بسياري از باورهاي خرافي ريشه در «اسرائيليات» دارد

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: بسياري از باورهاي خرافي ريشه در «اسرائيليات» دارد
رهبر معظم انقلاب اسلامي روز شنبه سياست هاي كلي برنامه پنجم توسعه را ابلاغ و چارچوب برنامه ها و جهت گيري هاي برنامه پنجم در زمينه هاي مختلف را مشخص كردند.

در اين ميان بخش امور فرهنگي اين ابلاغيه، حاوي ٦ سياست كلي بود كه چهارمين مورد آن «مقابله با جريانات انحرافي در حوزه دين و زدودن خرافات» است. بحث مبارزه با جريان هاي انحرافي چند سال پيش در شوراي عالي انقلاب فرهنگي تصويب و ستاد ساماندهي شئون فرهنگي در مناسبت هاي مذهبي نيز تشكيل شد و در اهداف و سياست هاي فرهنگي برنامه سوم توسعه نيز كه در تاريخ ٢٥/١٢/٧٧ به تصويب شوراي عالي انقلاب فرهنگي رسيده است، مقابله با خرافات، انحرافات و بدعت هاي اعتقادي، تحجر فكري و ظاهرگرايي و خودباختگي در برابر فرهنگ بيگانه و افراط در تجدد طلبي، به عنوان يكي از راهبردهاي فرهنگي برنامه سوم مطرح شده است.

اين امر نشان دهنده اهتمام متوليان امور و حساسيت آنان نسبت به پالايش و پيرايش باورهاي ديني از خرافات و مقابله با بدعت و انحراف در دين است. از اين رو در برنامه پنجم توسعه نيز مجددا مورد توجه قرار گرفته و به عنوان يكي از چارچوب هاي برنامه هاي فرهنگي مطرح شده است. در گفت و گويي با آيت ا... نكونام استاد حوزه علميه قم و مولف كتاب هايي چون زن مظلوم تاريخ، اهميت پيرايه زدايي از باورها و نقش اسرائيليات در اين پيرايه زدايي مورد بررسي قرار گرفته است كه از نظر شما مي گذرد.

اسرائيليات به چه معنايي است و آيا اسرائيليات به روايات هم راه يافته است و مي توان آن را در مورد روايات هم به كار برد؟

در اساس، اسرائيليات، به واردات عاميانه در قصص و داستان هاي قرآن كريم گفته مي شود. در قرآن، اشارات و تذكراتي نسبت به افراد و به ويژه نسبت به پيامبران آمده است. ولي قرآن كريم بيشتر به جهات نمادين اشاره دارد، يا كليت يك امر را مطرح كرده و يا اين كه تنها به برخي ويژگي ها اشاره كرده است و هدفش اين بوده كه از آن ها بهره عام ببرد. اما پرسش اين است كه اين اسرائيليات از كجا پيدا مي شوند؟ در اين باره بايد گفت اسرائيليات زاييده شاخ و برگ ها و پيرايه هايي هستند كه در اطراف مسئله اي تنيده شده اند، تا آن جا كه اصل مسئله را تحت الشعاع قرار داده اند. براي نمونه، قرآن درباره حضرت آدم، اصحاب كهف، حضرت موسي و حضرت خضر، به طور مختصر و كوتاه مطالبي بيان كرده است؛ ولي اسرائيليات همين ها را با شاخ و برگ فراوان بيان مي كند. مثلا قرآن مي فرمايد كه به آدم گفته شد به بهشت برو، ولي به اين درخت نزديك نشو؛ قرآن به اين ترتيب هبوط انسان را بيان مي كند. در اين حال اسرائيليات مي آيد به اين مي پردازد كه اين بهشت كجاست؟ در مشرق است يا در مغرب، در لاهوت است يا در ناسوت و آن درخت چه درختي است و اغواگر چه كسي بوده و كيفيت اغواگري به چه شكلي بوده است. اين كه شيطان در هيئت يك مار وارد شده و آن مار به قدر شتر بوده و دست و پاي بزرگي داشته، ولي خداوند دست و پاي او را قطع كرده و اين است كه مار بي دست و بي پاست از جمله اسرائيليات است يا در مورد اين كه قرآن مي فرمايد: «يوسف را به درهم كمي فروختند» مطالب زيادي وارد شده است. پس آن چه را كه خداوند به دلايلي مطرح نكرده اسرائيليات درباره آن ها «رطب و يا بس» را به هم مي بافند و كلي به آن پيرايه مي بندند. اين اسرائيليات خريدار هم داشت اما دو دليل اصلي براي رواج اسرائيليات وجود دارد؛ يكي سادگي مردم و ديگري داستان سرايي يهود؛ چون يهود و نصارا به شكلي اين داستان ها را داشتند. آن ها مي خواستند، با اين كار كه بخشي از آن در تورات بود؛ قرآن را به چالش بكشند و مردم هم مي پذيرفتند.

اما اين كه آيا اسرائيليات در مورد روايات هم كاربرد داشته است يا نه بايد گفت بله در اين مورد هم به كار مي رفته و حتي بالاتر اين كه بسياري از سنت ها كه در اقوام و ملل وجود دارد به نوعي گرفتار اين اسرائيليات شده اند. مثلا گفته مي شد كه زمين بر روي شاخ گاو است و اين گاو روي يك ماهي است و موقع سال تحويل اين گاو زمين را از روي اين شاخ به روي شاخ ديگرش مي اندازد تا خستگي اش از بين برود و به همين دليل زمين تكان مي خورد. جالب است كه در كنار سفره هاي هفت سين آيينه بود و تخم مرغي روي آن قرار داشت و حتي موقع سال تحويل مي گفتند تخم مرغ تكان خورد.

از اين داستان ها بسيار است و به همه اين واردات مي توان اسرائيليات اطلاق كرد.

دليل راه يافتن همه اين ها ناآگاهي مردم درباره اصل مطلب بود و در مورد آيات و روايات هم كساني بودند كه از اين آب گل آلود بهره مي بردند.

در گذشته حتي براي موارد مختلف خدا مي تراشيدند و مي گفتند ما خدايي را مي پرستيم كه خودمان ساخته باشيم. بنابراين زمينه اين ها در بشر بوده است. تا آن جا كه موسي را به پيامبري قبول نمي كردند ولي گاو را به خدايي مي پذيرفتند. اين عوامل همه دست به دست هم داده بود تا اسرائيليات هم در مورد آيات و هم در مورد روايات وارد شود و تا مخدوش كردن اصل آن ها پيش برود.

آيا علماي شيعه براي پيراستن روايات از اسرائيليات اقداماتي انجام داده اند؟

بله در مورد آيات و روايات، چون معيار ما عصمت بوده است، ما از گذشته خيلي چيزها را نمي پذيرفتيم و حالا هم نمي پذيريم، ولي به طور جدي با اين پيرايه برخورد نشده است. البته اين امر منحصر به شيعه نيست و در ساير مذاهب هم اين امر ديده مي شود. علامه مجلسي درباره رواياتي كه از عبدا... بن سالم نقل شده مي گويد: «كل سالم غيرسالم» چون اين سالم مثل كعب الاخبار بوده كه داستان هاي زيادي را نقل كرده است بنابراين بايد گفت در گذشته؛ به اين موضوع توجه داشته اند؛ ولي همان طور كه اشاره شد اين اهتمام و اين توجه كافي نبوده است. اين در حالي است كه آسيب اسرائيليات خيلي زياد است.

اول از همه به مردم عوام ضربه مي زند؛ چون آن ها از اين شاخ و برگ ها خيلي استقبال مي كنند و آن قدر جذب آن ها مي شوند و به آن ها مي پردازند كه اصل مطلب را فراموش مي كنند. در مرحله دوم به افراد آگاه و هوشمند لطمه مي زند؛ چون وقتي آن ها اين حرف هاي بي دليل و منطق را مي شنوند؛ ديگر به اصل مطلب هم گوش نمي دهند و همه چيز را سر و ته يك كرباس مي دانند. يعني مي گويند؛ هيچ كدام از اين گفته ها پايه و اساس درستي ندارد.

به طور كلي مي توان گفت اسرائيليات و شاخ و برگ ها باعث لوث شدن حقيقت مي شوند و آن را به شدت مخدوش مي كنند؛ چنان كه گويي اصلا هيچ حقيقتي وجود ندارد.

با توجه به آن چه گفتيد، آيا راهي براي مقابله و راهي براي اصلاح و پيش گيري وجود دارد؟

از قضا، اين مسئله از جمله مسائلي بوده كه ما مدت ها (بيش از سي سال) است كه داريم روي آن كار مي كنيم. حرف بنده اين بوده و هست كه ما بايد رشته اي به نام پيرايه زدايي داشته باشيم. حتي در محضر مقام معظم رهبري هم عنوان كردم كه ما بايد در حوزه و دانشگاه و به طور كلي در دولت، «مركزي» براي پيرايه زدايي تشكيل بدهيم. اين پيرايه زدايي در همه زمينه ها اعم از فرهنگي، اجتماعي، مذهبي و غيره بايد صورت بگيرد. ما بايد حشو و زوايد و خرافه ها و ناراستي ها را شناسايي كنيم. پيرايه زدايي و خرافه زدايي مي تواند به عنوان يك رشته يا گرايش مستقل مطرح شود.از باب مثال مي گوييم كه اگر انساني خودش را به مدت يك سال اصلاح نكند به يك هيولاي ترسناك تبديل مي شود كه از حيوانات هم بد تر خواهد بود و ما همان طور كه خود را مي پيراييم؛ بايد باورها و اعتقادات و سنت هاي خود را هم بپيراييم. چون مطالب بي اصل و اساس زيادي در حال وارد شدن به اين حوزه ها بوده و هستند. ما الان داريم به خيلي از اين پيرايه ها عمل مي كنيم. باز از باب مثال مي توان گفت كه وقتي مقداري سبزي را پاك مي كنند، مي بينيم كه ٨٠ درصد آن غيرقابل استفاده است. ما همين كار را بايد در مورد دين خود انجام دهيم تا دينمان زنده و نو شود. غفلت از اين كار باعث رشد خرافه ها مي شود. از اين رو است كه پيرايه زدايي اهميت زيادي دارد. براي اين كار بايد دين را مستند كنيم. آن چه كه سند ندارد چرا بايد آن را مطرح كنيم. يا روايات و احكامي هستند كه «شهرت» دارند اما ريشه ندارند. يا اجماع هايي وجود دارند كه اصل و اساس ندارند. از اين رو هرچه گفته مي شود بايد مستند باشد. حالا ممكن است اين سند فقهي، نقلي، قرآني، عقلي يا علمي باشد. مهم اين است كه سند داشته باشد. تنها به نقل مشهور و به اين كه، آن را چه كسي گفته، نمي شود بسنده كرد. اين ها خيلي زود شكل خرافه به خود مي گيرند و تأثير منفي مي گذارند و در بسياري از موارد هم باعث زدگي و دوري مردم از دين مي شوند.ما براي مستند سازي بايد برخوردار از ويژگي هايي باشيم. اول اين كه آزاد انديش باشيم و اهل تعصب نباشيم. ديگر اين كه در اين مباحث از خشونت هاي مختلف بپرهيزيم ولي اين امر در جامعه ما ديده نمي شود. در اين جا اگر كسي حرفي بزند تهمت ها و چوب و چماق هاي زيادي به سويش روانه مي شوند.به طور كلي اين يك آفت در ميان مسلمين است كه آن ها از تحمل لازم در مباحث اعتقادي برخوردار نيستند. به محض اين كه حرفي مي شنويم در برابرش موضع سفت و سخت مي گيريم. حتي اين مخالفت ها با معمار بزرگ انقلاب اسلامي هم صورت مي گرفت. وقتي ايشان مي خواست تفسير بگويد از چند سو مخالفت مي شد. چه طور ممكن است كسي مثل امام(ره) با آن عظمت نتواند حرفش را بزند؟ به نظر من همين فيلم حضرت يوسف كه الان پخش مي شود؛ با وجود برخي انتقادات اصل موضوع را خوب مطرح مي كند. خدايان آمون با آن صندوق هاي جواهراتشان مردم و انديشه هاي نو را نابود مي كنند. آن ها با آن وضعيت عليه مردم كار مي كردند و با هر سخن تازه اي مخالفت مي كردند. آن ها اهل خشونت هم بودند. در گذشته از حربه هايي براي كوبيدن نظرات و افراد استفاده مي شد و امروز از حربه هاي ديگر.

بنابراين ما براي محو اسرائيليات و براي محو خرافات؛ در درجه اول بايد خشونت و عصبيت را كنار بگذاريم و اجازه بدهيم كه هر كسي حرفش را بزند البته با سند و ياد بگيريم كه هرچه مي گوييم چه در موضع مخالف و چه در موضع موافق با سند باشد. بايد مردم ياد بگيرند كه حرف بي دليل را نپذيرند.

وقتي حرف با دليل باشد آزاد انديشي پيش مي آيد و به بيان مقام معظم رهبري باعث شكوفايي مي شود. ترديدي نيست كه با خشونت نمي توان به شكوفايي رسيد. بايد به قرآن عمل كنيم كه مي فرمايد: «فبشر عبادي الذين يستمعون القول، فيتبعون احسنه» بايد بتوانيم بشنويم و بتوانيم به آن چه خوب است عمل كنيم. چون صرف شنيدن كافي نيست. لذا بايد به بيان قرآن اهل شنيدن و نيز عمل كردن باشيم.

يا حضرت امير(ع) مي فرمايند: «انظر الي ما قال و لاتنظر الي من قال» نگاه كن ببين چه مي گويد نه اين كه چه كسي دارد حرف مي زند. اين بيان ارزشمندي است براي پيروان حضرت.

به نظر من اسرائيليات به فرهنگ ما آسيب زيادي وارد مي كند. به ويژه اين كه شيعه به درايت عمل مي كند نه به روايت تنها. با اين حال در روايات ما اسرائيليات زيادي راه يافته است و زمينه خرافه گرايي را فراهم آورده است. روايتي كه حتي سند صحيح داشته باشد ولي دليل عقلي نداشته باشد معتبر نيست؛ چون دين ملاك هايي به ما داده است. حتي گفته اند آن ها را با قرآن بسنجيد و اگر با قرآن هم خواني نداشت «فاضربوه علي الجدار» آن ها را به ديوار بزنيد. پس شيعه يك فرهنگ معنوي و مستند است و در روايت ها به عصمت و صحت توجه زيادي دارد. حتي در اهل سنت قياس و استحسان هست؛ ولي در شيعه اين ها نيست. شيعه ٢٦٠ سال معلم معصوم داشته است. بنابراين با توجه به اين پيشينه بايد دقت بيشتري داشته باشيم و نبايد در پيرايه زدايي و خرافه زدايي كوتاهي كنيم. اين ها را بايد در مباحث علمي هم سرايت بدهيم و ساده انگاري را از خود دور كنيم.

بنابراين بايد نسبت به مسائلي كه در بخش احكام، روايات، در داستان ها و سنت ها آمده است اهتمام داشته باشيم. آن چه را هست مستند كنيم و آن چه را با عقل و قرآن سازگاري ندارد و آن چه را كه خرافه است و پيرايه است با جرأت دور بريزيم.در گذشته مي گفتند طاغوتي وجود دارد و اين پيرايه زدايي در زمان حاكميت طاغوت به دلايلي امكان پذير نيست؛ ولي حالا اين مانع و موانع ديگر از ميان رفته است. اساسا براي تازگي بخشيدن به دين و براي سبك شدن بار و براي چابكي و براي ممانعت از شكل گيري خرافه پيرايه زدايي و شناخت روايات سست امر عظيمي است كه همت والايي مي طلبد.

اميدواريم در اين زمينه ها آن چه كه غيرمستند شناخته مي شود؛ كنار گذاشته شود و مباحث منطقي جايگزين مباحث ضعيف شود.
چهارشنبه 25 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 87]