انگيزه‌هاى مامون ازگرفتن بيعت ازامام هشتم

واضح آرشیو وب فارسی:جهان نیوز: انگيزه‌هاى مامون ازگرفتن بيعت ازامام هشتم
نخستين هدف

احساس ايمنى از خطرى كه او را از سوى شخصيت امام رضا(عليه السلام) تهديد مى‏كرد. شخصيتى نادر كه نوشته‏ هاى علميش در شرق و غرب نفوذ فراوان داشت و نزد خاص و عام - به اعتراف مامون - از همه محبوبتر بود. در صورت وليعهدى، او ديگر نمى ‏توانست مردم را به شورش يا هر گونه حركت ديگرى بر ضد حكومت، دعوت كند.

هدف دوم

شخصيت امام بايد تحت كنترل دقيق مامون قرار گيرد، و از نزديك هم از داخل و هم از خارج اين كنترل بر او اعمال گردد، تا آنكه كم كم راه براى نابود ساختن وى به شيوه ‏هاى مخصوصى هموار شود. مثلا همانگونه كه گفتيم يكى از انگيزه‏هاى مامون در تزويج دخترش اين بود كه در زندگى داخلى امام مراقبى را بگمارد كه هم مورد اطمينان او باشد و هم جلب اعتماد بنمايد.(1)
هدف سوم

مامون مى‏ خواست امام چنان به او نزديكى پيدا كند كه براحتى بتواند او را از زندگى اجتماعى محروم ساخته، مردم را از او دور بگرداند. تا آنان تحت تاثير نيروى شخصيت امام، علم، حكمت و درايتش قرار نگيرند.

از اين مهمتر آنكه مامون مى‏ خواست امام را از شيعيان و دوستانش نيز جدا سازد تا با قطع رابطه‏شان با او به پراكندگى افتند و ديگر نتوانند دستورهاى امام را دريافت نمايند.

هدف چهارم

همزمان با آنكه مامون مى‏خواست ‏خود را در پناه وجود امام از خشم و انتقام مردم عليه بنى‏عباس مصون بدارد، همچنين مى‏خواست از احساسات مردم نسبت ‏به اهل بيت - كه پس از برافروختن شعله جنگ بين او و برادرش پيوسته رو به تزايد نهاده بود - نيز به نفع خويشتن و در راه مصالح حكومت عباسى، بهره ‏بردارى كند.

دكتر شيبى مى‏ن ويسد: «امام رضا پس از وليعهد شدن ديگر تنها پيشواى شيعيان نبود، بلكه اهل سنت، زيديه و ديگر فرقه‏هاى متخاصم شيعه، همه بر امامت و رهبرى وى اتفاق كردند» (2) .

هدف پنجم

نظام حكومتى در آن ايام نياز به شخصيتى داشت كه عموم مردم را با خشنودى به سوى خود جلب كند.

در برابر آن افراد كم لياقت و چاپلوسى كه بر سر خوان حكومت عباسى فقط به منظور طلب شهرت و طمع مال گرد آمده بودند و حال و مالشان بر همگان روشن بود، وجود چنان شخصيتى عظيم يك نياز مبرم بود. بويژه آنكه به لحاظ منطق در برابر هجوم علماى ساير اديان با شكست مواجه مى‏شدند. هنگام بروز ضعف و پراكندگى در دستگاه دولتى، متفكران ساير اديان بر فعاليت‏ خود بسى افزوده بودند.

بنابراين، حكومت در آن ايام به دانشمندان لايق و آزادانديش نياز داشت نه به يك مشت آدم چاپلوسى و خشك و تهى مغز.

هدف ششم

اوضاع پر آشوب آن زمان كه آشوب و بلوا و شورشها از هر سو مردم را فرا گرفته بود، ايجاب مى‏كرد كه ذهن آنان را به طرقى از حقيقت آنچه كه در متن جامعه مى‏گذرد، منصرف گردانند. تا بدين وسيله و با توجه به رويدادهاى مهم مشكلات حكومت و ملت كمتر احساس شود.

هدف هفتم

بنابر آنچه كه گفته شد ديگر براى مامون طبيعى بود كه مدعى شود - چنانكه در سند ولايتعهدى مدعى شده - كه هدف از تمام كارها و اقداماتش چيزى غير از خير امت و مصالح مسلمانان نبوده. حتى در كشتن برادرش نمى ‏خواسته فقط به رياست و حكومت دست‏يابد، بلكه بيشتر هدفش تامين مصالح عمومى مسلمانان بوده است.

دليل بر اين ادعا آن است كه چون خير ملت را در جدا ساختن خلافت از عباسيان و تسليم آن به بزرگترين دشمن اين خاندان يافت، هرگز درنگ نكرد و با طيب خاطر، به گفته خويش، اين عمل را انجام داد. بدين وسيله، مامون كفاره گناه زشت‏خود را كه قتل برادر بود و بر عباسيان هم بسيار گران تمام مى‏شد، پرداخت.

با اين عمل رابطه امت را با خلافت استوار كرده اعتمادشان را در اين راه جلب نمود، بگونه‏اى كه دل و ديده مردم متوجه آن گرديد. مردم بدين امر دل بسته بودند كه دستگاه خلافت از آن پس با آنان و در خدمتشان خواهد بود.

در نتيجه، مامون با اين شگرد توانسته بود براى هر اقدامى كه در آينده ممكن بود انجام دهد، حمايت مردم را جلب كند هر چند كه آن اقدام نامانوس و يا نا معقول جلوه نمايد.

هدف هشتم

مامون مى‏ خواست‏ با انتخاب امام رضا به وليعهدى خويش، شعله شورشهاى پى در پى علويان را كه تمام ايالات و شهرها را فرا گرفته بود، فرو نشاند. براستى همينگونه هم شد، چون پس از انجام بيعت تقريبا ديگر هيچ قيامى صورت نگرفت، مگر قيام عبدالرحمن ابن احمد در يمن، و تازه انگيزه آن ظلم واليان آن منطقه بود كه به مجرد دادن قول رسيدگى به خواستهايش، او نيز بر سرجاى خود نشست.

در اينجا چند نكته را هم بايد افزود:

الف: موفقيت مامون تنها در فرو نشاندن اين شورشها نبود، بلكه اعتماد بسيارى از رهبران و هواخواهانشان را نيز به سوى خود جلب كرد.

ب: به علاوه، بسيارى از اين رهبران و پيروانشان با مامون بيعت هم كردند. اساسا بيشتر مسلمانان كه تا آن زمان مخالف او بودند، از در اطاعت در آمدند. اين خود بدون ترديد يكى از بزرگترين آرزوهاى مامون بود.

ج: بيشتر قيامهايى كه بر ضد مامون صورت مى‏گرفت، از سوى اولاد حسن بود، بويژه آنانى كه آيين زيديه را پذيرفته بودند. لذا او مى‏خواست كه در برابر ايشان ايستادگى كرده، براى هميشه خود و آيينشان را به نابودى كشاند.

هدف نهم

پذيرفتن وليعهدى از سوى امام رضا(عليه السلام) پيروزى ديگرى هم براى مامون به ارمغان آورد. آن اينكه بدينوسيله توانست از سوى علويان اعتراف بگيرد كه حكومت عباسيان از مشروعيت‏برخوردار است. اين موضوع را مامون نيز خود به صراحت گفته بود: «ما او را وليعهد خود قرار داديم تا. . . ملك و خلافت را براى ما اعتراف كند. . . ».

جنبه منفى اين اعتراف از نظر مامون آن بود كه امام رضا(عليه السلام) با پذيرفتن اين مقام اقرار مى‏كرد كه خلافت هرگز به تنهايى براى او نيست و نه براى علويان بدون مشاركت ديگران. بنابراين، مامون ديگر خوب مى‏توانست‏با همان سلاحى كه علويان در دست داشتند، با خودشان مبارزه كند. از آن پس ديگر دشوار بود كه كسى دعوت به يك شورش را عليه حكومتى كه اينگونه به مشروعيتش اعتراف شده بود، اجابت كنند.

تازه مامون به نحوى برداشت كرده بود كه از اين اعتراف منحصر بودن حكومت‏براى عباسيان را نتيجه بگيرد و براى علويان هرگز بهره‏اى نبود. وليعهدى امام رضا(عليه السلام) فقط جنبه لطف و گشاده‏دستى داشت و به انگيزه ايجاد پيوند ميان خاندان عباسى و علوى صورت مى‏گرفت. هدف آن بود كه زنگار كدورتها از دل مردم بخاطر آنچه كه از سوى رشيد و اسلافش بر سر ايشان آمده بود، زدوده شود.

هدف دهم

مامون، به گمان خود، از امام رضا قانونى بودن اقدامات خود را در مدت ولايتعهدى، بطور ضمنى تاييد گرفت، و همان تصويرى را كه خود مى‏خواست از حكومت و حاكم در برابر ديدگان مردم قرار داد. وى در تمام محافل تاكيد مى‏كرد كه فقط حاكم اوست و اقداماتش نيز چنين و چنان است. ديگر كسى حق نداشت آرزوى حكمران ديگرى بكند حتى اگر به خاندان پيغمبر تعلق مى‏ داشت.

بنابراين، سكوت امام در برابر اعمال هيات حاكمه در ايام ولايتعهدى، بعنوان رضايت و تاييد وى تلقى مى‏شد. در آن صورت، مردم براحتى مى‏توانستند هيت‏حكومت‏خود امام يا هر علوى ديگرى كه ممكن بود روزى بر سر كار آيد، پيش خود مجسم كنند. حال اگر قرار است كه شكل و محتوا و اساس يكى باشد و فقط در نام و عنوان اختلافى رخ دهد، مردم چرا خود را به زحمت انداخته دنبال چيزى كه وجود خارجى ندارد، يعنى حكومتى برتر و حكمرانانى دادگسترتر، بگردند.

هدف يازدهم

پس از دستيابى به تمام هدفهايى كه مامون از وليعهدى امام رضا(عليه السلام) منظور كرده بود، نوبت‏به اجراى بخش دوم برنامه جهنميش فرا مى‏رسيد. آن اينكه آرام آرام و بى آنكه شبهه‏اى برانگيزد به نابود ساختن علويان از طريق نابودى بزرگترين شخصيت ايشان، اقدام كند. او بايد اين كار را بكند تا براى هميشه از منشا خطر و تهديد عليه حكومتش، رهايى يابد.

مامون تصميم گرفت كه نظر مردم را از علويان برگرداند و حس اعتماد و مهرشان را از آنان بزدايد، ولى البته به گونه‏اى كه احساساتشان را هم جريحه‏دار نكرده باشد.

اجراى اين هدف از آنجا شروع شد كه مامون كوشيد تا امام رضا(عليه السلام) را از موقعيت اجتماعى كه داشت، ساقط گرداند. كم كم كارى كند كه به مردم بفهماند او شايستگى براى جانشينى وى را ندارد. اين موضوع را مامون نزد حميد بن مهران و گروهى از عباسيان به صراحت‏بازگو كرد.

مامون گمان مى‏ كرد كه اگر امام رضا را وليعهد خويش گرداند، همين رويداد به تنهايى كافى خواهد بود تا موقعيت اجتماعى امام در هم بشكند و ارجش پيش مردم فرو بيفتد. زيرا مردم هر چند به زبان نگويند، ولى عملا اين بينش را پيدا مى‏ كنند كه امام با پذيرفتن مقام وليعهدى ثابت كرده كه اهل دنياست.

مامون مي پنداشت كه اگر وليعهدى را به امام بقبولاند، به شهرت امام لطمه وارد آورده و حس اطمينان مردم را نسبت‏به وى جريحه‏دار ساخته است، چه تفاوت سنى ميان آن دو نيز بسيار بود، يعنى امام بيست و دو سال از مامون بزرگتر بود و چون قبول ولايتعهدى را چنان سنى غير طبيعى مى‏ نمود، لذا مردم آن را حمل بر حب مقام و دنيا پرستى امام رضا(عليه السلام) مى‏ كردند.

امام رضا(عليه السلام) نيز خود اين نقشه مامون را دريافته بود كه در جايى مى‏گفت: «. . . مى‏ خواهد مردم بگويند: على بن موسى از دنيا رو برگردان نيست. . . مگر نمى ‏بينيد چگونه به طمع خلافت، ولايت عهد را پذيرفته است؟!. . . ».

پي ‏نوشت‏ها:

(1) بحار / 49 / ص 139 - مستند الامام الرضا / 1 / ص 77 و 78 - عيون اخبار الرضا / 2 / ص 153.

(2) الصلة بين التصوف و التشيع / ص 256. /منبع: تبيان

سه|ا|شنبه|ا|4|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جهان نیوز]

[مشاهده در: www.jahannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 161]