واضح آرشیو وب فارسی:عصر ایران: بتن بدون سیمان! مهندس علی نظری مهر
بتن رایج ترین مصالح در صنعت ساختمان است. مصالح اولیه آن در تمام جهان وجود دارد و از طرفی تهیه و پرداخت آن به هر شکل مناسب میسر است. بتن از سیمان پرتلند معممولی حاصل می شود و در ساخت و توسعه زیر ساختها بکار می رود و در آینده میزان تقاضای بتن سیمانی افزایش خواهد یافت. بدیهی است که تولید سیمان مستلزم مصرف منابع طبیعی و رهاسازی حجم کثیری از دی اکسید کربن به محیط است و بعد از فولاد و آلومینیوم بیشترین مصرف انرژی را دارد. امروزه با ساخت بتن های بسیار کارا، دوام و مقاومت بتن بهتر از پیش شده است. به هر حال بدلیل محدودیت های تولیدی علی الخصوص در کشور ما و پروسه پیچیده خط تولید سیمان پرتلند از مواد اولیه و احجام وسیع کارخانه ها و هزینه های هنگفت ساخت آنها، ناگزیر معایبی در استفاده از سیمان پرتلند دخیل شده است. دو عیب فنی در فرایند تولید سیمان پرتلند عبارتند از: 1) تقریباً 1.5 تن مواد اولیه جهت تولید یک تن سیمان پرتلند لازم است و در این حالت تقریباً یک تن دی اکسید کربن وارد محیط زیست در هنگام تولید می گردد. بنابراین، تولید سیمان پرتلند مستلزم مصرف انرژی زیادی است، 2) بتن ساخته شده از سیمان پرتلند در شرایط مختلف محیطی حتی شرایط نرمال یا تحت عوامل دیگر تخریب می گردد. ترک خوردگی و فرسایش عوامل مؤثر در رفتار بهره دهی بتن در خلال عمر بتن و ایمنی آن می باشند. بنابراین با توجه به مشکلات مطرح شده می توان بدنبال ماده ای دیگر جهت جایگزین نمودن سیمان پرتلند در بتن گشت. برای مثال کارخانه های تولید برق با سوخت ذغال سنگ مقادیر عظیمی از خاکستر ذغال سنگ بر جای می گذارند.خاکستر ذغال سنگ عمدتاً بصورت ضایعات در نظر گرفته می شود و در خاکریزها استفاده می شود. در سال 2001 محققین یک برنامه جدی بر تولید سیمان از خاکستر ذغال سنگ تحت عنوان سیمان ژئوپلیمری ترتیب دادند. در ادامه مطلب خلاصه نتایج تحقیقات و آزمایشات ارائه خواهد شد. سیمان ژئوپلیمر ترکیبی از مصالح ژئولوژی طبیعی سیلیکات و آلومینا است و از این جهت ژئوپلیمر نامیده می شود. حلال قلیایی هیدروکسید سدیم و هیدروکسید پتاسیم (ضایعات صنایع شیمیایی و پتروشیمی) بطور جداگانه تهیه می گردد، سپس آن را به مایع سیلیکات سدیم اضافه می کنند و این حلال با پودر خاکستر ذغال سنگ (ضایعات احتراق ذغال سنگ) مشابه با ترکیب آب با سیمان مخلوط می شود. تفاوت عمده بین ژئوپلیمرها و سیمان پرتلند در اینست که مکانیسم آن از طریق هیدراتاسیون صورت نمی گیرد بلکه با واکنش پلیمریزاسیون در یک زمان کوتاه اتفاق می افتد، در حالیکه هیدراتاسیون سیمان اصولاً تا یک ماه ادامه دارد و تا یک سال کامل می شود. ژئوپلیمریزاسیون واکنشی بین کاتویونهای شیمیایی جهت تشکیل سیلیکات آلومینیوم است. اتمهای سیلیسیوم و آلومینیوم با یکدیگر واکنش داده و مولکولهایی تشکیل می دهند که از لحاظ شیمیایی و ساختاری مشابه مواد چسبنده در سنگ می باشند. بنابراین تکنولوژی تولید سیمانی را در نظر می گیریم که در آن سنگ آهک بکار نرفته و در عوض سیلیکات آلومینیوم بکار می رود. سیمان ژئوپلیمر کاربردهای گوناگونی دارد و توانایی جایگزینی با سیمان پرتلند را دارد. ژئوپلیمر می تواند مشابه سیمان پرتلند با سنگدانه های ریز و درشت و دیگر مصالح ترکیب شود و بصورت بتن یا ملات بکار روند. این بتن در مقایسه با بتن سیمانی مقاومت کششی و فشاری بیشتر، سرعت سخت شوندگی بالا، تخلخل و نفوذپذیری کمتر، و مقاومت فوق العاده در برابر حریق و حملات شیمایی دارد. این سیمان برنگ سبز است و از لحاظ زیبایی سطح کار شده مناسب است. همچنین مناسب لوله های فشاری و تونلهای آبرسان است و در کارهای دریای بدلیل آنکه نمک بر آن تأثیری ندارد استفاده می شود. بنابراین ژئوپلیمر فرآورده های ضایعاتی را به محصول مفید تبدیل می کند و اینگونه بتن ها جهت کاهش مصرف سیمان و آلودگی محیط زیست در سازه ها بکار می روند و با آنکه بتن عاری از سیمان پرتلند است ولی مقاومتی برابر و حتی بیشتر از بتن سیمانی دارد با این تفاوت که کاهش حجم کمتری داشته و تقریباً حرارتی تولید نمی کند. بتن ژئوپلیمر بسته به مقاومت مورد نظر ترکیبی از %60> مصالحی نظیر خاکستر زغال سنگ یا سرباره کوره ذوب آهن یا متاکائولین، %85> سنگدانه و ماسه، %20> آب و سایر افزودنیهای مجاز است. استفاده از بتن ژئوپلیمر مستلزم انجام آزمایشات ویژه و تعیین خصوصیات و رفتار بتن تحت عوامل مختلف می باشد و لازم است در حد استانداردهای تعیین شده قرار گیرد. چنانکه بتن سیمان پرتلند را نوعی مصالح استاندارد قلمداد می کنند، بتن ژئوپلیمر نیز باید روندی مشابه بتن معمولی را طی کند تا بدرجه استاندارد برسد. لذا موارد زیر قبل از استفاده بتن ژئوپلیمری در سازه مورد بررسی قرار می گیرد: مقاومت فشاری 28 روزه میزان انقباض (کاهش حجم) مقاومت خمشی مقاومت کششی نسبت پواسون مقاومت چسبندگی و کشش میلگرد خزش موارد 1 و 2 مستقیماً وابسته به مصالح تشکیل دهنده بتن می باشند. موارد 3 تا 7 بستگی به کاربرد بتن در سازه دارد و در درجه دوم اهمیت قرار می گیرند. در دهه اخیر محققین بسیاری خصوصیات بتن ژئوپلیمری را بررسی نمودند. نتایج تحقیقات نشان می دهد که بتن ژئوپلیمری خصوصیاتی نظیر بتن معمولی دارد. از نظر مزایا و کاربردهای ژئوپلیمر در مقایسه با سیمان پرتلند می توان موارد ذیل را نام برد: منابع مواد اولیه فراوان: هر عنصر پوزولانی یا سیلیکاتها یا سیلیکاتهای آلومینیوم جهت ترکیب در حلال قلیایی کافی است. صرفه جویی در انرژی و حفاظت از محیط زیست: ژئوپلیمرها به مصرف انرژی زیاد احتیاج ندارند. پروسه حرارتی ترکیب سیلیکاتهای آلومینیوم در مواد اولیه در مقایسه با سیمان پرتلند بسیار ناچیز است بعلاوه آنکه مقدار بسیار کمی دی اکسید کربن آزاد می گردد. فن آوری ساده: ژئوپلیمر از ترکیب ساده سیلیکات آلومینیوم و واکنش آن با حلال های قلیایی حاصل می شود، سپس در حرارت معمولی عمل می یابد. در مدت زمان کوتاهی، مقاومت قابل توجهی بدست می آورد. تهیه آن مشابه بتن سیمانی است. پایداری حجم: ژئوپلیمرها چهار پنجم سیمان پرتلند از خود کاهش حجم نشان می دهد. مقاومت فشاری بالا در مدت زمان کوتاه: ژئوپلیمرها 70 درصد مقاومت فشاری خود را در 4 ساعت اولیه بدست می آورند. مقاومت خمشی: تقریباً دو برابر بتن سیمانی مقاومت شیمیایی: مقاومت در برابر حمله اسید سولفوریک از دو تا پنج برابر در مقایسه با بتن سیمانی. تخلخل و نفوذپذیری پائین: ده برابر کمتر از بتن سیمانی دوام بسیار بالا: بتن ژئوپلیمر یا ملات ژئوپلیمر هزاران سال در معرض هوازدگی بدون از دست دادن خصوصیات خود دوام دارد. ضد حریق: ژئوپلیمر می تواند حرارتی بین 1000 تا 1200 درجه را بدون آنکه آسیبی ببیند تحمل کند. ویژگیهای نامبرده نشان می دهد که بتن ژئوپلیمر کاربردهای وسیعی در تمام زمینه ها از جمله مهندسی عمران دارد. لذا این بتن خصوصیات ویژه ای دارد که در بتن سیمان پرتلند چنین خصوصیاتی یافت نمی شود و لازم است توجه بیشتری به این نوع بتن شود. البته منظور از استفاده بتن ژئوپلیمر حذف بتن سیمانی از سازه نیست و بدون شک مزایای بتن سیمانی را در ساخت نمی توان نادیده انگاشت و در واقع سیمان به عنوان عنصر اصلی و کلیدی در صنعت ساخت و ساز است. بهر صورت جهت توسعه و تقویت فن آوری ساخت در کنار عناصر سازه ای موجود لازم است عناصر دیگری سازگار با شرایط اقلیمی و کاربری سازه بکار گرفته شوند. علی الخصوص در کشور ما که کمبود سیمان محسوس است این امر در جهت کاهش مصرف سیمان ضروری بنظر می رسد و امیدوارم مورد عنایت دست اندرکاران و مسئولین مربوطه قرار گیرد تا به همت محققین، کارشناسان و کارگزاران این امر تحقق یابد. امید است که به حول و قوه الهی با همکاری و اتحاد ملی با تلاش بی وقفه مملکت را آبادتر کنیم.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: عصر ایران]
[مشاهده در: www.asriran.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 541]