جهان - هديه بابانوئل روسي به نارنجي‌هاي اوكرايني

واضح آرشیو وب فارسی:دنياي اقتصاد: جهان - هديه بابانوئل روسي به نارنجي‌هاي اوكرايني

جهان - هديه بابانوئل روسي به نارنجي‌هاي اوكرايني

اردشير زارعي قنواتي:بازي رولت روسي در زمستان اوكرايني دوباره شروع شده است و اين‌بار نيز دستان رهبران كي‌يف براي ورود به اين بازي يك‌طرفه كاملا خالي است، به خصوص اينكه به عكس دورهاي گذشته بازي، هم‌اينك حاميان غربي آنان خود در چنبره مشكلات ناشي از بحران اقتصادي چنان درگير مي‌باشند كه ژست‌هاي سياسي براي حمايت از اوكراين و تهديد روسيه نيز بعيد به نظر مي‌رسد. اخطار سرگي كوپريانوف، سخنگوي شركت عظيم گاز پروم روسيه مبني‌بر اينكه چنانچه كي‌يف تا آخر ماه دسامبر سال جاري بدهي‌هاي قبلي خود را پرداخت نكند و راه ديگري يافت نشود هم اينكه از روز يكم ژانويه صدور گاز به اين كشور قطع شده و هم قرارداد جديدي بين دو كشور در مورد صدور گاز امضا نخواهد شد را بايد جدي تلقي كرد.

اين سخنگو همچنين به غرب هشدار مي‌دهد كه اختلاف مسكو - كي‌يف در اين خصوص مي‌تواند در ارسال گاز صادراتي به اروپا نيز تاثير منفي گذاشته و همچون بحران سال 2005 - 2006 كشورهاي اروپايي را نيز با كمبود ارسال گاز از خط لوله اوكراين روبه‌رو كند. روس‌ها در اواخر ماه نوامبر در طي ديدار خانم يوليا تيموشنكو، نخست‌وزير اوكراين از روسيه در بحبوحه بحران جناح نارنجي و گرايش وي به سمت مسكو توافق كرده بودند كه از ابتداي سال 2009 شركت سوئيسي روس اوكر اونركو را كه به عنوان واسطه از سال 2005 و بروز بحران عدم‌ اعتماد بين دو كشور گاز صادراتي را از روس‌ها در مرز، به طرف اوكرايني تحويل مي‌دهد از چرخه معاملات دوجانبه خارج كنند. اين اقدام در آن شرايط يك امتياز بزرگ به نخست‌وزير اوكراين در مبارزه قدرت در جناح نارنجي تلقي مي‌شد كه با توجه به سابقه دلالي خانم تيموشنكو و نقش وي در مناقصات گازي، منافع شخصي را هم براي وي به همراه داشت ولي در شرايط كنوني كه بحران بين دو كشور دوباره تكرار شده است طرف اوكرايني را از وجود يك واسطه قدرتمند غربي در اين دعواي به ظاهر اقتصادي محروم خواهد كرد.

صدور گاز روسيه به كشورهاي پيراموني و از طريق آنان به اروپا يك داستان بيشتر سياسي است كه در حين بستر اقتصادي آن، اهداف ژئوپليتيك را همواره مدنظر قرار داده است. هم‌اينك قيمت گاز صادراتي روسيه به اوكراين 250 دلار مي‌باشد كه با قيمت حدود 400 دلاري آن براي اروپا تفاوت چشمگيري دارد و روس‌ها از اين امتياز اهدايي انتظارات سياسي از ساختارهاي منطقه‌اي و از جمله اوكراين داشته‌اند. برخلاف تحليلگراني كه همواره با ابراز اين عقيده كه معاملات اقتصادي هرگز نبايد به اهداف سياسي آغشته شود و به همين دليل استفاده روسيه از اهرم انرژي را مورد انتقاد قرار مي‌دهند بايد گفت كه همگان حتي ليبرال‌ترين ساختارهاي اروپايي نيز در دنياي واقعيت‌ها اين درك مجازي از حوزه اقتصاد را نقض مي‌كنند. اصولا حتي به لحاظ اقتصادي و بر مبناي اصل «اقتصاد بازار» بدون دخالت مسائل سياسي نيز فروش گاز با قيمت ترجيحي و سوبسيدي به ديگر كشورها مي‌بايست يك اقدام اشتباه تلقي شود و به همين دليل روس‌ها در مقابل طرف اوكرايني در شرايط كامل الوداد اين حق را دارند كه خواهان پرداخت به موقع بدهي‌هاي ناشي از صدور گاز به اين كشور و همچنين عقد قرارداد با قيمت جهاني با همسايه غربي خود باشند. ولي واقعيت اين است كه نه آن امتياز در خصوص قيمت ترجيحي و مسامحه براي پرداخت بدهي‌ها در گذشته و نه بروز بحران كنوني و عدم ‌توافق بين دو كشور در مورد صدور گاز، فارغ از بازي‌هاي سياسي و نگرش ژئوپليتيك نبوده است.

توافق خانم تيموشنكو در هفته گذشته با ويكتور يوشچنكو، رئيس‌جمهوري اوكراين براي بازسازي ائتلاف نارنجي و تشكيل كابينه راست و غربگراي متشكل از احزاب بلوك تيموشنكو، حزب اوكراين ما و حزب كوچك ليتوين، انتظار رهبران مسكو براي حذف رئيس‌جمهوري شديدا ضدروسي اوكراين را با ناكامي مواجه كرد. دقيقا يك ماه قبل از اين در اوج اختلافات بين تيموشنكو و يوشچنكو به خصوص در مورد جنگ قفقاز و پيوستن اوكراين به ناتو كه اولي را به مسكو نزديك كرد و دومي را به سمت جبهه غربي، كرملين شطرنج سياسي در كشور همسايه را با توجه به وزن بلوك تيموشنكو و اپوزيسيون شرقي قدرتمند اين كشور به نفع خويش محاسبه كرده بود. هم‌اينك جناح مخالف در اوكراين متشكل از حزب مناطق به رهبري ويكتور يانكويچ، نخست‌وزير سابق، حزب كمونيست و حزب سوسياليست تقريبا نماينده نيمي از افكار عمومي اين كشور مي‌باشند. دوقطبي شدن جامعه اوكراين با توجه به اينكه بلوك نارنجي قسمت غربي با بافت كشاورزي و كاتوليك هوادار غرب را نمايندگي مي‌كند و بلوك آبي قسمت شرق صنعتي، تقريبا روس‌تبار و ارتدوكس را، اين كشور را به يك ميدان منازعه و رقابت بين غرب و روسيه تبديل كرده است.

با توجه به منافع كلان و استراتژيك مسكو درخصوص چينش‌هاي ژئوپليتيكي در منطقه و تهديدات گسترش ناتو به سمت شرق، استقرار سپر دفاع موشكي آمريكا در جمهوري چك و لهستان و گسترش دامنه نفوذ واشنگتن در قفقاز و آسياي‌ميانه، رهبران كرملين را به سمت استفاده از اهرم انرژي در مبارزه با زياده‌خواهي‌هاي غرب در حوزه نفوذ خويش سوق داده است. در جواب آنان كه در لباس مصلحان اجتماعي و كارشناسان اقتصادي از استفاده روسيه از اهرم اقتصادي براي فشار بر همسايگان ناساز خويش انتقاد وارد مي‌كنند همين بس كه ايالات متحده و اتحاديه اروپايي نيز بارها از چنين اهرمي عليه دولت‌ها مخالف خود استفاده كرده‌اند. تحريم‌هاي اقتصادي يكجانبه از جمله 28 سال عدم ‌اجازه براي خريد هواپيماي غربي و قطعات يدكي آن از طرف ايران و همچنين تحريم همه‌جانبه كوبا توسط واشنگتن تنها سر ليست اين سياهه مي‌تواند باشد كه دامنه آن حتي به عدم ‌اجازه صدور دارو و مواد غذايي به كشورهاي منتقد نيز كشيده شده است.

روس‌ها از اهرم انرژي در چارچوب بازي‌هاي معمول در دنياي كنوني به درستي استفاده مي‌كنند و اين كار را هم دقيقا در قالب معاهدات قانوني و در بهترين زمان ممكن انجام مي‌دهند كه همين نشان‌دهنده برنامه‌ريزي استراتژيك آنان در وضعيت كنوني است. با توجه به اينكه قرارداد گازي بين مسكو - كي‌يف در آخر دسامبر 2008 پايان مي‌پذيرد به جهت حقوقي ادعايي مسكو براي عدم‌صدور گاز تا زمان عقد قرارداد جديد كاملا قانوني و به لحاظ اقتصادي مشروع مي‌باشد. دليلي وجود ندارد كه مسكو گاز را با قيمت ترجيحي و 250 دلاري در اختيار كي‌يف قرار دهد در صورتي كه ساختار حاكم سياسي در اين كشور هم‌اكنون بزرگ‌ترين تهديد استراتژيك براي موقعيت ژئوپليتيك روسيه تلقي مي‌شود. اينكه طي بحران‌هاي سال 2006 - 2005 و همچنين بحران كنوني بين مسكو - كي‌يف اهرم فشار گازي روسيه دقيقا در آستانه يخبندان و جشن‌هاي سال نو مسيحي اتفاق مي‌افتد نشان ديگري از دورنگري روس‌ها براي زمانبندي قراردادهاي اقتصادي خود با ديگران مي‌باشد كه مي‌توانند از اهرم زمان به بهترين وجه ممكن استفاده كنند. اگر در ماه اوت مشت آهنين مسكو به جهت تجاوز احمقانه گرجستان به منطقه جدايي‌طلب اوستياي‌جنوبي كه تحت حمايت صلحبانان روسي بود گرماي يك جنگ مهيب را به ميخائيل ساكاشويلي، رئيس‌جمهوري اين كشور چشاند اين‌بار در يخبندان كي‌يف مشت اقتصادي آنان «بابانوئل روسي» را در پوست خرس قطبي به يوشچنكو هديه داده است.

اوكراين هيچ راهي براي برون‌رفت از اين بحران ندارد به غير از اينكه يا ملاحظات سياسي روس‌ها را مدنظر قرار دهد يا اينكه به شرايط تازه آنان براي عقد قرارداد جديد گردن ‌گذارد. اهرم انرژي سلاح قاطع و چندجانبه‌اي است كه حتي اروپاييان را نيز براي نقش‌آفريني در حمايت از كي‌يف در بن‌بست قرار مي‌دهد چراكه در آستانه زمستان اخلال در ترانزيت گاز از خط لوله اوكراين، همانگونه كه در روز پنج‌شنبه سخنگوي گاز پروم به اروپا هشدار داده است، مي‌تواند ارسال گاز، به جهت برداشت غيرقانوني كي‌يف از لوله‌هاي ترانزيت، به اروپا را هم با مشكل روبه‌رو كند. عدم ‌تثبيت چينش‌هاي ژئوپليتيك در منطقه اروپاي شرقي و موقعيت ژلاتين سياسي ساختارهاي حاكم در اين مجموعه كشورها كه گاه به سمت شرق و گاه به سمت غرب گرايش پيدا مي‌كنند، با توجه به بازي بزرگ رقابت بين روسيه - غرب، همواره مي‌تواند بحران‌هايي اينچنين را به وجود آورد. افراط و تفريط در فاز روابط دوجانبه و منطقه‌اي در كنار اين ويژگي در تثبيت ساختار دروني كشورهاي شرق اروپا كه مترادف با نقض موازنه منطقه‌اي و ساخت سياسي - اجتماعي دروني است، همزمان مي‌تواند منطقه را دچار تنش كرده و شكاف سياسي - اجتماعي را در اين جوامع تعميق بخشد.

اين تصوير از هر دوجنبه موجب بروز تنش و شكاف خواهد بود و تمامي اهرم‌هاي اقتصادي، سياسي، اجتماعي و نظامي در مراحل متفاوت توسط بازيگران در چارچوب رقابت و منازعه مورد استفاده قرار خواهد گرفت. تنش كنوني در روابط مسكو - كي‌يف درخصوص صدور گاز به اين كشور ارتباط مستقيم و انكارناپذيري با تحركات سياسي در اوكراين دارد و چون موقعيت جناح‌بندي‌هاي سياسي در اين كشور و پيامدهاي منطقه‌اي - بين‌المللي آن تاثير مثبت يا منفي بر وضعيت روس‌ها مي‌گذارد، مسائل اقتصادي به‌طور اجتناب‌ناپذيري متاثر از فرآيندهاي سياسي خواهد بود.
دوشنبه 2 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: دنياي اقتصاد]

[مشاهده در: www.donya-e-eqtesad.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 80]