تجديد حيات علمي ايران مباني و الزامات

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: تجديد حيات علمي ايران مباني و الزامات

‏(متن سخنراني پيش از خطبه‌‌هاي نماز جمعه تهران بمناسبت هفته پژوهش در سال نوآوري و شكوفايي- 29/9/87)‏:

بجاست كه بزرگترين معجزه پيامبر اكرم (صلي‌ا... عليه و آله) را قرآن كريم بناميم و آن را معجزه‌اي بدانيم كه در طول تاريخ هر روز و هر لحظه تكرار مي‌شود. كافيست اين كتاب آسماني را باز كنيم و در آيات گرامي آن تأمل و تفكر كنيم و اين معجزه الهي را بعينه مشاهده كنيم. يك نمونه از آن، تأكيد بر علم، تفكر، تعلم، تفقه و از اين قبيل مفاهيم است. امروز كه دنياي اطلاعات و عصر دانش است و از جامعه دانشي و اقتصاد دانش محور سخن مي‌رود قرآن كريم همچون خورشيد فروزاني در مقايسه با همه كتب و متون مخلوق بشر از جهت تأكيد بر علم و علم‌آموزي و تفكر و تعقل مي‌درخشد. هيچ مكتب، ايدئولوژي و راه و روش زندگي فردي و اجتماعي را پيدا نمي‌كنيد كه به اندازه قانون و دستورالعمل جاودانه اسلام يعني قرآن كريم بر اين مقوله حياتي تأكيد كرده باشد. اين برجستگي قرآن كريم در عصر حاضر است كه عصر دانايي و علم و اطلاعات است. ‏

معجزه قرآن كريم آن زماني روشن‌تر مي‌شود كه بدانيم اين آيات گهربار در زماني نازل شده است كه در جامعه آن روز افرادي كه سواد ابتدايي خواندن و نوشتن داشتند انگشت شمار بودند و بر قلب كسي نازل شده است كه در تاريخ هيچ معلمي براي او ذكر نشده است و به بيان ديگر پيامبر امي بوده است. امروز، اين بزرگترين نشانه‌اي است كه بر حقانيت كتاب آسماني و بر حقانيت دين مبين اسلام در جوامع علمي مي‌توان مطرح كرد. ‏

همين تأكيد قرآن بر علم و تفكر و علم‌آموزي بود كه سرمنشا يك حركت علمي تاريخي در جهان شد. قرآن جا به جا انسان را به تفكر در آيات الهي فرا مي‌خواند و همه مخلوقات و طبيعت را نشانه خداوند مي‌نامد، ماده اصلي تفكر و تامل علمي را تا سطح آيه خداوند بالا مي‌برد و دائماً بر نظاره، سير و تفكر كردن در اين آيات تأكيد دارد. از آسمانها و زمين، شب و روز، سايه و آفتاب، ماه و خورشيد و ستارگان، جانوران و گياهان، درياها و كوهها ياد مي‌كند و هر كدام را با صفات روشن كه هر چه علم به پيش مي‌رود زيبايي آن درخشان‌تر مي‌شود، توصيف مي‌نمايد. خداوند در سوره فرقان (آيه 73) مي‌فرمايد «والذين اذا ذكروا بايات ربهم لم يخروا عليها صماً و عمياناً» اين آيه درباره مومنان است. مي‌فرمايد «كساني كه وقتي آيات خدا ‌به آنان تذكر داده شود كر و كور روي آن نمي‌افتند». كنايه از آن است كه بر روي آيات قرآن تامل و تفكر و تعقل مي‌كنند و آنها را بدون تامل و تفكر نمي‌پذيرند بلكه به حكمت و معاني عميق آنها توجه مي‌كنند و آنها را با گوش جان مي‌شنوند و با عمق جان مي‌پذيرند و بر رفتار خود جاري و ساري مي‌سازند؛ چه برسد به آيات خلقت، طبيعت و ماده اوليه علم. بديهي است كه آنها را بايد با تامل و تفكر بپذيرند و نظريه‌هاي علمي را مورد تامل و تفكر قرار دهند. ‏

قرآني كه پذيرفتن آيات الهي را از سوي مومنان با تامل و تفكر مي‌خواهد و آن را صفت مومن مي‌نامد ببينيد كار را تا كجا رسانده است. اين تأكيد بر علم و علم آموزي است كه باعث مي‌شود بعد از يكي دو قرن يك جريان علمي عظيم و بي‌نظير در دنيا به راه بيفتد. قرآني كه اولين آيه آن با فرمان خواندن آغاز مي‌شود «اقرأ باسم ربك الذي خلق» «بخوان بنام پروردگارت» و خداوند را در اولين آيه با صفت ربوبيت و مربي‌گري او ياد مي‌كند و اولين عملي كه به خداوند نسبت مي‌دهد خلق است - خلق برترين نوآوري است، به وجود آوردن چيزي نو از عدم- و بعد تعليم انسان را مطرح مي‌نمــايد. بر اين اساس است كه حركت علمي جهان اسلام از قرآن و علومي كه مستقيماً به فهم قرآن بستگي داشت، از جمله قرائت قرآن، تفسير قرآن و كلام آغاز شد و بعد به ساير علوم اسلامي و علوم طبيعي سرايت كرد و چيزي نگذشت كه يك جريان عظيم علمي در دنياي اســـلام به راه افتاد. اين جريان به رهبري پيامبر اكرم(صلي‌ا... عليه و آله) و بدست باب العلم حضرت اميرالمومنين علي(عليه‌السلام) و فرزندان معصوم آن حضرت بود. سرمنشأ همه علوم، علم الهي است و واسطه دريافت اين علم از سوي بشر، پيامبران و معصومين(عليهم‌السلام) هستند. ‏

در اين جريان علمي به خوبي مي‌دانيم كه ايرانيان نقش اول را داشتند از سلمان فارسي كه عارف‌ترين صحابي رسول خدا بعد از معصومين(عليهم‌السلام) بود، تا سيبويه فارسي كه اولين كتاب نحو را بنام الكتاب نوشت تا دانشمندان بزرگي مثل خوارزمي، رازي، ابن‌سينا، خيام و ديگران تا مي‌رسيم به دوران صفويه كه نوابغي همچون ملاصدرا و شيخ بهايي ظهور كردند. اين موهبتي است كه خداوند به اين ملت عنايت كرده است كه در آن بعدي كه بيشترين تأكيد در دين مبين اسلام بر آن شده است استعداد و توانايي و قابليت دارد. همين قابليت و توانايي بود كه پيامبر اكرم (صلي‌ا... عليه و آله) با علم الهي و لدني و با مشاهده كساني همچون سلمان فارسي دريافت كه خصوصيت ويژه‌اي است و فرمودند «اگر علم در ثريا باشد فرزنداني از پارس بدان دست خواهند يافت». اين موهبت را بايد قدر بدانيم. اين كلام رسول خدا (صلي‌ا... عليه و آله) تنها يك پيش‌بيني نيست، يك تكليف و يك وظيفه مهم بر اين امت نيز هست و در واقع نه تنها براي پيشبرد ايران اسلامي بلكه براي كشف رموز نهفته علمي براي همه مردم دنيا، اين ملت شريف وظيفه خطيري برعهده دارد. يكي از دانشمندان بزرگ غربي كه تاريخ علم نوشته است و در آن تاريخ به روشني نشان داده است كه در طول حدود 700 سال پرچم علم در دست مسلمين بوده است در مورد ايراني‌ها مي‌گويد ايراني‌ها عاشق زيبايي، مدنيت، جستجو و كنجكاوي و مباحثه بودند. من اين سخن را در مورد هيچ ملت ديگري به اين شكل نديده‌ام. نه اينكه علاقه دارند مي‌گويد عاشق اين امور بودند. همين خصوصيات بود كه باعث شد ايران نقش خود را در تمدن طلايي اسلامي در طول 7- 8 قرن به خوبي ايفا كند. ‏

تا آن زماني كه اين ملت به درستي به دستورات قرآن عمل مي‌كرد و به آيات خداوند بر اساس آيه لم يخروا عليها صماً و عمياناً نگاه مي‌كرد يعني با بصيرت و روشن بيني وعمق نگري؛ به آن مدارج بزرگ رسيد. نيل به اين موقعيت عليرغم همه سختي‌ها و مشكلات و عليرغم همه موانع اجتماعي و مادي و غيره بود كه بر سر راه دانشمندان وجود داشت. كسي مثل ابن سينا همه عمر خانه به دوش بود و از دست حكام جبار از شهري به شهر ديگر مسافرت مي‌كرد يا ملاصدرا، اين نابغه بزرگ كه براي تكميل نوآوري عظيم خود به تبعيد خود خواسته رفت و در كنجي نشست و آن فلسفه عظيم را پايه‌گذاري كرد . اما متأسفانه در 400 سال اخير اين تذكر قرآني به درستي آويزه گوش ما نبوده است. جسارت نوآوري از اين ملت به دلايل مختلف گرفته شد و پرچم علم و مشعل دانش از دست ما فرو افتاد و درست در زماني كه كشورهاي غربي با توجه افراطي به نوآوري، مرزهاي دانش را مي‌گشودند ما فقط به تقديس دانشمندان بزرگ خود اكتفا كرديم و روش نوآورانه و منش قرآني آنها را فراموش كرديم. اگرچه در اين دوران هم كم و بيش دانشمنداني بودند كه تلاش مي‌كردند عظمت علمي ايران و اسلام را باز يابند اما در مجموع دچار عقب ماندگي طولاني شديم. ‏

اين وضعيت ادامه داشت تا اينكه انقلاب اسلامي به عنوان يك نوآوري اجتماعي، سياسي و فرهنگي مقدمه تجديد حيات علمي گشت. اول از همه خودباوري اين ملت و اعتماد به نفس او بازيافته شد. مردم اطمينان پيدا كردند كه در استعداد و در خلاقيت و در توانمندي علمي چيزي از دنيا كم ندارند بلكه از متوسط دنيا بالاترند. اگر چشم و دلها براي پيشرفت‌هاي علمي و اجتماعي و اقتصادي به فراسوي آب‌ها و به غرب خيره شده بود، نظرها به ميراث گرانقدر علم و تمدن ايراني و اسلامي دوخته شد و مصداق اين سخن شديم كه دريافتيم گوهر گرانبهايي كه به دنبال آن مي‌گشتيم در اختيار خود ماست و خود ما صدف گوهرپروريم.‏

سالها دل طلب جام جم از ما مي‌كرد

وآنچه خود داشت ز بيگانه تمنا مي‌كرد

گوهري كز صدف كون و مكان بيرون است

طلب از گمشدگان لب دريا مي‌كرد

كساني‌كه علم در اختيارشان است از اين سرزمين علم را دريافت كرده‌اند. خود غربي‌ها شرق را گهواره تمدن مي‌نامند؛ يعني جايي كه علم زاده شد و رشد پيدا كرد. مورخين غربي نوشته اند كه در دوران طلايي تمدن اسلامي نهر‌هايي از دانش از ايران و بقيه سرزمين‌هاي اسلامي به سوي دارالخلافه‌ها روان بود. اين خودباوري ايجاد شد و حركت آغاز گشت و اگر امروز به 30 سال تلاش علمي كشور نظاره كنيم عليرغم همه دشواري‌ها، مشكلات، موانع، كمبودها و كاستي‌ها دستاوردهاي روشني بخش و اميدواركننده و افتخار آفرين را ملاحظه مي‌كنيم. تربيت نيروي انساني در همه زمينه‌ها براي كشورمان به آساني يك برنامه‌ريزي ساده و اجراي سريع و فوري آن در دانشگاه‌هاست. در حالي كه جمعيت كشور بعد از انقلاب كمي بيش از دو برابر شده است، تعداد دانشجويان دانشگاه‌ها و مراكز علمي ما حدود 20 برابر شده است. تعداد توليدات علمي بين‌المللي ايران از 500-600 مورد در سال قبل از انقلاب به حدود 13 هزار مورد در سال رسيده است. اختراعات كه نشاني از آن نبود با يك رشد سريع مواجه شد و در سالهاي اخير شتاب گرفته و اكنون با رشد انفجاري مواجه است. تعداد اختراعات ما كه 4 يا 5 سال قبل كمتر از 1000 مورد در سال بود در سال گذشته به 7000 مورد رسيد و در سال جاري پيش‌بيني مي‌كنيم كه به بيش از 10000 مورد برسد. ‏

نخبگان ما كه همواره نگران بوديم از بنيه، استعداد و خلاقيت اين ملت استفاده كرده‌اند و در دامان و با سرمايه‌اين ملت پرورش يافته‌اند چرا به كشورهاي صنعتي مي‌روند؛ امـــروز سر و سامان گرفته‌اند و اقدامات اوليه براي رشد و شكوفايي آنها در همين سرزمين فراهم شده است . بيش از 3500 تن از برجسته ترين نوابغ، نخبگان و استعدادهاي برتر تحت پوشش قرار گرفته‌اند و اين تازه آغاز راه است. اين دستاورد دو سال كار و تلاشي است كه به دستور رهبر معظم انقلاب اسلامي آغاز شده است.‏

همانطور كه چرخ توليد علم در كشور به راه افتاد چرخ نوآوري و فناوري هم به راه مي‌افتد. امسال كه با رهنمود مبارك رهبري معظم انقلاب اسلامي سال نوآوري و شكوفايي ناميده شد اقدامات اساسي و عملي براي ترويج نوآوري به عنوان رمز‏ تلاش ملت براي دستيابي به عظمت و افتخار علمي انجام شده است. بر طبق مصوبه دولت مقرر شده است همه امكانات فني و علمي كشور در اختيار نوآوران قرار گيرد. اين آيين نامه‌اي است كه ابلاغ شده است و همه دستگاه‌ها موظفند كه آن را اجرا كنند. درب آزمايشگاه‌ها و كارگاه‌ها و كتابخانه‌ها بايد بر روي هركسي كه ايده نو دارد باز شود. ديگر هيچ مانع قانوني و مقرراتي براي تحقق اين مهم وجود ندارد. ساماندهي اختراعات كشور آغاز شده است. اختراعات كشور از نظر تطبيق با مباني علمي، از نظر نوآوري و از نظر قابليت اجرا و عملياتي شدن ارزيابي مي‌شوند و مورد حمايت قرار مي‌گيرند. ولي ما به اين مقدار قانع نيستيم. از پاركها و مراكز رشد حمايت شده است، انجمنهاي علمي به شدت در سال جاري تقويت شده‌اند، از نشريات علمي حمايت خواهيم كرد، اما اينها كافي نيست. اگر بخواهيم گوي سبقت را از رقبا برباييم بايد بيشتر تلاش كنيم چون ديگران هم برنامه‌هاي مفصلي براي پيشرفت علمي دارند. اين كار الزامات و مقدماتي لازم دارد. اول اينكه بايد مطابق يك برنامه حركت كنيم. خوشبختانه اين برنامه به نام نقشه جامع علمي كشور بدستور رهبري معظم انقلاب تدوين شد و انشاءا... به زودي به تصويب خواهد رسيد و اگر قبل از تنظيم نهايي بودجه به تصويب برسد از سال آينده همه عمليات علمي كشور مطابق آن انجام خواهد شد. ‏

ما بايد منابع كافي را براي اجراي اين برنامه فراهم كنيم. در سال آينده بايد منابع پژوهشي و فناوري ما نسبت به سال جاري حداقل دو برابر شود .‏ اين كار دشوار، اما عملي است. راههاي آن را پيدا كرده ايم و انشاءا... با نظر مساعد دولت و مجلس محترم شوراي اسلامي اين كار عملي خواهد شد. ‏

به نوآوري در روشها، در ساختارها و در برنامه‌ها بيش از گذشته بايد توجه كنيم. سال نوآوري آغاز بازگشت به رهنمود قرآني است‏ كه با تامل و تفكر در همه امور زندگي، در امور فردي و اجتماعي و دولتي و غيردولتي بنگريم. بايد تلاشهاي عملي ما با روحيه جهادي صورت گيرد. ‏ پيشرفت علمي تنها با برنامه و پول و تشكيلات انجام نمي‌شود، ديگران هم كم يا بيش اينها را دارند. آنچه مزيت ملت ماست روحيه جهادي، بسيجي، انقلابي و ايماني است كه اگر موتور محرك تلاش‌هاي علمي قرار گرفت كسي نمي‌تواند با آن رقابت كند. بايد علم و علم آموزي را عبادت و برتر از عبادت بشناسيم و با نيت در آن وارد شويم و روز و شب نشناسيم و ساعات اداري ندانيم و الحمدا... نشانه‌هايي از تلاش و فعاليت علمي با اين روحيه انقلابي و جهادي را در بخشهايي از كشور مشاهده مي‌كنيم و نتايج آن را روزبه‌روز ديده‌ايم. اين امر بايد تسري پيدا كند و در همه مراكز علمي ما با چنين روحيه غيرقابل رقابتي تلاش شود . ‏

نكته مهمتر هماهنگي امور است . ما امروز تلاش‌هاي‏ خوبي را در همه بخش‌ها و نهادهاي علمي كشور شاهديم. دانشمندان، مراكز تحقيقاتي و پاركهاي علم و فناوري ما كارهاي خوبي انجام مي‌دهند. اما اين كارها هماهنگ و هم‌جهت نيست و بنابراين بهترين استفاده از سرمايه‌انساني كشور و امكانات و منابع مادي و مالي نمي‌شود. بايد خودنگري‌ها، تعصبات بخشي و دستگاهي را كنار بگذاريم. دست به دست هم دهيم و هر كدام بخشي از كار را انجام دهيم. نبايد طوري باشدكه هر نهاد، دانشگاه و مركز تحقيقاتي ساز جداگانه بزند و مجموع آنها يك آهنگ زيبا را به گوش نرساند . بايد مثل يك اركستر، هماهنگ با هم كار كنند. اين احتياج به تلاش و مجاهدت و از خود گذشتگي دارد. بايد تعصبات گروهي را كنارگذاريم. من از همه بزرگان، گروه‌ها، جناح‌ها و انجمن‌ها مي‌خواهم كه تلاش و تحرك علمي را يك امر ملي بدانند و آن را با مسائل ديگر مخلوط نكنند. اين يك جريان 30 ساله است كه آغاز شده و خوشبختانه روزبه روز تقويت شده و سرعت گرفته است. كار را تنها دولت نمي‌كند بلكه دولت خدمتگزار است. اين جريان بدست دانشمندان، دانش‌پژوهان و پژوهشگران كشور است كه جلو مي‌رود. ‏

اگر بتوانيم انشاءا... مجموعه اين عمليات را در طول دو دهه آينده با قوت به پيش‏ ببريم اطمينان داريم كه مصداق سخن پيامبر خواهيم شد كه علم اگر در ثريا باشد مرداني از اين سرزمين بدان دست پيدا خواهند كرد و عظمت و افتخار علمي و تمدن ايراني و اسلامي بار ديگر در جهان نمايان خواهد شد. اميدوار هستيم همه ما وظايف حساس خودمان را در اين بعد بيش از گذشته بشناسيم و با رهبري هوشمند و فرزانه انقلاب اسلامي در مسير انجام اين وظايف با جانفشاني و ايثار و با روحيه ايماني و اسلامي به پيش برويم.

انشاءا... و السلام عليكم و رحمه‌ا... و بركاته.‏

دوشنبه 16 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 81]