رهنمودهاى تربيتى امام كاظم عليه السلام

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: رهنمودهاى تربيتى امام كاظم عليه السلام
خبرگزاري فارس: امام هفتم عليه السلام بيش از آن كه ديگران را به انتخاب همسر شايسته توصيه كند خود بدين ‏امر اساسى اهميت مى‏داد و براى فرزندان خود مادران صالح و شايسته انتخاب نمود، نكته قابل توجه اين كه هر كدام از همسران ايشان كه از نظر تقوى و فضيلت ‏برجسته‏تر بودند فرزندان بلند مرتبه‏ترى داشتند

آنچه در امر تربيت مهم و اساسى است ارائه شيوه‏هاى اطمينان بخش تربيتى است كه‏ ضمن در‌برداشتن همه ابعاد زندگى انسان او را به سعادت حقيقى كه همان مقام قرب‏الهى است نائل گرداند و بى‏شك چنين شيوه‏هاى تربيتى جز از سيره قولى و عملى ‏اسوه‏هاى راستين دين يعنى معصومين عليهم‌السلام ميسر نيست. بدين جهت ضرورى‏ مى‏نمايد كه زندگانى معصومين عليهم السلام را بطور كامل و دقيق از منظر تربيت نگريست و از خلال سيره رفتارى و گفتارى آنها تربيت صحيح را عرضه نمود. در اين مقاله تلاش بر آن است كه گوشه‏هايى از سيره امام كاظم عليه السلام در تربيت فرزندان ‏را هر چند ناقص به تصوير بكشانيم.

گام نخست در تربيت
از ويژگي‌هاى انحصارى اسلام نگاه عميق و ريشه‏اى به امر تربيت ‏است، از ديدگاه اسلام زمينه‏هاى تربيت را نه از لحظه تولد كه از مدتها قبل بايد فراهم نمود، از بزرگترين اهداف ازدواج تربيت فرزندان صالح و شايسته است، ازدواج تنها يافتن شريك در زندگى مشترك و پيوند ساده ميان زن و مرد نيست‏ بلكه‏ مرد بايد مادرى شايسته و زن پدرى لايق براى فرزندان آينده خود برگزيند امام‏كاظم عليه السلام فرموده است: "... و اختاروا لنطفكم ..."؛ براى نطفه‏هاى خود انتخاب كنيد[مادران شايسته‏اى براى فرزندان آينده‏تان برگزينيد] و نيز آن حضرت ويژگي‌هايى ‏را براى انتخاب همسر فرمود كه رعايت آنها شرط موفقيت در زندگى آينده است، برخى ‏از اين معيارها عبارتند از:

صالح بودن
آن حضرت از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله نقل مى‏كند كه رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خداوند فايده‏اى بهتر از همسر صالحه به انسان نداده تا وقتى او را مى‏بيند خوشحال گردد و هر گاه شوهر خارج از منزل است ‏خود و مال شوهر را حفظ نمايد.

همچنين آن حضرت دعايى را به اصحاب تعليم دادند كه از خداوند طلب همسر صالح و مهربان كنند «اللهم ارزقنى زوجه صالحه ودودا ...» و سفارش كردند كه اين دعا را بعد از نماز و قرائت‏ سوره فاتحه و يس بخوانند.

كفو بودن
هم‌شأن بودن والدين، در تربيت اولاد نقش بسزايى دارد، چنانچه والدين از نظر سطح سواد و فرهنگ و مسائل ‏اخلاقى و اعتقادى به هم نزديك نباشند دچار تضاد و ناهماهنگى در تربيت ‏خواهند شد و تربيت مطلوب حاصل نخواهد گشت. امام كاظم عليه السلام در حديثى مى‏فرمايد: "و انكحوا الاكفاء ..." با همسرانى كه همسطح و كفو شما باشند ازدواج كنيد ...

عاطفه همسر
فرزند بيش از هر چيز به ويژه در دوران كودكى نياز به محبت دارد، با محبت‏ بودن‏ همسر از دو جهت اهميت دارد از طرفى كانون خانواده را صفاى بيشتر مى‏بخشد و باعث‏ نيرو و توان بيشتر مدير خانواده يعنى شوهر مى‏گردد و از طرف ديگر فرزندان تشنه ‏محبت، خود را از چشمه زلال محبت ‏سيراب و روان آنها را طراوت مى‏بخشد. امام‏ كاظم عليه السلام در دعايى كه به اصحاب تعليم دادند طلب همسر ودود و با عاطفه زياد را از خداوند، سفارش نمودند.

عفاف و پاكدامنى همسر
عفاف و پاكدامنى از معيارهاى ‏ضرورى انتخاب همسر است؛ زيرا فرزندان طيب و پاكيزه از دامان مادران پاكدامن و با‌ عفت پرورش خواهند يافت.

امام كاظم عليه السلام از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل مى‏كند كه فرمود: با زنان فلان طايفه ازدواج ‏كنيد زيرا آنها با‌ عفت هستند و زنان آنان نيز با ‌عفتند و با زنان فلان طايفه ‏ازدواج نكنيد زيرا آنان با‌ عفت نيستند و زنانشان نيز با عفت نخواهند بود و نيز على بن جعفر مى‏گويد از برادرم سؤال كردم آيا استفاده از شير زنى كه از راه ‏زنا بچه زاييده صلاح هست؟

فرمود: استفاده از شير او و شير دختر او كه از زنا متولد شده صلاح نيست.
امام هفتم عليه السلام بيش از آن كه ديگران را به انتخاب همسر شايسته توصيه كند خود بدين ‏امر اساسى اهميت مى‏داد و براى فرزندان خود مادران صالح و شايسته انتخاب نمود، نكته قابل توجه اين كه هر كدام از همسران ايشان كه از نظر تقوى و فضيلت ‏برجسته‏تر بودند فرزندان بلند مرتبه‏ترى داشتند براى نمونه به منزلت دو نفر از همسران آن حضرت اشاره مى‏كنيم:

۱- مادر امام رضا عليه السلام
از عون بن محمد كندى روايت ‏شده كه من مردى را آگاهتر از على بن ميثم به كارهاى ائمه عليهم‌السلام و ازدواجشان نديدم او مى‏گفت كه حميده‏ مصفاه مادر حضرت ابوالحسن موسى بن جعفر عليهماالسلام كه از اشراف و بزرگان عجم بود كنيزى‏ خريد و اسم آن تكتم بود و او در عقل و دين و احترام به حميده بهترين زن بود به طوري كه به احترام حميده هيچگاه در مقابل او نمى‏نشست، حميده به فرزندش گفت:

پسرم من كنيزى بهتر از تكتم سراغ ندارم و شكى ندارم اگر فرزندى داشته باشد خداوند او را پاكيزه مى‏گرداند و من اين كنيز را به تو بخشيدم، درباره او سفارش‏ به نيكى كن، آنگاه كه حضرت رضا عليه‌السلام از آن بانو متولد شد او را طاهره ناميد، نوزادش سالم بود و از او شير زيادى مى‏خورد، آن بانو درخواست كرد دايه‏اى بگيرند كه در شير دادن به او كمك كند. از او پرسيدند مگر شير تو كم شده؟ گفت ‏شيرم كم‏ نشده اما من اوراد، اذكار و عبادت‌هايى داشتم و از هنگامى كه فرزندم به دنيا آمد، كمتر به آنها مى‏رسم.

2-ام احمد (مادر شاهچراغ)
ام احمد تنها زنى است‏ كه امام كاظم عليه السلام در وصيتنامه خود از او ياد مى‏كند، مرحوم مجلسى درباره او مى‏نويسد:

"مادر احمد از زنان مورد احترام بود و امام كاظم عليه السلام علاقه شديدى به او داشت، هنگامى كه حضرت مى‏خواست از مدينه به سوى بغداد حركت كند، وديعه‏هاى امامت را نزد او سپرد و فرمود: هرگاه كسى پيش تو آمد، در هر وقتى از اوقات كه باشد و اين امانت را از تو طلب كرد، بدان كه من به شهادت رسيدم و او جانشين بعد از من ‏و امامى است كه اطاعت او بر شما و ديگران واجب است.

اولين نيكى به فرزند
انتخاب نام نيكو از حقوق فرزند بر والدين و نشانه احترام و اهميت آنها به ‏آينده فرزند مى‏باشد. نام علامتى است كه فرزند آن را تا پايان عمر به همراه دارد اگر نيكو باشد مايه سرور و شادى فرزند و اگر ناپسند و زشت ‏باشد باعث اندوه و حسرت او مى‏گردد. موسى بن بكر از امام كاظم عليه السلام نقل مى‏كند كه فرمود: اولين كار نيك پدر براى فرزند اين است كه نام نيكو برايش انتخاب نمايد.

در حديث ديگرى‏ آن حضرت برخى از اسامى نيكو را ذكر مى‏نمايد. سليمان جعفرى مى‏گويد از حضرت ‏كاظم عليه‌السلام شنيدم كه فرمود: خانه‏اى كه يكى از اسم‌هاى محمد، احمد، على، حسن، حسين، جعفر، طالب و فاطمه در آن باشد فقر در آن داخل نمى‏شود. اهميت نام نيكو بدان ‏حد است كه گاهى حضرت از نام‌هاى ناپسند نهى مى‏فرمود و حتى در كودكى نسبت‏ به آن‏ حساس بود، يعقوب سراج نقل مى‏كند كه بر حضرت ابى‏عبدالله (امام صادق) عليه السلام وارد شدم در حالي كه بر بالين فرزندش امام كاظم عليه‌السلام ايستاده بود و موسى عليه السلام در گاهواره جاى داشت و حضرت با او نجوى مى‏كرد و آهسته سخنانى مى‏گفت آنقدر تامل ‏كردم تا سخنانش با فرزند تمام شد، آنگاه فرمود: نزديك بيا و سلام كن، رفتم و سلام كردم، آن طفل با بيانى فصيح و روشن جواب سلام مرا داده و فرمود: برو و نام‏ دخترت را كه ديروز "حميراء" نام نهاده‏اى تغيير بده، به درستى اين نامى است كه‏ خداوند را به غضب مى‏آورد، آنگاه حضرت صادق عليه السلام به من فرمود:

زود برو و آنچه موسى عليه السلام گفت عمل كن تا كامياب شوى، سپس من نام دخترم را از حميراء تغيير دادم.
سيره عملى امام كاظم عليه السلام گواه صادقى بر اهميت نام نيكو براى فرزندان است، آن حضرت با كثرت فرزندان براى آنها نام نيكو برگزيد و حتى‏ در مواردى اسامى مشترك انتخاب نموده و با پسوند اكبر، كبرى، وسطى و صغرى آنها را از هم جدا مى‏كرد. مرحوم مجلسى در بحار الانوار تعداد فرزندان آن حضرت را ۳۷ نفر ذكر مى‏كند و از اسامى آنان چنين ياد مى‏كند:

الف) پسران: على رضا عليه السلام، ابراهيم، عباس، قاسم، جعفر، اسماعيل، هارون، حسن، احمد، محمد، حمزه، عبدالله، اسحاق، عبيدالله، زيد، حسين، فضل و سليمان.

ب) دختران: فاطمه كبرى، فاطمه صغرى، رقيه، حكيمه، ام ابيها، رقيه صغرى، كلثوم، ام جعفر، لبانه، زينب، خديجه، علّيه، آمنه، حسنه، بريهه، عائشه، ام‏سلمه، ميمونه و ام كلثوم.

همچنين از عمدة الطالب، ابراهيم اكبر و ابراهيم ‏اصغر را نقل مى‏كند. علاوه بر مرحوم مجلسى برخى، نام‌هاى مشترك ديگرى را چون ‏زينب، زينب الكبرى، خديجه، خديجه الكبرى، ام كلثوم الكبرى، ام كلثوم الوسطى و ام كلثوم الصغرى را براى فرزندان امام كاظم عليه السلام ذكر كرده‏اند.

عقيقه و وليمه فرزند
عقيقه و وليمه علاوه بر آثار اجتماعى چون اطعام فقراء و مؤمنين، براى‏كودك نيز مؤثر خواهد بود؛ زيرا از طرفى نشانه احترام والدين به كودك است و از طرف ديگر به منزله تامين و حفظ سلامتى فرزند است. از امام صادق عليه السلام نقل شده كه‏ فرمود: كل مولد مرتهن بالعقيقه؛ هر نوزادى در گروه عقيقه است. اهميت عقيقه ‏تا بدانجاست كه امام كاظم عليه السلام فرمود: هنگام تولد فرزند عقيقه براى او واجب ‏است، تعبير به وجوب هر چند از نظر فقهى واجب شرعى نيست و عقيقه يك عمل ‏مستحبى است، اما نشانه اهميت آن مى‏باشد. در مورد وليمه، على بن حكم از بعضى‏ اصحاب نقل مى‏كند كه امام كاظم عليه السلام براى بعضى فرزندانش وليم

ه داد و اهل مدينه را تا سه روز از اقسام فالوده‏ها (غذاى معمول آن زمان) در ديگ‌هاى بزرگ در مساجد و برزن‌ها طعام دادند، بعضى از اهل مدينه به خاطر اين كار بر حضرت عيب گرفتند،خبر به گوش حضرت رسيد، فرمود: خداوند هيچ چيزى را به پيامبرى نداده الا اين كه مانند آن را به پيامبر [خاتم] عطا كرده و بلكه به او چيزهايى داده كه به‏ ديگران نداده است، به سليمان فرمود «هذا عطائنا فامنن او امسك بغير حساب‏.» محمد صلي الله عليه و آله فرمود: «ما اتيكم الرسول فخذوه و ما نهيكم عنه فانتهوا»؛ هر آنچه ‏پيامبر به شما آموخت فرا گيريد و عمل كنيد و از آنچه شما را منع كرده پرهيز نماييد.

احترام به فرزند
افراد نسبت‏ به رعايت ادب و احترام ديگران متفاوتند، برخى به نحو شايسته‏اى نسبت‏ به ديگران رعايت ادب و احترام مى‏نمايند و در اصل احترام و ادب فرقى ميان بزرگترها و كوچكترهاى اعضاى خانواده خود و ديگران قايل‏ نيستند، برخى ديگر در خارج از كانون خانواده خويش و نسبت‏ به ديگران بسيار مودب مى‏نمايند و چه بسا به رعايت ادب و احترام شهرت يافته‏اند اما در كانون خانواده‏ خويش چنان احترامى را لازم نمى‏دانند و رفتار و گفتارى مودبانه و محترمانه ‏آنچنان كه مى‏بايست در مقابل فرزندان خود ندارند، عده‏اى ديگر هستند كه فقط بزرگترها را شايسته رعايت ادب و احترام مى‏دانند و به كودكان وقعى نمى‏نهند و با پندار خود آنان را بچه مى‏انگارند غافل از آن كه گرچه ما آنان را كودك مى‏پنداريم ‏اما آنان خود را كوچك و كودك نمى‏پندارند بلكه در حد فهم خود تصور بزرگى از خويشتن دارند، بايد دانست كه رعايت ادب و احترام صرفا نه در خارج منزل شايسته ‏است و نه هم فقط نسبت ‏به بزرگترها بايسته، بلكه همچنان ‌كه احترام به بزرگترها لازم است و شايسته، نسبت ‏به كوچكترها نيز ضرورى است و بايسته زيرا كودك ادب و احترام را در آموزشگاه خانواده فرا گرفته و آن را در صحنه اجتماع به نمايش ‏مى‏گذارد. از سليمان بن حفص مروزى نقل شده كه گفت:

موسى بن جعفر فرزند خود على را «رضا» ناميد و هر زمان كه نام او را بدون ‏خطاب به او بر زبان جارى مى‏كرد، مى‏فرمود: بگوييد فرزند من رضا نزد من بيايد؛ و به فرزند خود «رضا» چنين گفتم؛ و فرزند من رضا چنان گفت، و هرگاه آن جناب را مخاطب قرار مى‏داد، مى‏فرمود: يا ابالحسن. امام نه تنها در زمان حيات ‏فرزندان، آنها را احترام مى‏نمود كه بعد از مرگ آنها نيز براى آنها احترام قائل‏ مى‏شد و اين رفتار براى فرزندانى كه در قيد حيات بودند بسيار جالب و با اهميت ‏بود. يونس بن يعقوب نقل مى‏كند هنگامى كه امام موسى عليه السلام از بغداد به مدينه‏ برگشت، فرزند او در «فيد» وفات يافت. حضرت او را در همانجا دفن نمود و به بعضى از دوستانش سفارش كرد كه قبر او را با گچ بسازند و نام او را بر لوحى نوشته، بر قبرش بگذارند.

فرزندان و محبت
فرزندان گل‌هاى بوستان زندگي‌اند و كام تشنه آنها جز با محبت والدين سيراب ‏نمى‏گردد، هر نوع كوتاهى در سيراب نمودن آنها اثرى جز پژمرده شدن اين گل‌هاى ‏معطر به دنبال ندارد، برخى والدين از نقش محبت در رشد معنوى و حتى جسمانى‏ فرزندان خود غافلند و كمتر به اهميت و تاثير سحر آميز آن توجه دارند در حالى ‏كه محبت داروى شفابخش بسيارى دردهاست، بسيارى از ناسازگاري‌ها و پرخاشگري‌هاى ‏فرزندان را با محبت مى‏توان پيشگيرى نمود، نكته مهم در محبت و عاطفه به فرزندان ‏اظهار و ابراز آن است چه بسا والدينى كه فرزندان خود را بسيار هم دوست ‏مى‏دارند، اما كمتر اين عاطفه قلبى خود را ابراز مى‏كنند. از بهترين شكل‌هاى‏ اظهار محبت، در آغوش گرفتن و بوسيدن فرزند در كودكى و هديه دادن در نوجوانى و جوانى است.

مفضل بن عمر نقل مى‏كند كه بر موسى بن جعفر عليهماالسلام وارد شدم در حالي كه ‏فرزندش على عليه السلام در كنارش نشسته بود و او را مى‏بوسيد و زبان او را مى‏مكيد و او را بر دوش خود مى‌گذاشت و او را به خود مى‌‏چسباند و مى‏فرمود: پدر و مادرم به ‏فداى تو باد چقدر خوشبو و پاكيزه است بوى تو، و چقدر خلقت تو پاك و طاهر است و چقدر فضل تو ظاهر است ...

منبع :رهنمودهاي تربيتي امام كاظم عليه‏السلام -علي همّت بناري
انتهاي متن/

يکشنبه|ا|11|ا|دي|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 318]