ازآواهای باستانی تا تصنیف خوانی شجریان، ناظری و بسطامی/ نگاهی به نوروز خوانیها در ایران

واضح آرشیو وب فارسی:خبر آنلاین: مجله نوروز > فرهنگ - نوروز و آئینهای مربوط به آن در شعر و موسیقی ما از گذشته تا کنون حضور داشته و باعث خلق آثار و نغمات خاص و متفاوتی شدهاست. سمیه قاضی زاده: از زمانهاى گذشته، شاعران اشتیاق و رغبت خود را به سرودن اشعارى پیرامون عید و نوروز نشان دادهاند. این اشعار که مىتوان آنها را بهاریه نامید، در شعر اغلب شاعران گذشته حضور دارد. اگر بپذیریم که در سنت گذشته فرهنگى ایران، شعر و موسیقى بسیار عجین بوده و اغلب شعرا یا موسیقیدان بوده و یا با موسیقى پیوند وخویشاوندى داشته اند، آنگاه بهاریهها را به نوعى تصانیف نوروزى سالهای دور محسوب مىکنیم. این رویه وسنت امروزه چندان به روال پیشین باقى نماندهاست. هوشنگ جاوید پژوهشگر موسیقی در مقاله ای در مورد نوروز و آیین‌ها در ایران و نیز مجریان موسیقی نوروز مینویسد: در ایران آمدن نوروز بر چهار پایه از مراسم و آداب که همواره به دسته‌ها و شاخه‌های گوناگون بخش میشوند، شکل میگیرد: نوروز و پاکیزگی , نوروز و نونواری (تازه شدن)، نوروز و تکاپو و تندرستیو نوروز و استواری و پایندگی زنجیره وابستگی‌ها و پیوستگی‌ها. این چهار پایه، آیین نوروز را شکل میبخشند که در یک گردش فلکی، برای ایرانیان سه تغییر رویه در کارکرد و زندگی پیش میآورد: الف: پیشباز رفتن نوروزب: نوروزداریج: آداب ویژه زندگی در نوروز در این آیین‌ها، موسیقی چه به صورت آوازی، چه به صورت سازی و چه به صورت ترکیبی، حضوری زیبا، ناملموس و شگفت آور دارد که در گونه‌های زیر می توان آن را دسته بندی کرد: 1- موسیقی نیایش و توسل2- موسیقی ستایش بهار و نوروز3- موسیقی آرزومدارانه تغزلی (عاشقانه)4- موسیقی شوخ (طنز) 5- موسیقی مژده بخش دگرگونی فصل (سال) 6- موسیقی بازی‌های ویژه جشن گاه‌های نوروزی7- - روایتگری موسیقایی8- نمایش گونه‌ها (خرده نمایش‌های) موسیقاییمجریان این موسیقی‌ها از لحاظ جنسیت اجراکنندگان به دو گروه مرد و زن تقسیم می شوند اما در جشن گاه‌ها نوازندگان مرد برای زنان نیز اجازه اجرای موسیقی را آن هم فقط برای اجرای بازی‌های خاص زنان و رقص‌های آنان دارند. ادواتی که در موسیقی نوروز در ایران در مناطق و نواحی ایران در محدوده اقوام، طوایف و عشایر کاربرد دارند عبارتند از: سرنا، دونی (دوزله و قمشه هم می گویند)، زل، کرنا، انواع دهل دستی و کوبه، کوس و نقاره، دایره، زنگ و زنگوله، تشت مسی، کوزه سفالین، لاوک (تشت چوبی)، قاشق و کاسه،‌ دوتار، قوپوز (ساز عاشیقی)، بالابان، تنبک فلزی، نی، نی لبک، زنبورک، تمبورین (دایره زنگی)، تمبورک، قیچک، دونلی، دوتار، تنبو،‌ رباب و کمانچه. در موسیقی نوروز سه شیوه اجرایی وجود دارد: 1- تک خوانی2- آوازهای ضدآوایی (آنتی فونیک) دو نفره3- آوازها و ترانه‌های جمعی حال بعد از آشنایی اجمالی با موسیقی نوروزی در ایران نگاهی داریم به شاخص ترین آثاری که با تم محوری نوروز ساخته شده اند: آهنگ لحظة تحویل سالاز مهم‌ترین نغمات مربوط به عید نوروز، می‌توان به آهنگ لحظة تحویل سال نو اشاره کرد که سالیان متمادی، رادیو و تلویزیون آن را به همین مناسبت پخش می‌کند. این نغمه دقیقاً در فضای درآمد چهارگاه از ردیف دستگاهی شکل گرفته است و با آنکه کلامی در بر ندارد، به درستی دمیدن افق سال جدید و نوشدگی را بشارت می‌دهد. سازبندی خاص آهنگ نیز که با فقط با دو ساز کهن سرنا و دهل همراه است، به نوعی حکایت از دیرینگی نوروز می‌کند. مردمان سرزمین بختیاری از دیرباز با آهنگ مخصوصی به استقبال نوروز می‌رفتند که اینک این آهنگ هم از طریق رسانه‌ها، با صدادهی سرنا و دهل عمومیت بیشتری یافته است. قطعه مزبور نیز فواصل چهارگاه را دارد منتها گردش نغمات آن شباهتی به ردیف دستگاهی ندارد. متاسفانه امسال و در سال 89 یکی از برترین سرنانوازان بختیاری "غلامعلی نی‌نواز" که در اجرای آهنگ تحویل سال تبحر ویژه‌ای داشت از میان ما رفت. موسم گل موسم گل اثرى براى ارکستر و آواز است که توسط محمدرضا درویشی ساخته شده و با صدای زنده یاد ایرج بسطامی اجرا شده است. بخش اول اثر، دوتصنیف گریه کن از عارف و موسم گل منسوب به موسیقى معروفى در بافتى به هم پیوسته ارائه شده است. موسم گل از جمله مشهورترین تصانیف موسیقى ایرانى و از سروده های عارف قزوینی است که در اثر حاضر با استفاده از ارکستر سمفونیک ارائه شده است. هفت سین به روایت طهران «صبا به خوش خبرى هدهد سلیمان است/ که مژده طرب از گلشن صبا آورد» هفت سین به روایت طهران شامل هشت اثر از اسماعیل مهرتاش است. این آلبوم با صداى محمد منتشرى و توسط موسسه فرهنگى هنرى آواى باربد تهیه و منتشر شده است. از میان آثار مهرتاش دو نمایش موزیکال "چهارشنبه سورى" و "هفت سین" با حال و هواى شب عید و نوروز در تهران قدیم ساخته شده اند.مظفر شفیعى که در هر دو تئاتر به عنوان بازیگر- خواننده حضور داشته در این باره مى گوید: «بازیگران چهارشنبه سورى- به دلیل اینکه موزیکال بود- همگى بر آواز تسلط داشتند. جداى از استاد شجریان و محمد منتشرى، احمد عربانى- کاریکاتوریست معروف- محمدامین رمضانى و من همگى شاگردان کلاس آواز مهرتاش بودیم. شجریان با گریمى سنگین نقش کلیدساز را داشت و من نقش شاگرد او را برعهده داشتم. این رابطه بعدها در آواز هم به نوعى به حقیقت پیوست و پس از درگذشت مهرتاش من براى شاگردى آواز نزد شجریان رفتم. در زمان ضبط تلویزیونى چهارشنبه سورى شجریان به دلیل اجراى آواز در گل هاى رادیو و جشن هنر شیراز چهره شناخته شده اى بود و به پاس اعتبار و احترام مهرتاش در این نمایش حضور یافت. مهرتاش علاوه بر کارگردانى خود نواختن تار را به همراه شخصى به نام زاهدى برعهده داشت. چهارشنبه سورى از سال ۱۳۵۴ تا زمان انقلاب هر سال شب عید و در ایام نوروز از تلویزیون پخش مى شد. دیگر نمایشى که در تلویزیون ضبط و پخش شد هفت سین نام داشت. من در این نمایش «سیب» را مى خواندم و بازى مى کردم. دیگران مانند منتشرى، رمضانى و داراب همگى صداهاى گرمى داشتند و بینندگان و شنوندگان را با خود به حال و هواى نوروز در تهران قدیم مى بردند.نسیم باد نوروزى « زکوى یار مى آید نسیم باد نوروزى/ از این باد ار مددخواهى چراغ دل برافروزى» این تصنیف با اواز محمدرضا شجریان به همراه تار داریوش پیرنیاکان و تنبک همایون شجریان ضبط شده و در نوروز سال 73 با حضور او در شب سال تحویل از تلویزیون پخش شد.اثر با درآمد ماهور به وسیله تار آغاز و سپس چهارمضراب کوتاهى ادامه مى یابد. شجریان مانند بسیارى از مواقع، این آواز را نیز با تسلط و استادى اجرا کرد و این تصنیف را به یکی از ماندگارتیرن آثارنوروزی مبدل کرد. آلبوم بوى نوروزبوى نوروز اثرى ازگروه دستان در اوایل دهه هفتاد است. این گروه در این آلبوم ۳ اثر را با تام نوروز به نامهاى بامداد، بوى نوروز و سر و سیمین ارائه کرد. بوى نوروز مجموعه اى شامل قطعات وتصانیفى در اصفهان، چهارگاه و سه گاه است. بوى نوروز که عنوان مجموعه را یدک مى کشد، نام تصنیفى در سه گاه، ساخته متبسم است که با صداى مرحوم ایرج بسطامى ضبط شده اند. ضمن آنکه مقدمه تصنیف به عنوان مقدمه بخش سه گاه آمده است. تصنیف ذکر شده، مشابه سایر آثار این دوران متبسم از سیستم تنظیم بر پایه استفاده از عناصر و امکانات سازهاى ایرانى شکل گرفته است. بوى نوروز با مقدمه اى از اجراى نى و پاسخ گروه سازها آغاز مى شود سایر قطعات مجموعه بوى نوروز، در فضایى همسان با کل اثر شامل تصنیف اصفهان از (على اکبر شیدا)، تصنیف باده شبگیر (شعر حافظ)، چهار مضراب تار و گروه (چهارگاه)، قطعه جنگ و صلح (ساخته استاد شهنازى)، تصنیف بوى نوروز و همه با تنظیم حمید متبسم ضبط شده است.اعضاى گروه در این اثر علاوه بر تار متبسم، محمد على کیانى نژاد (نى)، پشنگ کامکار (سنتور)، بیژن کامکار (دف _ دایره)، مرتضى اعیان (تنبک)، کیهان کلهر و اردشیر کامکار (کمانچه)، حسین بهروزى نیا (بربط) و سیامک نعمت ناصه (تار) بوده اند. ماهى براى سال نو ماهى براى سال نو اثرى از اردوان کامکار براى سنتور و ارکستر زهى است. این کنسرتینو از ۳قسمت تشکیل شده است و در هر قسمت سنتور باسلو و ارائه نغمات توصیفى، فضا و ملودى اثر را ارائه مى کند. استفاده از تم ها و نغمه هاى محلى نیز در این اثر به خوبى هویداست. اردوان خود در مقدمه اى اثر را الهام از آواز ماهى فروش پیر که نزدیک عید نوروز ماهى هاى سیاه مى فروختند، دانسته است. نوروز ۶۲ و نوروز۶۳ تحرک و شادابى درونى، خاص اغلب آثار علیزاده است که عمق، محتوا و در عین حال اندوه شادمانه اى را ارائه مى کند. نوروز۶۲ و نوروز۶۳ هر دو در آواز بیات ترک از ساخته هاى حسین علیزاده است. نگاه متفاوت به عنصر ریتم و ساخت قطعات توصیفى در فضاى موسیقى ایرانى که از جمله شاخصه هاى ممتازکار این هنرمند است، در این دو اثر به خوبى هویدا است. نوروز۶۲ در بهار۶۲ توسط گروه عارف و شیدا به سرپرستى و تنظیم علیزاده ضبط شده است. قطعه دیگر، اثر معروف و مشهورى از این هنرمند است که در ابتداى نوار شورانگیز (با صداى شهرام ناظرى) ارائه شده است. نوروز۶۳ با ریتم ۴ضربى و گاه دوضربى، به لحاظ ریتم ساده تر اما گردش ملودى متنوع و پیچیده اى دارد. با این حال مجموعه ملودیهاى زیبا، شنیدار آن را نیز راحت و قابل قبول مخاطب مى سازد. اثر حاضر، با گروه شیدا و عارف ضبط شد. بهاران آبیدربهاران آبیدر قطعه اى براى ارکستر سمفونیک براساس ملودى هاى کردى است که توسط هوشنگ کامکار ساخته و تنظیم شده و بیژن کامکار آن را خوانده است. این اثر از اولین تجربیات هوشنگ کامکار در عرصه آهنگسازى است و اثر مربوط به اوایل دهه شصت است. 52

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبر آنلاین]

[مشاهده در: www.khabaronline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 270]

اضافه شدن مطلب/حذف مطلب

صفحات پیشنهادی

صندوق ملي محيط زيست سال آينده راه اندازي مي شود - اضافه به علاقمنديها
ازآواهای باستانی تا تصنیف خوانی شجریان، ناظری و بسطامی/ نگاهی به نوروز خوانیها در ایران · نجات معجزهآسای مدیر اداره راه قزوین. . نمایش تصادفی مطالب ...

گوناگون

سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را...

چطور خواص دارویی زعفران ارگانیک می‌تواند زندگی شما را تغیی...

ایا مهاجرت کاری به کانادا بدون مدرک زبان امکان پذیر است؟

روح‌ الله مدبر: ایران باید برای مقابله با تهدیدات فزاینده،...

ماشین اصلاح صورت | مزایا و معایب استفاده از آن برای اصلاح ...

5 مورد از مهم ترین تجهیزات آشپزخانه صنعتی و فست فود

چگونه یک وکیل کیفری خوب می‌تواند مجازات شما را کاهش دهد؟⚖️...

راهنمای کامل نرده شیشه ای برای سازندگان با تهران شیشه

فرمول درست موفقیت چیست؟

نوین قفسه انتخابی هوشمندانه برای مدیریت انبارها و فروشگاه‌...

قبل از خرید دستگاه لیبلینگ یا دستگاه لیبل چسبان چه چیزهایی...