واضح آرشیو وب فارسی:خبر آنلاین: وبلاگ > دانش، مهرزاد - درباره مستند همسفران چهارشنبه هفته گذشته، فیلم مستند همسفران، ساخته مشترک حمید قربانی و مریم نراقی، در یک تک سآنس در سینما آزادی اکران شد. این مستند، مروری بر موقعیت ها و اتفاقات و فضای پشت صحنه فیلم سینمایی درباره الی... است و سازندگان آن نیز جزو گروه کارگردانی اثر بوده اند و در فیلم جدید اصغر فرهادی، جدایی نادر از سیمین، نیز همین سمت را داشتند. این مستند با استقبال فراوان مخاطبان رو به رو شد و بنا بر همین علت، قرار است چهارشنبه همین هفته نیز مجددا اکران شود. به این مناسبت، در یادداشت حاضر نگاهی اجمالی به مستند مزبور می اندازیم. قبل از هر چیز باید گفت ساخت مستندی راجع به یک اثر یا شخصیت محبوب و معتبر دشواری های خاص خود را دارد که عمدتا در دو جنبه جلوه گر است. نخست آن که آن پدیده محبوب چنان در دل و ذهن مخاطبان جای باز کرده است که هر طرفداری بر این پندار خواهد بود که مستند مربوطه حتی الامکان نزدیک به برداشت های او باید باشد. فیلمی همچون درباره الی قطعا برای دوستدارانش از جنبه های مختلف مورد توجه قرار گرفته است و اگر کسی که دارد مستندی درباره اش می سازد بنا بر برداشت و ذوق و سلیقه و دیدگاه خود، برخی از این جنبه ها را کمتر یا بیش تر لحاظ کند، امکان فراوان دارد که کارش مورد پسند قرار نگیرد. مستندساز اگرچه کارش ترسیم حداکثری واقعیات است، اما کادر و فضای محدود سینما و تصویر ناخواسته بخشی از واقعیت ها را حذف می کندو بر برخی تمرکز بیش تر وارد می آورد. چنین فرایندی خواه ناخواه ، قضاوت نهایی مخاطب را به مستند، سخت می کند. از طرف دیگر فرهادی و فیلمش از نام های ماندگار در هنر و فرهنگ معاصر این دیارند و شدت تلألو حضورشان می تواند سایر جنبه های پیرامونی را تحت الشعاع قرار دهد. به عبارت دیگر مستندساز هر چقدر هم کارش مطلوب و ارزشمند باشد، سایه سنگین سوژه ممکن است همچنان او و مستندش را در حاشیه قرار دهد و موقعیت خود را مجددا بازسازی و متجلی کند. مانند آن که یک عکاس خبره از منظره ای بسیار زیبا، عکاسی کند و خلاقیت و توانمندی فراوان در تعیین کادر و زاویه و فاصله و نور به خرج دهد، اما منظره چنان چشمگیر باشد که عکاس به نظر نیاید و توجه همگان به خود تصویر منظره جلب شود تا هنر عکاس در ثبت آن. حاصل کار قربانی و نراقی خوشبختانه تا حد زیادی این دشواری ها را پشت سر گذاشته است. شاید یکی از دلایل این امر، نزدیکی این دو، به فرهادی و فیلمش بوده است که به اقتضای مسئولیت شان در جزء جزء درباره الی... حضوری جدی داشته اند و فراز و نشیب های متداول را به خوبی می شناخته اند و در گزینش قطعات مورد نظرشان با آگاهی و درایت عمل کرده اند. یکی از مهم ترین جنبه های این مستند، فرم روایی آن است که همگام با الگوی روایی خود درباره الی...آغاز می شود و به اوج می رسد و فرجام می یابد. در مستندهای تک نگارانه از یک فیلم یا فیلمساز معمولا روال این است که از نقطه آغازین طراحی پروژه سینمایی بررسی انجام می شود؛ مثلا ایده اولیه چگونه شکل گرفت، فیلم نامه چطور نوشته شد و مراحل بعدی...اما در همسفران از این قالب کلیشه ای فاصله گرفته شده است. نراقی و قربانی با همان صحنه فریاد در تونل شروع می کنند و با اقامت در ویلای کنار دریا ادامه می دهند و به تناسب بافت حاکم بر سکانس های برگزیده شان در این توالی منطقی، یکی از جنبه های کارگردانی فرهادی و هنرمندی سایر عوامل کار را مطرح می سازند. مثلا به موازات سکانس دویدن بچه ها به سمت مردان در حال بازی والیبال، عنصر چگونگی کار کردن با بازیگران خردسال مطرح می شود و یا همگام با سکانس جست و جوی آرش در دریا، شیوه فیلمبرداری زیر آب و یا روی تلاطم امواج مورد بررسی قرار می گیرد و یا موقع نمایش سکانس تصمیم گیری شخصیت های فیلم برای گفتن یا نگفتن حقیقت به علیرضا، بحث میزانسن به تأکید گذاشته می شود. همچنین در هر سکانسی که یکی از بازیگران حضور چشمگیرتری دارد، نوبت صحبت های خود بازیگر می رسد که راجع به کارش اظهارنظر کند. این شیوه هوشمندانه روایی هم واجد تمهید مرور بر فیلم اصلی است و هم با قالبی دینامیک توجه مخاطب را برای تعقیب گزیده های پشت صحنه ای بیش تر برمی انگیزد. نکته دیگر خلاقیت هایی است که سازندگان همسفران در تداعی سازی حس و حال صحنه های درباره الی با فضای جاری در پشت صحنه های مربوطه به خرج داده اند. مثلا ایده فست موشن پشت صحنه سکانس تصمیم گیری جمع راجع به علیرضا و یا تمهید اسلوموشن پشت صحنه سکانس سررسیدن علیرضا به محوطه خارجی ویلا، به خوبی در انتقال سپهر احساسی مورد نظر نقش موثر داشته اند. نکته بعدی آن که نراقی و قربانی به خوبی نکاتی را از مجموعه موقعیت های پشت صحنه ای استخراج کرده اند که به خوبی می تواند در فراگردی آموزشی و تخصصی قرار گیرد. در تصاویر پشت صحنه ای معمولا تمایل بر آن است تا از خرابکاری ها و نمک ریزی ها و موقعیت های خنده آور و مفرح استفاده شود ( چند روز قبل داشتم برای دوستی تعریف می کردم که به تماشای این مستند رفته ام فوری پرسید «خب گاف های فرهادی و بازیگرها چی بود؟ گلشیفته و ترانه کجا خرابکاری کردند؟» این سوال ها نشان می دهد که کثرت مستندهای سطحی این چنینی تا چه حد بر ذائقه و انگاره مخاطبان تأثیر مخرب گذاشته است)، اما کار سازندگان همسفران از این روال سطحی بسیار دور است. هر سینمادوست یا دانشجوی سینما با تماشای این مستند می تواند نکات نابی را در امر کارگردانی و...بیاموزد که در فضاهای تئوریک و آکادمیک ممکن است خبری از آن ها نباشد. این نکته های ناب حتی در فضاهای مفرح هم چشمگیر است. مثلا ضرب گرفتن خود فرهادی با آواز «دریا دریا» و یا ادای شمشیربازی سامورایی ها بعد از سکانس رقص یا کلنجار رفتن با پسرک خردسال درباره نحوه نادرست ادای کلمه پانتومیم، اگرچه ظاهری خنده آور و شوخ دارند، اما در بطن خود یاد می دهد که چگونه یک کارگردان کارکشته و مسلط برای اجرای بهتر صحنه مورد نظرش از شوخی هایی معطوف به تخلیه انرژی های مازاد بهره می برد. مستند همسفران ظرافت های متعددی چه در فرم ساختاری و روایی و بصری اش به مثابه اثری مستقل و چه در بازنمایی خلق اثری باشکوه در سینمای ایران دارد که نشان گر دقت نظر نراقی و قربانی در ثبت و گزینش و روایت گویی است. شاید ارائه این توانمندی، اذهان علاقه مند را متوجه این واقعیت کند که فیلم شاخصی همچون درباره الی...اگرچه امتیازهایش تا حد بسیار زیادی مربوط به خود نویسنده و کارگردانش است، اما بدون وجود گروه کارگردانی قابلی که شرایط پیرامونی و بسترهای درونی را مهیا برای پیاده شدن نظرهای فیلمساز کند، کمال مطلوب محقق نخواهد شد. این نیز یکی از آموزه های جدی همسفران است.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: خبر آنلاین]
[مشاهده در: www.khabaronline.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 387]