گفت وگو با حميد ظاهري، سخنگوي سابق اوپك 44 سال ا نتظار ايران براي دبير كلي اوپك

واضح آرشیو وب فارسی:مردم سالاری: گفت وگو با حميد ظاهري، سخنگوي سابق اوپك 44 سال ا نتظار ايران براي دبير كلي اوپك
نسل جديدي كه رويدادهاي ايران را دنبال مي كند شايد با تاريخچه سازمان اوپك آشنايي نداشته باشد. آنقدر نام اين سازمان به گوشمان خورده كه تصور مي كنيم همه چيز را درباره اش مي دانيم و همين ما را از تحقيقات بيشتر منصرف مي كند. اما اوپك تاريخچه جذابي دارد و از همان لحظه تشكيل منشا اتفاقات بسياري شده است كه دانستن آنها خالي از لطف نيست. خبرنگار سايت باران در گفت وگو با دكتر حميد ظاهري به اين اتفاقات پرداخته است، مثل حادثه گروگانگيري در اوپك توسط كارلوس، تروريست معروف بين المللي. دكتر ظاهري نزديك 9 سال سخنگوي اين سازمان در دبيرخانه اوپك بوده است. وي پس از بازنشستگي از صنعت نفت همچنان به عنوان مشاور و مدير عامل شركت هاي نفتي خارجي در ايران مشغول به كار است و اكنون حدود 45 سال از سابقه كاري او در در زمينه انرژي، به خصوص نفت و گاز مي گذرد.
اوپك در چه سالي و با چه هدفي تشكيل شد؟
اوپك در سال 1349شمسي برابر با سپتامبر 1960 ميلادي در بغداد تاسيس شد. تاسيس اوپك زماني مطرح شد كه شركت هاي نفتي و خريداران اصلي نفت خاورميانه بدون مشورت با كشورهاي توليد كننده نفت، قيمت نفت را پايين آورده بودند و اين قيمت روند نزولي در پيش گرفته بود. به همين دليل وزراي نفت دو كشور بزرگ توليد كننده نفت در جهان، يعني عربستان و ونزولا با هم جلسه اي گذاشتند و ايده تشكيل يك سازمان متحد از توليدكنندگان نفت را مطرح كردند. سپس در سال 1960 ميلادي برابر با 1349شمسي اجلاسي در بغداد تشكيل شد و 5 كشور ايران، عربستان، عراق، ونزولا و كويت سازمان اوپك را پايه گذاري كردند و يك ايراني (آقاي فواد روحاني) را براي دبير كلي اين سازمان به مدت 4 سال انتخاب كردند. به طور خلاصه هدف اصلي اين كشورها مبارزه با انحصار شركت هاي نفتي بزرگ و ايجاد وحدت بين كشورهاي صادر كننده نفت بود.
ديدگاه شاه در برابر اوپك چگونه بود؟
شاه از اول با تشكيل چنين سازماني مخالف بود، زيرا با كنسرسيوم روابط نزديك و بسيار صميمانه اي داشت و از آنجايي كه اين شركت ها با مسوولين سياسي كشورها روابط خوبي داشتند، شاه علاقه نداشت تا روابطش با اين شركت ها تيره شود، ولي سرانجام با انجام رايزني ها و مشورت ها، تاسيس و عضويت در اوپك را پذيرفت.
نگاه شركت هاي نفتي به اين سازمان در اوائل تاسيس چگونه بود؟
خب، به صورت معمول مخالف بودند و شروع به تحريم و تحقير اوپك و سياست هاي آن مي كردند و حتي حاضر نبودند كه درخواست دبيركل اوپك را جهت ملاقات و مذاكره بپذيرند، ولي بعدها با عضو شدن اعضاي جديد و كشورهاي ديگر، شركت هاي نفتي متوجه شدند كه ديگر نمي توانند مانند سابق قيمت نفت را براساس سود خود، به صورت يك طرفه، تعيين كنند و مجبور شدند ملاحظاتي را هم مدنظر قرار دهند. البته اوپك نيز تا نزديك به بيش از يك دهه كار خاصي صورت نداد و حتي قيمت نفت در دهه اول تاسيس اوپك باز هم روند نزولي داشت. از سال 1971با تلاش و مبازره سازمان، قيمت نفت كمي تعديل شد، به طوري كه در سال 1972 قيمت نفت سبك عربستان كه معيار قيمت گذاري در خليج فارس بود، به 1/90 و در سال 1973 به 2/83 دلار براي هر بشكه رسيد. ولي اولين تصميم جدي اوپك در زمان جنگ اعراب و اسرائيل (اكتبر 1973) گرفته شد كه تعدادي از كشورهاي عربي صادر كننده نفت، فروش نفت را به برخي كشورهاي صنعتي كه حامي اسرائيل بودند، تحريم كردند و اين امر باعث كاهش توليد و صادرات نفت اوپك و افزايش بي سابقه قيمت نفت در بازار آزاد و رسيدن آن به حدود 17 دلار در هر بشكه شد. اين امر باعث آشفتگي در بازار نفت شد و سازمان اوپك نيز با استفاده از اين فرصت كنفرانس فوق العاده اي در تهران تشكيل داد و قيمت نفت را از ژانويه 1974 به 10/41 دلار براي هر بشكه افزايش داد. بلافاصله رسانهها و سياست مداران كشورهاي صنعتي تبليغات سو و تهتمتهاي ناروايي بر عليه اوپك آغاز كردند.
آيا اين افزايش قيمت به نفع ايران و ساير اعضاي اوپك بود؟
با افزايش قيمت نفت ناگهان كشورهاي نفت خيز با يك درآمد سرشار مواجه شدند. در حالي كه بعضي از آنها تصميمات درستي در خصوص مصرف اين درآمد اتخاذ نكردند، ولي كشور كويت همان زمان صندوق ذخيره ارزي خود را تاسيس كرد، صندوقي كه ما تازه چند سال ييش تاسيس كرديم! ولي رژيم شاه به جاي سرمايه گذارهاي زير بنايي در برنامه ريزي دراز مدت براي استفاده صحيح از اين درآمد كلان، به دنبال واردات كالاهاي مصرفي رفت و اين واردات به حدي بالا بود كه كشتيهاي خارجي جهت تخليه اجناس خود در بنادر ايراني معطل مي شدند و حتي گاهي براي تخليه اجناس و كالاهاي خود از هلي كوپتر استفاده مي كردند. از سوي ديگر، دولت آمريكا هم بيكار ننشست. درست است كه تصميم به بالا بردن قيمت نفت با هدف كمك به اعضا اوپك بود، اما در نهايت به نفع آمريكا شد. دولت آمريكا در آن زمان وضعيت خوبي نداشت و تازه از جنگ ويتنام فارغ شده بود. حتي نيكسون رابطه دلار و طلا را از هم جدا كرده بود و از طرفي ميدانهاي نفتي آلاسكا و و درياي شمال هم كشف شده بود ولي به دليل پايين بودن قيمت نفت، استخراج نفت آنها توجيه اقتصادي نداشت. با گران شدن نفت، استخراج نفت اين مناطق مقرون به صرفه شد. از سوي ديگر دولت امريكا به جهت جلوگيري از نفوذ شوروي در منطقه، قصد داشت با اجراي برنامه اي به نام كمربند سبز، مرزهاي شوروي را به خصوص در منطقه خليج فارس، محصور كند. ايران در اين برنامه جايگاه ويژه اي داشت. وقتي قيمت نفت بالا رفت و درآمدهاي ايران افزايش يافت، دولت آمريكا به شاه پيشنهاد داد تا با خريد سلاحهاي نظامي قواي خود را تقويت كند و شاه نيز از اين امر استقبال شاياني نمود. دولت آمريكا با اين حركت هم از نفوذ شوروي جلوگيري مي كرد و هم اينكه پولي كه از فروش نفت از آمريكا خارج مي شد مجددا توسط كشورهاي توليدكننده نفت به بانك هاي آمريكاي باز مي گشت. ضمن اينكه آمريكا مي توانست با كنترل بازار انرژي به رقباي اروپايي و آسيايي خودش، مانند آلمان و ژاپن فشار وارد كند.
رابطه كشورهاي عضو اوپك با يكديگر چگونه بود ؟
در سازمان اوپك هميشه كشورهاي عضو به سه دسته تقسيم مي شدند; گروه اول به رهبري ايران بود كه كشورهاي الجزاير و ليبي نيز عضو فعال آن بودند. آنها با توجه به تورم جهاني طرفدار تعديل قيمت نفت بودند. گروه دوم به رهبري عربستان و امارات متحده عربي بود كه خواهان پايين نگه داشتن قيمت نفت بودند و گروه سوم كشورهاي مستقل بي طرف بودند كه با توجه به منافع ملي خودشان در برهههاي زماني مختلف به هر يك از اين دو گروه مي پيوستند. اين اختلاف سياستها در كنفرانس اوپك كه دسامبر 1976 در قطر برگزار شد، به اوج خود رسيد و براي اولين بار در تاريخ اوپك منجر به دو دستگي در تعيين قيمت نفت شد. گروه اول به سركردگي ايران خواستار افزايش قيمت نفت تا 15درصد بود، ولي عربستان و امارات متحده فقط با افزايش 5درصد در قيمت موافقت كردند. بالاخره در كنفرانس بعدي كه 7 ماه بعد در استكهلم برگزار شد، طرفين با 10درصد اضافه قيمت به توافق رسيدند.
آيا اين كشمكش بين ايران و اعراب بر سر قيمت نفت فقط در اوپك بود يا در مسائل ديگر هم ديده مي شد؟
هميشه ايران و كشورهاي عربي بر سر قيمت نفت، نوع و ميزان فروش آن اختلاف نظر داشتند و گاهي نيز با هم لجبازي مي كردند. به طور مثال، در زمان دكتر مصدق كه به دليل جريان ملي شدن صنعت نفت صدور نفت ايران با مشكل مواجه شده بود، عربستان سعي كرد توليد نفت خود را بالا ببرد و خودش را به عنوان صادر كننده اول به جاي ايران در بازار نشان دهد. يا در زمان جنگ اعراب و اسراييل نيز كه اعراب فروش نفت را به كشورهاي غربي تحريم كرده بودند ايران توليد خود را افزايش داد.
در زمان سخنگو بودن جنابعالي در اوپك چه برنامه مهمي را در خصوص ارتقاي سطح روابط عمومي اوپك اجرا كرديد؟
تا قبل از انتصاب من به عنوان مدير اطلاعات و سخنگوي سازمان اوپك، به طور كلي اوپك اعتقاد چنداني به رسانهها و حضور آنها در مقر اوپك نداشت، ولي من سعي كردم آنها را متقاعد كنم اگر به رسانه ها و نمايندگان آنها اعتماد نشود آن گاه ديگر نمي توانيم از آنها استفاده كنيم و چه بسا شايد اسلحه اي عليه خود ما نيز شوند. لذا سعي كردم با همدردي و برقراري روابط دوستانه اعتماد آنان را جلب كنم. اين امر باعث شد كه لحن گزارش هاي ارسالي آنان به نفع اوپك تغيير كند. حتي تلويزيون سي بي اس آمريكا در اخبار ويژه خود اذعان كرد كه كار مديريت اطلاعات سازمان اوپك مشكل ترين كارهاي روابط عمومي در آن زمان است.
حمله به مقر اوپك و گروگانگيري كه در زمان شما اتفاق افتاد به چه صورت بود؟
در دسامبر سال 1975، بعد از گران شدن نفت يك گروه تروريستي كه شامل دو آلماني و سه فلسطيني بودند به رهبري كارلوس، تروريست معروف، به مقر اوپك حمله كردند و بعد از كشتن چند نفر از جمله نگهبانان اوپك و يك پليس اتريشي، وزرا و هياتهاي نمايندگي كشورهاي اوپك و كارمندان دبيرخانه را كه حدود 70 نفر مي شدند، به گروگان گرفتند. متاسفانه بعدها به قرار مسموع معلوم شد اين حمله و گروگانگيري به مقر سازمان اوپك در وين به دستور يكي از رهبران تندرو عرب و عضو اوپك برنامه ريزي و اجرا شده بود و اين امر باعث خرسندي كشورهاي صنعتي و مخصوصا رژيم صهيونيستي شد. در اين رابطه وزير دفاع وقت رژيم صهيونيستي (موشه دايان) گفت: «بگذار عربها همان دوايي را كه خود تجويز ميكردند بخورند». به هر حال تروريستها بعد از 24 ساعت كاركنان دبيرخانه را كه دبير كل و بنده نيز جزو آنها بوديم آزاد كردند و تمام وزراي نفت و هيات هاي همراهشان را با هواپيما، نخست به الجزاير، سپس به ليبي و بالاخره به الجزاير بردند و بالاخره با ميانجيگري آقاي بوتفليقه (رئيس جمهور كنوني الجزاير) كه آن زمان وزير امورخارجه بود و وزير نفت الجزاير آقاي بلعيد عبد السلام، كه در آزادي گروگان ها نقش مهمي ايفا كرد، بالاخره تروريست ها موافقت كردند جهت آزادي گروگان ها و مخصوصا آقايان آموزگار و يماني، با دريافت 25 ميليون دلار گروگان ها را آزاد كنند.
در زمان جنگ وضعيت نفت ايران چگونه بود و جنگ چه تاثيري بر تصميمات اوپك داشت؟
البته از زمان پيروزي انقلاب اسلامي و قبل از آن بازار نفت آشفته شده بود. آمريكا پس از 4 برابر شدن قيمت نفت در سال 1974، تاسيس آژانس بين المللي را براي مقابله با تصميمات اوپك پيشنهاد كرد و همه كشورهاي عضو سازمان «او اي سي دي» جهت تضعيف اوپك، به عضويت اين سازمان درآمدند. در اوايل انقلاب (اواخر 1979) به علت كاهش صدور نفت ايران، قيمت نفت به حدود 30 دلار براي هر بشكه رسيد و اين قيمت در سال 1980 به بيش از 35 دلار افزايش يافت. قابل ذكر است كه كشورهاي عربي مخصوصا عربستان، همانند دوران پس از ملي شدن نفت ايران، مجددا توليد خود را جهت جبران كاهش صادرات نفت ايران افزايش داد. با بالارفتن قيمت نفت كشورهاي توليدكننده نفت كه عضو اوپك نبودند، مانند نروژ و آمريكا (ايالت آلاسكا)، نيز توليد خود را به ميزان قابل توجهي افزايش دادند كه باعث شد سهم اوپك در توليد نفت جهان به 30درصد تنزل يابد. اين مساله باعث شد تقاضا براي نفت اوپك كاهش يابد و قيمت نفت در خليج فارس به حدود 10 دلار در بشكه برسد كه باعث كاهش درآمد كشورهاي عضو اوپك و همچنين شركتهاي بين المللي كه اكثرا آمريكايي بودند، شد و با توجه به رابطه نزديك اين شركت ها با دولت وقت آمريكا، طبق اظهارات آقاي يماني، در آن زمان آقاي بوش پدر (كه معاون رئيس جمهور وقت آمريكا آقاي ريگان بود) بلافاصله به عربستان مسافرت كرد و تلويحا به ملك فهد پيشنهاد داد تا قيمت نفت را تا حداقل 18 دلار براي هر بشكه افزايش دهد .
جايگاه ايران در سازمان اوپك چگونه بوده است؟
ايران هميشه نقش تاثيرگذاري در تصميمات اوپك داشته است. به عنوان نمونه به پيشنهاد ايران در سال 1975 در پاريس، صندوق بين المللي اوپك با هدف كمك به كشورهاي فقير و جهان سوم تشكيل شد. كار اين صندوق اين بود كه به كشورهاي فقير وام هاي كم بهره و يا بلاعوض مي داد و موجودي آن در آغاز كار 800 ميليون دلار و بعدا به 1 ميليارد و 600 ميلون دلار افزايش يافت و تاكنون همچنان به فعاليت خود جهت كمك به كشورهاي جهان سوم ادامه مي دهد.
سيستم تعيين دبير كل در اوپك به چه صورت است و آيا تاكنون ايران به عنوان دبير كل اوپك انتخاب شده است؟
بله، يك بار در بدو تاسيس سازمان اوپك در سال 1960 ميلادي آقاي فواد روحاني به مدت 4 سال به عنوان دبير كل انتخاب شد و بعد از آن مقرر شد كه كشورها براساس حروف الفباي انگليسي به دبيركلي اوپك منصوب شوند. مدت زمان دبير كلي نيز به دو سال تقليل پيدا كرد.
بعد از دبير كلي وزير نفت گابن درسال 1983نوبت ايران بود تا دبير كل بشود، اما متاسفانه با كارشكني عرب ها ايران نتوانست مجددا دبير كل شود و هم اكنون بعد از 44 سال ايران نتوانسته است به عنوان دبير كلي اوپك برسد.
چه دلايلي باعث عدم انتخاب ايران شده است؟
دو دليل عمده دارد; يكي كارشكني دولت هاي عربي و ديگري ضعف تصميم گيري وزارت نفت كشور ماست. ما متاسفانه در برابر مخالفت عرب ها از خود مقاومت لازم به خرج نداديم و گاهي نيز كارهايي كرديم كه از عرف بين المللي به دور بود، مثلا در همان زمان كه نوبت ما بود، وزارت نفت 5 نفر را براي كانديدايي دبير كلي معرفي كرد كه اين مساله باعث خنده و مضحكه در اوپك شد و در آن زمان رئيس كنفرانس به هيات ايراني گفت: «وقتي خود شما بر سر يك نفر توافق نداريد چه انتظاري داريد كه ساير اعضاي اوپك به او اعتماد كنند؟» براي من باعث تعجب است كه وقتي كشور ما با چنين اراده و قدرتي در مقابل جهان و مخصوصا كشورهاي صنعتي در مورد استفاده صلحآميز از انرژي هستهاي خود ايستادگي ميكند، چگونه دولتهاي وقت ما در گذشته نتوانستهاند حق مسلم ما را در احراز پست دبير كلي اوپك پس از 44 سال تحقق ببخشند.
وضعيت اوپك در حال حاضر چگونه است و از چه جايگاهي برخوردار است؟
از سال 1983روند نزولي اوپك آغاز شد و اين نزول چند عامل مختلف داشت. اولين دليل آن اين بود كه بعضي اعضا ميزان سهميهبندي را رعايت نميكردند و به دلخواه خود آن را افزايش يا كاهش ميدادند. دومين عامل اين بود كه تعيين قيمت نفت از دست اوپك خارج شد و به دست بورس بازها و دلال ها افتاد. امروز وضعيت اوپك به صورتي است كه تبديل به يك توليدكننده جنبي و حاشيهاي شده است; ولي نكته قابل توجه آن است كه به اعتقاد من حتي اگر كشورهاي توليدكننده اوپك اين سازمان را تشكيل نمي دادند، احتمالا كشورهاي صنعتي و شركتهاي نفتي خود پيشنهاد تاسيس چنين سازماني را به اعضا اوپك مي دادند. چنانچه چنين سازماني وجود نداشت در آن صورت بازار نفت بيشتر آشفته مي شد و مصرف كنندگان در مورد تامين نيازهاي خود دچار آشفتگي مي شدند.
شما اعتقاد داريد كه ايران بايد از اوپك خارج شود؟
در مورد انتخاب دبير كل ايراني در اوپك كوتاهي و حتي توهين شده است و حتي در عرض 30 سال گذشته رياست كنفرانس وزراي اوپك را نيز نداشته ايم، براي مثال چند سال قبل كه كنفرانس اوپك در اصفهان تشكيل شد علي رغم اينكه بر اساس روال گذشته در اوپك و عرف بين الملل معمولا بايد وزير نفت كشور ميزبان رييس اجلاس باشد، ولي متاسفانه وزير نفت كويت ريس اجلاس بود. در ثاني امروز ايران در يك منطقه استراتژيك، بين دو منطقه نفت خيز خليج فارس و درياي خزر، قرار دارد كه محور انرژي جهان ناميده شده است مضافا اينكه طبق آمار اعلام شده توسط سازمان اوپك و شركت نفت انگليس، ذخاير قابل استحصال نفت و گاز ايران جمعا حدود معادل 316 ميليارد بشكه نفت است در حالي كه اين رقم براي عربستان سعودي حدود 308 ميليارد بشكه نفت است. دنيا به نفت ايران نيز احتياج دارد و بالاخره با در نظر گرفتن بي توجهي اوپك به خواستههاي كشور ما، پيشنهاد مي كنم براي ابراز ناخشنودي خود از وضع موجود، نخست يكي از مديران نفت به جاي وزير نفت ايران در كنفرانسهاي آتي اوپك شركت كند و چنانچه باز هم پست دبير كلي را به ايران تفويض نكردند، در آن صورت عضويت خود را در سازمان مذكور، همانند اندونزي، به تعليق درآوريم و به جرگه كشورهاي توليد كننده نفت خارج از اوپك بپيونديم.
شما آينده صنعت نفت را چگونه مي بينيد؟
اگر قرن 19 ميلادي قرن زغال سنگ و قرن 20 قرن نفت بود، در قرن 21 گاز به عنوان انرژي اصلي و پاك خواهد بود. خوشبختانه كشور ما، كه داراي ذخاير عظيم نفت و گاز است در معادله انرژي جهان داراي اهميت بسزايي است. هرچند انرژي هسته اي به عنوان يكي از انرژيهاي سالم معرفي شده و مورد توجه خيلي از كشورها قرار گرفته، اما نفت و به خصوص گاز همچنان جايگاه خود را در جهان حفظ كرده است و نقش مهمي در ديپلماسي جهاني بازي مي كند.
يکشنبه 1 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مردم سالاری]

[مشاهده در: www.mardomsalari.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 729]