چك اماني

واضح آرشیو وب فارسی:ايران: چك اماني
سعيد عظيمي - حقوقدان

چك اماني در معاملات و روابط اقتصادي اقشار مختلف مردم وسيله‌اي است جايگزين چك تضميني. قانونگذار نيز در ماده 13 قانون چك – اصلاحي سال 1372 – براي چكي كه به عنوان تضمين صادر و پرداخت نشده مجازات حبس از 6 ماه تا 2 سال و يا جزاي نقدي از يكصد هزار ريال تا ده ميليون ريال تعيين كرده است.
اين مجازات باعث شده در معاملات، طرفين به جاي عنوان تضمين از عنوان امانت استفاده كنند و در واقع اين واژه امانت راه گريزي براي صادركننده چك باشد. حال براي ورود به بحث، چك اماني را از دو ديدگاه بررسي مي‌كنيم:
1- ديدگاه صادر كننده: در اثر يك رابطه قراردادي ضرورت و عاملي پيش مي‌آيد كه شخص چكي را نزد ديگري به عنوان امانت قرار دهد اما آنچه باعث به وجود آمدن چك و امضاي آن شده امانت گذاشتن نيست بلكه تضمين و تحكيم و به وجود آوردن اعتماد است. در واقع شخص براي جلب اعتماد و اطمينان طرف مقابل، سندي امضا مي‌كند كه به موجب آن طرف خود را در خصوص ايراد خسارات احتمالي يا عدم انجام تعهد مطمئن مي‌سازد و قصد او به امانت گذاردن چك نيست بلكه ايجاد انگيزه و اعتماد در طرف مقابل است. استرداد چك مزبور نيز زماني امكان‌پذير است كه معامله به‌طور صحيح و بدون تخلف به اتمام برسد. حال چنانچه ماهيت چك اماني به امانت گذاردن باشد مي‌بايست هرگاه امانت گــذارنده اراده كرد بتواند امانت را پس بگيرد چراكه او مالك چك است و به محض درخواست رد چك يد اماني امين ساقط مي‌شود در حالي كه در چك‌هايي كه ادعاي اماني بودن‌شان مي‌شود هرگز چنين نيست. صادر كننده هرگز نمي‌تواند چك را هر موقع كه اراده كند مسترد دارد بلكه فقط زمان به اتمام رسيدن معامله مي‌تواند آن را مسترد نمايد چرا كه يد مالكانه او ساقط مي‌شود و در چنين صورتي مفهومي از امانت به چشم نمي‌خورد.
2- گيرنده چك: گيرنده چك به عنوان يك امانت به چك دريافتي نمي‌نگرد بلكه او اين چك را به عنوان اهرمي قانوني و داراي جنبه كيفري مي‌داند. گيرنده چك هرگز به دنبال اين نيست كه طرف معامله‌اش امانتي به او بسپرد زيرا امانت را او بايد در نهايت برگرداند و نگهداري از امانت، مسئوليت‌ها و محدوديت‌هايي دارد كه گيرنده با هدف معامله وارد يك رابطه اقتصادي شده نه با هدف نگهداري از امانت آنها. گيرنده چك مدركي مي‌خواهد كه بتواند ادعاي حاكميت آن را نمايد. ولي چك اماني چيزي نيست كه امين بتواند ادعاي حاكميتش را داشته باشد. بنابراين چه بهتر است چكي را كه دريافت مي‌كند در وجه حامل باشد تا هر وقت كه صادر كننده شرايط معاملات و تعهدات خود را عملي نكند براي وصول چك اقدام كند. امانت برپايه اعتماد به شخص امين به وجود مي‌آيد تا زماني كه صادر كننده به شخص به عنوان امين اعتماد نكند و وصف امانت را در او محرز نبيند اموال خود را نزد وي نمي‌گذارد. علت اين‌كه چنين چك‌هايي در وجه حامل صادر مي‌شود ناشي از حقيقت برتر تضمين‌گيرنده و اضطرار تضمين‌دهنده صادركننده چك است كه به ناچار و به درخواست طرف مقابل چك در وجه حامل صادر مي‌كند تا در صورت بروز مشكل دارنده چك تضمين گيرنده از ايرادات احتمالي قابل طرح مصون باشد. در واقع چك اماني تضمين نبودن اعتماد و صفت امانت است و در اوج بي‌اعتمادي صادر مي‌شود. به طور عمده نيز گيرندگان چك اماني هرگز حاضر نيستند چكي را در وجه خود تحويل گيرند زيرا آنها زماني را در نظر مي‌گيرند كه چك بلامحل بوده و به آساني بتوانند چك مذكور را به فروش برسانند. به عبارت ديگر حامل بودن چك و اماني بودن چك دو امر غيرقابل جمع هستند. گيرنده چك زماني به دريافت چك به عنوان امانت رضايت مي‌دهد كه در وجه حامل باشد يعني از همان ابتدا زير بار امانت نمي‌رود و تصور آن كه چك را به ديگري بفروشد در ذهن خود دارد. در چك‌هاي اماني به طور غالب مبلغ خاصي كه مورد توافق طرفين معامله است مرقوم مي‌شود كه البته گيرنده چك وجه آن را به صادر كننده تحميل مي‌كند. اين مبلغ خاص غالباً با معامله‌اي كه طرفين انجام داده‌اند تناسب دارد. از اين مباحث نتيجه مي‌گيريم امانتي تلقي كردن اين گونه چك‌ها خلاف ذات و تعريف امانت است و صدور اين گونه چك‌ها با عنوان امانت ناشي از اضطرار صادركننده و گريز از مجازات مقرر است. در واقع اين چك، تضميني است و شخص صادر كننده با صدور آن طبق ماده 13 قانون تجارت اصلاحي سال 1372 مرتكب جرم شده است و با لحاظ موارد فوق اگر گيرنده چك قبل از ايجاد سبب عدم انجام تعهد از طرف صادر كننده اقدام به وصول چك كند وي مرتكب خيانت در امانت نشده است چرا كه چك از باب تضمين به او داده شده ونه از باب امانت.

پنجشنبه|ا|15|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايران]

[مشاهده در: www.iran-newspaper.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 248]