پژوهش به مديريت و برنامه ريزى جان مى دهدموانع مسير پژوهش و تحقيق را برطرف كنيم ( بخش پاياني)

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: پژوهش به مديريت و برنامه ريزى جان مى دهدموانع مسير پژوهش و تحقيق را برطرف كنيم ( بخش پاياني)
حسن آقايي

... تجميع استعدادهاي شگرف مجرب و نوپاي طالبان دانش وپژوهش در عرصه هاي بي انتهاي علم كه بال سترگ و گسترده براي استقلال ملي در تمامي جهات زندگي ايراني و كشورمان گشوده اند، تنها سرمايه هاي معنوي و نيروي انساني هستند. بروز عملي خلاقيت ها و فنون نوين آنان نياز به وجود مديريت ويژه كار آشنا به عنوان بال ديگر پژوهندگان براي در نور ديدن فضاهاي پژوهشگاه، دانشگاه ها و ديگر مراكز آموزشي و علمي دارند.

شكوفايي انديشه ها، استقلال شخصيت ملي و رهايي از وابستگي نياز به برنامه ريزي واقع گرايانه و رتبه بندي خواست هاي كشور دارد. نياز به مدل هاي كاملا شفاف و فرآيندها محصولات برآمده از پژوهش هاي اثرگذار در بن مايه هاي توسعه در تمام امور اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و ديگر مولدهاي انرژي ساز دارد.

نوآوري در توليد محصول صادراتي

«دكتر محمود بهمني» معاون پژوهشي و قائم مقام انستيتو تحقيقات بين المللي ماهيان خاوياري- موسسه تحقيقات شيلات- از كار پژوهشي اين گروه براي تكثير و توليد خاويار پرورشي خبر مي دهد.

وي در اين باره توضيح مي دهد: «در واقع كاري كه در شهر رشت انجام داديم، با هدف مولدسازي و امكان توليدو تكثير مصنوعي خاويار پرورشي از ماهيان خاوياري است كه خوشبختانه در اين راستا در شرايط پرورشي، ماهيان خاوياري را مولدسازي مي كنيم. در اين جهت با توليد خاويار در شرايط پرورشي، سن بلوغ ماهيان را كاهش مي دهيم به طوري كه در طبيعت اين ماهيان در سنين 10 تا 20 سال به بلوغ مي رسند ليكن ما در شرايط پرورشي سن بلوغ ماهيان را به حدود 6 تا 8 سال كاهش مي دهيم.»

اين پژوهشگر، در ادامه صحبت خود از موفقيت يك شيوه نو در ايجاد موقعيت تخم گذاري دوباره ماهيان مي گويد. وي د راين مورد مي گويد: «ما در استمرار پژوهش، يك حركت مهم ديگر انجام مي دهيم با اين پيش توضيح كه معمولا در مراكز تكثير و يا مراكز عمل آوري خاويار، اين نوع ماهيان را مي كشند، ولي ما با ابداع يك روش نوين جراحي امكان تخم گذاري مجدد را بدون ايجاد جراحت در بدن ماهي فراهم كرديم. اهميت اين موضوع در اين نكته است كه اين ماهيان تا يكصد سال زندگي مي كنند. بنابراين در شرايط پرورشي اين امكان وجود دارد كه از يك ماهي به دفعات تخم گيري شود.» به گفته «دكتر بهمني» اين شيوه انجام كار در جهان سابقه دارد ولي در زمينه تاسماهي شيپ يا ماهي خاوياري شيپ و «اوزن برون» براي اولين بار در جهان به انجام رسيده است.

معاون پژوهشي انستيتو تحقيقات بين المللي ماهيان خاوياري، درباره وضعيت كنوني پژوهش در كل كشور معتقد است: «پژوهش در مراحل رشد است. انتظار است در سال شكوفايي و نوآوري شاهد حمايت بيشتر مسئولان ذيربط در امر پژوهش و تخصيص اعتبارات به موضوعات اساسي مورد نياز در كشور باشيم و همچنين شاهد استفاده از انديشه هاي نوآور پژوهشگران شويم.»

تحقيقات كشاورزي نويدبخش است

فرآيند پژوهش در بخش چغندرقند كه در فصول بهاره و پاييزه كشت مي شود، اصلاح و تهيه بذر: مخصوص و مقاوم، چغندرقند پاييزه است. اين دستاورد مزيت هايي در صرفه جويي آب، آفت كمتر و توليد بيشتر شكر دارد.

«محمدرضا اوراضي زاده» پژوهشگر ستاد موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه بذر چغندرقند، با بيان اين كه كار تحقيقات گروهي است، مي گويد كه قسمت اصلي كارش اصلاح بذر چغندرقند مناسب كشت پاييزه بوده است. مي پرسم مزيت اين نوع كشت نسبت به كشت بهاره چيست؟ مي گويد: «مزاياي كشت پاييزه شامل كاهش مصرف آب، توليد بيشتر شكر و كاهش آفات است. در اين باره برآورد براي آينده آن است كه مي توانيم حدود 30 هزار هكتار كشت پاييزه چغندرقند داشته باشيم.»

از اين پژوهشگر برتر، درباره وضعيت كلي كشاورزي سئوال مي كنم، وي مي گويد: «تحقيقات كشاورزي در ايران رو به پيشرفت است. هم اكنون 33 موسسه تحقيقاتي در كشاورزي در محصولات زراعي، باغي، منابع طبيعي و شيلات فعاليت مي كنند.» وي البته به مشكلات موجود در مسير امور كشاورزي اشاره مي كند و مي گويد: «از لحاظ ساختاري، سازماني و نيروهاي محقق همه چيز خوب و كاملا آماده است ولي رقم بودجه از محل درآمدهاي ناخالص ملي، كم است درحالي كه اعتبارات تخصيصي بايد جوابگو در حد نياز باشد چون محور توسعه فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي، كشاورزي، بهداشتي و... همانا تحقيق و پژوهش است.»

وي در ادامه صحبت خود با اشاره به اين كه نتايج تحقيقات در كشورهاي ديگر زودتر به عرصه ظهور مي رسد ولي در كشور ما زمان نتايج پژوهشي مقداري طول مي كشد، ادامه مي دهد: «بايد اذعان كرد كه خوشبختانه در سال هاي اخير جهش هايي در زمينه هاي مختلف محصولات به ويژه گندم- سواي مقطع خشكسالي- به خودكفايي رسيده ايم. در بخش باغي نيز پيشرفت هاي خوبي داشته ايم همينطور در زمينه چغندر به ارقام و موقعيت مقاوم سازي در برابر بيماري ويروسي «ريز و مانيا» كه در مناطق خراسان و فارس شيوع كرده بود، رسيديم و با توليد رقم مقاوم در برابر اين بيماري توسط موسسه چغندرقند نيز تا حدود زيادي از واردات بذر خارجي و خروج ارز جلوگيري شده است.»

ناهماهنگي در امور پژوهشي

«دكتر محتشم» پژوهشگر برتر از موسسه تحقيقات كشاورزي ديم كشور- ايستگاه گچساران- است. وي با بيان اين كه انسجام در قسمت هاي مختلفي كه كار پژوهشي انجام مي دهند، خيلي كم است مي گويد: وزارت علوم، عنوان تحقيقات فناوري دارد و به نوعي كارها از كانال اين وزارتخانه مي گذرند. از طرف ديگر سازمان بزرگي مثل سازمان تحقيقات- كشاورزي كه داراي تشكيلات گسترده در سراسر كشور است تحقيقات بسيار كاربردي در زمينه كشاورزي و منابع طبيعي انجام داده است كه اثرات آن ها در پيشرفت كشاورزي كشور كاملا چشمگير است. در عين حال كه سهم اين سازمان از اعتبارات پژوهشي بسيار اندك است. كمبود اعتبار سبب كاستي در بخش هاي تجهيزات، امكانات و عدم جذب نيروي انساني متخصص مي شود. در مقابل، افزايش ميزان اعتبارات پژوهشي موجب گسترش كمي و كيفي تحقيقات كاربردي خواهد شد كه آثار آن در چرخه توليدات اقتصادي- كشاورزي كشور نمايان خواهد شد.»

بايد حرف تازه

در عرضه علمي جهاني بزنيم

رئيس كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي، ضمن آن كه پژوهش را ستون بنيادي پيشرفت مي خواند و تاكيد دارد كه در سه دهه انقلاب گام هايي در عرصه هاي علمي، خودكفايي و توسعه آموزش و تحقيقات برداشته شده است، اما مي گويد: «در برنامه پنج ساله توسعه، اعتبارات براي بخش پژوهش به ازاي آن كه افزون شود، كم شده است.»

«علي عباسپور تهراني فرد» درباره وضعيت پژوهش در جامعه (كشور) اعتقاد دارد پژوهش يك ركن اساسي پيشرفت است به خصوص اگر بخواهيم پرچمدار علم و دانش در دنيا باشيم و در مرزهاي دانش حركت كنيم بايد حرف جديد در زمينه هاي علمي عرضه كنيم و اين حرف قطعا از طريق پژوهش حاصل مي شود. وي در خصوص موقعيت پژوهش در كشور مي گويد: «پژوهش در دوران 30 سال در انقلاب اثرات ويژه داشته است. در حالي كه در قبل از انقلاب ادعايي براي پيشرفت نبوده و مصرف كننده بوديم. بعد از انقلاب، خودكفايي در كشور به وجود مي آيد و ضروري بود توسعه علمي باشد. لذا، لازمه آن گسترش آموزش و تحقيقات بود.»

وي مي گويد: «قدم هايي كه در اين زمينه برداشته شد شرايطي به وجود آورده كه اميدواريم در چشم انداز بيست ساله جزو (در رده) اولين كشور منطقه باشيم. بنابراين بايد برنامه ريزي شود چرا كه نيروي انساني خوبي در دانشگاه ها داريم. «به گفته وي سالانه پذيرش قريب به پنجاه هزار نيروي فوق ليسانس و چهارهزار دانشجوي دكترا در مراكز تحقيقاتي فراهم شده است ليكن مواردي مانند مديريت در امر تحقيقات، اولويت بندي تحقيقات، توجه به -ميزان- اعتبارات براي بخش تحقيقات بايد مدنظر قرار گيرد.»

وي در پاسخ به سؤالم مبني بر چگونگي وضعيت اعتبارات، مي گويد: «تا پايان برنامه پنج ساله چهارم، اعتبارات تحقيقاتي در بخش دولتي بايد به دو درصد از توسعه ناخالص ملي برسد، ولي ما شاهديم در برنامه پنج ساله چهارم اعتبارات به جاي افزايش كاهش يافته است. در ابتداي برنامه پنج ساله چهارم، رقم اعتبارات 64 صدم درصد بوده است ولي متأسفانه اين مقدار در صد به جاي آن كه افزايش يابد، رو به كاهش رفته است. لذا لازم است به ميزان اعتبارات تحقيقاتي توجه شود و بايد افزايش پيدا كند.»

تحقيقات دانشگاهي سليقه اي است

يك پژوهشگر نمونه ديگر، بر اين باور است كه در سال هاي اخير به دليل جذب دانشجو و ارتقا سطح تحصيلات دانشگاهي، در امر پژوهش قدم هاي بلندتري نسبت به سال هاي پيش برداشته شده و موفقيت هاي خوبي حاصل شده است ليكن در دانشگاه ها -برخلاف سازمان هاي تحقيقاتي- اداري- پروژه هاي دانشجويي در كشور بيشتر براساس سلايق استادان است كه در آنها، نيازهاي واقعي مورد تحقيق قرار نمي گيرند.

«مهندس ولي فيضي اصل» از مؤسسه تحقيقات كشاورزي ديم كشور، مي گويد كه حدود 10سال با وزارت علوم در دانشگاه مراغه به صورت تدريس همكاري داشته است.

از وي درباره مشكلات در مسير پژوهش مي پرسم. پاسخش حالت دوسويگي و مقايسه اي دارد كه به زعم او برخي امور رضايتبخش و چندين مورد ايراد است.

نظر او را مي خوانيم: «در زمينه پژوهش در سازمان هاي تحقيقات مثل سازمان كشاورزي تمامي پژوهش ها در قالب يك پروژه هدفمند شكل مي گيرد و اجرا مي شوند. لذا هم محقق مي داند كه دنبال چه است و هم سازمان مربوطه مي داند بودجه را در چه مسير و با چه هدف خرج مي كند و دستيافت در آينده چيست. ولي متأسفانه در دانشگاه ها وضعيت پژوهش به اين صورت نيست متأسفانه در عمل پروژه هاي دانشجويي در ايران بيشتر سليقه اي صورت مي گيرد و هر استاد براساس سليقه و نظر خود و نه براساس نيازهاي واقعي كشور، موضوعي را به دانشجو مي دهد. در حالي كه پايان نامه در مقاطع تكميلي بايد در قالب پروژه هاي غني و برپايه نيازهاي كشورمان باشد.»

عضو هيئت علمي سازمان تحقيقات وزارت جهادكشاورزي، درخصوص دستاوردهاي مؤسسه تحقيقات كشاورزي ديم، مي گويد اين مؤسسه از سال 72 كار خود را شروع كرد و نتايج پژوهشي، معرفي رقم هاي مناسب براي گندم ديم در مناطق مختلف: «سرد، نيمه سردسير، معتدل و گرم كشور و همچنين محصولات جو، حبوبات و دانه هاي روغني است. از سوي ديگر، مديريت مزرعه براي تمامي اين محصولات داريم كه در زمينه هاي كاركردهاي كود، كاشت و ميزان بذر در هر هكتار و با چه دستگاه هايي كار شود، نظارت مي كنند. اين موارد به اضافه انتخاب تعيين زمان مناسب مصرف كودهاي «ازته» براي گندم ديم، مورد پژوهش قرار گرفته اند.»

نظام برنامه ريزي نيازمند اصلاح

«دكتر فرهاد كريمي» عضو هيئت علمي پژوهشگاه مطالعات وزارت آموزش و پرورش، در ادامه صحبت هاي قبلي خود پيرامون لزوم تبيين الگوي توسعه، نيازها و اهداف كلان كشور و از جمله جهت يابي واضح تحقيقات آموزشي، علت ها را فاقد بدنه برنامه ريزي و در اين موارد مي داند:

گروه خبره يا كم است يا اشتغال ديگر هم دارند، برنامه نويسي ها واقع گرايانه نيستند، در برنامه ريزي و برنامه نويسي ها از ابزارهاي علمي استفاده نمي شود و ديگر آن كه برنامه نويسي نيازمند تحقيقات آينده نگري و آينده پژوهشي است. نكته ديگر آن كه ما اساسا برنامه هاي توسعه كشور را ارزيابي نمي كنيم، مثلا در فلان وزارتخانه اگر هم ارزيابي انجام شود به صورت گزارش هاي رسمي داخلي آن وزارتخانه و صوري است. وي مي گويد: «اگر ما مشكل توسعه را داريم، مشكل در ضعف نظام برنامه ريزي كشور است. براي بهبود نظام تحقيقاتي كشور لازم است نظام برنامه ريزي كلان كشور ساماندهي و اصلاح شود.» «كريمي» با تاكيد بر اين كه اجراي كاركردهاي مديريتي مي بايد در چارچوب رعايت تمركز باشد و متولي بخش تحقيقات، يك بخش خاص باشد، مي افزايد:« در برنامه ريزي هاي خرد و كلان و طراحي هاي استراتژيك تحقيقات ضعف وجود دارد و ارتباطات و شبكه سازي هايي كه مي بايد در امر تحقيقات صورت بگيرند، وجود ندارد. گزينه اين است كه مديريت تحقيقات كشور اصلاح شود تا به آن اهداف كه مقام معظم رهبري فرمودند دست پيدا كنيم.»

مشاور علمي رئيس پژوهشگاه وزارت آموزش و پرورش همچنين بر اين باور است كه چنانچه كشور مي خواهد به شكوفايي در همه زمينه ها دست يابد لازم است يك توان خيلي جدي را بگذاريم براي طراحي برنامه تحقيقات و يك توان جدي هم براي اجراي آن گذاشته شود.

انتظار سنواتي افزايش بودجه تحقيقات

«دكتر كريمي» ادامه بيان نظرات خود رامعطوف به موقعيت اعتبارات پژوهشي مي كند: «از سال 82-81 معاون وزير علوم- وقت- هميشه در گزارش خود سهم بودجه تحقيقات از درآمد ناخالص ملي را نيم درصد مي خواند و قرار بود اين نيم درصد در طول برنامه چهارم توسعه به يك درصد برسد ولي در حالي كه در سال هاي پاياني برنامه چهارم توسعه هستيم، فكر مي كنم آن سهم در حدود هفت دهم درصد است. اين در شرايطي است كه كشورهاي توسعه يافته مثل ژاپن و حتي تركيه سهم بودجه تحقيقاتي شان از درآمد ناخالص ملي بيش از 3درصد است.» وي بر اين نظر است كه بودجه در كنار اعمال مديريت و برنامه ريزي صحيح منجر به جهش تحقيقات مي شود.
شنبه 30 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 698]