به انگيزه روز ملي ايمني در برابر زلزله ؛ آموزش، تنها راهكار مقابله با زمين لرزه

واضح آرشیو وب فارسی:قدس: به انگيزه روز ملي ايمني در برابر زلزله ؛ آموزش، تنها راهكار مقابله با زمين لرزه
گروه جامعه - زهرا صابري:امروز پنجم دي ماه يادآور خاطره تلخ زمين لرزه ويرانگري است كه شهر زيبا و تاريخي «بم» را زير و رو كرد. اين روز را در تقويم ملي ما «روز ملي ايمني در برابر زلزله» نام نهاده اند.

در اين روز افزون بر ارج نهادن به مقام قربانيان زلزله بم، راهكارهاي ملي و بين المللي براي كاهش تأثيرهاي اين رويداد تخريب گر طبيعي نيز بررسي مي شود.
زلزله از درون زمين همواره زندگي بشر را تهديد مي كند، اين پديده كه معمولاً غافلگيركننده روي مي دهد مي تواند در مناطق پر جمعيت خسارتهاي جاني و مالي شديدي را به بار بياورد. مناطق خاصي- مانند كشور ژاپن- همواره دچار زلزله مي شوند، اما پرسش كنوني اين است كه چگونه مي توان اين مناطق را در مقابل زلزله محافظت و يا با هشدارهاي به موقع از نتايج ناگوار آن جلوگيري كرد و يا اصلاً زلزله قابل پيش بيني است؟
«شي پايجون» عضو كميته مقابله با بلاياي طبيعي چين، 2 روز پس از زلزله شديدي كه در چند ماه گذشته در استان «سيچوان» اين كشور به وقوع پيوست درباره زلزله و پيامدهاي آن اظهار داشت: زلزله اخير چين در مقايسه با ديگر زلزله ها- البته بعد از زلزله تانگشان سال 1976- ناگوارترين زلزله در تاريخ اين كشور است، گرچه منطقه زلزله زده كنوني بزرگتر از منطقه تانگشان است.
وي مي گويد: اقدامهاي نجات و بازسازي پس از وقوع زلزله را مي توان به طور معمول به 3 قسمت تقسيم كرد: نخستين و مهمترين گام آن است كه در 72 ساعت بعد از وقوع زلزله به سرعت به دنبال افراد زنده بگرديم و آنها را نجات دهيم؛ بيشترين دليل مرگ در اين مرحله خونريزي در افرادي است كه زير آوار ساختمانها مدفون شده اند. به همين دليل موفقيت در نجات انسانها در اين مرحله تا حد زيادي به اين موضوع بستگي دارد كه با چه سرعتي افراد را از زير آوار بيرون آورده و جراحات آنها را مورد درمان پزشكي قرار بدهيم. در گام دوم تلاش مي شود جريان برق و آب منطقه آسيب ديده تأمين و خطوط تلفن تعمير شود، ضمن آنكه خيابانها نيز بايد بسرعت بازسازي شوند تا نيروهاي امدادي بتوانند خود را به منطقه آسيب ديده برسانند.
همه اين اقدامها بايد طي يك هفته به انجام برسد، زيرا پوسيده شدن تدريجي اجساد منجر به شيوع بيماريهاي همه گير مي گردد، همان اتفاقي كه در چين بعد از زلزله اخير به وقوع پيوست.چنين وضعيتي مي تواند فاجعه دومي را به دنبال داشته باشد، فاجعه اي كه بيشتر از خود زلزله به قيمت جان انسانها تمام شود.
گام سوم مرحله بازسازي است. در اين مرحله بتدريج زندگي عادي و روزمره به منطقه باز مي گردد.
به نظر مي رسد اين مرحله يعني بازسازي مناطق آسيب ديده در چين مدت زيادي به طول بينجامد، چون محوطه هاي زلزله زده اغلب در مناطق كوهستاني واقع شده اند و بازسازي دوباره راه هاي ارتباطي بسيار دشوار است.زلزله اخير چين نشان داد دولتها بايد قوانين دقيق تري را هنگام احداث ساختمانهاي جديد در مناطق زلزله خيز اعمال كنند تا ساختمانها در برابر لرزشهاي شديد هم مقاومت داشته باشند. افزون بر آن سطح آگاهي عمومي نيز بايد افزايش بيابد.
در زلزله اخير چين نكته قابل توجه به گفته «پايجون» اين است كه ساكنان طبقات اول و دوم ساختمانها زيرآوار مانده و بسياري از آنها جان خود را از دست دادند، در حالي كه افراد در طبقات بالاتر توانسته بودند خود را نجات دهند.
دليل اين امر آن بود كه ساكنان طبقات پايين تر نمي توانند شدت زلزله را به درستي تخمين بزنند.
ژاپن يكي از كشورهايي است كه اغلب زلزله هاي شديد در آن روي مي دهد، با اين حال همگان مي دانند اين كشور كمترين قرباني را در زلزله هاي شديد دارد. دليل آن اين است كه دولت ژاپن به مردم اين كشور درباره چگونگي مقابله با اين پديده آموزش داده است. در ژاپن وقتي معلم به ناگاه فرياد مي زند: «زلزله!» همه دانش آموزان بي درنگ زير نيمكت ها پناه مي گيرند، اما نتيجه اين تمرين در چين آن بود كه هيچ يك از دانش آموزان نمي دانستند كه بهترين پناهگاه در مدرسه هنگام وقوع زلزله پناه گرفتن زير نيمكت هاست.
* سامانه هشدار زلزله در ژاپن
زندگي با فجايع طبيعي جزو لاينفك حيات روزمره مردم ژاپن است.
در 26 تيرماه سال گذشته زلزله شديدي به بزرگي 8/6 در مقياس ريشتر در اين كشور به وقوع پيوست، اما مقررات دشوار در ساخت و ساز و بالا بودن سطح آگاهي عمومي درباره چگونگي مقابله با اين پديده تعداد قربانيان اين زلزله شديد را به كمترين حد رساند، به طوري كه در اين زلزله شديد تنها 6 نفر كشته و 700 نفر زخمي شدند.
حدود يك پنجم شديدترين زلزله هاي سراسر جهان هر ساله در اين كشور ثبت مي شود، به همين دليل كم و بيش تمامي خانه هاي مردم ژاپن در برابر زلزله مقاوم ساخته مي شوند، ضمن آنكه شهروندان اين كشور نيز به طور منظم درباره چگونگي مقابله با اين پديده اطلاعات دريافت مي كنند، اما قبل از هر چيز نبايد از نظر دور داشت كه كشور ژاپن به روش اندازه گيري منحصر به فردي تكيه دارد. به غير از درجه بندي ريشتر، سامانه هشدار ديگري مشتمل بر 7 درجه در ژاپن طراحي شده كه قادر است ميزان دقيق پيامدهاي يك زمين لرزه را تعيين كند. بدين معنا كه اگر درجه بندي ريشتر، انرژي آزاد شده از يك زمين لرزه را اندازه گيري مي كند، اما در درجه بندي ژاپن پيامدها و تأثيرهاي ناشي از زلزله بر سطح زمين تعيين مي شود يعني براي مثال به جاي آنكه اعلام شود زلزله اي 8/6 در مقياس ريشتر روي داده است با توجه به پيامدهاي آن زمين لرزه بر سطح زمين آن را بين 1 تا 7 درجه بندي مي كنند.
درجه «يك» در اين روش اندازه گيري نشانگر لرزشها بندرت قابل حس است، در حالي كه درجه «هفت» كه بالاترين درجه اين روش اندازه گيري شمرده مي شود خانه ها به كلي فرو مي ريزد.در مناطق «ناگونو» و «نيجيتا»ي ژاپن در زلزله سال گذشته درجه «شش» اعلام گرديد. در اين ميزان درجه انسانها نمي توانند روي پاي خود بايستند، مبلها مي افتند، درها از لولا در مي آيند، پنجره ها خرد مي شوند و سقف ها كنده مي شود.
در شهر توكيو كه در حدود 250 كيلومتري مركز زلزله سال گذشته قرار داشت بزرگي درجه «سه» اعلام شد، يعني آسمانخراشهاي اين شهر لرزيدند و براي مثال اگر يك ليوان آب روي ميز قرار داشته باشد در هنگام وقوع زلزله با درجه «سه» شروع به حركت مي كند. در منطقه ميان توكيو و مركز، زلزله درجه «چهار» و «پنج» اعلام گرديد.
از ديگر سو ژاپن يكي از كشورهاي فقير از حيث مواد خام است و براي تأمين انرژي مورد نياز خويش تا حد قابل توجهي به نيرورهاي هسته اي وابسته است. به طوري كه در حدود يك سوم برق ژاپن به عنوان دومين كشور بزرگ اقتصادي در جهان از 55 نيروگاه هسته اي اين كشور تأمين مي گردد. از اين رو با توجه به خطر زلزله، در احداث نيروگاه هاي هسته اي اين كشور مقررات بسيار دشواري اعمال شده است، به گونه اي كه همه نيروگاه هاي هسته اي آن به دستگاه هاي زلزله سنج مجهز بوده و هنگام وقوع زمين لرزه راكتورها به طور خودكار رو به پايين حركت مي كنند. از سوي ديگر براي اينكه بتوان ميزان لرزش را تا حد امكان در سطح پاييني نگه داشت همه راكتورهاي بزرگ ژاپن در زمينهاي صخره اي احداث مي شوند.
نيروگاه هايي هم كه در حاشيه دريا واقع شده اند افزون بر صخره اي بودن زمين از طريق حصارهايي كه در اطرافشان ساخته شده نيز محافظت مي شوند تا امواج سونامي پس از زلزله به آنها آسيبي نرساند.
بعد از زلزله اي كه در سال 1995 در اين كشور روي داد و در پي آن بيش از 6400 نفر جان خود را از دست دادند قوانين ژاپن بار ديگر دشوارتر شد، به طوري كه از آن زمان به بعد بايد همه راكتورها قادر باشند در مقابل لرزه هاي 75/7 در مقياس ريشتر مقاوم باشند ضمن آنكه در مناطق خطرناك تر راكتورها بايد توانايي مقاومت در برابر لرزه هاي تا 25/8 ريشتر را نيز داشته باشند.
* پيش بيني زلزله
مجله مشهور «ساينس» در مارس 1997 طي مقاله اي جنجالي اعلام كرد: «زلزله را نمي توان پيش بيني كرد». با اين حال امروزه در سراسر جهان زلزله نگارها مشغول بررسي مسأله پيش بيني زلزله هستند. از نشانه هاي احتمالي زمين لرزه اي كه گفته مي شود در پيش است مي توان به بالا رفتن تعداد پيش لرزه هاي كوچك، تغيير سريع سطوح شيبدار، تغيير در قابليت رسانايي الكتريكي سنگها، تغيير در سطح آب چشمه ها و يا ديگر تغييرات چشمگير در سطح زمين اشاره كرد.اين نشانه ها و نيز مشاهده واكنشهاي بارز جانوران به پيش بيني زلزله «هايچينگ» چين در سال 1975 منجر گرديد.
اين در حالي است كه ميزان اطمينان اين نشانه ها در پيش بيني دقيق و معتبر زمين لرزه تاكنون به دست نيامده است، همچنان كه به دليل عدم پيش بيني دقيق زلزله تانگشان چين در سال 1976 بيش از 250 هزار نفر جان خود را از دست دادند.
به گفته محققان در مناطقي كه مشاهدات طولاني مدتي درباره زمين لرزه وجود دارد زلزله ها با شدت معين و در فواصل زماني منظمي رخ مي دهند، بنابراين احتمالي ترين مكان براي وقوع يك زمين لرزه محدوده يك اختلال (مثلاً تغييرات سطوح شبيدار) است، جايي كه مدت زمان سپري شده از زمان وقوع آخرين زمين لرزه بيشتر و بيشتر مي شود.
اگر چه اين روش پيش بيني زلزله با موفقيتهاي بسيار همراه بوده است، اما ميزان اختلاف اين شيوه آماري پيش بيني زلزله، حتي تا چند دهه نيز مي رسد. امروزه اگر چه نمي توان زلزله ها را به طور دقيق پيش بيني كرد، اما وقوع آنها را مي توان به كمك روشهاي پيش بيني مختلف دست كم به طور تقريبي حدس زد.
تصور عموم مردم از پيش بيني يك زمين لرزه آن است كه جانوران وقوع اين پديده را از مدتها قبل حس مي كنند. طي قرنهاي متمادي همواره گزارشها و مشاهدات بسياري درباره واكنش عجيب جانوران پيش از وقوع زمين لرزه وجود داشته است. بنابر گفته هاي مورخ يوناني «ديادورا سيكولا» درست در سال 373 پيش از ميلاد قبل از وقوع زمين لرزه مارها و موشها از شهر فرار كرده بودند، اما آيا اين موضوع صحت دارد كه جانوران از طريق گازهاي منتشر شده و يا تغيير در ميدان مغناطيسي زمين و يا حتي صداي خش خش برخي از سنگها از وقوع يك زلزله آگاه مي شوند؟
امروزه علم- البته به استثناي محققان چيني و روسي- در برابر اين موضوع واكنشي ترديدآميز دارد. تاكنون نخستين و احتمالاً مهمترين پيش بيني زلزله در آغاز سال 1975 و در كشور چين انجام گرفت و جنجالهاي بسياري را نيز در سراسر جهان در پي داشت. در آن سال علاوه بر نشانه هاي چشمگير فيزيكي كه به لحاظ تكنيكي هم قابل اندازه گيري بود ناآرامي هاي بسياري نيز در ميان جانوران استان «ليانينگ» چين مشاهده شد به طوري كه سگها روز و شب پارس مي كردند؛ مرغها سراسيمه از لانه هاي خود فرار كرده و موشهاي صحرايي نيز در روز روشن مخفيگاه خود را ترك كردند.
در 16 بهمن آن سال لرزه نگاران به مسؤولان كشور چين خبر وقوع زلزله اي شديد را اعلام كردند. همان شب در ساعت 36/19 زلزله اي به بزرگي 6/7 در مقياس ريشتر در چين روي داد. به دليل پيش بيني زلزله مردم مناطق زلزله زده را به موقع به جاي ديگري منتقل كرده بودند. «هلموت تريبوچ» محقق اهل برلين در چند سال اخير فرضيه جالبي را درباره واكنش جانوران پيش از وقوع يك زلزله در مجله علمي «نيچر» به چاپ رساند. طبق تحقيقات اين محقق وارد شدن فشار شديد بر سنگها پيش از وقوع يك زمين لرزه با توجه به تركيبات معدني سنگ به تشكيل جريانهاي الكتريكي منجر مي شود كه آب موجود در شكاف سنگها را تجزيه مي كند.
در اين موقع ذرات «اريزول» جمع شده از شكافهاي كوچك سنگ آزاد مي شود. طبق تحقيقات انجام شده اين ذرات كوچك الكتريكي به حركت هورمون «سروتونين» در جانوران منجر مي شود كه نتيجه آن نا آرامي و هراس جانوران است، البته هراس جانوران نه به خاطر زلزله اي است كه در پيش است، بلكه واكنش عجيب آنها به دليل تراكم بالاي ذرات اريزول در محيط نزديكشان است. به گفته محققان اين وضعيت در فضاي بسته نمود بيشتري دارد.
* مقابله با زلزله در سفر
محققان آلماني به تازگي نقشه جهاني جديدي را طراحي كرده اند كه در آن مناطق زلزله خيز سراسر جهان مشخص شده است. اين نقشه كه توسط محقق مركز «هولتس» در «پستدام» آلمان در اينترنت منتشر شده حاوي توصيه هاي مفصلي درباره چگونگي مقابله با زلزله در سفر است.
به گفته اين محققان مهمترين ضرورت در هنگام وقوع زمين لرزه در تعطيلات شناسايي يك پناهگاه مناسب است كه در فضاهاي بسته مي تواند زير يك ميز محكم، زير تخت و يا در صورت اماكن زير چارچوبهاي محكم در باشد. در فضاي آزاد نيز مي توان از محوطه هاي دور از ساختمانها، درختان و كابلهاي برق به عنوان پناهگاه استفاده كرد. هنگام وقوع زمين لرزه بايد تا پايان لرزه ها درون ساختمان باقي ماند و به هيچ وجه از راه پله و يا آسانسور استفاده نكرد. تنها كساني كه هنگام شروع زمين لرزه در طبقه همكف و در نزديكي در خروجي هستند اجازه خروج از ساختمان را دارند. اگر هم در زمان وقوع زلزله در يك ساحل مسطح و هموار هستيد به محض شروع زلزله با تمام سرعت به طرف شهر بدويد و خود را به يك بلندي برسانيد تا از سونامي پس از زلزله كه ارتفاع امواج آن تا 3 متر مي رسد در امان بمانيد.
پنجشنبه 5 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: قدس]

[مشاهده در: www.qudsdaily.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 246]