ايرانگردي (1) بيرجند، نگيني تنها در دل كوير

واضح آرشیو وب فارسی:ایسکانیوز: ايرانگردي (1) بيرجند، نگيني تنها در دل كوير

تهران – خبرگزاري ايسكانيوز : بيرجند در شرق ايران قرار دارد. محدوده بيرجند از جنوب به نهبندان ،‌از شمال به قاين ،‌از شرق به كشور افغانستان و از غرب به طبس و فردوس محدود است.

به گزارش روز سه شنبه خبرنگار گردشگري باشگاه خبرنگاران دانشجويي ايران "ايسكانيوز " ،جمعيت بيرجند حدود 280 هزار نفر است . براساس بررسي هاي باستان شناسي به عمل آمده سابقه ي تاريخي بيرجند به قرنها پيش بر مي گردد . چنانكه در بيرجند محله اي به نام گبر آباد وجود دارد كه نشانگر سكونت زرتشتيان در اين منطقه است .
علاوه بر اين وجود سنگ نگاره هاي لاخ مزار كوچ كه بر اساس شواهد تعدادي از نقوش آن مربوط به دوران پيش از تاريخ است و همچنين سنگ نگاره كال چنگال كه نقوش عمدتا اشكاني دارد گواه ديگري بر سابقه ي تاريخي بيرجند است .

*****وجه تسميه
براي اولين بار نام بيرجند در اسناد مكتوب در كتاب معجم البلدان قرن هفتم هجري قمري آمده است كه اين شهر را زيباترين بلديه قهستان معرفي كرده است همچنين سياحان و مورخاني چون ماركوپلو ،‌ياقوت حموي ،‌مقدسي ،‌حمد الله مستوفي و حافظ ابرو در كتابهاي خود از اين شهر به نوعي ياد نموده اند.
نام اصلي اين شهر از ديرباز ( بيرجند ) بوده كه به صورت هاي بيرجند ، برجن ، بركند و بيرگند نيز در نوشته ها و فرهنگ نامه ها آمده است .
كلمه بيرجند مركب از دو جزء بير و ديگر جند است در مورد جزء پيشين اين نام يعني جند آنرا معرب واژه كند يا تلفظي ديگر ازآن مي دانند و شهر معني مي كنند ولي در مورد جزء پيشين آن يعني ( بير) اختلاف نظر وجود دارد و آنرا به اختلاف " نصف" " بلند " " چاه " معني كرده و مي كنند .در مجموع بيرجند را شهر ساعقه ، شهر طوفان و شهري تنها در دل كوير معني نموده اند.
بافت 127 هكتاري تاريخي بيرجند مشتمل برپنج محله به نام هاي محله سرده ،محله ميان ده ، محله ي ته ده ، محله خير آباد و محله ي رنگ رزها است .

*****" ميان ده " يكي از محلات قديمي بافت تاريخي بيرجند
موقعيت : بيرجند – خيابان شهيد مطهري
اين محله يكي از قديمي ترين محله هاي بيرجند است و به عنوان نقطه مركزي شهر قديم بيرجند داراي مساجد ، حمام ، آب انبار و ميدانچه بوده است كه به ميدان چهار درخت معروف بوده اين محله به دليل كاشت درخت در چهار طرف ميدان محله به اين نام معروف شده است .اين محله در حاشيه شرقي خيابان مطهري و درشرق محله سرده و در جنوب خيابان شهيد مطهري قرار گرفته است . دراين محله بناهاي تاريخي با ارزش تاريخي زيادي قرار دارند از ابنيه شاخص آن مي توان به آب انبار چهار درخت ، حمام چهار درخت ، مسجد جامع چهار درخت ، مدرسه معصوميه و خانه كريمزاده اشاره كرد .

*****قلعه پايين شهر
موقعيت : بيرجند – خيابان جمهوري دوره صفوي
اين قلعه بر فراز تپه اي مشرف به بافت قديم بيرجند در منتهي اليه غرب بافت قديم بيرجند قرار دارد . قلعه داراي چهار برج مدور در چهار گوشه و حصاري بلند در چهار ضلع مي باشد . مصالح بنا از خشت و چينه مي باشد كه در بعضي نقاط از آجر نيز بطور محدود استفاده شده است . فضاهاي داخلي قلعه در گذشته به منظور كشاورزي به طور كامل منهدم شده است . با توجه به سابقه شهر بيرجند و بعضي مدارك بدست آمده قدمت بناي فعلي قلعه به دوره صفويه بر مي گردد.

*****مدرسه شوكتيه
موقعيت : خيابان شهيد منتظري ( خاكي ) دوره قاجار
مدرسه شوكتيه در داخل بافت تاريخي شهربيرجند قرار دارد. اين بنا تك ايواني بوده و داراي بخشهاي مختلفي مي باشد . سر در ورودي بنا داراي طاق جناقي با تزيينات مقرنس مي باشد. هشتي ،‌دهليز ،‌ايوان رفيع ، حياط ،‌حجره هاي دور تا دور حياط ،‌شاه نشين و حمام از متعلقات اين بنا است. اين بنا داراي دو ورودي در ضلع جنوب و ورودي دوم در ضلع غرب بنا قرار دارد. اين بنا در سال 1312 ه.ق به منظور برگزاري مراسم عزاداري ماه محرم ساخته شده و در سال 1326 ه.ق اولين مدرسه جديد بيرجند در آن تاسيس شده است.

****مجموع باغ و امارت اكبريه
موقعيت : بيرجند – انتهاي خيابان معلم دوره زنديه – قاجار
اين مجموعه شامل باغ ،‌عمارات ، سر در ورودي ، اصطبل ،‌حمام ، خمخانه ،‌بخش اداري ، تالار تشريفات ،‌استخر و غيره مي باشد . قديمي ترين بخش از شرق مجموعه قرار داد بناي شوكت الملك است كه از در زمان شوكت الملك دردو طبقه ساخته شده است، اين قسمت اكنون به كتابخانه و حوزه پژوهشي و معاونت گردشگري ميراث فرهنگي بيرجند اختصاص داده شده است.
بخش مركزي از لحاظ معماري جالب ترين بخش مجموعه است در دو طبقه ساخته شده كه اكنون به عنوان موزه هاي باستان شناسي و مردم شناسي استفاده مي شود . اين بخش داراي ميانخانه ، تالار آيينه ، ايوان ستون دار و اطاق هاي متعدد است . اين قسمت از لحاظ تزيينات نيز جذابترين بخش است. بطور يكه داراي تزيينات مقرنس ،‌گچبري و آيينه كاري در داخل و آجر كاري نماي خارجي بنا مي باشد. آخرين بخش كه بعنوان بخش اداري ساخته شده درغرب مجموعه قرار دارد و شامل يك راهرو طويل با اطاقهايي در دو طرف است.

*****باغ و عمارت رحيم آباد
موقعيت : بيرجند – انتهاي خيابان مدرس دوره قاجاريه
باغ و عمارت رحيم آباد دار الحكومه اسماعيل خان شوكت الملك در حدود سال 1315 ه.ق بوده است. مجموعه رحيم آباد داراي باغ ، انبار ، بناي ورودي ،‌استخر و غيره عمارت اصلي مي باشد . ويژگي مهم اين بنا تزيينات زيباي آن است كه شامل آيينه كاريها و گچبريهاي بسيار زيبايي با نقش سرديس حيوانات ،‌گل و گياه و نقوش اسليمي است.

*****قلعه تاريخي فورگ
موقعيت : روستاي فورگ دوره اسلامي
قلعه تاريخي فورگ در روستاي فورگ از توابع بخش مركزي شهرستان در ميان ودر فاصله 80كيلومتري شرق بيرجند واقع شده است.
اين قلعه در زمان نادرشاه افشار و بوسيله ميرزا بقاخان حاكم منطقه و پس از فوت وي توسط پسرش ميرزا رفيع خان بازسازي شده است.
با توجه به آثار و بقاياي معماري داخل قلعه چنين استنباط مي شود كه قلعه مزبور در چند مرحله بازسازي شده و بر وسعت آن افزوده شده است،‌آخرين مرحله معماري آن مربوط به دوره افشاريه است كه حصار فعلي قلعه و هشت برج مدور آن يادگار از اين دوره مي باشد. مصالح مورد استفاده در ساختمان قلعه سنگ و ملات مي باشد.

*****حسينيه و مدرسه نواب
موقعيت : بيرجند – ميدان چهاردرخت دوره صفوي
اين حسينيه در زمان شاه عباس صفوي به فرمان امير زاده خاتون مقلب به بي بي نواب ساخته شده است. تاريخ تاريخ 1001 ه.ق موجود در كتيبه سر در ورودي سال ساخت آنرا نشان مي دهد. اين بنا به صورت دو ايواني ساخته شده است . سر در ورودي ،‌هشتي ، صحن ، دو ايوان و اطاقها و پنجره هاي متعدد از ويژگي هاي اين بنا است . تزيينات اين بنا شامل مقرنس كاري ، رسمي بندي ،‌كتيبه هاي گچي و گچبريهاي اسليمي و گل و گياه است.

*****ارگ كلاه فرنگي
موقعيت : بيرجند – خيابان مطهري دوره زنديه
اين بنا كه در شش طبقه به فرم زيگوارت ساخته شده از بناهاي شاخص بيرجند مي باشد . از شش طبقه بنا ، تنها دو طبقه آن قابل كاربري است و بقيه طبقات تنها به منظور فرم بخشي ساخته شده اند . در مركز بنا حوض خانه با ويژگيهاي معماري جالب توجهي وجود دارد. ورودي اصلي بنا در ضلع جنوبي آن قرار دارد. فضاي حوض خانه از لحاظ تزئينات مهمترين بخش بنا است. تزيينات انبوه مقرنس كاري از جمله ويژگي هاي اين بنا است كه در سقف ديده مي شود . اين بنا محل حكمراني حسام الدوله بوده است و زمان ساخت آن به دوره زنديه بر مي گردد . در حال حاضر استانداري خراسان جنوبي در مجاورت اين بنا قرار دارد.

*****آرامگاه ابن حسام خوسفي
موقعيت : شهر خوسف دوره صفويه
ابن حسام خوسفي شاعر تواناي قرن نهم هجري در بخش خوسف شهرستان بيرجند مي زيسته است. اين شاعر خوش ذوق كه شغل اصلي او دهقاني مداح اهل بيت و شيعه مذهب بوده است. اين بنا داراي پلان چليپايي شكل و پوشش عرق چين با گنبد كلاه فرنگي مي باشد . از تزيينات اين بنا شامل رسمي بندي در گوشه ها ،‌كتيبه موجود دور تا دور ساقه گنبد و طرح هاي چليپايي پنجره هاي مشبك است.زمان ساخت بنا دوره صفويه است كه در دوره قاجار تغييراتي در آن داده شده است.

*****بند دره
موقعيت: بيرجند- رشته كوه باقران دوره زنديه
بند تاريخي دره در منطقه كوهستاني از رشته كوههاي باقران در فاصله 8 كيلومتري از شهربيرجند قرار گرفته در زمان حكمراني حشمت الملك در اواخر دوره زنديه احداث شده است. ارتفاع اين سازه آبي 15/5 متر و طول آن برابر با 35 متر است. همچنين گنجايش نگهداري آب در آبگير پشت بند 150000 متر مكعب مي باشد. بند دره مانند بندهاي مشبه با قدرت وزني بوده و علاوه بر آن جهت تقويت ديواره بند،‌پشت بند عظيمي در آن احداث شده است.

*****سنگ نگاره هاي لاخ مزار كوچ
مجموعه نگاره هاي لاخ مزار در روستاي بيرجند جزو معتبرترين اسناد تاريخي مربوط به جنوب خراسان به شمار مي آيد اين نگاره ها كه بر سطح صحره اي به رنگ سبز مايل به سياه و به ابعاد حدود 5*5 متر ايجاد شده اند.
دوره طولاني پيش از تاريخ تا دوران متاخر اسلامي را در بر مي گيرند. مجموعه نگاره هاي لاخ مزار به 307 موري مي رسد كه شامل نقش انسان ،‌حيوان ،‌گياه ،‌علامت ونشانه ،‌كتيبه هاي پهلوي ،‌اشكاني ، ساساني ،‌كتيبه هاي عربي و كتيبه هاي فارسي مي شود.

*****ردپاي حيوانات ماقبل تاريخ در بيرجند
موقعيت : حد فاصل روستاهاي روشناوند و چهكند
توسط كارشناسان سازمان ميراث فرهنگي جنوب خراسان و تائيد مقامات علمي دانشگاه بيرجند ،‌ردپاي حيوانات عظيم البحثه مربوط به 30 تا 50 ميليون سال قبل به روي لايه هاي موسوم به فليش بر روي صخره هاي مربوط به دوران سوم زمين شناسي وبه صورت حفره هاي بيضي شككل مشاهده شده است. اين لايه هادر آغاز توسط لايه ديگر پوشيده شده و به صورت صخره در آمده ،‌ليكن با گذشت زمان عوامل فرسايشي باعث نمايان شدن آنها گرديده است. اين ردپا در سال 1377 كشف شده است.

*****سنگ نگاره كال جنگال
موقعيت : 34 كيلومتري جنوب غربي بيرجند دوره پارتي
كال جنگال نام يكي از دره هاي عميق كوه ريچ از روستاهاي بخش خوسف مي باشد. در قلل نسبتا مرتفع كوه هاي اين دره بر روي سنگ هاي صيقلي پيكره ها و نوشته هايي به خط پهلوي اشكاني نقش بسته كه نشاني از زندگي با عظمت پيشينيان ما مي باشد. در ميان اين كتيبه تصوير جدال مرد پارتي با شير ديده مي شود. در اين صورت مرد جنگجو دست راست را به كمر زده و با دست چپ با شير مبارزه مي كند.

*****صنايع دستي
صنايع دستي موجود در شهر بيرجند و با شرايط زيستي و اقليمي منطقه نه تنها توانسته است در برابر شرايط طبيعي به حيات خود ادامه دهد بلكه فرم و نحوه قرارگيري روستاهاي حاشيه آن بيش از همه شامل : سفالگري ،‌رنگرزي ،‌ آهنگري ،‌مسگري ،‌حصير بافي ،‌سبد بافي ،‌نمد مالي ،‌زيلو بافي ،‌نوغانداري ،‌ريسندگي ،‌قالي بافي ،‌گليم بافي ،‌جاجيم بافي ،‌پلاس و دهها صنايع دستي ديگر مي باشد ،‌بايد توجه داشته باشيم كه هر يك از صنايع دستي فوق داراي مراحل خاص و نياز به مهارت زياد دارد.
فرش بيرجند و روستاهاي اين منطقه از لحاظ بافت ، طرح ،‌رنگ و غيره در نوع خود بي نظير و شهره عام و خاص است بطوري كه نقوش موجود در بافت هاي اين منطقه به مقدار زياد متنوع و گوناگون مي باشد . از قاليهاي بيرجند تعداد زيادي به يادگار مانده است كه در موزه فرش ايران و مجموعه آستان قدس رضوي نگهداري مي شود كه اكثرا بافت روستاي درخش بيرجند است.

*****سوغاتي بيرجند
از مهمترين محصولات و سوغات بيرجند مي توان به زعفران ،‌زرشك و بادام و عناب اشاره نمود.
زعفران
گياه زعفران به واسطه عطر ،‌طعم و رنگ زيباي خود در غذاها استفاده دارد و همزمان ، در صنعت به ويژه در رنگ آميزي پشم ، پوست چرم ، پارچه ، قلمكاري و نظاير اين ها نيز بكار مي رود. اين گياه خواص درماني چندي نظري نشاط آوري ، فرح بخشي ،‌تقويت حواس و قلب دارد. زعفران يكي از سوغاتي هاي ارزشمند است كه مسافران اين شهرستان با خود به ارمغان مي برند.
زرشك
در حال حاضر زرشك يكي از اقلام مهم كشاورزي و سوغات منطقه را به خود اختصاص داده است. اين گياه خواص درماني دارد و از دير زمان در كشورهاي چين و ايران براي درمان بيماري ها استفاده مي گرديده است./120

چهارشنبه|ا|30|ا|بهمن|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ایسکانیوز]

[مشاهده در: www.iscanews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1401]