گزارش ايكنا از نفايس خطي آستان قدس رضوي بار گران تاريخ هزار و چهارصد ساله كتابت قرآن بر دوش حريم حرم

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: گزارش ايكنا از نفايس خطي آستان قدس رضوي بار گران تاريخ هزار و چهارصد ساله كتابت قرآن بر دوش حريم حرم
گروه ادب: كتابخانه و موزه آستان قدس رضوي يكي از ذخائر گرانبهاي جهان و گنجينه‌اي از تمدن و فرهنگ عظيم اسلامي است؛ هزاران نسخه‌ خطي و صحايف بي‌نظير و كم‌نظير قرآن از گنج‌هايي است كه در طول قرن‌ها به آستان قدس رضوي اهدا شده است.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا) اينجا بارگاه مطهر هشتمين امام معصوم، امام رضا (ع) است. اينجا بست شيخ طوسي است كه جمع مشتاق زائران حركت‌كننده به سوي حرم فضاي آن را به جنب و جوشي وصف‌ناپذير مزين كرده است. به سوي حرم كه بيايي، سمت راستت، تابلوي كتابخانه و موزه آستان قدس رضوي نمايان است. كتابخانه توسط راهرو پله‌هايي اندك از بست طوسي جدا شده است پس از طي اين پله‌ها و راهروي كوچك وارد حياطي مي‌شوي كه دورتادورش را ساختمان‌ها احاطه كرده‌اند، در وسط اين حياط ميدان‌گاهي است كه بر بالاي آن قرآني سنگي به رنگ طلايي در داخل محفظه‌اي شيشه‌اي در اوج زيبايي خود‌نمايي مي‌كند.

كتابخانه مركزي آستان قدس رضوي يكي از مهمترين گنجينه‌هاي فرهنگ مكتوب در ايران و جهان است كه با وجود فراز و نشيب‌هاي تاريخي به بركت وجود منور هشتمين امام شيعيان، همواره باقي مانده و به سوي تكامل گراييده است و امروزه از بزرگترين كتابخانه‌هاي خاورميانه به شمار مي‌آيد. درباره تاريخ قدمت اين كتابخانه نقل‌هاي متفاوتي وجود دارد، برخي از محققان بر اين عقيده‌اند كه تاريخ وقف قديمي‌ترين قرآن يا كتاب‌خطي مي‌تواند بيانگر مبدأ موجوديت و تأسيس كتابخانه آستان قدس رضوي باشد. بر اين اساس، نخستين سال تأسيس و تشكيل قرآن‌خانه و كتابخانه آستانه قدس رضوي را سال 363 هـجري قمري مي‌دانند.

به روايت تاريخ، كتابخانه در قرن‌هاي هشتم، نهم و دهم، رسماً داير و داراي كتاب‌هاي زيادي بوده است و پس از آن با افزودن كتاب‌هاي مذهبي در دوره‌هاي بعد نيز به حيات فرهنگي و توسعه خود ادامه داد تا به وضعيت موجود درآمد. به استناد وقفنامه موجود در پشت يكي از مجلدات تفسير «ابوالفتوح رازي»، كتابخانه به صورت مستقل داير و مورد استفاده عموم قرار گرفته است. در عهد صفويه در پي ايجاد مدارس علميه و مساجد، قرآن‌ها و كتاب‌هاي بيشتري وقف كتابخانه شد و در عهد قاجاريه و بعد از آن با گسترش مشهد به تعداد كتاب‌ها در علوم مختلف و قرآن‌هاي وقفي افزوده شد.

از جايگاه اوليه كتابخانه اطلاع صحيحي در دست نيست، از آنجا كه كتابخانه آستان قدس رضوي در قديم به نام‌هاي مختلفي مانند كتابخانه مباركه رضويه و قرآن‌خانه حضرت، موسوم بوده است، مي‌توان گفت، همواره در مكان‌هاي مجاور حرم شريف جاي داشته و هرازگاه به دلايل گوناگون و به ضرورت، تغيير مكان داده است. در سال 1323 هجري قمري كتابخانه بالاي موزه واقع در صحن سابق امام‌خميني (ره) قرار داشته و در سال 1352 هـجري شمسي به طبقه فوقاني رواق شيخ بهايي تغيير مكان يافت. در سال 1356 نيز به ساختمان جديد واقع در ضلع شرقي صحن سابق امام‌خميني (ره) منتقل شد، اين بنا كه قبل از انقلاب ساخته شده، متناسب با ساختمان كتابخانه نبود و گنجايش كافي را نداشت، بنابراين پس از پيروزي انقلاب اسلامي آستان قدس رضوي، كتابخانه‌اي جديد احداث نمود، بناي ساختمان كنوني كتابخانه از سال 1368 در زميني به مساحت 11000 مترمربع شروع و در سال 1372 با مساحت 28000 متر مربع زيربنا به پايان رسيد.

اين كتابخانه در سه طبقه مطابق با استاندارد‌هاي بين‌المللي و با سبك معماري اسلامي ساخته شده است. تالارهاي مطالعه قفسه باز، تالارهاي مطالعه مخزن بسته، تالار مرجع، تالار محققان، تالار قرآن‌ها و نفايس، تالار مطالعه و گردش كتاب جوانان، تالار مطالعه و گردش كتاب نوجوانان، تالارهاي سمعي و بصري، بخش گردش و امانت كتاب، تالارهاي مطالعه آزاد، بخش مخزن كتب چاپي، كتابخانه تخصصي هنر، كتابخانه تخصصي جغرافيا، مركز اطلاع‌رساني و تالار اينترنت از تالارهاي اين كتابخانه است.

اداره مخطوطات

اداره مخطوطات در تالار قرآن‌‌ها و نفايس قرار دارد. اين اداره يكي از ذخائر گران‌بهاي جهان و گنجينه‌اي از تمدن و فرهنگ عظيم‌اسلامي است كه هزاران نسخه‌خطي و صحايف بي‌نظير و كم‌نظير و مرقعات خوشنويسان نامي و نوادري از شاهكارهاي جهان هنر كه در طول قرن‌ها به اين كتابخانه از جانب مسلمانان و شيعيان جهان اهدا شده را در خود جاي داده است.

اين اداره با 15 هزار نسخه و جزوه قرآن‌خطي و حدود 1400 نسخه قرآن چاپ سنگي نفيس داراي بي‌نظيرترين مجموعه مصاحف شريفه در خاورميانه و جهان است. قرآ‌ن‌هاي اين مجموعه از نمونه‌هاي ممتاز خوشنويسي، قرآن‌آرايي و تجليد محسوب مي‌شوند، برخي از آن‌ها مربوط به سده‌هاي اوليه اسلام و برخي ديگر به قلم استادان بزرگ خوشنويسي مانند «عثمان‌بن‌حسين وراق‌غزنوي» و ديگر سلاطين خط كتابت شده است.

اين اداره در طبقه دوم ساختمان كتابخانه قرار دارد. «محمد‌رضا فاضل‌هاشمي» رئيس اداره مخطوطات سازمان كتابخانه، موزه و مركز اسناد آستان قدس رضوي درباره اين اداره مي‌گويد: در اين‌‌جا تصاويري رنگي از قرآن‌هاي خطي منسوب به امامان بزرگوار (ع) و 23 نسخه قرآن چاپ سنگي منحصر به فرد در معرض زيارت مشتاقان تاريخ كتابت و قرآن‌آرايي قرار دارد. اداره مخطوطات با دارا بودن منابع اطلاعاتي چون كتاب‌ها و مصاحف ‌خطي، چاپ سنگي، كتب عكسي، دست‌نويس‌ها، ميكروفيلم، CD‌و اينترنت، خدمات خود را به فهرست‌نگاران كتابشناسان، استادان، دانش‌پ‍ژوهان و نويسندگان عرضه مي‌كند.

بخش نسخ خطي

پس از گذر از راهرويي نسبتاً كوتاه به دري تمام شيشه‌اي مي‌رسيم. سمت چپ اتاقي در حدود 20 متر قرار دارد كه مخزن قرآن‌هاي چاپ سنگي است. قفسه‌هايي دورتادور اتاق را احاطه كرده‌اند كه در خود قرآن‌هاي چاپ سنگي اين مجموعه را جاي داده‌اند. نگاهي به اين قفسه‌ها حكايت از گذر تاريخ و خاك انديشه‌ها و جان‌هايي است كه اين قرآن را كتابت و تورق كرده‌اند، 4 كارشناس در اين بخش فعاليت مي‌كنند، قرآن‌هاي چاپ سنگي كه وقف يا خريداري شده‌‌اند، ابتدا وارد اين بخش شده و پس از بررسي‌هاي كارشناسانه و آسيب‌زدايي، در صورت نياز براي مرمت به بخش مرمت كه در ساختمان كناري كتابخانه قرار دارد، فرستاده مي‌شوند.

مشخصات همه قرآن‌هاي چاپ سنگي ابتدا در فهرست‌برگه منابع چاپ سنگي كه شامل «شماره ثبت»، «رده‌بندي ديويي»، «سرشناسه»، «عنوان»، «كاتب»، «تاريخ كتابت»، «محل نشر»،«ناشر»،

«صفحه‌شمار»، «روش تهيه»، «واقف» و... است، ثبت مي‌شود، پس از فهرست‌نويسي، اين قرآن‌ها در قفسه‌هاي خود جاي مي‌گيرند.

سالن بعدي ورودي قرآن‌ها و نسخ‌خطي است؛ 6 فهرست‌نگار در اين بخش در حوزه‌ قرآن‌ها و كتاب‌هاي خطي كار مي‌كنند كه قرآن‌ها و كتاب‌هاي خطي را طبق همان روالي كه براي قرآن‌هاي چاپ سنگي انجام مي‌شود بررسي و شماره‌بندي مي‌كنند.

«محمد وفادار مرادي» ارزياب و كارشناس كتاب‌هاي خطي مي‌گويد: همه قرآن‌هاي خطي و چاپ سنگي آستان قدس رضوي فهرست‌نويسي شده‌اند، هر نسخه‌اي كه به اين بخش راه مي‌يابد، نهايتاً پس از 3 روز اطلاعاتش استخراج ‌مي‌شود، اما مراحل فهرست‌نگاري آن متفاوت است. كارشناسان ابتدا اطلاعات مختصر قرآن‌ها كه شامل 12 بخش است را در شناسنامه قرآن ذكر مي‌كنند، سپس اين شناسنامه 12 بخشي در دفاتر اموالي ثبت مي‌شود.

وي بخش‌هاي اين شناسنامه را شامل نوع خط، تعداد وروق، تعداد سطر، تذهيب‌ها، نوع جلد، كاتب، تاريخ كتابت، ترجمه، حاشيه، روش تهيه، تاريخ ثبت، ره‌بندي ديويي عنوان مي‌كند، و مي‌افزايد: اين اطلاعات در شناسنامه ثبت شده و روي قرآن نصب و دفاتر ثبت اموالي يادداشت مي‌شود.

زماني كه از مرادي درباره مراحل خريد و اهداي قرآن‌هاي خطي پرسيده مي‌شود، مي‌گويد: هر قرآني كه براي خريد ارائه مي‌شود، در شوراي ارزيابي كه هرهفته تشكيل جلسه مي‌دهد، بررسي و قيمت‌گذاري مي‌شود و پس از توافق با فروشنده قرآن بررسي شده خريداري مي‌شود، البته سقفي براي قيمت‌گذاري وجود ندارد و كارشناسان با توجه به دوره قرآن، كاتب، جلد، نوع كاغذ، تذهيب و ساير معيارهايي كه نفيس بودن مصحف را تشكيل مي‌دهد به خريد قرآن مي‌پردازند.

اين گزارش ادامه دارد...

يکشنبه|ا|4|ا|اسفند|ا|1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 242]