نگاهي به پيشينه عزاداري در اسلام و ايران; امام خميني (ره) و احياي نگرش سياسي به عاشورا

واضح آرشیو وب فارسی:ابتکار: نگاهي به پيشينه عزاداري در اسلام و ايران; امام خميني (ره) و احياي نگرش سياسي به عاشورا
گروه گزارش-بدون ترديد مراسم عزاداري و روضه خواني در تبيين و تقويت مذهب شيعه و گسترش آن در اعماق جامعه و نفوذ آن در قلبها نقش بسزايي داشته است .عزاداري براي شهدا در اسلام سابقه اي ديرين دارد و از اخبار برمي آيد كه پيامبر صلي الله عليه و آله نيز آن را تاييد كرد و در برگزاري آن همت مي گماشت. نويسنده اين مقاله با نگاه به نهضت امام خميني از دريچه الهام گيري از نهضت حسيني، احياي روح سياسي نهضت عاشورايي توسط حضرت امام را تحليل كرده است و گامهاي عملي ايشان در اين راستا را بر مي شمارد.امام خميني كه فرهنگ عاشورا را گنجينه عظيم سياسي ديني و پشتوانه فرهنگ غني و انسان ساز اسلام مي دانست با بهره گيري از آموزه هاي عاشورايي، حماسه حسيني را اساس قيام و مبارزه خويش قرار داده به احياي دين پرداخت. بر اين اساس رمز و راز جاودانگي حادثه عظيم و حماسي عاشورا در گستره تاريخ بشريت، الهي بودن اين رويداد مهم تاريخي است هر چند در تاريخ پس از عاشورا با نگرش هاي متفاوت و از جنبه هاي گوناگون درباره ابعاد و عظمت اين حماسه بزرگ سخن گفته شده است كه هر كدام به نوعي داراي نكات بديع است; اكنون نيز با هر رويكردي به نهضت عاشوراي حسيني، مشاهده مي گردد كه نكات ناگفته بسياري وجود دارد كه به تحقيق گسترده نياز دارد تا جوانب مختلف اين واقعه شناسانده شود .در طول تاريخ شيعه و پس از غيبت كبري، بسياري از عالمان ديني و متعهد، با قيام و مبارزه احياي دين اسلام را وجهه مت خويش قرار دادند كه موفق ترين و شگفت انگيزترين آن ها، انقلاب اسلامي ايران به رهبري امام خميني است. امام با شناخت دقيق از سياست هاي استكبار جهاني در تحميل و حمايت رژيم پهلوي در ايران و مشابهت هاي فراوان اين رژيم باحاكمان اموي با الهام از فرهنگ احياگر عاشورا و بهره گيري از دو عنصر تحرك آفرين ديني، يعني «امر به معروف و نهي از منكر» و «تكليف الهي» كه شالوده و اساس شكل گيري حماسه عاشوراي حسيني را پايه ريزي كردند; رژيم دو هزار و پانصد ساله شاهنشاهي را فرو ريخت و مكتب انسان ساز اسلام را حيات مجدد بخشيد و غبار تحريف و بدعت را از چهره دين زدود. از مهم ترين دلايل موفقيت امام در پيروزي انقلاب و تشكيل حكومت جمهوري اسلامي احياي نگرش سياسي ايشان به آموزه هاي ديني و آميختگي دين با سياست بود. امام خميني در تعريف سياست مي فرمايد: سياست اين است كه جامعه را هدايت كند و راه ببرد، تمام مصالح جامعه را در نظر بگيرد و تمام ابعاد انسان و جامعه را در نظر بگيرد و اين ها را هدايت كند به طرف آن چيزي كه صلاحشان هست، صلاح ملت است و صلاح افراد است. و در ادامه مطلب، مجريان صالح و شايسته اين «سياست» را معرفي مي نمايد: اين مختص به انبياست، ديگران اين سياست را نمي توانند اداره كنند، اين مختص به انبيا و اولياست و به تبع آن ها به علماي بيدار اسلام. مطلب ديگر پيوند دين و سياست است كه يكي از مباحث مهم در حوزه انديشه سياسي اجتماعي امروز به شمار مي رود. برخي با انكار هرگونه پيوند ميان اين دو مقوله، تداخل يكي از آن ها را در امور ديگري موجب ناكارآمدي طرف مقابل مي دانند و به جدايي كامل و پرهيز از تداخل آن ها براي حفظ حرمت هر يك توصيه مي نمايند. انديشه سكولار مروج چنين نظريه اي مي باشد. نقطه مقابل اين تفكر; نظريه رابطه ميان دين و سياست است، اما در نوع رابطه و قلمرو تداخل دين و سياست در ميان برخي از انديشمندان اسلامي اختلاف نظر وجود دارد. در انديشه سياسي امام آميختگي دين و سياست مطرح است، نه رابطه ميان اين دو. ايشان ضمن نقد نظريه تفكيك، معتقد بودند كه دين و سياست از يكديگر منفك و مجزا نيستند تا با استدلال يا بررسي نوع رابطه به چگونگي پيوند يا تعامل بين اين دو بپردازند ايشان دراين باره مي فرمايد: ديانت اسلام يك ديانت عادي تنها نيست و فقط وظيفه عبد و خداي تبارك و تعالي، وظيفه روحاني تنها نيست; و همين طور يك مذهب و ديانت سياسي تنها نيست; عبادي است و سياسي، سياستش در عبادت مدغم است و عبادتش در سياست مدغم، يعني همان جنبه عبادي يك جنبه سياسي دارد. با توجه به آن چه كه بيان گرديد روشن شد كه در انديشه سياسي امام آموزه هاي ديني داراي صبغه سياسي مي باشند، از اين رو يكي از ابعاد احياگري امام (ره) احياي روح سياسي نهضت عاشوراي حسيني با توجه به اهداف آن در ميان انديشمندان و شيعيان جهان است كه اثرات بسياري را در پيشبرد نهضت اسلامي به دنبال داشت، هر چند اين مساله در طول تاريخ تحولات جامعه مسلمانان به فراموشي سپرده شده بود. در فضاي فرهنگي قبل از انقلاب و قيام امام هم ديدگاه ها نسبت به نهضت عاشورا توجه بيشتر به اجر و پاداش معنوي عزاداري امام حسين (ع) بدون درك صحيح از فلسفه سياسي قيام امام حسين (ع) بود. يكي از نويسندگان درباره وضعيت سياسي فرهنگي عزاداري شيعيان قبل از انقلاب مي نويسد: افسوس كه شيعه بيشتر بر مصائب عاشورا گريست و كمتر در مسائل عاشورا انديشيد، شيعه عاشورا را نگه داشت ليكن درست نشناساند، آفرين بر او كه نگاه داشت و دريغا از او كه نشناساند. به گزارش فارس در ميان برخي متفكران و صاحبان انديشه و قلم هم بيشتر به مباحثي پرداخته مي شد كه به بروز اختلاف در ميان پيروان حقيقي ولايت مي انجاميد و دستمايه اي براي بهره گيري دستگاه هاي امنيتي رژيم در ايجاد تنش و كشمكش ميان سخنرانان مذهبي در ايام محرم و جوانان متدين مي گرديد تا انديشمندان از تبيين فلسفه اصلي قيام عاشورا غفلت نمايند در نتيجه عملا فرصت هاي مناسب ايام عزاداري به جنجال هاي بيهوده صرف مي شد. نگرش امام به حادثه عظيم عاشورا به عنوان يك ضايعه تاريخي نبود، بلكه ايشان در يك افق برتر قيام امام حسين (ع) را يك حركت هدفمند و برنامه ريزي شده در جهت احياي اسلام مي دانست و مي فرمود: او ]امام حسين (ع)[ مي دانست كه چه مي كند و كجا مي رود و هدفش چيست؟ «امام حسين (ع) با فداكاري بي نظير و نهضت الهي خود واقعه بزرگي را به وجود آورد كه كاخ ستمگران را فرو ريخت و مكتب اسلام را نجات بخشيد.» ايشان فرهنگ عاشورا را گنجينه عظيم سياسي ديني و پشتوانه فرهنگ غني و انسان ساز تشيع مي دانست و با بهره گيري از آموزه هاي عاشورايي به احياي دين پرداخت و حماسه حسيني را اساس قيام و مبارزه و تحول و بيداري قرار داد. نگرش امام به سياست و انديشه سياسي ايشان باعث شد تا نوع نگاه به مفهوم وكاركرد سياست در ميان مردم مسلمان و حتي انديشمندان اسلامي تغيير كند و شعائر ديني و مذهبي را آميزه اي از دين و سياست بدانند.امام با تفسيري جديد از مولفه هاي فرهنگ عاشورا غبار بدعت و تحريف را از فرهنگ شيعه زدود و به برخي از نظريه هاي ناصواب خط بطلان كشيد. «گريه» در مراسم عاشورا و عزاداري امام حسين در نظر بعضي از انديشمندان نشانه دلسوزي و ترحم بر حادثه عاشورا قلمداد مي شد و برخي آن را باعث عجز و ضعف روحي مي دانستند. امام با تفسير حديث «تباكي» به تاثيرات سياسي گريه در جامعه اشاره مي كند و ملت ايران را ملت «گريه سياسي» مي نامد كه اين گريه نهال ايمان و جهاد را در قلوب مردم شكوفا مي سازد و يك ملت حماسه ساز پديد مي آورد ايشان در اين باره مي فرمايد: «مساله تباكي نيست، مساله سياسي است.» «مجلس عزا نه براي اين است كه گريه بكنند براي سيدالشهدا» اجر ببرند، البته براي اين هم هست...بلكه مهم آن جنبه سياسي است كه ائمه ما در صدر اسلام نقشه اش را كشيده اند كه تا آخر باشد.» همچنين، حديث «كل يوم عاشورا و كل ارض كربلا» را استمرار نهضت حسيني در گستره تاريخ تشيع مي دانست و آن را سرلوحه زندگي شيعيان معرفي مي كرد كه در هر زمان و مكاني بايد حسينيان به مصاف يزيديان بروند. امام رويدادهاي انقلاب و دفاع مقدس را مصداقي از اين حديث مي دانست و حوادث آن را مكرر عاشورا و مخالفان و دشمنان انقلاب اسلامي را مكرر يزيديان تفسير مي كرد. و به بياني ديگر اين حديث را تصويرگر صحنه مقابله اسلام و كفر و رويارويي عدل و ظلم مي دانست كه يعني بايد روح حماسه همواره در جامعه شيعه زنده بماند. تاكيد ائمه معصومين عليهم السلام بر اقامه عزاي امام حسين (ع) و احياي عاشورا در جامعه بر همين نكات اشاره دارد. بخش عظيم و مهم نگرش احياگرانه امام خميني به نهضت عاشوراي حسيني در سيره سياسي ايشان در قيام و مبارزه عليه ظلم و تشكل بخشي به جامعه شيعه تبلور مي يابد. امام نهضت خود را به پيروي از قيام خونين امام حسين (ع) و بر پايه تجربه تاريخي و عبرت آموزي از نقاط ضعف و قوت قيام هاي شيعيان در طول تاريخ، خصوصا مبارزات عالمان شيعي در سده هاي اخير استوار كرد و مسير مبارزه و اهداف و آينده انقلاب اسلامي را مشخص نمود. امام همواره به بهره برداري صحيح از ابعاد سياسي عاشورا در جهت تعميق معارف ديني و سياسي مردم همت مي گماشت و مي فرمود: «اين اجتماع در مجالس روضه را خيال نكنيد كه فقط اين است كه ما گريه كنيم براي سيدالشهدا، نه سيدالشهدا احتياج به اين گريه ها دارد و نه اين گريه خودش في نفسه يك كاري از آن مي آيد...جنبه سياسي اين مجالس بالاتر از همه جنبه هاي ديگري است كه هست.» به سخنرانان و خطيبان هم فرمود: «اهل منبر ايدهم الله تعالي كوشش كنند در اين كه مردم را سوق بدهند به مسائل اسلامي و مسائل سياسي اسلامي.» نقش مساجد و حسينيه ها در احياي فرهنگ و ارزش هاي حماسي عاشورا بر هيچ كس پوشيده نيست. اجتماع مردم در اين مراكز بهترين فرصتي بود كه امام در جهت تحكيم مباني اعتقادي و سياسي مردم بهره برداري نمود و به گسترش انقلاب در جميع اقشار ملت و شهرهاي مختلف ايران انجاميد. نكته مهم ديگري كه در پرتو اين بهره برداري تبلور يافت وحدت و وفاق ملي است. با توجه به اكثريت قريب به اتفاق شيعه مذهب بودن ملت ايران، امام براي به حركت در آوردن مردم از مناسبت هاي ديني خصوصا عاشورا در جهت وحدت و همدلي مردم استفاده مي جست. امام به محور وحدت جامعه اهميت فراواني قائل بود و با سيري در انديشه و آثار ايشان مطالب موضوع وحدت نسبت به ساير موضوعات از درصد بيشتري برخوردار است. ايشان با تاكيد بر حديث «يدالله مع الجماعه» وحدت و همدلي را زمينه ساز نزول عنايات و امدادهاي الهي در حل مشكلات سياسي اجتماعي ملت مي دانست و همواره اقشار مختلف مردم را به محورهاي وحدت توجه مي داد. يكي از مهم ترين و فراگيرترين محورهاي وحدت كه كليه اقشار مردم را تحت يك پرچم به حركت خود جوش ديني و مردمي وا مي داشت ايام محرم و عاشوراي حسيني بود. امام عاشورا را به يكي از نمادهاي وحدت شيعه در جهان براي مبارزه با ظلم تبديل ساخت كه اقشار مختلف و احزاب سياسي با هر گرايش و سليقه اي بر اساس اين محور به وفاق و همدلي براي پيروزي بر دشمن تلاش نمايند; ايشان به اثرات و نتايج مهم اين وحدت در پيروزي انقلاب اسلامي اشاره مي نمايد: «تمام اين وحدت كلمه اي كه مبدا پيروزي ما شد، براي خاطر اين مجالس عزا و اين مجالس سوگواري و اين مجالس ترويج و تبليغ اسلام شد.» مطلب ديگر سازمان يافتن مردم در مراسم عزاداري ها براي مبارزه و منظم شدن برنامه ها بدون دخالت هيچ حزب سياسي بود و اين امر بنا به رهنمودهاي امام توسط روحانيت كه پرچمدار مبارزه و رهبران معنوي مردم و پيشتازان عرصه انقلاب بودند در شهرهاي مختلف ايران صورت مي گرفت. چهار راهپيمايي عظيم و گسترده مردم در روزهاي تاسوعا، عاشورا، اربعين و بيست و هشتم صفر سال 57 كه سرنوشت انقلاب اسلامي را رقم زد و تعجب سياستمداران جهان را بر انگيخت و سردمداران استكبار جهاني را از ادامه حمايت هاي سياسي رژيم پهلوي مايوس ساخت، دستاورد بهره برداري صحيح و مناسب از ايام الله عزاداري و جهت دهي به حركت هاي مردمي از سوي امام بود. « امام تمام ابعاد نهضت امام حسين (ع) را يك حركت كاملا سياسي مي دانست و با احياي فرهنگ عاشورا و الگو ساختن معيارهاي عاشورايي، يك ملت حماسه ساز پديد آورد كه با درس آموزي از مكتب امام حسين (ع) منشا تحولات عظيمي در جهان اسلام گرديد و معجزه قرن را پديد آورد. عاشورا سمبل تجلي و تبلور ارزش هاي ناب اسلامي در تمام ابعاد سياسي، فرهنگي و اجتماعي آن است كه نقش مهمي در گسترش فرهنگ اسلامي در جامعه شيعه داشته است; از همين روي امام در باره مهم ترين عامل موفقيت و پيروزي انقلاب اسلامي مي فرمايد: «اگر قيام حضرت سيدالشهدا سلام الله عليه نبود، امروز هم ما نمي توانستيم پيروز شويم.» زيرا از ديدگاه ايشان عوامل معنوي الهام گرفته از فرهنگ عاشورا در پيروزي نقش دارند: «افراد كم با بازوان قوي و قلب مطمئن و قلب متوجه به خداي تبارك و تعالي و عشق به شهادت و عشق به لقا»الله، اين هاست كه پيروزي مي آورد پيروزي را شمشير نمي آورد، پيروزي را خون مي آورد.» انقلاب اسلامي ايران، استمرار نهضت هاي شيعي در طول تاريخ است كه با شعارهاي آرمان خواهانه خود براي تحقق عدل اسلامي فراز و نشيب هايي را گذرانده است. امام به اين آرمان ها در جمهوري اسلامي عينيت بخشيد و خطوط كلي انقلاب اسلامي و جمهوري اسلامي را بر اساس نهضت حسيني ترسيم كرد: «اين كشور ما كه قيام كرد از اول هم كه قيام كرد جمهوري اسلامي و استقلال كامل و نه شرقي و نه غربي را اعلام به دنيا كرد و از اول اعلام كرد به دنيا كه ما نه تحت حمايت آمريكا و نه تحت حمايت شوروي و نه تحت حمايت هيچ قدرتي نيستيم، ماييم و تحت عنايات خداي تبارك و تعالي و پرچم توحيد كه همان پرچم امام حسين (ع) است.» نداشتن چنين پايگاهي بيان كرده استاز اين رو ايشان همان گونه كه با هدايت مردم ايران و تظاهرات ميليوني و حضور در صحنه مبارزه رژيم را ساقط نمود پس از پيروزي نيز يكي از پايه هاي مستحكم حكومت راحضور و نقش مردم در شكل گيري نهادهاي مدني و انقلابي حكومت قرارداد. امام بر خلاف برخي سياستمداران غربي كه مردم سالاري مطلق يا دمكراتيكي غربي را ترويج مي كنند، ايشان بر حضور مردم مسلمان در چهارچوب احكام و قوانين كلي اسلام در جهت تحقق حاكميت دين كه منشا مشروعيت سياسي در عرصه بين المللي و استحكام نظام محسوب مي گردد تاكيد داشتند.
يکشنبه 15 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ابتکار]

[مشاهده در: www.ebtekarnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 280]