با دكتر حسن دولت‌آبادي ، مدرس تئاتر و نويسنده مجموعه نمايشنامه‌هاي آسان تئاتر‌مدرسه‌،بي‌نياز ‌از‌پول

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: با دكتر حسن دولت‌آبادي ، مدرس تئاتر و نويسنده مجموعه نمايشنامه‌هاي آسان تئاتر‌مدرسه‌،بي‌نياز ‌از‌پول
جام جم آنلاين: وقتي صحبت از اجراي تئاتر در مدارس به ميان مي‌آيد، اولين واكنش‌ها متوجه كمبود امكانات مي‌شود. آيا در آموزشگاهي كه فضايي براي اجراي نمايش وجود ندارد، مربي و كارشناس تئاتري مشغول به كار نيست و بودجه‌اي براي آن در نظر گرفته نمي‌شود، مي‌توان نمايشي را به صحنه برد.

مجموعه كتاب‌هاي «نمايشنامه‌هاي آسان»، نوشته دكتر حسن دولت‌آبادي بر آن است تا با پشت‌سر گذاشتن تمام موانع و كمبودها، بار ديگر تئاتر مدارس را زنده كند. دولت‌آبادي به عنوان نمايشنامه‌نويس، پژوهشگر و مدرس سالهاست كه در عرصه تئاتر كودك و نوجوان فعاليت مي‌كند.

در چند دوره مربيان پرورشي مدارس را آموزش داده و آنان را با اصول هنرهاي نمايشي آشنا كرده است، در جشنواره‌هاي متعدد دانش‌آموزي به عنوان داور حضور داشته و در بسياري از آثارش، با كودكان و نوجوانان كار كرده است. در كنار اينها، سابقه او در‌عضويت شوراي هنر وزارت آموزش و پرورش و نگارش ده‌ها جلد كتاب در حوزه تئاتر كودك و نوجوان، وي را به عنوان چهره‌اي صاحب‌نظر در اين عرصه معرفي كرده است.

مجموعه كتاب نمايشنامه‌هاي آسان تاكنون جوايز زيادي را به دست آورده است كه از آن ميان بايد به تقدير سازمان جهاني يونسكو و اهداي لوح از سوي جشنواره‌ كتاب‌هاي كمك آموزشي رشد اشاره كرد.

گفتگو با حسن دولت‌آبادي را با بحث كلي جايگاه تئاتر در تعليم و تربيت كودك و نوجوان شروع كرديم و در ادامه به بررسي مجموعه نمايشنامه‌هاي آسان و شيوه اجراي آنها در مدارس رسيديم.

در جهان امروز، تئاتر چه نقشي در تعليم و تربيت كودكان و نوجوانان ايفا مي‌كند؟

تعليم و تربيت به كمك نمايش در چند محور مطرح مي‌شود. اول از همه بايد به رفتارهاي نمايشي والدين و مربيان توجه كرد كه در فرآيند آموزش مي‌تواند راهگشا باشد. آميختن آموزش با نمايش مي‌تواند ديوارهاي ميان آموزگار و آموزش‌پذير را بردارد و تعليم و تربيت را از حالت خشك و نصيحت گونه‌اش خارج كند.

اما در اين تئاتر، كودكان نقشي ندارند.

خب اين بخشي از نقش تئاتر در تعليم و تربيت است. در بخش ديگر، خود كودكان و نوجوانان هستند كه نمايشي را اجرا مي‌كنند و از طريق آن آموزش مي‌بينند.

منظورتان اجراي تئاتر در مدارس است؟

هم در مدرسه و هم در خانه. تاكيد مي‌كنم كه در ايران در هر دوي اين حوزه‌ها كم كار كرده‌ايم. بويژه اجراي تئاتر در منزل كه به هيچ‌وجه متداول نيست؛ در حالي كه در جهان سابقه‌اي طولاني دارد. در اسپانياي قرن 17 و 18 تئاتر در حياط خانه‌ها اجرا مي‌شده و اين سنت در قرن‌هاي بعدي در كشوري چون روسيه نيز پي گرفته شده است.

براي مثال، كارگردان و تئوري‌پردازي چون استانيسلاوسكي در خاطرات خود از چگونگي توليد اجراي تئاتر در صحنه كوچك خانگي خودش در كودكي مي‌گويد و اين‌كه رفتن به تئاتر جايزه‌اي بوده كه از سوي پدرش به بچه‌ها داده مي‌شده است.

آيا امروز هم اجراي تئاتر خانوادگي در جهان همچنان رونق دارد؟

امروز در اروپا و بويژه در آمريكا، نوع خاصي از تئاتر خلاق به طور جدي به خانه‌ها رفته است كه در تعليم و تربيت نقش عمده‌اي دارد.

ويژگي‌هاي اين نوع تئاتر خانگي چيست؟

در اين تئاتر خلاق، والدين همراه كودكان هستند و نه رهبر آنان. توليد تئاتر از سوي كودك و در محلي كه او در خانه انتخاب مي‌كند و به كارگرداني و هدايت او صورت مي‌گيرد. والدين در اين تئاتر در اختيار كودكان و نوجوانان قرار مي‌گيرند و البته نقش‌هايي را بازي مي‌كنند.

در تئاتر خانگي كودكان و نوجوانان نصيحت و پند و اندرز مستقيم صورت نمي‌گيرد و والدين دخالت مستقيمي ندارند. البته در زماني كه به والدين فرصت داده مي‌شود، آنان مي‌توانند با زيركي تاثيرات تربيتي خودشان را به جاي بگذارند.

تئاتر در مدرسه چه جايگاهي مي‌تواند داشته باشد؟

درستش همين است كه بگوييم تئاتر چه جايگاهي مي‌تواند در مدرسه داشته باشد؛ چون در حال حاضر به فراموشي سپرده شده است و خبري از آن نيست.

منظورتان در مدارس كشور ماست؟

بله. متاسفانه ما در مدارس خودمان به نقش و اهميت تربيتي تئاتر بها نمي‌دهيم.

پس پرسش را اين‌گونه مطرح مي‌كنم. تئاتر در نظام آموزش و پرورش امروز جهان چه جايگاهي دارد؟

در آموزش و پرورش نوين، تئاتر و فعاليت‌هاي هنري به موازات دروس ديگر و شايد برتر از آنها مطرح هستند.

همچنين فعاليت‌هاي نمايشي دانش‌آموزان در تصميم‌گيري معلمان و مربيان درباره ادامه تحصيل بچه‌ها تعيين كننده است.

منظورتان از تصميم‌گيري مدرسه درباره ادامه تحصيل دانش‌آ‌موزان چيست؟

براي مثال، كسي كه مي‌‌خواهد به سطوح بالاتر آموزش عمومي وارد شود يا به دانشگاه برود، در پذيرش او مواضع و علايق هنري‌اش مهم قلمداد شده و به دقت بررسي و ارزيابي مي‌شود.

براي ادامه تحصيل در رشته‌هاي هنري و ادبي اين ارزيابي صورت مي‌گيرد؟

نه، براي ادامه تحصيل در هر رشته‌اي. حتي اگر دانش‌آموزي بخواهد وارد دانشكده فني هم شود، علايق هنري او مورد توجه مسوولان و مديران آموزشي قرار مي‌گيرد. در رشته‌هاي هنري، ادبي، علوم انساني و بويژه براي ادامه تحصيل در دوره‌‌هاي تربيت مدرس و آموزگار و كارشناسان تعليم و تربيت، اين ارزيابي علايق هنري، اهميت مضاعف مي‌يابد.

در سال‌هاي گذشته همكاري‌هايي با وزارت آموزش و پرورش داشته‌ايد. هيچ‌گاه به مسوولان و مديران اين وزارتخانه، اهميت تئاتر را يادآور نشديد؟

در هر فرصتي اين كار را كرده‌ام و دركتاب‌ها و مقالات خود بارها بر ضرورت توجه به تئاتر انگشت نهاده‌ام.

زماني كه عضو شوراي هنر وزارت آموزش و پرورش بودم، طرحي را به وزير وقت پيشنهاد كردم كه تئاتر جزو واحدهاي درسي دانش‌آموزان قرار بگيرد. اين طرح را بايد فراتر از بحث دروس هنري مدارس بررسي كرد و به آن بها داد. تئاتر مي‌تواند در رشد شخصيت كودك و نوجوان و تربيت اجتماعي او بسيار موثر باشد.

بگذاريد همين‌جا بحث تعليم را از تربيت جدا كنيم و بر وجوه پرورشي و تربيتي تئاتر در مدارس متمركز شويم.

تئاتر از ابتداي پيدايش در قرن 5 پيش از ميلاد، با هدف ديني و پيگيري اصول تربيتي جامعه به وجود آمده و راهش را در 25 قرن ادامه داده است.

امروز، سازمان جهاني يونسكو هم كه طي چند سال اخير تربيت شهروند موفق را سرلوحه فعاليت‌هايش قرار داده است، تئاتر را به عنوان يكي از بهترين و موثرترين امكانات تربيتي مي‌داند.

در همين خصوص در حوزه تربيتي دانش‌آموزان هم بايد به كاركردهاي روانشناسانه و اجتماعي تئاتر توجه كنيم. براي مثال كودكي كه خودخواه است، در تئاتري كه حتي نقش اول را بازي مي‌كند، ياد مي‌گيرد بايد در زمان‌ها و مواقعي كنار بايستد و فرصت را به ديگران بدهد يا كودكاني كه خجالت مي‌كشند، با مشاركت در توليد يك تئاتر، اين عارضه را از خودشان دور مي‌كنند.

بسياري از معضلات اجتماعي وقتي در قالب يك داستان و تئاتر به اجرا گذاشته و طرح مي‌شوند، به طور مستقيم و غير مستقيم بر مجريان، بازيگران و مخاطبان تاثير جدي مي‌گذارند.

با اين شرايط بايد بهتر و بيشتر از گذشته از تاثيرات تربيتي تئاتر در مدارس بهره بگيريم.

تئاتر در حوزه آموزش و تعليم هم مي‌تواند نقش‌آفريني كند؟

بله. بسياري از مباحث درسي و آ‌موزشي، بويژه آنهايي را كه در حوزه علوم انساني و تاريخ و جغرافيا قرار مي‌گيرند، مي‌توان در قالب نمايش و تئاتر به دانش‌آموزان انتقال داد. اين شيوه آموزش بسيار موثرتر از روش‌هاي مستقيم شفاهي است و كودكان بهتر از آن استقبال مي‌كنند.

به عنوان نمايشنامه‌نويس، كارگردان و مدرس تئاتر كه بخش عمده‌اي از توان خود را در حوزه تئاتر كودك و نوجوان صرف كرده است، اين مخاطبان و نيازهاي آنان را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟

اجراي نمايش كودك بسيار سخت‌تر از گونه‌هاي ديگر تئاتر است، زيرا مخاطب كودك صادق‌تر و خلاق‌تر از بزرگ‌تر‌هاست و برخلاف انتظار براحتي فريب نمي‌خورد.

تئاتر كودك و نوجوان مثل هر پديده فرهنگي ديگر توسط مخاطبش توجيه مي‌شود. به همين دليل بايد به سراغ كودكان برويم و پيش از هر چيز، آنان را درست بشناسيم.

نمايشنامه‌هاي ويژه كودك و نوجوان چه ويژگي‌هايي بايد داشته باشند و آيا نويسندگان ما در اين عرصه درست و اصولي حركت كرده و قلم زده‌اند؟

واقعيت اين است كه ما در عرصه ادبيات نمايشي كودك و نوجوان هنوز جوان هستيم و با وجود تلاش و فعاليت نويسندگان نتوانسته‌‌ايم به نيازهاي موجود پاسخ دهيم.

اول از همه بايد توجه داشت وقتي به تئاتر كودك مي‌پردازيم، نمي‌‌توانيم و نبايد فانتزي را كنار بگذاريم. روان‌شناسي كودك و نوجوان در اين راه به كمك مي‌آيد و بايد نويسنده بر آن تسلط داشته باشد.

از سوي ديگر ما نبايد خودمان را به بچه‌ها تحميل كنيم و بايد بپذيريم تنها راه ارتباط با آنان، دوستي و رفاقت است. زماني ما در تئاتر مي‌توانيم آنان را به عنوان مخاطب متقاعد كنيم كه خودمان را در مقام داور يا معلم صرف قرار ندهيم. مخاطب كودك و نوجوان با آن كه دانش محدودي دارد، اما حدود، محدوديت و خواست خود را مي‌شناسد. آنان مضامين ويژه خود را دارند و ما نبايد مفاهيم بزرگسالان را در نمايش‌هاي كودك و نوجوان به خوردشان بدهيم.

پس از بحث نمايشنامه‌هاي كودك و نوجوان، مي‌رسيم به مشكلات و كمبودهايي كه در مدارس كشورمان براي اجراي تئاتر داريم. در اين باره صحبت كنيد.

بسياري از مدارس ما فاقد سالن و امكانات اجراي نمايش هستند. در بيشتر آموزشگاه‌ها،‌ مربي كارآزموده‌اي كه بتواند تئاتر كار كند، نداريم. چون تئاتر را در برنامه‌هاي درسي نگنجانده‌اند، زمان طولاني را نمي‌توان براي تمرين و توليد يك نمايش صرف كرد. اعتبار ويژه‌اي هم براي توليد تئاتر در مدارس وجود ندارد. با اين شرايط است كه تئاتر در مدارس فراموش شده و از امكانات فراوان و گسترده تربيتي و آموزشي آن بهره نمي‌گيريم.

با اين وضعيت، پس چرا وقت و توان خودتان را صرف نگارش و چاپ مجموعه كتاب نمايشنامه‌هاي كودك و نوجوان براي اجرا در مدرسه كرده‌ايد؟

اتفاقا اين مجموعه را به چاپ رسانده‌ام تا تئاتر كودك و نوجوان از سد همه اين موانع بگذرد و به مدارس راه پيدا كند. در واقع به دنبال نوشتن نمايشنامه‌هايي بودم كه بدون نياز به امكانات فني، مربيان تخصصي تئاتر، فضاي زياد و بودجه امكان اجرا شدن در مدارس را پيدا كنند. از همين روي نام اين مجموعه را نمايشنامه‌هاي آسان گذاشتم كه البته هم قابليت اجرا در كلاس درس و هم صحنه تئاتر را دارند.

آيا اين مجموعه همين 10 جلدي است كه تاكنون منتشر شده است؟

نه. اين مجموعه در واقع شامل 125 نمايشنامه در قالب 25 جلد است كه تاكنون 10 جلد آن به بازار نشر آمده و در طول 2 سال گذشته به چاپ چهارم رسيده است.

ويژه چه مقطع تحصيلي است؟

2 جلد براي كودكان مهدكودك و دانش‌آموزان ابتدايي، 3 جلد ويژه مقطع راهنمايي و 5 جلد آن مناسب دانش‌آموزان دبيرستاني است.

در نوشتن اين نمايشنامه‌ها، چه دغدغه‌هاي تربيتي و آموزشي را لحاظ كرديد؟

در اين نمايشنامه‌ها به ارزش‌هاي تربيتي مورد توجه جامعه و مدرسه توجه جدي شده است. همچنين در آنها به بحث آموزش به طور غيرمستقيم پرداخته‌ايم تا به عنوان يك رسانه كمك آموزشي هم مورد استفاده قرار بگيرد.

علاوه بر اينها، تنظيم نمايشنامه‌ها به گونه‌اي است كه خود دانش‌آموزان بتوانند در زمان بسيار كوتاهي، آنها را در محدوده و فضاي ساده كلاس به اجرا در آورند.

يعني خود دانش‌آموزان مي‌توانند بدون داشتن دانش هنري و تجربه كار نمايشي، از اين متون استفاده كنند؟

اصولا فلسفه نگارش و چاپ اين مجموعه همين بوده است. براي نيل به اين مقصود، هر نمايشنامه 3 بخش ضميمه دارد كه مربيان و دانش‌آموزاني را كه تا به حال تئاتر كار نكرده‌اند، راهنمايي مي‌كند.

در بخش اول با عنوان طرح پيشنهادي براي كارگرداني و بازيگري، هر نمايشنامه براساس قابليت‌هاي محدود كلاس درس كارگرداني و حتي ميزانسن‌هاي آن طراحي شده است.

تكليف ميز و نيمكت‌ها و ديگر عناصر كلاس درس در طراحي شما چه مي‌شود؟

اتفاقا آنها را به كار مي‌گيريم. هر كلاسي داراي در ورودي، پنجره، راهروي بين نيمكت‌ها، تخته‌سياه، ميز و صندلي معلم و سطل‌زباله است كه از همه آنها براي توليد افكت، پنهان شدن بازيگر، ورود و خروج شخصيت‌ها و... استفاده مي‌كنيم.

از همه اينها مهمتر، دانش‌آموزان كلاس هستند كه علاوه بر تماشاچي بودن، در اجراي نمايش نيز همراهي و همكاري‌ آنان پيش‌بيني شده است.

در بخش ضميمه دوم، شخصيت‌هاي نمايش را تحليل مي‌كنيم. با اين كار هر بازيگري مي‌داند چه شخصيتي را بايد بازي كند و توقع نمايشنامه از او چيست.

اما بخش ديگر ضميمه هر نمايشنامه، ربطي به اجراي آن ندارد. چرا اين بخش را با عنوان گفتگوي پيش‌‌از اجرا به متن الصاق كرده‌ايد؟

در اين بخش، تم اثر معرفي و درباره آن گفتگو شده است تا ضمن آشنايي گروه مجري با حرف اصلي نمايشنامه، چنانچه مربي بخواهد پس از اجرا يا پيش از آن درباره متن صحبت كند، آگاهي لازم را داشته باشد.

در اين خصوص، جملات قصاري از حضرت رسولص‌، امام عليع و ديگر شخصيت‌هاي مذهبي و متفكر جهان در ارتباط با موضوع نمايشنامه ارائه كرده‌ام.

با اين حال اجراي يك نمايش، نيازمند دانش و اطلاعات بيشتري است كه مربي و دانش‌آموز بايد از آن آگاه باشند.

اصول كلي مربوط به بازيگري و كارگرداني مثل چگونگي استقرار در مقابل تماشاگران، نحوه بيان جملات و... در ‌بخش مجزاي راهنماي اجرا كه در اول كتاب آمده، توضيح داده شده است.

به اين ترتيب همه شرايط براي توليد تئاتر متناسب با شرايط و امكانات مدارس ايران فراهم است.

با اين كه بيشتر در عرصه تئاتر كودك و نوجوان قلم زده‌ايد، براي بزرگسالان هم آثاري را به چاپ رسانده‌ايد. درباره آنها توضيح دهيد؟

نمايشنامه‌هاي ديگري را در 8 كتاب گرد آورده‌ام كه شامل 13 اثر است. در اين ميان 2 جلد از اين مجموعه 8 تايي، براي بزرگسالان است كه 5 نمايشنامه را دربرمي‌گيرد.

و اثر در دست چاپ؟

2 كتاب را با عنوان‌هاي «تربيت به كمك داستان» و «تربيت به كمك نمايش» آماده چاپ كرده‌ام. در كتاب اول حدود 50 شيوه داستان‌گويي با هدف تربيت پيشنهاد شده است و توضيح داده‌ام كه به طور عملي چطور مي‌شود از داستان در جهت تربيت كودكان و نوجوانان استفاده كرد.

و حرف آخر درباره تئاتر و مدرسه؟

الان آموزش و پرورش تعداد زيادي نمايشنامه چاپ مي‌كند كه متاسفانه بسياري از آنها تئاتر محسوب نمي‌شود و تعداد زيادي هم در مدارس قابل اجرا نيست. براي مثال در اين آثار با متوني روبه‌رو مي‌شويم كه چند شخصيت پسر و دختر دارد. واقعا چگونه اين نمايشنامه را چاپ و منتشر مي‌كنيم و توجه نداريم كه در مدارس ما، دختر و پسر مختلط نيستند و امكان اجراي چنين متن‌هايي وجود ندارد.

اگر بخواهيم به انتظار بنشينيم تا روزي مدارس ما داراي تالار نمايشي، امكانات فني و بودجه تئاتر شوند، زمان گرانبهايي را از دست خواهيم داد. مجموعه نمايشنامه‌هاي آسان راهي است تا بتوانيم بدون دغدغه‌هاي مالي و فني، تئاتر مدرسه را بدون نياز به امكانات و بودجه راه‌اندازي كنيم.

نقش‌‌ هنرهاي‌ نمايشي ‌در ‌تعليم ‌‌و ‌تربيت

تئاتر آموزش و پرورش شرايط ويژه خود را داراست. مدرسه به عنوان دومين اجتماع خاص بعد از خانه، حساس‌ترين محل براي فراگيري رفتارهاي اجتماعي و كاربردي كردن علوم با هدف بهبود كيفيت زندگي است. به همين علت، توجه به اين تلاش فرهنگي و هنري خاص، به موازات آنچه از سوي مدرسان و مربيان محترم در كلاس‌ها‌ آموزش داده مي‌شود، اهميت ويژه‌اي دارد. واقعيت آن است كه حجم و جديت دروس، فرصت كافي براي پرداختن به رفتارهاي اجتماعي دانش‌آموزان را كاهش مي‌دهد.

مشاركت در فعاليت‌هاي جمعي، مسووليت‌پذيري، شناخت حقوق خود، احترام به حقوق ديگران و آموزش امور اعتقادي و كاربردي زندگي را بيشتر بايد در فعاليت‌هاي جمعي خارج از كلاس جستجو كرد و آنچنان كه اثبات شده است، يكي از كوتاه‌ترين راه‌هاي دستيابي به اين رفتارها پرداختن به فعاليت‌هاي تئاتري است. همه امور مهم حتي دروس علمي كلاس‌ها را هم مي‌توان از طريق تئاتر آموزش داد.

ائمه معصوم ما نيز بر اهميت تاثير آموزش از طريق نمايش وقوف كامل داشته‌اند. نشان دادن طريقه صحيح وضو گرفتن توسط حضرت امام حسنع و امام حسينع به پيرمردي كه بدرستي وضو نمي‌گرفت و نماياندن روش صحيح خواندن نماز توسط حضرت عليع‌ به اجتماع حاضر در محضر رسول گرامي اسلام، تنها نمونه‌هايي از اين بذل توجه است. قرآن كريم نيز براي تاثير بيشتر كلام وحي، از داستان و درگيري نيروهاي خير و شر بهره بسيار برده است.

مي‌توان از وجود تعداد قابل توجه فارغ‌التحصيلان تئاتر دانشگاه‌ها براي توليد تئاتر در آموزش و پرورش ياري جست. استقبال دانش‌آموزان از اين فعاليت‌ها، وجود بيش از 2 هزار كانون فرهنگي و هنري و مراكز معتبر فرهنگي چون كانون پرورش فكري، در اختيار بودن ساختمان مدارس و كلاس‌هاي آن و مهم‌تر از همه در اختيار داشتن حدود 19 ميليون دانش‌آموز، شرايط مطلوب را براي انجام اين فعاليت در آموزش و پرورش فراهم آورده است. به نظر مي‌رسد حلقه مفقوده اين زنجير، برنامه‌ريزي اساسي براي درازمدت است.

مهدي ياورمنش
پنجشنبه 26 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 2862]