گفت.وگو با ژوزه ساراماگو

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

در رستوران نشسته و منتظر بودم كه ناهارم را بیاورند كه یكباره بدون مقدمه، این فكر به مغزم رسید كه اگر همه ما كور بودیم چه می.شد؟ همان طور در پاسخ به سوال خود، فكر می.كردم ولی ما واقعاً.....

ما یا كور هستیم یا دیوانه!
ژوزه (خوزه) سوسا ساراماگو در سال 1922 در لیسبون پرتغال به دنیا آمد. او نویسندگی حرفه.ای را كمی دیر شروع كرد اما به سرعت توانست خود را در جمع رمان نویسان بزرگ دنیا بشناساند آنچنان كه سر انجام در سال 1998 جایزه نوبل ادبیات را از آن خود كرد. این نویسنده مشهور در طول حیات خود نویسنده.ای جنجالی محسوب می.شد و این روحیه را تا پایان زندگی.اش در سال 2010 حفظ كرد. نوك پیكان كنایه.های ساراماگو معمولاً باورهای به ظاهر مقدس، حكومت.های خودكامه و نابرابری.های اجتماعی است. آن.چه می.خوانید بخشی از گفت.وگوی این نویسنده است كه در آن از عادات نوشتن خود و رمان معروفش «كوری» سخن به میان آورده است.

شیوه كارتان چگونه است؟ آیا هر روز می.نویسید؟
وقتی كه كاری را انجام می.دهم كه نیاز به تداوم دارد مثل نوشتن رمان، هر روز می.نویسم؛ البته وقفه.های مختلفی چه زمانی كه در منزل به سر می.برم یا وقتی در سفرم به وجود می.آید اما گذشته از این.ها خیلی منظم هستم. من به خودم اجبار نمی.كنم كه تعداد معینی ساعت در روز كار كنم اما سعی می.كنم هر روز تعداد مشخصی صفحه بنویسم كه معمولاً دو صفحه است. امروز صبح دو صفحه از رمان جدیدم را نوشتم و فردا هم دو صفحه دیگر می.نویسم. ممكن است فكر كنید دو صفحه در روز چیز زیادی نیست اما كارهای دیگری هم هست كه باید انجام بدهم مثلا نوشتن یادداشت.های دیگر و پاسخ به نامه.ها؛ از این گذشته دو صفحه در روز به رمان اضافه شدن یعنی سالی تقریباً هشتصد صفحه.خلاصه، من كارم كاملاً طبیعی است و عادات عجیب و غریب و ادا و اصولی ندارم؛ از اندوه و رنج هنگام نوشتن، ترس از صفحه خالی، بند و حصار نویسنده و تمام آن چیزهایی كه درباره نویسندگان شنیده.ایم در من خبری نیست. هیچ كدام از این مشكلات را ندارم اما درست مثل هر فرد دیگری كه هر كار دیگری انجام می.دهد گاهی اوقات كارها آن.طور كه می.خواهم پیش نمی.رود و در چنین مواقعی مجبورم بپذیرم كه همین است كه هست.

آیا مستقیماً با كامپیوتر می.نویسید؟
بله همین كار را می.كنم. آخرین كتابی را كه با ماشین تحریر نوشتم، «تاریخ محاصره لیسبون» بود. حقیقت این است كه من تا حالا مشكلی برای وفق دادن خودم با صفحه كلید كامپیوتر نداشته.ام؛ برخلاف آنچه بعضی می.گویند كه شیوه كارشان تحت شعاع قرار می.گیرد برای من چنین اتفاقی نیفتاد. چیزی كه روی كامپیوتر است دقیقاً همانی است كه با ماشین تحریر می.نوشتم با این تفاوت كه تمیزتر، راحت.تر و سریع.تر است. كامپیوتر هیچ مشكلی در شیوه كارم ایجاد نكرده همان.طور كه تبدیل شیوه نوشتن با دست، به نوشتن با ماشین تحریر برایم مشكلی ایجاد نكرده بود. من اعتقادی به این نوع تغییرات ندارم؛ اگر كسی سبك و واژگان خود را پیدا كرده باشد چطور می.شود با كار كردن با كامپیوتر همه چیز تغییر كند؟ با این حال همچنان ارتباط و احساس محكمی نسبت به كاغذ چاپ شده دارم برای همین هر صفحه.ای را كه تمام می.كنم از آن پرینت می.گیرم. بدون صفحه چاپ شده احساس...

بعد از اتمام هر دو صفحه در روز، تغییراتی در متن ایجاد می.كنید؟
وقتی كار به اتمام می.رسد، تمام متن را بازخوانی می.كنم. به طور معمول در این برهه، تغییرات كوچكی در جزئیات خاص و تغییراتی كه متن را دقیق.تر می.كند اعمال می.كنم اما این تغییرات هیچ وقت زیاد نیست. حدود90درصد كار در نوشتن اولیه انجام می.گیرد و باقی برای بعد می.ماند. من آن كاری را كه بعضی نویسنده.ها می.كنند نمی.كنم؛ یعنی اول بیست صفحه خلاصه داستان را می.نویسند، بعد آن را تبدیل می.كنند به هشتاد صفحه، سپس به صد و پنجاه صفحه می.رسانندش. كتاب.های من به شكل كتاب شروع می.شوند و رشد می.كنند. در حال حاضر من صد وسی.ودو صفحه از رمان جدیدم را نوشته.ام و تلاشی نمی.كنم كه آن را به صد و هشتاد صفحه تبدیل كنم؛ هر چه هست همین است. ممكن است تغییراتی در درون این صفحات رخ بدهد اما نه تغییراتی كه آن چه در پیش.نویس اولیه نوشته.ام تبدیل به چیز دیگری از نظر اندازه یا محتوا بشود؛ تغییرات مورد نیاز صرفاً در جهت بهبود است نه چیزی بیشتر از آن.

بنا براین شما با ایده.ای ثابت و تعیین شده شروع به نوشتن می.كنید.
بله من ایده. روشنی دارم همان.طور كه وقتی می.خواهم از جایی به جایی بروم نقطه آغاز و پایان آن معلوم است اما در نوشتن این برنامه هرگز سفت و سخت نیست. در پایان به مقصد می.رسد ولی برای رسیدن به هدف انعطاف.پذیرم. برای توضیح این منظور همیشه مثالی می.زنم؛ من می.دانم كه می.خواهم از لیسبون به پورتو بروم اما نمی.دانم كه آیا این سفر یك خط راست خواهد بود یا نه. حتی ممكن است این سفر از طریق كاستلو برانكو انجام بگیرد (كه این خیلی خنده.دار است چون لیسبون و پورتو هردو در ساحل اقیانوس اطلس قرار دارند و كاستلوبرانكو تقریباً در مرز اسپانیاست). منظورم این است كه خط سیرم در داستان ممكن است بر حسب توسعه روایت تغییر كند. در روایت باید با توجه به نیازهای لحظه.ای عمل كرد و هیچ چیز كاملاً. از پیش تعیین شده نیست.

كدام.یك از شخصیت.های آثارتان را دوست دارید به.عنوان «یك فرد» به حساب بیاورید؟
احتمال دارد در این كار دچار خطا بشوم اما بگذارید حقیقت را بگویم؛ من حس می.كنم كه همه شخصیت.های آثارم از نقاش H در «مبانی نقاشی و خطاطی» تا سینور خوزه در «همه نام.ها» فردیت دارند؛ با در نظر گرفتن این موضوع كه هیچ.كدام از شخصیت.های آثارم كپی یا تقلید از یك فرد واقعی نیستند، خودشان را به دنیای زنده.ها تحمیل می.كنند. آنها مخلوقات داستانی.ای هستند كه فقط بدن مادی ندارند. این نگاه من به آنهاست اما می.دانید كه همیشه نویسندگان به قضاوت جهت.دار متهمند.

برای من زن دكتر در رمان «كوری» فرد بسیار خاصی است. من تصویر بصری خاصی از او دارم؛ همان.طور برای دیگر شخصیت.های این رمان، به رغم این واقعیت كه هیچ توصیف دقیقی از آنها ارائه نشده است.
برای من باعث خوشحالی است كه تصویر بصری دقیقی از او پیش چشم دارید كه قطعاً نتیجه شرح فیزیكی از او نیست چرا كه اصلاً چنین چیزی در رمان وجود ندارد. من تصور نمی.كنم اینكه توضیح بدهم بینی یا چانه شخصی چطور است ارزشی داشته باشد. گمان می.كنم خواننده ترجیح می.دهد كم.كم برای خودش این شخصیت را تجسم كند. نویسنده باید به راحتی این كار را به خواننده واگذار كند.

ایده «كوری» چطور در ذهنتان شكل گرفت؟
مثل همه رمان.هایم، ایده «كوری» ناگهان به مغزم راه یافت (این فرمول دقیقی برای توصیف آن نیست اما چیزی از این بهتر هم نمی.توانم پیدا كنم.) در رستوران نشسته و منتظر بودم كه ناهارم را بیاورند كه یكباره بدون مقدمه، این فكر به مغزم رسید كه اگر همه ما كور بودیم چه می.شد؟ همان طور در پاسخ به سوال خود، فكر می.كردم ولی ما واقعاً كور هستیم. این نطفه اولیه رمان بود. بعد از آن فقط با پرورش این شرایط اولیه و عواقب آن اجازه دادم تا داستان متولد شود. تخیل زیادی در «كوری» وجود ندارد فقط یك كاربرد سیستماتیك ارتباطی بین علت و معلول است.

شما گفته.اید كه كوری سخت.ترین رمانی است كه نوشته.اید. با وجود ظلم و ستم آشكار انسان به هم.نوع خود در رابطه با اپیدمی كوری سفید و ناراحتی مربوط به نوشتن این رفتار، در نهایت شما خوشبین هستید؟
من بدبینم اما نه آنقدر كه به سرم شلیك كنم. آن بی.رحمی و شقاوتی كه شما از آن به ظلم و ستم روزمره. یاد كردید، در تمام جهان رخ می.دهد نه فقط در رمان من. ما هر لحظه در احاطه اپیدمی كوری سفید هستیم. كوری، استعاره.ای برای كوری عقل انسان است. این كوری به ما اجازه می.دهد بی.هیچ دغدغه.ای برای بررسی صخره.ای در مریخ، به آن سیاره فضاپیما بفرستیم در حالی كه در همان زمان میلیون.ها انسان روی زمین از گرسنگی در حال مرگند؛ ما یا كوریم یا دیوانه!

آیا نظر منتقدان برای شما مهم است؟
چیزی كه برای من مهم است، این است كه كارم را مطابق استاندارد.هایم خوب انجام بدهم كه عبارت است از نوشتن كتاب به شیوه.ای كه می.خواهم. بعد از آن خارج از اختیار من است؛ درست مثل هر چیز دیگری در زندگی. مادر، بچه را به دنیا می.آورد و برایش بهترین چیزها را آرزو می.كند اما زندگی كودك به خودش تعلق دارد نه مادرش. زندگی را خودش خواهد ساخت یا دیگران برایش اما دقیقاً آن چیزی نخواهد بود كه در رویای مادرش بوده. فایده.ای ندارد كه آرزو كنم كتاب.هایم با استقبال با شكوه گروه.های بسیاری از خوانندگان مواجه شود چون خوانندگان در صورتی كه دلشان بخواهد كتابم را خواهند خرید.من نمی.خواهم بگویم كه كتاب.هایم مستحق لطف خوانندگان است چرا كه به این معنی خواهد بود كه شایستگی یك كتاب به تعداد خوانندگانش بستگی دارد در صورتی كه این خلاف واقع است.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 146]