مقالهفلسفه حج و نقش آن در وحدت مسلمانان

واضح آرشیو وب فارسی:موج: مقالهفلسفه حج و نقش آن در وحدت مسلمانان
خبرگزاري موج - گروه اقتصاد فرهنگ .

داود حاجي ناصري وابسته فرهنگي در سر كنسولگري ج.ا.ايران- نخجوان
توضيحات: با عنايت به اينكه در اشهر حج قرار گرفته ايم و با توجه به اهميت حج، هم از بعد عبادي و هم از بعد اجتماعي و سياسي و نقشي كه در تقريب و وحدت مسلمانان مي تواند داشته باشد، بر آن شديم تا در باب فلسفه حج و نقش آن در وحدت مسلمين با استفاده و استناد به آيات و روايات و سخن برخي بزرگان دين و مصلحان معاصر، مطالبي را به صورت تحقيقي به نگارش در آوريم، باشد و شايد مورد توجه علاقمندان قرار گيرد.
به نظر مي رسد ابتدا ارائه تعريف لغوي و اصطلاحي "حج" اجتناب ناپذير بلكه مطلوب باشد.
"تعريف لغوي حج"
حج: ( بفتح حاء، به كسر نيز جايز است) : آهنگ كاري يا جائي كردن. و حسب بعضي كتب لغت، آهنگ امري مهم نمودن.
حج در اصطلاح شرع: آهنگ موضع مخصوص ( بيت الله الحرام و عرفه) در وقت مخصوص( اشهر حج : شوال، ذي قعده، ذي حجه) به منظور انجام اعمال مخصوصه.(1)

حكم تكليفي حج
حج در شريعت اسلام از اهم فرائض و از ضروريات و اركان اسلام،و بر هر مكلف مستطيع در عمر يك بار واجب عيني، و منكر آن در حكم كافر است. چنانكه در قرآن كريم آمده: ولله علي الناس حج البيت من استطاع اليه سبيلا و من كفر فان الله غني عن العالمين.( س "آل عمران" ي 97 )
ترجمه:خداي راست بر مردمان حج خانه، آن كس كه توان آن را داشته باشد و بدان راه يابد و هر كه منكر آن گردد( تنها خود را زيان زده كه) خداوند از طاعت مخلوقين بي نياز است.(2)
همچنين قر آن در آيه ديگري در خصوص اعلان و آمدن مردم به حج با وسايل مختلف، مي فرمايد: و اذن في الناس بالحج ياتوك رجالا و علي كل ضامر ياتين من كل فج عميق.( س "حج" ي 27)
ترجمه: و مردم را به حج فرا خوان تا پياده يا سوار بر اشتران تكيده(باريك ميان سبك رو) از راههاي دور نزد تو بيايند.
1- معارف و معاريف، دايره المعارف جامع اسلامي، سيد مصطفي حسيني دشتي، موسسه فرهنگي آرايه،ج2، ص 836
2- همان، ص836
آيت الله علامه طباطبايي اعلي الله مقامه صاحب تفسير الميزان در ذيل اين آيه مي فرمايد:
و اذن في الناس بالحج يعني در ميان مردم ندا كن كه قصد خانه خدا كنند و يا عمل حج را انجام دهند. اين جمله عطف است بر جمله" لا تشرك بي شيئا" و مخاطب در آن ابراهيم "ع" است. و اينكه بعضي از مفسرين مخاطب را رسول خدا"ص" دانسته اند از سياق آيات بعيد است. حضرت مولي الموحدين اميرالمومنين علي"ع" در وصيت نامه خود به حسن وحسين "ع" زمانيكه پسر ملجم مرادي كه خدا اورا از رحمتش دور گرداند، به آن بزرگوار ضربت زده بود( ودر آن از خونخواهي نهي نموده و بكارهاي نيكو امر فرموده است): در فراز دوم وصيت نامه مي فرمايد، شما و همه فرزندان و اهل بيتم و هركه را كه نامه ام باو ميرسد، سفارش مي كنم بتقوي و ترس از خدا،مرتب كردن و بهم پيوستن كارتان،" اوصيكما و جميع ولدي و اهلي و من بلغه كتابي بتقوي الله، و نظم امركم" تا جائيكه در فراز سوم فرمايد:" الله الله في بيت ربكم، لا تخلوه ما بقيتم، فانه ان ترك لم تناظروا" (3) يعني: از خدا بترسيد در باره خانه پروردگارتان( مكه معظمه) آنرا خالي نگذاريد تا زنده هستيد كه اگر آن رها شود ( از نرفتن شما خالي ماند، از كيفر الهي) مهلت داده نمي شويد( بعذاب خدا مبتلي مي شويد).
عن علي عليه السلام:الحج جهاد كل ضعيف.(4)
ترجمه: حج جهاد هر ناتواني است. از رسول خدا"ص" نيز به همين مضمون روايتي داريم آنجا كه مي فرمايند.
رسول الله"ص": الحج جهاد الضعيف.(5)
الكافي – عن عبد الله بن يحيي الكاهلي:سمعت ابا عبدالله"ع"يقول ويذكر الحج، فقال:قال رسول الله"ص": هو احد الجهادين، هو جهاد الضعفاء و نحن الضعفاء.(6)
ترجمه: در كتاب كافي بنقل از عبد الله بن يحيي كاهلي-: از امام صادق"ع" شنيدم كه سخن مي گفت و از حج ياد مي كرد، پس فرمود:" پيامبر خدا فرموده است:"آن(حج)، يكي از دو جهاد است، جهاد ضعيفان است و ما ضعيفانيم".
حضرت علي "ع": (ثواب) يك در هم هزينه كردن در حج را با هزار در هم برابر دانسته اند آنجا كه فرمايد:"نفقه درهم في الحج تعدل الف درهم" (7)
عن علي "ع": الحاج و المعتمر وفدالله، و يحبوه بالمغفره.(8)
ترجمه: امام علي"ع": زائر حج و عمره ميهمان خداست و خداوند به او آمرزش هديه مي كند.

3- نهج البلاغه، نامه 47
4- الخصال : 620/10
5- الكافي: ج4 ص 259ح 28 عن جندب عن الامام الصادق"ع"
6- الكافي: ج4 ص 253 ح7
7- الخصال : 628/10
8- الخصال : 635/10

فلسفه حج
در اينجا استفاده مي كنيم از كلام وحي در باب حكمت حج آنجا كه مي فرمايد:
جعل الله الكعبه البيت الحرام قياما للناس والشهر الحرام و الهدي و القلائد ذلك لتعلموا ان الله يعلم ما في السموات و ما في الارض و ان الله بكل شيء عليم.(9)
ترجمه: خداوند( زيارت) كعبه بيت الحرام را وسيله به پا داشتن( مصالح) مردم قرار داده، و ماه حرام و قربانيهاي بي نشان و قربانيهاي نشاندار را ( نيز به همين منظور مقرر فرموده است)، اين (جمله) براي آن است تا بدانيد كه خدا، آنچه را در آسمانها و آنچه را در زمين است مي داند، و خداست كه بر هر چيزي داناست.
در جاي ديگر قرآن كريم در خصوص فلسفه حج اينگونه آمده است:
ليشهدوا منافع لهم و يذكروا اسم الله في ايام معلومات علي ما رزقهم من بهيمه الانعام فكلوا منها و اطعموا الباس الفقير.(10)
ترجمه: تا شاهد منافع خويش باشند و در روزهاي معلومي، نام خدا را بر دام هاي زبان بسته اي كه روزي آنان كرده است ببرند. پس، از آنها بخور يد و به درمانده مستمند بخورانيد.
همانگونه كه ملاحظه مي شود در آيه نخست فلسفه حج در اين است كه مردم بدانند، خداست به آنچه در آسمانها و زمين است،آگاه است، و خدا بر هر چيزي داناست. و در آيه دوم فلسفه حج در دانستن و آگاهي مردم از منافعشان و نيز ذكر نام خدا هنگام قرباني كردن و همچنين خوردن از بهيمه اي كه قرباني نموده و مهمتر آنكه اطعام به در مانده مستمند بكند.
جالب اينكه در حديثي از پيابر اكرم"ص" فلسفه طواف خانه خدا، سعي بين صفا و مروه و رمي جمرات، بپا داشتن نام و ياد خداوند دانسته و معرفي شده است.
رسول الله صلي الله عليه و آله: انما جعل الطواف بالبيت، و بين الصفا والمروه، و رمي الجمار لاقامه ذكرالله.(11)
9-سوره مائده آيه 97
10- سوره حج آيه 28
11- سنن ابي داود: ج2ص179 ح 188 عن عائشه
و راجع عوالي اللا لي: ج1 ص 323 ح60
سه مورد مذكور از كتاب شريف و وزين حكمت نامه پيامبر اعظم"ص" ج يازدهم استفاده شده است.
در اين قسمت از مقاله در خصوص "فلسفه حج" تمسك مي جوييم به كلام مولا علي "ع" آنجا كه در نهج البلاغه مي فر مايند:
و فرض عليكم حج بيته الحرام الذي جعله قبله للانام، يردونه ورودالانعام، و يالهون اليه ولوه الحمام، جعله سبحانه علامه لتواضعهم لعظمته و اذعانهم لعزته.(12)
ترجمه: خداوند متعال حج بيت الحرام ( حج خانه اي كه بر واردين بآ نجا بسياري از چيز ها حرام شده) را بر شما واجب گردانيد، و آنرا قبله مردم قرار داد، حج گزاران در آنجا وارد مي شوند مانند ورود چهار پايان( ازدحام ايشان در آن خانه براي درك ثواب مانند ازدحام چهار پايان تشنه است بر سر آب) و اشتياق دارند آمدن بآنجا را مانند اشتياق كبوتران( به آشيانه خود) خداوند سبحان آنجا را براي فروتني مردم در مقابل عظمت و بزرگيش و براي تصديق آنان به عزت و سلطنتش علامت و نشانه قرار داد.
حصرت امير عليه السلام در نهج البلاغه در خصوص نشانه قرار دادن خداوند خانه خود را و نيز پناهگاه پناه دهندگان و... چنين فرمايد:
جعله سبحانه وتعالي للاسلام علما، و للعائذين حرما، فرض حجه،و اوجب حقه و كتب عليكم وفادته، فقال سبحانه : و لله علي الناس حج البيت من استطاع اليه سبيلا، ومن كفر فان الله غني عن العالمين.
ترجمه: خداوند سبحان آنخانه را علامت و نشانه اسلام و پناهگاه پناهندگان قرار داد و حج آنرا واجب كرد و احترامش را لازم دانست و رفتن به آنجا را امر كرد، پس( در قرآن كريم س آل عمران ي 97 ) فرمود: حج بيت الحرام حق خدايتعالي است بر مردم( و اداي آن حق، واجب است) بر كسيكه رفتن به آنجا را توانائي داشته باشد و هر كه كافر شود( در صورت استطاعت امر الهي را انجام ندهد) بخدايتعالي زياني وارد نياورده چون خداوند بي نياز است از همه جهانيان( بايمان و عبادت بندگان حاجت ندارد، پس زيانرا كسي برد كه نافرماني كند).(13 )
امام چهارم شيعيان حضرت زين العابدين"ع" فلسفه حج را در صحت بدن، وسعت روزي، استواري ايمان و در تامين هزينه مردم و خانواده مي دانند آنجا كه چنين فرموده:
الامام زين العابدين عليه السلام : حجوا واعتمروا، تصح اجسامكم، و تتسع ارزاقكم، و يصلح ايمانكم، و تكفوا موءونه الناس و موءونه عيالاتكم.( 14)
ترجمه: امام سجاد عليه السلام : حج و عمره به جاي آوريد تا بدنهايتان سالم بماند و روزيها( و در آمدهايتان) زياد شود و ايمانتان استوار گردد و هزينه مردم و خانه خود را تامين كنيد.
12- فراز 45 و قسمتي از فراز 46 خطبه اول نهج البلاغه
13- فراز 47 ( ويا آخرين فراز از خطبه اول نهج البلاغه ( ترجمه و شرح از مرحوم فيض الاسلام)
14- ثواب الاعمال 70/3
امام باقر"ع"حكمت حج را آرامش دلها معرفي مي نمايند.
الامام الباقر عليه السلام : الحج تسكين القلوب.(15)
ترجمه: حج آرامش بخش دلهاست.
حال فلسفه حج را از زبان بنيانگذار مذهب جعفري ( شيعه اثني عشري) امام بحق ناطق، امام جعفر صادق بشنويم.
الامام الصادق عليه السلام : و هذا بيت استعبدالله به خلقه ليختبر طاعتهم في اتيانه، فحثهم علي تعظيمه و زيارته و قد جعله محل الانبياء و قبله للمصلين له، و هو شعبه من رضوانه، و طريق يوءدي الي غفرانه، منصوب علي استواءالكمال، و مجتمع العظمه.(16)
ترجمه: امام صادق عليه السلام : اين خانه اي است كه خداوند خلق خود را به وسيله آن به پرستش واداشته تا با حضور در آن به فرمانبري آنان را بيازمايد. از اين رو آنها را به بزرگداشت و زيارت آن تشويق فرموده وآن را جايگاه پيامبران و قبله نماز گزاران اش كرده است. اين خانه شاخه اي از رضوان و خشنودي خداست و راهي است كه به آمرزش او مي انجامد و بر بنياد كمال استوار و مركز عظمت است.
همانگونه كه ملاحظه مي شود در اين جملات امام صادق "ع" فلسفه حج را در چند مورد بيان فرموده اند:
1- با حضور مردم ( حاجيان) در حج مقدار فرمانبري و اطاعت آنان را بيازمايد.
2- با توجه به اينكه كعبه معظمه شاخه اي از رضوان الهي است، حج موجب خوشنودي خداوند است.
3- اين راهي است كه به آمرزش خدا مي انجامد( پس يكي ديگر از فلسفه هاي حج آمرزش وغفران الهي است).
4- با توجه به اينكه " خانه خدا" بر بنياد كمال استوار است، پس موجب كمال انساني و حاجيان مي شود.
5- چون " خانه خدا" مركز عظمت الهي است، از ديگر فلسفه حج پي بردن حاجيان به عظمت آن مركز و ازدحام حاجيان در كنگره عظيم حج است.
در جاي ديگر امام صادق "ع" فرمايش جالبي در خصوص فلسفه ديگر حج دارند آنجا كه در خصوص خوار و ذليل شدن گردنكشان و مستكبران در مسعي مي فرمايند.
عنه عليه السلام : ما من بقعه احب الي الله تعالي من المسعي، لانه يذل فيه كل جبار.(17)
ترجمه: امام صادق عليه السلام : هيچ جايي نزد خداوند متعال محبوبتر از مسعي نيست، زيرا كه هر گردنكش و متكبري در آن جا خوار و ذليل مي شود.
15- امالي الطوسي 296/528
16- امالي الصدوق 493/4، التوحيد253/4
17- البحار: 99/45/34
حضرت ثامن الحجج امام رضا"ع" فلسفه حج را در وارد شدن بر خداوند عز وجل و طلب فزوني از او و نيز آگاه شدن از مسائل ديني و رساندن اخبار ائمه"ع" به هر سو و ناحيه اي مي دانند.( زيرا كساني كه به حج مشرف مي شوند از برخي مسائل ديني توسط روحاني كاروان ها و عالمان ديني و از طريق شنيدن احكام از منابر و يا ابتياع كتب احكام، اخلاق و عقائد اسلامي، از آنها با خبر شده و با خود به كشور و محل زندگي خويش و مردمان آن سر زمين مي برند).
الامام الرضا عليه السلام : فان قال: فلم امر بالحج ؟ قيل: لعله الوفاده الي الله عز وجل و طلب الزياده... مع ما فيه من التفقه و نقل اخبار الائمه عليهم السلام الي كل صقع و ناحيه.(18)
ترجمه: امام رضا عليه السلام : اگر بپرسيد چرا فرمان حج داده شده است؟ در پاسخ گفته شود: علتش( فلسفه اش) وارد شدن بر خداوند عز وجل و طلب فزوني از اوست... به علاوه آگاه شدن از مسائل ديني و رساندن اخبار امامان عليهم السلام به هر سو و ناحيه اي.
آثار حج
يكي از اثرات مثبت و مهم حج در آثار وضعي آن در فقر زدايي و از بين بردن تهيدستي است. بگونه اي كه پيامبر خدا"ص" فرمايد: "حج"،فقر و تهيدستي را از بين مي برد. پيامبري كه " ما ينطق عن الهوي".
رسول الله"ص": الحج ينفي الفقر.(19)
از امام صادق"ع" در كتاب شريف خصال نقل شده كه: هركس سه بار حج به جا آورد، هرگز به فقر گرفتار نيايد.
الامام الصادق عليه السلام : من حج ثلاث حجج لم يصبه فقرا ابدا.(20)
نه تنها حج كردن فقر و تهيدستي را مي زدايد بلكه مداومت بر آن توانگري آورد، آنهم بطور اعجاب انگيز و با سرعت.
عنه عليه السلام : ما راء يت شيئا اسرع غني و لا انفي للفقر من ادمان حج هذا البيت.(21)
ترجمه: امام صادق عليه السلام : نديده ام كه چيزي همانند مداومت بر زيارت اين خانه چنان سريع توانگري آورد و فقر را بزدايد.

18- عيون اخبار الرضا عليه السلام: 2/119/1
19- تحف العقول: 7
20- الخصال : 117/101
21- امالي الطوسي: 694/1478
آنچه حج بدان كامل و تمام مي شود
قرآن كريم در خصوص كامل كردن حج چنين مي فرمايد:
واتموا الحج و العمره لله.(22)
ترجمه: حج و عمره را براي خدا كامل گردانيد.
در اينجا علاقه مندم به تفسيري از اين آيه با استناد به تفسير "علامه طباطبايي"بپردازم، اگر چه بحث قدري طولاني مي شود.
"تمام هر چيز عبارت از آن جزئي كه وقتي اجزاء ضميمه مي شود آن چيز همان مي شود، و آثاري كه دارد و يا آن آثار را از آن چيز انتظار داريم نيز مترتب مي گردد، و تمام كردن آن چيز اين است كه، بعد از آنكه همه اجزاي آن را جمع كرديم آن جزء آخري را هم بياوريم تا آثار بر آن چيز مترتب شود، اين معناي كلمه تمام و اتمام است. واما كمال هر چيزي آن حال و يا وصفي و يا امري است كه وقتي موجودي آن را داشته باشد، داراي اثري علاوه مي شود غير از آن اثري كه بعد از تماميت دارا باشد، مثلا منضم شدن اجزاي بدن انساني به يكديگر عبارت است از تماميت انسان، و اما عالم و يا شجاع و يا عفيف بودنش عبارت از كمال انسان، از انسان تمام عيار و بي كمال آثاري بروز مي كند،و از انساني تمام و كامل آثاري ديگر ظهور مي نمايد. و چه بسا مي شود كه كلمه تمام در جاي وصف كمال استعمال مي شود، و آن را استعاره از اين مي گيرند، به اين ادعا كه آن وصف زايد از بس مورد اعتنا و اهميت است جزء ذات به حساب مي آيد( و مثلا مي خواهند بگويند انساني كه عالم نيست اصلا انسان تمام نيست تا به اين تعبير اهميت علم را برسانند) و مراد از اتمام حج و عمره همان معناي اول يعني معناي حقيقي كلمه است،نه استعاره آن.
حج و عمره دو عبادتند كه جز با قصد قربت تمام نمي شوند، به دليل اينكه فرموده: (و اتموا الحج و العمره لله، حج و عمره را براي خدا تمام كنيد...).( 23)
اكنون به رو ايتي از مولا علي"ع" نظر مي كنيم كه در آن به اتمام حج با زيارت قبر حضرت رسول"ص" و قبور كساني كه خداوند مومنين را ملزم به رعايت حقوق آنان نموده اشاره فرموده اند.
روايت چنين است:
الامام علي عليه السلام : اتموا برسول الله صلي الله عليه وآله حجكم اذا خرجتم الي بيت الله، فان تركه جفاء، وبذلك امرتم،( و اتموا) بالقبور التي الزمكم الله عزوجل حقها و زيارتها، واطلبوا الرزق عندها.(24)
22- سوره بقره آيه 196
23- تفسير الميزان ذيل آيه 196 س بقره
ترجمه: هر گاه به زيارت خانه خدا رفتيد، با(زيارت ) پيامبر خدا "ص" حج خود را كامل كنيد، كه ترك زيارت رسول خدا جفاي به اوست، شما به اين كار فرمان داريد و حج خود را با زيارت قبوري كه خداوند حق و زيارت آنها را بر شما لازم كرده است، كامل گردانيد و نزد اين قبرها روزي بطلبيد.
در روايتي از امام محمد باقر"ع" مي بينيم، آن بزرگوار تماميت حج را به ملاقات كردن با امام منوط كرده وبه آن تصريح فرموده اند، آنجائيكه در كتاب شريف عيون اخبار الرضا، چنين آمده است:
الامام الباقر عليه السلام : تمام الحج لقاء الامام.(25)
ترجمه: تماميت حج به ملاقات كردن با امام است.
و در روايتي ديگر اينگونه فرموده اند:
عنه عليه السلام : انما امر الناس: ان ياتوا هذه الاحجار فيتطوفوا بها، ثم ياتوننا فيخبرونا بولايتهم، و يعرضوا علينا نصرتهم.(26)
ترجمه: امام باقر عليه السلام : مردم فرمان دارند(امر شده اند) كه بيايند و بر گرد اين سنگها بگردند و پس از آن نزد ما بيايند و نسبت به ما اظهار ولايت و دوستي كنند و هواداريشان را از ما اعلام نمايند.
با عنايت به اينكه امام عصر ارواحنا و ارواح العالمين له الفداء در موسم حج در عرفات و مني و.... و نيز مدينه حضور و تشريف دارند، بر مومنين است در كنار انجام اعمال و مناسك نسبت به ساحت آن بزرگوار ابراز ارادت كنند. روايت جالبي در اين خصوص از امام بحق ناطق ، امام جعقر صادق"ع" در كتاب كمال الدين نقل شده، كه دراين بخش از مقاله به ذكر آن مي پردازيم.
الامام الصادق عليه السلام : يفقد الناس امامهم فيشهد الموسم فيراهم و لا يرونه.(27)
ترجمه: امام صادق عليه السلام : مردم امام خود را گم مي كنند، ولي آن حضرت در موسم حج حاضر مي شود و مردم را مي بيند اما آنها او را نمي بينند.
4- الخصال : 616/10
25- عيون اخبار الرضا 2/262/29
26- عيون اخبار الرضا 2/262/30
27- كمال الدين: 346/33
نقش حج در وحدت مسلمين
در موسم حج مسلمانان از اقصي نقاط بلاد اسلامي و دور ترين قاره جغرافيائي زمين در مركز دايره و نقطه مركزي اسلام اجتماع مي كنند و آن كنگره عظيم را در افق معنويت و برادري و صميميت و وارستگي از همه تعلقات مادي ورهائي از هر امتياز طبقاتي منعقد مي سازند، و در جو دوستي به تبادل افكار مي پردازند و پس از اطلاع بر امور، در صدد حل مشكلات مربوط بجامعه اسلامي بر مي آيند و از اين رهگذر به سوي وحدت كلمه و هماهنگي از جميع جهات، كه هدف نهايي دين اسلام است گام مي نهند.
امام خميني قدس سره در خصوص وحدت بين مسلمين و مذاهب مختلف اسلامي چنين مي فرمايند:
" گمان نكنند برادر هاي سني ما كه در اسلام اين معنا مطرح باشد كه فرقي مابين شما و ما باشد، همان طور كه شما، چهار مذهبي كه در اهل تسنن هست، چطور آن مذهب با آن با آن مذهب دو تا است، ليكن برادرند همه،دشمن نيستند اين هم يك مذهب خامسي است كه دشمني در كار نيست، همه برادري، همه مسلمان، همه اهل قرآن، همه تابع رسول اكرم.(28)
در جايي ديگر مي فرمايند:
" ما به حسب حكم خداي تبارك و تعالي، اخوت خودمان را با همه مسلمين جهان، با دولت هاي كشورهاي اسلامي، با ملت هاي مسلم، در هر مذهبي هستند،در هر كشوري هستند، ما برادري خودمان را با آن ها اعلام مي كنيم. ما مي خواهيم همه مسلمين، يد واحده باشند بر - من سواهم -، هر كس، در محيط خودش، با هر حكومتي كه هست و با هر مذهبي كه هست، در محيط خودش باشد و مستقل باشد.(29)
حضرت آيت الله مكارم شيرازي در سلسله مباحث تفسير قرآن كريم در "قم" فرمودند:
"اسلام ديني اجتماعي است و افراد بايد در جامعه ذوب شوند. ايشان با بر شمردن سه برنامه عظيم اجتماعي اسلام كه همان نماز جماعت، نماز جمعه و حج مي باشد،افزودند: حج، كنگره عظيم جهاني است كه همه مسلمين در چنين روزي از همه نژادها، زبان ها و قبيله ها گردهم مي آيند و اجتماع عظيمي را تشكيل مي دهند" ايشان با اشاره به فلسفه سياسي، قرهنگي و اجتماعي حج چنين مي گويند:
28- صيفه نور، ج5، ص346
29- صيفه نور، ج9، ص202
"بايد در ايام حج با تشكيل كنگره ها و همايش هاي عظيم اقتصادي با حضور علماي اقتصاد جهان اسلام براي طرح بازار مشترك، پول مشترك و بانك جهاني اسلامي و مبادلات اقتصادي اسلامي برنامه ريزي كنند".(30)
«مايه هاي وفاق»
امام خميني (ره) در مناسبت هاي مختلف به ويژه در زمينه استفاده بهينه از همايش عظيم حج، بيش از هر چيز، بر سه محور اساسي جهت بر قراري وحدت ميان مسلمين جهان تاكيد مي ورزيدند:
1- دين اسلام
امام خميني(ره) با اشاره به آيه واعتصموا بحبل الله جميعا و لا تفرقوا(31)
ترجمه: همگي به ريسمان(محكم)الهي چنگ بزنيد و متفرق نشويد.
و اين كه اسلام، باني عقد اخوت ميان مسلمانان است مي فرمايد:
" اسلام، بين همه مسلمانان، عقد اخوت بسته است و همه را دعوت به اعتصام به حبل الله و پيروي از خط اسلام مي فرمايد".(32)
"حبل الله اسلام است،صراط مستقيم است،ريسمان بين حق و خلق ،اسلام است".(33)
ايشان، ضمن بر داشتي اين چنين از روح قوانين و شعائر اسلامي و با اشاره به نقش حج در ايجاد و حدت ميان فرق مختلف اسلامي ميفرمايد:
" اين خانه ناس است، شخصي يا اشخاص يا گروهي يا طوايف خاصي، اين طور نيست كه اولي باشند به خانه خدا از ديگر ناس، همه مردم، آن هايي كه در سراسر دنيا هستند، در مشارق ارض و مغارب ارض، مكلف هستند كه مسلم بشوند و در اين خانه كه قرار داده شده است از براي ناس، مجتمع بشوند و زيارت كنند آن بيت مقدس را. عقلا و علماي اسلام، از صدر اسلام تا كنون، كوشش كردند براي اين كه مسلمين، همه با هم مجتمع باشند و همه يد واحده باشند بر غير مسلمين، در هر جا كه مسلمي پيدا بشود، بايد با ساير مسلمين تفاهم كنند و اين يك مطلبي است كه خداي تبارك و تعالي در قر آن كريم سفارش كرده است و پيغمبر اكرم"ص" سفارش فرموده است و ائمه مسلمين سفارش فرموده اند و علماي بيدار اسلام دنبال اين امر را گرفته و كوشش كرده اند به اينكه مسلمين را تحت لواي اسلام به وحدت و يگانگي دعوت كنند".(34 )
30- مورخ 9/7/87 شمسي، مطابق با 2008/9/30 ، سايت اينترنتي آيت الله مكارم شيرازي
31- سوره آل عمران آيه 103
32- صحيفه نور، ج14، ص142
33- همان، ج8،ص 172
34- همان، ج13،ص 163
2- منافع و هدف هاي مشترك
2- عامل زمينه ساز وحدت ميان مسلمانان جهان، منافع و هدف هاي مشترك است
امام خميني"ره" خطاب به نماينده و امير الحاج ايران،مي گويند:
" با توجه به اين كه فريضه حج، يكي از بزرگترين فريضه هاي عبادي_ سياسي اسلام و كنگره عظيم حجچ در مواقف معظمه، از بزرگترين كنگره هاي جهان اسلام است، حجاج محترم جهان را دور هم گرد آورده ودر مصالح اسلام و مشكلات مسلمين تبادل آرا نموده و در حل مشكلات وراه رسيدن به آرمان مقدس اسلام، تصميمات لازم را اتخاذ نمايند و راه هاي اتحاد بين همه طوايف و مذاهب اسلامي را بررسي كنيد و در امور سياسي مشترك بين همه طوايف، مشكلاتي را كه براي مسلمين جهان به دست دشمنان سر سخت اسلام پيش آمده است كه اهم آن اختلاف انگيزي بين صفوف مسلمانان است را چاره انديشي بنمايند".(35)
بطور كلي،در چنين مكان هائي كه به حق، براي مصالح موحدان و مسلمانان جهان بنا شده است،مي توان با تكيه بر منافع و هدف هاي مشترك ، به طرحهاي مهم و فراگير در جهت رسيدن به وحدت ميان مذاهب اسلامي دست يافت و اين امري است شدني و ممكن، كه امام خميني"ره" ، به آن تصريح كرده و حجاج را به آن فرا مي خواند:
" بر شما ملت عزيز اسلام كه براي اداي مناسك حج در اين سر زمين وحي اجتماع كرده ايد، لازم است از فرصت استفاده كرده، به فكر چاره باشيد... و در راه ترقي و تعالي مسلمين و اتحاد و پيوستگي جامعه اسلامي كوشش كنيد. در راه استقلال و ريشه كن كردن سرطان استعمار، همفكر و هم پيمان شويد".(36)
3-دشمن مشترك
امام خميني"ره" در پيام هاي خود به حجاج بيت الله الحرام، بارها به وجود دشمن مشترك مسلمانان اشاره نموده اند كه نمونه اي از آنرا در ذيل ملاحظه مي كنيد، آنجائيكه مي فر مايند:
"به حجاج محترم و زائران بيت الله الحرام، از هر كشور و هر طايفه و تابع هر مذهب هستند، متواضعانه عرض مي كنم، شما، همه، ملت اسلام و تابع پيامبر و پيرو دستورات قرآن مجيد هستيد و همه، دشمنان غدار مشترك داريد كه با ايجاد اختلاف به واسطه عمال بدبخت خود و
35- همان، ج19،ص 191
36- همان، ج1،ص 156
رسانه هاي گروهي و تبلغات تفرقه افكن، در طول تاريخ، به ويژه در سده هاي اخير و بالاخص در عصر حاضر، همه دولت ها و ملت هاي اسلامي را در اسارت كشيده اند و ذخاير غني بلاد شما و دسترنج مظلومان كشورهاي شما را به غارت برده و مي برند ودر صدد هستند كه حكومت ها را، گوش و چشم بسته و در بست، به خدمت خود گمارند و ملت ها را به دست آنان، مصرفي، بار بياورند و از رشد انساني و ابتكار صنعتي كشورهاي مظلوم، با حيله ها و توطئه هاي شيطاني جلو گيري كنند وابستگي هر چه بيشتر و اتكا به غرب و شرق را روز افزون كنند... و وضع نكبت باري كه در كشور هاي اسلامي و ساير كشور هاي مظلوم مشاهده مي كنيد، زاييده همين تو طئه هاي دشمنان مشترك مسلمانان و مظلومان است. پس اكنون كه در مركز اسلام حيات بخش، به امر خداوند و رسولش، گرد آمده ايد و از هر ملت و مذهب، در اين مكان عظيم( مكه) اجتماع كرده ايد، براي اين درد مهلك و سرطان كشنده، چاره انديشي كنيد.(37)
امام خميني"ره" آن عارف سالك، زاهد مبارز،رهبري رهائي بخش و مصلح بزرگ قرن در جائي ديگر چنين فرمايد:
" شرط همه مناسك و مواقف براي رسيدن به آرزو هاي فطري و آمال انساني، اجتماع همه مسلمانان در اين مراحل و مواقف و وحدت كلمه تمامي طوايف مسلمين است، بدون اعتنا به زبان و رنگ و قبيله و طايفه و مرز و بوم و عصبيت هاي جاهلي و هماهنگ خروشيدن بر دشمن مشترك.(38)
در بخش پاياني مقاله علاقه مندم فراز هائي از سخنان حضرت آيت الله خامنه اي رهبر معظم انقلاب اسلامي ايران، در ديدار مسئو لان و كار گزاران حج را به همين مناسبت تقديم نمايم:
" فريضه حج يك فرصت است كه خداي متعال در اختيار ما قرار داده است. هم يك فرصت براي شخص مسلمان است،هم يك فرصت براي امت بزرگ اسلامي است، هم امروز يك فرصت يراي نظام جمهوري اسلامي است كه پرچم حاكميت اسلام و شريعت اسلامي را بر افراشته است بايد همه از اين فرصت استفاده كنيم.
37- همان، ج19، ص202
38- همان، ج20، ص 19
توضيح: از "مايه هاي وفاق" شامل سه محور اساسي:1- دين اسلام 2- منافع و هدف هاي مشترك و 3- دشمن مشترك، از مجله پايگاه حوزه، شماره 30، زمستان 78، مقاله: نقش حج در تقريب مذاهب اسلامي و وحدت مسلمانان از ديدگاه امام خميني"ره"، اثر: صالحي استفاده شده است.
براي فرد انسان، فرصت حج، فرصت ورود يك انسان در فضاي بيكرانه ي معنويت است، از لا به لاي زندگي معمولي خودمان با همه ي آلودگي هايش، با همه اشكالاتش،خودمان را بيرون مي كشيم و به فضاي صفا و معنويت و تقرب الي الله و رياضت اختياري مي رويم.
فرصت دوم، براي امت اسلامي است، براي اينكه امت اسلامي با تكثر قوميت ها و نژادها، مناطق عالم و فرهنگ ها و عادت ها و سليقه ها، به طور طبيعي در معرض شكاف ها و جدائي هائي هست. چون خداوند متعال اسلام را براي يك نژاد خاص، براي يك فرهنگ خاص، براي يك منطقه ي خاص از دنيا كه نياورد، براي همه ي بشريت آورد. همه ي بشريت از لحاظ رنگ، از لحاظ زبان، از لحاظ عادات، از لحاظ سلائق، از لحاظ محيط هاي تاريخي و جغرافيائي با هم متفاوتند. پس زمينه اختلاف در امت اسلامي وجود دارد. اين اختلاف بايستي بروز نكند، بايستي تحقق و فعليت پيدا نكند. حج آن فرصت بزرگي است براي امت اسلامي كه التيام خود را پس از جدائي هاي طبيعي و احيانا جدائي هاي مصنوعي و تحميلي، بار ديگر براي خودش تامين كند. حج براي امت اسلامي يك فرصت است. در اين خيل عظيمي كه در حج هر سال شركت مي كنند، شما يك مقطع ده ساله را در نظر بگيريد، ببينيد در اين ده سال چند ميليون انسان از آفريقا، از آسيا، از اروپا، از همه مناطق عالم-زن، مرد،با سواد، كم سواد، داراي سلائق مختلف- سركت مي كنند. اگر نداي اتحاد اسلامي،" ولا تفرقوا"(39)ي اسلامي بر اين مجموعه حاكم باشد، شما ببينيد چه اتفاق عظيمي مي افتد. ديگر همه ي اين مايه هاي اختلاف كمرنگ مي شود. يكي سني است، يكي شيعه است، در بين شيعه فرق مختلف، در بين سني فرق مختلف، فقه هاي مختلف،مذهب هاي مختلف، عادت هاي مختلف است كه بطور طبيعي به جدائي مي انجامد. همه ي اين ها را اين دست مهربان "حج" جمع مي كند، به هم نزديك مي كند، در هم فشرده مي كند.
فرصت سوم ، فرصت براي جمهوري اسلامي است. جمهوري اسلامي مظلوم است. جمهوري اسلامي نظامي است كه تمام اركان اقتدار معنوي در او جمع است، مقتدر است، اما مقتدر مظلوم. مظلوم است به خاطر چي؟ به دلا ئل مختلف، يكي اش اين است كه دشمنان جمهوري اسلامي يراي اينكه فكر و آرمان جمهوري اسلامي در بين جامعه ي عظيم مسلمان ها گسترش پيدا نكند، انواع و اقسام دروغ ها را به جمهوري اسلامي بسته اند، از دروغ هاي اعتقادي و فكري بگيريد تا دروغ هاي فرقه اي و سياسي و اجرائي. اين كار را مي كنند، آن كار را مي كنند، اينجور مي گويند، آنجور مي گويند، اينجور فكر مي كنند، آنجور عمل مي كنند. سي سال است كه دارند عليه ما دروغ مي بافند. شما كه كار گزار حج ايد، در حج در كنار اين برادر مسلماني كه در معرض اين تبليغات قرار گرفته است،تكليف اولتان چيست؟ تبيين. معارف اسلامي و معارف نظام اسلامي را تبيين كنيد. جمهوري اسلامي، جمهوري "اسلامي"است. ما اكثريت مردم ايران شيعه هستيم، اما نظام ما نظامي است كه شامل شيعه و سني مي شود. دليلش هم اين است كه هم در انقلاب، هم بعد ازپيروزي انقلاب، هم در جنگ تحميلي، هم برادران سني ما در داخل، هم يك كثرت عظيمي از مسلمانان عالم كه سني هستند، از ما حمايت كردند، از ما دفاع كردند، براي خاطر جمهوري اسلامي ايستادند و عده اي كشته شدند. جمهوري اسلامي اين است..."(40)
ترديدي نيست كه نفس سقر حج، اعمال و مناسك يكسان،همصدا و همزمان آن بخصوص،وقوف در عرفات، مشعر الحرام، مني و مبيت در آن، رمي جمرات، حلق و قرباني كردن و... وحدت آفرين است. واگر منافع حج كه قرآن كريم نيز بدان در قالب آيه اي اشاره فرموده، با خبر شدن از اخبار مسلمين در بلاد مختلف، بررسي مشكلات مسلمانان و چاره جويي براي بر طرف نمودن آن مشكلات و ابراز تنفر وبيزاري جستن از مستكبرين و برائت از مشركين را بدان علاوه نمائيم، احساس ضرورت وحدت و اتحاد مسلمين مضاعف خواهد شد.
پيشرفت و ترقي و تعالي مسلمانان اعم از شيعه و سني(و دنياي اسلام) در گرو بيداري اسلامي، درك مقطع زماني ومكاني وتقويت وحدت بين مسلمين و نزديك شدن هرچه بيشتر آنان بهمديگر است.
39- سوره آل عمران آيه 103
40- بيانات حضرت آيت الله خامنه اي رهبر معظم انقلاب اسلامي ايران، در ديدار مسئو لان و كار گزاران حج، مورخ 15/8/1387
منابع:
1- قرآن كريم
2- نهج البلاغه
3- تفسير الميزان، آيت الله علامه طباطبائي
4- ميزان الحكمه، آيت الله محمدي ري شهري
5- حكمت نامه پيامبر اعظم
6- سايت اينترنتي آيت الله مكارم شيرازي
7- مجله پايگاه حوزه، شماره 30
8- معرف و معاريف، دايره المعارف جامع اسلامي، سيد مصطفي حسيني دشتي
جمعه 15 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: موج]

[مشاهده در: www.mojnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 222]