. چون در محاسبه نياز آبي گياهان مشخص شده كه نياز آبي آنها با هم متفاوت است، بنابراين مفهوم خشكسالي از ديدگاه كشاورزي براي محصولات مختلف يكسان نيست.
خشكسالي كشاورزي معمولاً بعد از خشكسالي هواشناسي و قبل از خشكسالي هيدرولوژيك اتفاق مي‌افتد و كشاورزي اولين بخش اقتصادي است كه تحت تأثير خشكسالي قرار مي‌گيرد.

*راههاي برخورد با خشكسالي

در اين گزارش چند پرسش مطرح شده از جمله اين كه، آيا بايد از خشكسالي گريخت، آيا خشكسالي قابل مقابله است و آيا مي‌توان آن را مديريت نمود، براي پاسخ دادن به اين پرسشها مي‌‌توان براي مديريت بلاياي طبيعي دو نوع مديريت ريسك (كاهش اثرات، آمادگي، پيش‌بيني و هشدار اوليه) و مديريت بحران (وقوع خشكسالي، ارزيابي اثرات، پاسخ، احيا بازسازي) را اعمال كرد.

* مديريت ريسك

در اين گزارش آمده است: مديريت ريسك (Risk management) در كشورهايي كه تغييرات شديد آب و هوايي دارند، به عنوان شيوه اساسي مقابله با خشكسالي پذيرفته شده است.
اين شيوه مديريتي مردم را ملزم مي‌سازد تا روشها و برنامه‌هايي را استفاده كنند كه نوسان شديد آب و هوايي را قابل تحمل سازد.
كشور آمريكا تا سال 1977 ميلادي برنامه‌اي براي مقابله با خشكسالي نداشت و از سال 1983 ميلادي تنها 3 ايالت و در سال 2000 ميلادي 30 ايالت برنامه مقابل با خشكسالي را تدوين و اجرا كردند و بقيه ايالات نيز برنامه خود را شروع كره‌‌اند. استراليا و هند نيز مديريت ريسك را بجاي مديريت بحران براي مقابله با خشكسالي پذيرفته‌اند.
اين محققان آورده‌اند: در رابطه با روشهاي كاهش اثرات خشكسالي مي‌توان به اين نكته اشاره كرد كه هر فناوري و برنامه‌ريزي كه ذخائر كمي آب شيرين را بهبود بخشد يا كيفيت نامطلوب آب را مطلوب سازد، مبارزه با خشكسالي به شمار مي‌آيد كه به برخي از مهمترين آنها اشاره مي‌شود.

*افزايش بهره‌وري‌ آب

اين گزارش حاكي است: بهره‌وري از آب در توليد محصولات كشاورزي يكي از موضوعات مهم توسعه اقتصادي كشور است و مصرف بهينه آب خود به خود صرفه‌جويي در مصرف را نيز شامل مي‌شود، بنابراين تخصيص آب به كشت‌هاي با حداكثر بهره‌وري اقتصادي آب از اولويت‌هاي بالايي برخوردار است.
نتايج تحقيقات انجام گرفته در محدوده حوزه آبريز برخوار و ميمه نشان داد كه كشت ذرت از نظر كارايي مصرف آب و اقتصادي نسبت به گندم، آفتابگردان و چغندر قند از اولويت‌ بالايي برخوردار است.
اين اعضاي هيات علمي در اين گزارش آورده اند، در مناطقي كه مشكل كمبود آب وجود ندارد نيز جهت كاهش آب مصرفي و استفاده بهينه از آب لازم است، ارقام زودرس كه نياز آبي كمتري دارند معرفي شود.
همچنين با معرفي ارقام پر پتانسيل كه راندمان مصرف آب بالا داشته باشند، مي‌توان ميزان محصول توليد شده به ازاي هر واحد آب مصرفي را افزايش داد.

* بذرهاي مقاوم به خشكي

عابدي كوپايي و عبادي در گزارش علمي خود نوشته‌اند: در اين رابطه گندم رقم سپاهان، گندم رقم بهار (7-9-M)، جو رقم نصرت (كارون در كوير)، آفتابگردان رقم آرماويرسكي، ذرت دانه‌اي دهقان و فجر عملكرد خوبي داشته‌اند.

*آبياري در شب

گزارش مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان حاكي است: بارندگي منبع اصلي تأمين آب در ايران به شمار مي‌رود كه سالانه حدود 413 ميليارد متر مكعب است. از اين مقدار حدود 72 درصد آن (296 ميليارد متر مكعب) به صورت تبخير و تعرق (از سطح زمين، جنگلها، مراتع و ديمزارها) از دسترس خارج مي‌شود.
در اين گزارش مي‌خوانيم: تبخير بالقوه در كشور ايران از نيم تا 5 متر در سال نوسان دارد و حداقل 2 تا 20 برابر بارندگي سالانه را شامل مي‌شود. به عبارت ديگر اگر در كوير لوت يا مركزي، يك حوض بتني به عمق 5 متر ايجاد كرده و آن را پر از آب ‌كنيم، پس از يك سال آبي در آن نخواهيم يافت.
در اين گزارش آمده است: ميانگين سالانه بارندگي و تبخير در ايران و كره زمين نشان مي‌دهد ميانگين سالانه بارندگي بر روي كره زمين 800 ميلي‌متر و در ايران 255 ميلي‌متر است، ميانگين سالانه تبخير در جهان 485 ميلي‌متر و در ايران 180 ميلي‌متر است، توان بالقوه تبخيري خورشيد در جهان هزار و 132ميلي‌متر آب و در ايران 500 تا 5000 ميلي‌متر است.
در اين گزارش آمده است: هرگونه روشي كه باعث كاهش تلفات تبخير شود، در صرفه‌جويي مصرف آب مؤثر خواهد بود. آبياري در ساعتهاي خنك در طول روز و حتي‌الامكان در هنگام شب مي‌‌تواند تأثير قابل توجهي در كاهش تلفات تبخير از سطح مزارع و فضاي سبز داشته باشد.

*كاهش تلفات آب با كاهش ضايعات

عابدي در اين گزارش آورده است: در حال حاضر 4/91 درصد منابع آب استان اصفهان در بخش كشاورزي مصرف مي‌شود و از طرفي افزايش روز افزون جمعيت نياز به توليد مواد غذايي بيشتر را ايجاب مي‌كند. بنابراين يافتن راهكارهايي كه كاهش مصرف و استفاده بهينه آب را در اين بخش به دنبال داشته باشد، همواره اولويت مطالعه و پژوهش است ، تا بتوان محصولات كشاورزي را براي اين جمعيت روبه ازياد توليد كرد.
كاهش ضايعات كشاورزي يكي از مهم‌ترين راهكار جلوگيري از اتلاف آب به شمار مي‌رود، در حال حاضر از 7/4 ميليون تن محصولات زراعي و باغي توليد شده در استان، 720 هزار تن از اين محصولات ضايع مي‌شود.
بنابراين 3/15 درصد از كل محصولات كشاورزي توليدي ضايع مي‌شود، كارايي مصرف آب مصحولات توليد شده بر اساس محاسبات كلان مصرف آب و توليد كشاورزي استان به طور متوسط حدود 860 گرم بر متر مكعب محاسبه مي‌شود. با لحاظ نمودن مقدار كارايي مصرف آب محصولات توليدي (رقم 86/0 كيلوگرم بر متر مكعب)، مقدار ضايعات آب از طريق ضايعات محصول 84/0 ميليارد متر مكعب محاسبه مي‌شود.

*گونه‌هاي گياهي مقاوم به خشكي و شوري

در اين گزارش آمده است: كشت گونه‌هاي گياهي مقاوم به خشكي و شوري در كشاورزي و فضاي سبز شهرها مي‌تواند در مصرف آب صرفه‌جويي ايجاد كند. تنش خشكي انتهاي فصل از جمله عوامل كاهش توليد گندم و جو در بسياري نقاط كشور و استان اصفهان به شمار مي‌رود.
در اين حالت، مزارع گندم يا جو در طي دوره پر شدن دانه‌ها با خشكي مواجه مي‌‌شوند. از چند سال قبل مطالعاتي در سطح كشور با هدف معرفي ارقام گندم و جو متحمل به تنش خشكي انتهاي فصل آغاز شده است.
در اين گزارش آمده است: دستاورد اين تحقيقات در زمينه گندم، دستيابي به دو لاين( منشاء رقم جديد بذر) اميدبخش به نامهاي WS-82-9 و DN-11 است.
اين گزارش حاكي است: اين دو لاين مراحل طرحهاي تحقيقي - تطبيقي (On- Farm) و ترويجي را پشت سر گذاشته و در مرحله نامگذاري قرار دارند. در مورد جو هم لاين D-5 جزو لاينهاي اميدبخش متحمل به خشكي انتهاي فصل است.
استفاده از منابع نامتعارف آب از جمله آبهاي شور يا لب‌شور در كشوري مانند ايران اجتناب‌ناپذير است، بنابراين اصلاح ارقام متحمل به شوري از اولويت‌هاي برنامه‌هاي به نژادي است.

* معرفي سه رقم گندم مقاوم به خشكي

مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان اعلام كرد: دربخش گندم، سال گذشته، سه ورايته يا رقم جديد بذر گندم متحمل به شوري با نامهاي بم (لاين 4 شوري)، اكبري (لاين 6 شوري) و سيستان (لاين 9 شوري) در سطح كشور معرفي شد، كه مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان در معرفي دو واريته از اين واريته‌ها يعني بم و سيستان مشاركت فعال داشت.
هم‌اكنون حداقل يك لاين اميدبخش ديگر گندم با نام - 14-18- ER-Salt براي شرايط تنش شوري در دست‌بررسي و نامگذاري است.

* جو رقم رودشت

اين گزارش حاكي است: در مورد جو هم واريته جديد جو به نام «رودشت» كه حاصل پرتوتابي هسته‌اي بود، براي شرايط تنش شوري معرفي شد. همچنين چند لاين اميدبخش جو متحمل به شوري در دست بررسي‌ تكميلي است.

* 2 رقم دانه روغني گلرنگ مقاوم به خشكي

اين گزارش حاكي است: دانه روغني گلرنگ گياهي كم‌توقع و متحمل به تنشهايي از جمله شوري و خشكي است. توسعه كشت اين گياه در شرايط استان اصفهان مي‌تواند به كاهش اثرات خشكسالي كمك نمايد. در اين زمينه گلرنگ رقم «پديده» و «گلدشت» هر دو تيپ رشد بهاره پيشنهاد مي‌شود.

* گياهان با نياز آب كمتر

در اين گزارش آمده است: غلاتي همچون «سورگوم»،«ارزن» و ارقام علوفه‌‌اي آنها از جمله گياهاني هستند كه نياز آبي كمتري در مقايسه با غلات و علوفه‌ رايج مثل ذرت دارند و برخي از خصوصيات فيزيولوژيكي اين گياهان مناسب براي مناطق گرم و خشك ، از جمله خاصيت خواب رفتن سورگوم در مواجه شدن با كم‌آبي آن را به كم آبي مقاوم تر مي‌كند.
از سوي ديگر تحقيقات داخل كشور نشان داده كه ارزش غذايي ارقام مختلف سورگوم دانه‌اي و علوفه‌اي و نيز ارزن در قياس با ذرت و جو در جيره دام و طيور نه تنها كمتر نبوده، بلكه كيفيت گوشت، شير و تخم مرغ توليدي نيز افزايش مي‌يابد. لذا با ترويج كشت ارقام شناسايي شده سورگوم و ارزن نه تنها در مصرف آب در بخش زراعت صرفه‌جويي خواهد شد بلكه عملكرد كمي و كيفي دام و طيور بويژه در مواقع خشكسالي حفظ و حتي بهتر هم خواهد شد.

* چمن مقاوم به كم آبي

عابدي و عبادي در اين گزارش آورده ‌اند: در چمن استفاده از گونه‌هايي كه در شرايط خشكي به خواب مي‌روند بايد در اولويت گياهان مورد استفاده در فضاي سبز شهري قرار گيرد، از جمله‌ گونه‌هاي سردسيري Poa-pratensis و گرمسيري، چمن آفريقايي كشت گونه‌هاي گياهي مقاوم به خشكي و شوري نظير پسته، زعفران و زيره در شرايط آب و هوايي استان اصفهان نيز بايد مورد بررسي قرار گيرد.

*كم‌آبياري

در اين گزارش آمده است: طبق تعريف كم آبياري يك استراتژي بهينه براي توليد محصولات تحت شرايط كمبود آب است كه همراه با كاهش محصول است. هدف از كم‌‌آبياري افزايش راندمان كاربرد آب چه از طريق كاهش ميزان آب آبياري در هر نوبت و يا حذف آبياري‌ با كمترين بازدهي است.
نتايج تحقيقات نشان داده است كه كم‌آبياري در اواخر دوره رشد، باعث افزايش درصد پروتئين گندم و غلات، افزايش طول الياف در كتان و افزايش درصد قند در چغندر قند، انگور و ديگر محصولات مي‌شود.

* گندم پيشتاز

در گزارش كارشناسان مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي اصفهان آمده است:رقم «پيشتاز» گندم و لاين M-73-18 و بك راس روشن بيشترين WUE را دارا بوده و از اين رو در مناطق خشك و نيمه خشك، ارقام ياد شده تحت مديريت 40 درصد كسر آبياري قابل توصيه بوده است. همچنين روش كم‌آبياري (60 درصد آبياري كامل) براي مزارع ذرت در مناطق استان اصفهان پيشنهاد مي‌شود.
اين گزارش حاكي است: در خصوص جو با توجه به عدم وجود تفاوت معني‌دار آماري در كارايي مصرف آب تيمارهاي آبياري شاهد (شرايط زراعان)، كاهش آب آبياري به مقدار 10 تا 20 درصد و كاشت لاين‌هاي M-79-4 و M-79-15 توصيه مي‌شود. همچنين، با عنايت به كارايي پايين مصرف آب رقم و الفجر، پيشنهاد مي‌شود كه ارقام و لاين‌هاي جديد، جايگزين آن شوند.
انتهاي پيام/

يکشنبه|ا|13|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 256]