مديركل امور فرهنگي وزارت علوم در گفتگو با « قدس »: گرايشهاي دانشجويي همواره معطوف بازگشت به خويشتن است

واضح آرشیو وب فارسی:قدس: مديركل امور فرهنگي وزارت علوم در گفتگو با « قدس »: گرايشهاي دانشجويي همواره معطوف بازگشت به خويشتن است
* جواد صبوحي

اشاره:
در جهان امروز، تنوع و گوناگوني انتظارات در دانشگاه روز به روز در حال افزايش است. دانشگاه، افزون بر توليد و انتقال دانش به حفظ و

ارتقاي ميراث فرهنگي و معنوي جامعه به عنوان يك كاركرد و رسالت مي نگرد. در كنار اين نقشها، اين نهاد، آخرين حلقه از مراحل جامعه پذيري تلقي مي شود كه مشاركت اجتماعي در بالاترين سطوح را به جوانان دانشجو مي آموزند. در هزاره سوم، نهاد دانشگاه و آموزش عالي نيز نظير ساير نهادهاي اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي براي مقابله خردمندان با چالشها و نيازهاي پيش رو به استقبال نوعي تجديد حيات و تغييرات گسترده و متنوع در اهداف وظايف و كاركردها رفته است.
بي گمان دروني كردن الگوهاي رفتاري در گرو توجه به فرآيندهاي اعتمادسازي متقابل، آگاهي بخشي و توانمندسازي در جوانان دانشجوست تا دانشجو بتواند با فهم كيستي خود در جغرافياي زيستي دانشگاه بر مبناي ويژگيهاي فرد ايراني در افق 1404 بر اساس سند چشم انداز بيست ساله كه دانشجويان مصاديق بارز آن خواهند بود؛ فردي مؤمن، متعهد، مسؤوليت پذير، رضايتمند فعال، با وجدان كاري و داراي روحيه تعاون و سازگاري اجتماعي باشد. دانشجو عنصر حيات بخش محيط دانشگاه است و وجود تأثيرگذار او منوط به شناخت متقابل جامعه و او از نيازهاي يكديگر است. دكتر «اسلامي» مديركل فرهنگي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري به مناسبت شانزدهم آذر- روز دانشجو- به بررسي بخشي از تفاوتهاي دانشگاه و دانشجو در قرون اخير پرداخته است كه از نظر مي گذرانيد:
* آقاي دكتر! اگر ممكن است نخست نيم نگاهي به آثار و پيامدهايي كه در نتيجه گذر از دانشگاه ها و مدارس سنتي مدرن در ايران به وجود آمده است داشته باشيد.
** دانشگاه در دوره مدرن و يا در دوره اي كه در ايران از آن به معناي مدرن ياد مي شود سابقه اي طولاني ندارد، اما در عين حال نگرش به فرهنگ، علم و دانش در ايران از سابقه اي بسيار طولاني برخوردار است. دانشگاه مدرن همراه با خود مؤلفه هاي مدرن را به ارمغان آورد و مفاهيم جديدي را در حوزه دانشگاهي تعريف نمود كه با مفاهيمي كه پيش از آن در ايران به دليل انباشت گسترده دانش و فرهنگ وجود داشت، متفاوت بود. از اين رو به دليل همين تفاوت، دو طيف مزبور در نقطه اي با يكديگر برخورد نمودند. اما اين برخورد نه به مفهوم پذيرش كامل و نه به معناي نفي كامل يكديگر بود؛ بلكه حتي اگر در برخي موارد تناقضي به وجود مي آمد در برخي موارد از ميان مي رفت و يا در برخي مقاطع دچار مشكل مي شد.
اگر بخواهيم تحليلي دقيق از دانشگاه ارايه دهيم بايد اين تحليل را پيش از شكل گيري دانشگاه مدرن و آنچه در گذشته به عنوان مكاتب و يا مدارس علمي در ايران وجود داشته است بررسي كنيم. علوم طبيعي و يا انساني در اين دوره از اهميت بسزايي برخوردار بوده و تمامي دانشمندان اروپايي از تجربيات علمي و دانش ايرانياني كه در جهان اسلام شهرت بسزايي داشتند همچون بوعلي سينا، خواجه نصير و... برخوردار بودند.
ارايه تعريفي از چارچوب دانشگاه مدرن با دانشگاهي با تعريفي از نگرشهاي پوزيتويستي و يا اثبات گرايانه همراه گرديد. اندكي بعد اين پوزيتويست به پارادايم تبديل گرديد و دانشگاه ها در تمامي دنيا با همين سبك و سياق توسعه يافتند و توانستند فرهنگي عمومي و جامع را در تمامي دنيا پايه ريزي كنند.
* نگاه غالب اين نگرش در تمامي مناطق به يك اندازه بود؟
** به هر حال اين نگرش جامعيت يافت چه در ايران و يا كشور ديگر؛ اما در كشورهايي كه دامنه علمي و فرهنگي آنها در گذشته بسيار زياد بود به وجود تعارضاتي منجر گرديد كه به آن اشاره شد و اين تعارضات هنوز هم باقي مانده است. وقتي كشوري چون ايران به دليل سابقه بسيار زياد علمي و فرهنگي خود با گرايشهاي جامعه مدرن مواجه مي شود تضادي به وجود مي آيد كه وجود آن در اين وهله تاريخي كاملاً طبيعي است. اما نكته حايز اهميت در اين تحليل آن است كه در مقاطعي يك نگرش غالب و نگرشي ديگر با شكست مواجه شده است. مثلاً در دوره پهلوي دوم دانشگاه شيفته فرهنگ غربي و توجه به دانشمندان اروپايي و آمريكايي است. حتي قبل از آن؛ در دوره رضاخان نيز شاهد ورود روشنفكران تحصيلكرده غربي به ايران و تدريس در دانشگاه ها هستيم. در دوره اي ديگر، اين فرهنگ ايراني است كه فرياد بودن و زنده بودن سر مي دهد.
* اين چالش صرفاً نظري و با تكيه بر مفاهيم سنتي است يا در حوزه عمل هم نتيجه مي دهد؟
** نگرشي كه در حوزه فرهنگ از دهه 50 و در دوره پهلوي دوم اتفاق افتاد با اين پرسش اساسي توأم گرديد كه سرانجام جايگاه نگرشهاي دروني جامعه كه به فرهنگ و دانش ايراني تعلق دارد در كجاست. همين تضاد در دوره اي به ايجاد جنبش دانشجويي منجر مي شود كه با حضور آمريكا و گرايشهاي دست بسته نظام پهلوي مخالف است و با آن به مبارزه برمي خيزد و همين مسأله باعث مي شود يكي از منابع تأثيرگذار در پيروزي انقلاب اسلامي، دانشگاه تعريف شود. در اين ميان با ورود روحانيت به عرصه دانشگاه، تضادي كه پيشتر نيز وجود داشت در دوره پهلوي دوم بيش از پيش خود را نشان مي دهد. گرايشي كه از دانشگاه مدرن نشأت مي گرفت مدعي بود «توانستن» تنها در غرب و اين دنياي به ظاهر سرآمد خلاصه مي شود و دنياي شرق ناگزير بايد دنباله رو اين دنيا باشد. در بررسي تاريخ دانشگاه در ايران اين نكته اهميت بسزايي دارد و همواره به عنوان مهمترين متغير در تحليل جامعه دانشجويي و دانشگاهي به شمار مي رود.
* اين تغيير رويكرد بعد از پيروزي انقلاب اسلامي در جامعه دانشجويي چه شكلي به خود مي گيرد؟
** پيروزي انقلاب اسلامي مستلزم پاسخگويي به همين گرايش اساسي است كه باور دارد ما دانش، علم و فرهنگ را از غرب اخذ مي كنيم، اما اين وامگيري به مفهوم غربي شدن نيست. يعني همان دغدغه هايي كه در جامعه دانشگاهي قبل از انقلاب وجود داشته است. در جامعه دانشگاهي بعد از انقلاب از آنجا كه نظام حاكم، اسلامي تعريف مي شود همان تضادي كه زماني به پاسخ نرسيده است اين بار به نتيجه مي رسد كه معتقد است بايد مفاهيم جدي ايراني- اسلامي در دانشگاه ها به عنوان فضايي گفتماني مطرح و غالب شود. در اين مرحله است كه جامعه دانشگاهي نيازمند تحول مي شود و با توجه به اينكه جنبش دانشجويي از پيروزي انقلاب خرسند و شادمان است به ميدان مي آيد و به تحقق اين مسأله كمك مي كند. گرايشهاي دانشجويي در تمامي مقاطع، اصلاحي و معطوف به خود و بازگشت به خويشتن است يعني تمامي كساني كه اين حركت را رهبري مي كنند معتقدند بايد بار ديگر به خويشتن بازگشت. اما اين خويشتن چيست و يا كيست و ماهيت آن چيست، پرسشهايي است كه گرچه ممكن است هنوز هم به پاسخ نرسيده باشد، اما رهبري گفتمان غالب همواره تلاش كرده است به آن پاسخ گويد، اما ممكن است اين پاسخها كامل نبوده باشد و اين بحث نظري جدي است كه جامعه حوزوي و دانشگاهي بايد روي آن فكر كنند. اين دغدغه ها در دانشگاه بعد از انقلاب با اين رويكرد مواجه است كه ما نيازمند تحول جدي در دانشگاه، تفكر استادان و پارادايم فكري حاكم بر دانشگاه هستيم. اما اينكه جامعه دانشگاهي، اسلامي و يا اينكه تلفيقي از دانشگاه هاي دنيا و يا مكاتب تراز اول قرن چهارم تا ششم هجري جامعه ايران باشد پرسشهايي است كه ممكن است هنوز پاسخ كاملي به آنها داده نشده باشد، اما دغدغه اصلي همواره اين بوده كه اصلاح جامعه دانشگاهي ضرورتي كتمان ناپذير است.
اگر بخواهيم پس از سي سال دانشگاه هاي بعد از انقلاب را واكاوي كنيم همين رويكرد را مي بينيم؛ در دوره اي سخن از اسلامي شدن دانشگاه هاست و امام(ره) دانشگاه را مبدأ تحولات مي دانند و اينكه اصلاح جامعه در گرو اصلاح دانشگاه است. همه اينها كدهايي است كه گفتمان غالب در جامعه ارايه مي دهد تا جامعه مدني پس از دريافت آن كار خود را براي اسلامي شدن دانشگاه ادامه دهد.
* در اين فرآيند چرا معناي دقيقي از برخي از مفاهيم مثل دانشگاه اسلامي شكل نمي گيرد؟
** يكي از دلايل آن جنگ و تحولات پرشتاب آن است. در چنين موقعيتي امكان گفتمان سازي بسيار اندك است. امروزه تمامي نظريه پردازان در اين مسأله كه دنياي با ثبات گفتمان را مي شنود، مي بيند و احساس مي كند با يكديگر اتفاق نظر دارند. تغيير و تحولات بسيار حساس همچون بروز مشكلات امنيتي و يا تلاش براي حفظ بقاي بسياري از اهداف را با شكست مواجه مي كند.
ما معتقديم دهه سوم انقلاب دهه اي است كه بايد نگاه جديدي به دانشگاه در آن صورت بگيرد. از دانشگاه تمدن ساز سخن مي گوييم؛ يعني دانشگاه در شرايطي قرار گرفته است كه مي تواند به گفتگوي بين تمدن سازي گذشته كمك كرده و فرسودگي و عقب ماندگي نسل ايراني را در زمان قاجار و پهلوي جبران كند. اينجاست كه علم و عالم محوري، نخبه پروري، برپايي كرسيهاي نظريه پردازي، آزادانديشي، انجمنهاي علمي دانشجويي معناي جدي به خود مي گيرد. گرايش نخست در جامعه دانشگاهي معتقد است بايد به درون خود رجوع كنيم، چون ايران را كشوري متمدن و سرشار از استعدادهاي انساني و گرايش ديگر علم را غربي و از آن هاروارد، سوربن، كمبريج و آكسفورد مي داند و معتقد است پس از ورود اين علم به داخل بايد از تحول صحبت كرد. اين گرايشها در صد ساله اخير با يكديگر در تعارض بودند، اما گرايش دوم همواره غالب بوده است، چون دولتهاي پهلوي را با همين گرايش مي بينيم. شخص اول مملكت در دوره پهلوي خود دانش آموخته غرب است و كاملاً طبيعي است گرايشهاي غربي را در دانشگاه ها پياده كند. البته اين گرايش از سوي جامعه دانشگاهي طرد نمي شود، بلكه فكري كه اجازه تنفس به شخصيت بومي نمي دهد از سوي گرايش اول به چالش كشيده مي شود.
* آقاي دكتر! برخي از انتقادهايي كه از سوي برخي گروه ها مي شود در خصوص كمرنگ بودن فضاي نقد در دانشگاه هاست. به نظر شما بستر لازم براي مطرح شدن نقد در دانشگاه ها وجود دارد؟
** نگاه مجموعه وزارت علوم به دانشجو، فرصت محور است در مدتي كه از نزديك با بررسي در امور دانشجويان در جريان آن قرار گرفتيم متوجه اين موضوع كه نگاه نقادانه و سؤال و پرسش در دانشگاه ترويج مي شود، شده ايم اما فضاي تعريف شده اي در خصوص نقد در دانشگاه وجود ندارد و به نوعي مي توان گفت ظرايف و اصولي كه بايد مورد توجه پرسش كننده و پاسخ دهنده و فضاي حاكم اعمال شود تعريف نشده است كه اين مسأله برخي اوقات باعث بروز چالش و مسايلي در دانشگاه ها شده است.
نفس پرسش و نقد دانشجو محترم و ضروري است. نقد از ضروريات يك فضاي دانشگاهي است، اما عدم تعريف و شكل گيري فضاي نقد و گفتمان همواره باعث آسيب شده است و حتي برخي اوقات به دليل آنكه يك پرسش به حساب چيز ديگري گذاشته مي شود از مسير خود خارج خواهد شد و اين همان اشكال دانشگاه ها و صحنه نقد و پرسش و پاسخ در كشور است كه بايد به بررسي آن پرداخت.
به دليل نبود يك تعريف مشترك، پرسش به صورت ديگري تعبير مي شود كه اين تعبير نيز باعث برخورد شده است؛ بنابراين بايد با كار در اين راستا و تعريف نقد صحيح و برپايي كرسيهاي نقد در راستاي رفع اين مشكل اقدام كرد.
مبناي مجموعه فرهنگي وزارت علوم بعد از تصويب برنامه پنج ساله خود رسيدن به تمدن ساز نوين اسلامي- ايراني است و مجموعه فرهنگي وزارت علوم بر اساس اين هدف و رويكرد كلان خود مجموعه فعاليتهايش را در اختيار دانشگاه ها قرار داده است، بنابراين نگاه اين مجموعه ترويج دانشگاه تمدن ساز با كاركرد تمدني به عنوان يك دانشگاه نمونه و مؤثر است.
وظيفه جامعه دانشگاه راهبري جامعه عمومي كشور است. همواره بحث وجود فاصله بين فرهنگ مطلوب و فرهنگ موجود مطرح بوده است، بنابراين يكي از وظايف مجموعه فرهنگي دانشگاهي كشور نزديك كردن فرهنگ مطلوب كه در حوزه دانشگاه تحقق دانشگاه تمدن ساز اسلامي- ايراني، به فرهنگ موجود است كه دانشگاه ها بايد با برنامه ريزي دقيق به سمت اين مهم حركت كنند.
ضمن آنكه رفتار و برخورد مديران، استادان دانشگاه و مسؤولان جامعه با دانشجويان بايد بر تعامل كرامت محور با دانشجو و متناسب با نسلي مشاركت جو، آينده ساز، فرهيخته، نخبه و گروه مرجع و تأثيرگذار در همه عرصه هاي تصميم گيري و اجرا مبتني باشد.
شنبه 16 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: قدس]

[مشاهده در: www.qudsdaily.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 233]